Παρθένος (αστερισμός)

Παρθένος
πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα
Συντομογραφία	Vir
Λατινικό όνομα	Virgo
Γενική	Virginis
Έκταση	1294,4 τετ. μοίρες (3,138%) Κατάταξη 2ος
Αριθμός άστρων (μέγεθος ≤ 6,5)	169
Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 67°N - 75°S

Η Παρθένος (λατινικά: Virgo, συντομογραφία: Vir) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου, ο μεγαλύτερος από όλους τους ζωδιακούς αστερισμούς σε έκταση, αλλά και ο μακρύτερος (καλύπτει περί τις 52 μοίρες). Συνορεύει με τους αστερισμούς Κόμη Βερενίκης, Λέοντα, Κρατήρα, Κόρακα, Ύδρα, Ζυγό, Όφι (το τμήμα της Κεφαλής) και Βοώτη.

Ονομασίες και ιστορία

Το όνομα στην αττική διάλεκτο (και ως μετάφραση) είναι Κόρη. Ο αστερισμός αναπαριστά την Περσεφόνη, την κόρη της θεάς Δήμητρας. Γενικώς ως μορφή στον αστερισμό απεικονίζεται να κρατά ένα κλαδί φοινικιάς στο δεξί της χέρι και ένα στάχυ στο αριστερό. Σχετικά ο Νόννος την αποκαλεί «σταχυώδης Κούρη». Επίσης, κάποτε αναφέρεται ως η ίδια η Δήμητρα, ενώ οι Ρωμαίοι αστρολόγοι ονόμαζαν το ζώδιο Arista (= ο θερισμός) από όπου και το Arista Puella(e) του Καίσιου. Σύμφωνα με άλλη μυθολογική εκδοχή ήταν η Ηριγόνη, κάτι που εμφανίζεται και στην «αποθέωσιν» που έγραψε ο Βιργίλιος για τον πάτρωνά του Οκταβιανό Αύγουστο. Η Ηριγόνη υποτίθεται ότι μεταφέρθηκε στα ουράνια μαζί με τον πατέρα της Ικάριο, που είναι ο Βοώτης. Μια τρίτη εκδοχή συνδέει την Παρθένο με τη δικαιοσύνη, ως τη Δίκη ή την Αστραία, την κόρη της Θέμιδος (Οβίδιος). Τέλος, άλλες προσωποποιήσεις περιλαμβάνουν την Ειρήνη (αδελφή της Αστραίας), τη Σίβυλλα, την Κυβέλη και την Τύχη. Είναι χαρακτηριστική η συσχέτιση με «τυφλές» (μεταφορικά) θεότητες όπως η Δίκη και η Τύχη, πράγμα που συνδέεται με το ότι η αστρική μορφή εμφανίζεται «ακέφαλη», καθώς οι αστέρες που παριστάνουν το κεφάλι της δεν είναι καθόλου φωτεινοί.

Ο Αθανάσιος Κίρχερ παραθέτει το όνομα `Ασπολια από τους Κόπτες της Αιγύπτου, που θυμίζει έντονα το Η Πολιάς, επίθετο της Αθηνάς ως προστάτιδας των πόλεων και του κράτους. Στην αρχαία Αίγυπτο η Παρθένος είναι σχεδιασμένη στους ζωδιακούς της Δενδερά και των Θηβών με άσχημες αναλογίες, να κρατά μία ρόκα που υποτίθεται σημειώνεται από τους αστέρες της Κόμης της Βερενίκης. Ο Ερατοσθένης και ο Αβιηνός την ταύτιζαν με την Ίσιδα, που στη συνέχεια πέταξε το στάχυ του σιταριού και σχημάτισε έτσι τον Γαλαξία ή που κρατούσε στα χέρια τον νεαρό Ώρο. Η γυναίκα με βρέφος επανεμφανίζεται στον Μεσαίωνα, αυτή τη φορά ως η Παναγία με τον μικρό Ιησού, "Good Boy in Virgo's lap" (Σαίξπηρ, «Τίτος Ανδρόνικος»).

