Πεισιστρατίδες

Πεισιστρατίδες (αρχαία ελληνικά Πεισιστρατίδαι) αποκαλούνταν από τους αρχαίους ιστορικούς οι απόγονοι και συγγενείς του τυράννου των Αθηνών Πεισίστρατου, αλλά κυρίως οι δύο γιοι και διάδοχοι του, Ιππίας και Ίππαρχος. Όταν αναφέρονταν στους γιους, τους παρουσίαζαν με αυτό τον πληθυντικό ως συγκυβερνήτες, παρότι βασικός ηγέτης σύμφωνα με τους περισσότερους –αλλά όχι όλους- τους ιστορικούς φαίνεται να ήταν ο Ιππίας. Μερικοί πάντως θεωρούν πρωτότοκο και βασικό ηγέτη τον Ίππαρχο. Ως «περίοδος των Πεισιστρατιδών» εννοείται συνήθως το διάστημα 527-510 π.Χ. δηλαδή από το θάνατο του Πεισίστρατου την άνοιξη του 527 π.Χ. μέχρι την αποκατάσταση της αθηναϊκής δημοκρατίας το καλοκαίρι του του 510 π.Χ. αν και κάποιοι ιστορικοί περιλαμβάνουν σε αυτήν και την περίοδο διακυβέρνησης του ίδιου του Πεισίστρατου (560-528 π.Χ.) , εξετάζοντας συνολικά τα δημόσια έργα και τις πολιτικές εξελίξεις για όλο το διάστημα που η Αθήνα είχε τυραννίδα .

Άλλες χρήσεις το όρου

Συχνά ο όρος χρησιμοποιείτο για να προσδιορίσει όχι μόνον τα πρόσωπα των δύο γιων, αλλά ευρύτερα για να εκφράσει την οικογενειοκρατία της δυναστείας που έλεγχε με συγγενείς ή πρόσωπα του περιβάλλοντός της όλες τις διοικητικές θέσεις. Στη συνέχεια, όταν η οικογένεια εξορίστηκε και οι γιοι του Πεισίστρατου ήταν νεκροί, ο όρος χρησιμοποιείτο ως οικογενειακό επώνυμο, δηλαδή για όλους τους απογόνους ή συγγενείς του Πεισίστρατου, ανεξαρτήτως του κατά πόσον είχαν εξουσία ή όχι.

Επίσης ως όρος χρησιμοποιείτο και για το χαρακτηρισμό του πολιτεύματος της τυραννίδας, έτσι όπως αυτό εφαρμοζόταν από κάποια χρονική στιγμή και μετά, όταν πιθανόν είχε παραλλαχθεί κάπως – για να διακρίνεται από την τυραννίδα του ίδιου του Πεισίστρατου.

Ο πληθυντικός για τον Ιππία

Η φράση «επί Πεισιστρατιδών» χρησιμοποιείτο για ολόκληρη την 17ετή διακυβέρνηση της Αθήνας αρχικά από τον Ιππία και τον Ίππαρχο, και μετά αποκλειστικά από τον πρώτο. Συγκεκριμένα ο Ίππαρχος δολοφονήθηκε τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο του 514 π.Χ. από τους εραστές Αρμόδιο και Αριστογείτονα, οπότε ο Ιππίας κυβέρνησε μόνος του τα επόμενα 4 χρόνια. Ακόμα και μετά το θάνατο του Ίππαρχου όμως οι ιστορικοί εξακολουθούν να χρησιμοποιούν για την διακυβέρνηση τον όρο στον πληθυντικό (Πεισιστρατίδες) ενώ λογικά θα έπρεπε να αναφέρονται στον ενικό –στον Πεισιστρατίδη Ιππία.

Ο πληθυντικός αυτός δεν αιτιολογείται από την παρουσία άλλων αδελφών, γιατί αυτοί αν και υπήρχαν, δεν συμμετείχαν στην διακυβέρνηση. Τεκμαίρεται ότι ο όρος παρέμεινε στον πληθυντικό επειδή εξαρχής υποδήλωνε κυρίως την οικογενειοκρατία της εποχής εκείνης. Ένας εγγονός του Πεισίστρατου, για παράδειγμα, ονομαζόμενος Πεισίστρατος κι αυτός, γιος του Ιππία, εξελέγη επώνυμος άρχων το 521 π.Χ. Άλλοι συγγενείς, δεύτερου ή και τρίτου βαθμού, κατείχαν όλες τις σημαντικές θέσεις στο διάστημα της σχεδόν απόλυτης εξουσίας των Πεισιστρατιδών.

Όσον αφορά συγκεκριμένα τα πέντε αδέλφια του Ιππία, από τους τρεις γάμους του πατέρα του Πεισίστρατου, κανείς δεν αναμιγνυόταν πλην του Ίππαρχου στη διακυβέρνηση του κράτους των Αθηνών.