Στην Ασσυρία η Παρθένος αναπαριστούσε τη Baaltis, Belat, Belit ή Beltis (ανάλογα με την απόδοση), τη σύζυγο του θεού Βήλου (αργότερα στη Συρία Bethulta). Στους λοιπούς σημιτικούς λαούς που λάτρευαν τα είδωλα, υπήρχε ταύτιση με την Ιστάρ ή Αστάρτη, το γνωστό αυτό πρωτότυπο της ελληνικής Αφροδίτης.

Στην Ινδία η Παρθένος ήταν η Kanya, η Kauni των Ταμίλ, μητέρα του μεγάλου Κρίσνα, σχεδιαζόμενη ως θεά που κάθεται μπροστά από μια φωτιά, ή, στον σιναλέζικο ζωδιακό, ως γυναίκα μέσα σε πλοίο. Στην Περσία ήταν η Khosha ή Khusak, το στάχυ, και η Secdeidos de Darzama.

Στους πρώτους Άραβες τμήμα του αστερισμού ήταν το δικό τους τεράστιο ουράνιο Λιοντάρι, ενώ άλλο τμήμα σχημάτιζε τη Γωνία του Σκυλόσπιτου, με σκυλιά να γαυγίζουν το λιοντάρι. Βέβαια οι μεταγενέστεροι υιοθέτησαν την ελληνική μορφή ως Al Adhra al Nathifah (= η Αθώα Κοπέλα), όνομα από το οποίο προέκυψαν τα μεσαιωνικά El(e)adari και Adren(e)desa. Αλλά καθώς δεν απεικόνιζαν την ανθρώπινη μορφή, σχεδίαζαν τους αστέρες ως ένα δεμάτι σιτάρι, το Al Sunbulah, που ο Bayer το δίνει ως Sunbala ενώ απαντάται και η παραφθορά Sumbela.

Οι Τουρκομάνοι γνώριζαν τον αστερισμό ως Dufhiza Pakhiza (= η Αγνή Παρθένα). Στους Κινέζους ήταν το Shun Wei, το Φίδι ή η Ουρά του Ορτυκιού, ως τμήμα πανάρχαιας αστρικής μορφής, του «Κόκκινου Πουλιού», όταν όμως ήρθαν σε επαφή με τον δυτικό πολιτισμό, κυρίως μέσω Ιησουιτών ιεραποστόλων, δεν δίστασαν να υιοθετήσουν το κοινό πρότυπο ως She-Sang-Neu, η Ψυχρή (;!) Ανύπαντρη Κοπέλα.

Στην Ιουδαία ο αστερισμός συνδεόταν πάντα με την αφθονία στον θερισμό ως Bethulah και αντιστοιχήθηκε λογικά από τους ραβίνους με τη φυλή του Ασήρ, για την οποία ο Ιακώβ είχε προφητεύσει ότι «ο άρτος αυτής πολύς».

Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αιώνας) ο αστερισμός προσομοιώθηκε από τον Ιούλιο Σίλερ με τον Άγιο Ιάκωβο τον του Αλφαίου, ενώ ο Καίσιος (Caesius) υποστήριξε ότι η Παρθένος παριστάνει τη Ρουθ τη Μωαβίτισσα να μαζεύει τα στάχυα στους αγρούς του Βοάζ. Ο Erhard Weigel δημιούργησε εδώ τον αστερισμό του «Επτά Πορτογαλικοί Πύργοι».

Νόμισμα των Σάρδεων φέρει την Παρθένο με το στάχυ στο αριστερό της χέρι και ράβδο στο δεξί, παρόμοια και οι μακεδονικοί στατήρες. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες απεικονίζουν την Παρθένο ως πολύ νεαρό κορίτσι με φτερά και ομοίως ο Άλμπρεχτ Ντύρερ τη σχεδίασε ως όμορφο άγγελο. Αλλά όλες αυτές οι αναπαραστάσεις είναι πολύ νεότερες όταν συγκριθούν με την αρχαιότερη υποτιθέμενη «εικόνα» της Παρθένου, που σώζεται μέχρι σήμερα και δεν είναι άλλη από τη Σφίγγα της Αιγύπτου. Αυτή κατασκευάσθηκε σύμφωνα με ελληνική παράδοση με το κεφάλι της Παρθένου πάνω στο σώμα του Λέοντος, από το γεγονός (τότε) ότι ο Ήλιος περνούσε από αυτούς τους δύο αστερισμούς κατά τη διάρκεια της ετήσιας πλημμύρας του Νείλου, του σπουδαιότερου ετήσιου συμβάντος στην Αρχαία Αίγυπτο.