Αναλυτικά, ο Ιππίας δεν είχε κανένα αδελφό ή αδελφή από τον δεύτερο κατά σειρά γάμο του πατέρα του, εκείνον που έκανε ο Πεισίστρατος για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας με την κόρη του Αλκμεωνίδη Μεγακλή –ο Πεισίστρατος την παντρεύτηκε αλλά δεν θέλησε να αποκτήσει διάδοχο από αυτήν. Ο Πεισίστρατος δηλαδή φοβόταν ότι οι Αλκμεωνίδες θα μπορούσαν με τα χρήματά τους και τις πολιτικές διασυνδέσεις τους να παραγκωνίσουν τον Ιππία και τον Ίππαρχο και να επιβάλουν τον «δικό τους» Πεισιστρατίδη. Ο Ιππίας είχε μόνον ένα ομογάλακτο αδελφό, τον Ίππαρχο, από τον πρώτο γάμου του πατέρα του. Αναφέρεται και μία αδελφή που πάντως δεν είχε πολιτική δράση όπως και καμία Αθηναία γυναίκα την εποχή εκείνη.

Απομένουν για να δικαιολογήσουν τον πληθυντικό των «Πεισιστρατιδών» τα ετεροθαλή αδέλφια του Ιππία, από την Αργεία Τιμώνασσα, ο Ηγησίστρατος και ο Θετταλός. Ο μεν Ηγησίστρατος έλειπε στο Σίγειο της Ιωνίας όπου ήταν τύραννος από την εποχή που ακόμα ζούσε ο πατέρας τους, άρα δεν είχε καμία ανάμιξη στα των Αθηνών, ο δε Θετταλός παρουσιάζεται ως αμέτοχος στα πολιτικά. Άλλοι τον αναφέρουν ως πολιτικά δημοκρατικό άτομο που έμεινε εκ πεποιθήσεως αμέτοχο στην τυραννική διακυβέρνηση και έχαιρε γενικά του σεβασμού των πολιτών και άλλοι τον φέρουν ως ζωηρό και προβληματικό, πάντως και πάλι ως «πολύ νεαρό» και μη ενεργό στην πολιτική. Ο Αριστοτέλης αναφέρει και έναν αδελφό Ιοφώντα που εικάζεται ότι πέθανε πολύ μικρός. Κανένα από τα αδέλφια δεν αιτιολογεί τον πληθυντικό στην τετραετή διακυβέρνηση από τον Ιππία και κατά συνέπεια ο πληθυντικός απομένει να δηλώνει μάλλον την οικογενειοκρατία της εποχής.

Ποιος κυβερνούσε ουσιαστικά

Για την 14ετή συγκυβέρνηση των δύο Πεισιστρατιδών ελάχιστα στοιχεία υπάρχουν ώστε να μπορεί κάποιος να διαχωρίσει με σιγουριά τις ενέργειες του Ιππία από του Ίππαρχου και να συμπεράνει ποιος ήταν ο πραγματικός τύραννος ή ποιος ήταν έστω ο ιθύνων πολιτικός νους. Όλα δείχνουν πάντως ότι ήταν και οι δύο μεσήλικες (40-50 ετών) και δεν υπάρχει ομοφωνία στο ποιος ήταν πρωτότοκος.

Κάποιοι θεωρούν σημαντικότερο πολιτικό πρόσωπο στην τυραννίδα τον ΄Ιππαρχο, αλλά αυτό μπορεί να οφείλεται στην φροντίδα του για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης του πατέρα του και γενικά στην ιδιαίτερη μέριμνά του για τα πολιτισμικά. Ο Αριστοτέλης και ο Θουκυδίδης είναι κάθετοι στην πρωτοκαθεδρία του Ιππία. Γράφουν με βεβαιότητα ότι ο Ίππαρχος ο τύραννος ενδιαφερόταν μόνον για τις τέχνες και τον έρωτα και ότι ο ουσιαστικός ηγέτης ήταν ο Ιππίας. Αναφέρουν επίσης ότι ο μόνος λόγος για τον οποίο γνώρισε τόση δημοσιότητα το όνομα του Ίππαρχου, ήταν το γεγονός ότι δολοφονήθηκε. Ο Θουκυδίδης με όσα γράφει δείχνει ότι οι σύγχρονοί του πίστευαν πάντως το αντίθετο, δηλαδή ότι ο βασικός τύραννος ήταν ο Ίππαρχος. Στα γραφτά του μάλιστα φαίνεται σχεδόν εξοργισμένος με αυτή την εσφαλμένη αντίληψη αφού κατά τη γνώμη του ο Ιππίας ήταν αυτονόητα ο ηγέτης της οικογένειας μετά το θάνατο του Πεισίστρατου. Έμμεσα δε αποδίδει τη διαστρέβλωση των γεγονότων στην προσπάθεια των Αθηναίων να ξεχάσουν ότι ανέτρεψαν την τυραννίδα χάρη στους Λακεδαιμόνιους και να συνεχίσουν να πιστεύουν αυτό που τους άρεσε, ότι δηλαδή την ανέτρεψαν οι ίδιοι με τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα.