Στην εποχή μας ο Ήλιος βρίσκεται μέσα στα όρια της Παρθένου (όπως αυτά καθορίσθηκαν από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση) από τις 16 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 31 Οκτωβρίου και οι ημερομηνίες αυτές συνεχίζουν να μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Στην Παρθένο ο Χάινριχ Όλμπερς ανεκάλυψε στις 28 Μαρτίου 1802 τον δεύτερο αστεροειδή που ανακαλύφθηκε ποτέ, και τον ονόμασε Παλλάδα.

Ως ζωδιακός αστερισμός, η Παρθένος συνδέθηκε με την Αστρολογία, προλήψεις και θρύλους, π.χ. ως ο «Οίκος του Ερμή», από την αρχαία πεποίθηση ότι ο πλανήτης Ερμής βρισκόταν σε αυτό τον αστερισμό κατά τη στιγμή της Δημιουργίας του Σύμπαντος, δημιουργήθηκε δηλαδή εκεί. Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι η Παρθένος «κυβερνούσε» την ανθρώπινη κοιλιά και υπογάστριο, ότι επιδρούσε σε περιοχές όπως η Κρήτη, η Ελλάδα και η Μεσοποταμία, και αργότερα, στη νεότερη εποχή, θεωρήθηκε ότι «κυβερνά» την Τουρκία, την Ιερουσαλήμ, τη Λυών και το Παρίσι, αλλά πάντα ως δυσμενές και στείρο ζώδιο. Τα χρώματά της ήταν το μαύρο με κυανές κηλίδες. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος γράφει ότι η εμφάνιση κομήτη στην Παρθένο σημαίνε πολλά κακά για τις γυναίκες.

Οι φωτεινότεροι αστέρες

Ο Αργκελάντερ απέδιδε στην Παρθένο 101 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 181.

• Ο αστέρας α Παρθένου είναι και ο κατά πολύ φωτεινότερος ολόκληρου του αστερισμού με φαινόμενο μέγεθος 0,9 ως 1 (ελαφρώς μεταβλητός). Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Στάχυς, όπου και παραπέμπουμε.
• Ο β Παρθένου είναι γνωστός ως Ζαβιτζάβα (Zavijava) (από το αραβικό Zawiah = Γωνία), επειδή βρίσκεται στη Γωνιά του Σκυλόσπιτου (βλ.παραπάνω).
• Ο γ, διπλός, είναι η Πορρίμα (Porrima).
• Ο δ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,38 και φασματικό τύπο M3 III.
• Ο ε Παρθένου φέρει το ιδιαίτερο ελληνικό όνομα Προτρυγετήρ.
• Ο ζ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,37 και φασματικό τύπο A3 V.
• Ο η, μεταβλητός, είναι ο Ζανίας.
• Ο θ, τριπλός, έχει συνολικό φαιν.μέγεθος 4,38 και φασμ.τύπους A1 IV + Am.
• Ο ι είναι το Σύρμα, όπως το ονόμασε ο Πτολεμαίος.
• Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,19 και φασμ.τύπο K2 III με έντονες φασματικές γραμμές σιδήρου.
• Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 3,88 και φασμ.τύπο F2 III. Είναι ο Rijl al Awwa (το Πόδι του Γαυγίζοντα) κατά τον Al Achsasi .
• Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,03 και φασμ.τύπο M1 III.
• Ο o (όμικρον) έχει φαιν.μέγεθος 4,12 και φασμ.τύπο G8 IIIa.
• Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 4,26 και φασμ.τύπο A3 V.
• Ο 109 Παρθένου έχει φαιν.μέγεθος 3,72 και φασμ.τύπο A0 V.
• Ο 110 Παρθένου έχει φαιν.μέγεθος 4,40 και φασμ.τύπο Κ0 IIIb με έντονες φασματικές γραμμές σιδήρου.

Αξιοσημείωτα στον αστερισμό

• Το σημαντικότερο αστρονομικό γνώρισμα του αστερισμού είναι το Σμήνος της Παρθένου, το κοντινότερο σε εμάς σμήνος γαλαξιών (50 ως 65 εκατομμύρια έτη φωτός), που συνεχίζεται πάντως στη γειτονική Κόμη Βερενίκης. Αρκετοί γαλαξίες του στην Παρθένο είναι αρκετά φωτεινοί ώστε να παρατηρούνται και με ερασιτεχνικά τηλεσκόπια, όπως οι M49 (φαιν.μέγεθος 8,4), M58 (φ.μέγεθος 9,7), M59 (φ.μέγεθος 9,6), M60 (φ.μέγεθος 8,8), M61 (9,6), M84 (9,1), M86 (8,9), M87 (8,6), M90 (9,5), σχεδόν πάνω στο σύνορο με την Κόμη), NGC 4365 (9,6), NGC 4526 (9,7) και NGC 4636 (9,5). Οι λίγο αμυδρότεροι NGC 4567 και NGC 4568 φαίνονται σχεδόν ο ένας πάνω στον άλλο και αποκαλούνται «Σιαμαία Δίδυμα». Το μακρινότερο Υπερσμήνος της Παρθένου έχει διαστάσεις περί τα 110 εκατομμύρια έτη φωτός.

• Ο μεγάλος αυτός αστερισμός έχει και άλλους φωτεινούς γαλαξίες που δεν ανήκουν στο παραπάνω σμήνος, όπως ο «Γαλαξίας Σομπρέρο» (M104) (φ.μέγεθος 8, σχεδόν πάνω στο σύνορο με τον Κόρακα), ο NGC 4697 (φ.μέγεθος 9,2) και ο NGC 4699 (9,5)

• Στην Παρθένο βρίσκεται και ο φωτεινότερος όλων των κβάζαρ, ο 3C 273, με φαινόμενο μέγεθος 12,9.

• Ο αστέρας 70 Παρθένου (φαιν.μέγεθος 4,98 και φασμ.τύπος G4V) κοντά στο βόρειο σύνορο του αστερισμού έχει ένα πλανήτη, από τους πρώτους εξωηλιακούς που ανακαλύφθηκαν, με μάζα υπερεπταπλάσια εκείνης του Δία, που περιφέρεται γύρω του κάθε 116,6 γήινες ημέρες σε τροχιά υψηλής εκκεντρότητας (0,40) με μέση ακτίνα 64 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς 59,07 έτη φωτός αλλά απομακρύνεται με ταχύτητα 18.000 χιλιόμετρα την ώρα. Η υψηλή ιδία κίνηση (0,623 του δευτερολέπτου του τόξου ανά έτος) φανερώνει πάντως ότι ποτέ στο παρελθόν δεν είχε πλησιάσει πολύ περισσότερο στη Γη. Η μάζα του αστέρα ανέρχεται στο 95% της ηλιακής.

• Και άλλος εξωηλιακός πλανήτης ανακαλύφθηκε αργότερα στην Παρθένο, περί τον φαιν.μεγέθους 8,04 αστέρα HD 130322, με περίοδο περιφοράς 10,7 γήινες ημέρες σε τροχιά εκκεντρότητας 0,048 με μέση ακτίνα 13,2 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς 98 έτη φωτός. Ως συνήθως, η μάζα του πλανήτη είναι άγνωστη με γνωστό μας μόνο το κάτω όριο: είναι τουλάχιστον κατά 8% μεγαλύτερη από τη μάζα του Δία.

• Αλλά και ο ένας από τους δύο αστέρες νετρονίων που φέρονται ότι έχουν πλανήτες γύρω τους βρίσκεται στην Παρθένο: Ο πάλσαρ PSR 1257+12 φαίνεται να έχει 3 ή 4 πλανήτες γύρω του από τους οποίους οι 2 ή 3 με μάζες συγκρίσιμες με τη μάζα της Γης. Οι περίοδοι περιφοράς τους είναι 25,3 (του αβέβαιου), 66,5, 98,2 και περίπου 170 γήινα έτη. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς περί τα χίλια έτη φωτός.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος αστέρων της Παρθένου

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Virgo (constellation) στο Wikimedia Commons
• Λεξιλογικός ορισμός του Παρθένος στο Βικιλεξικό