Αυτό το βασικό λόγο αναφέρουν και άλλοι ιστορικοί για την προβολή του Ίππαρχου. Αποδίδουν δηλαδή την πεποίθηση πως ο Ίππαρχος ήταν ο πραγματικός ηγέτης, στην κοινή γνώμη των Αθηναίων όπως και στα πολιτικά παιχνίδια εναντίον των Αλκμεωνιδών μετά την ανατροπή της τυραννίδας. Συγκεκριμένα, η πράξη του Αρμόδιου και Αριστογείτονα πέρασε αμέσως στο καθημερινό λεξιλόγιο της εποχής ως τυραννοκτονία και όταν οι Αθηναίοι απαλλάχτηκαν τέσσερα χρόνια μετά από την τυραννία με τη βοήθεια του Κλεομένη της Σπάρτης και με πρωτοβουλίες των Αλκμεωνιδών, αυθόρμητα θέλησαν να υποβιβάσουν τη συμμετοχή της Σπάρτης στην αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος τους. Παράλληλα οι οικογένειες που ήταν αντίπαλες των Αλκμεωνιδών, θέλησαν να υποβαθμίσουν τη συμμετοχή της ισχυρής αυτής οικογένειας σε ένα τόσο ζωτικό για την πόλη τομέα –την ανατροπή της τυραννίδας.

Έτσι, ο μεν λαός ενστικτωδώς από αντιπάθεια για τη Σπάρτη και οι πολιτικές φράξιες συνειδητά για να εξουδετερώσουν κάπως την επιρροή των Αλκμεωνιδών, μεγέθυναν τον αντιτυραννικό χαρακτήρα της πράξης του ερωτικού ζευγαριού Αρμόδιου και Αριστογείτονα και τους εξύψωσαν σε πολιτικά ευαισθητοποιημένους τυραννοκτόνους, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την ερωτική αντιζηλία και την εκδίκηση που κατ’ αρχήν τουλάχιστον όπλισε τα χέρια τους. Καθώς μείωναν το κίνητρο της εκδίκησης και του έρωτα, υπερτόνιζαν αναγκαστικά το πολιτικό κίνητρο και υπερέβαλαν στο ρόλο που πράγματι είχε παίξει ο Ίππαρχος στην τυραννίδα όσο αυτός ζούσε.

Η κοινή διακυβέρνηση

Συνολικά για τα πρώτα 13 χρόνια της περιόδου των Πεισιστρατιδών οι εκτιμήσεις είναι ότι κύλησαν ομαλά και θετικά, σε πνεύμα μάλλον διαλλακτικό. Ο Ίππαρχος παρουσιάζεται σαν ο διανοούμενος της οικογένειας. Χάρη σε αυτόν όντως ήρθε στην Αθήνα ο λυρικός ποιητής Λάσος της Ερμιόνης και ίδρυσε σχολή διθυραμβικής ποίησης –μαθητής του ήταν ο Πίνδαρος. Ο Ίππαρχος επίσης κάλεσε από την Κέα και φιλοξένησε υπό την προστασία του τον Σιμωνίδη τον Κείο, ο ποιητής Ανακρέων ο Τήιος, ο ελεγειακός ποιητής Θέογνις και άλλοι

Φαίνεται πως ο Ιππίας –πιθανόν σε συνεννόηση με τον αδελφό του Ίππαρχο- επεδίωξε αμέσως μετά το θάνατο του πατέρα του να εκλεγεί επώνυμος άρχων των Αθηνών ώστε να νομιμοποιήσει περισσότερο τη θέση του. Όντως επώνυμος άρχων το έτος 526 προς 525 π.Χ. εξελέγη ο Ιππίας. Το γεγονός ότι το επόμενο έτος (το 525 προς 524 π.Χ.) εκλέγεται επώνυμος άρχων ο Αλκμεωνίδης Κλεισθένης, δηλαδή εκπρόσωπος μιας οικογένειας με την οποία ο Πεισίστρατος είχε κάκιστες σχέσεις και την είχε εξορίσει, δείχνει ότι οι Πεισιστρατίδες έκαναν την εποχή εκείνη τρόπον τινά ένα πολιτικό άνοιγμα προ τις άλλες αριστοκρατικές οικογένειες. Αυτό το άνοιγμα πιθανόν να είχε γίνει και στα τελευταία χρόνια της ζωής του Πεισίστρατου και οι Αλκμεωνίδες να είχαν ήδη επανέλθει από την εξορία.

Είναι βέβαιο πάντως ότι για λίγα χρόνια μετά το θάνατο του Πεισίστρατου οι γιοι του για να προλάβουν τυχόν ανατρεπτικές κινήσεις, επεδίωξαν τυπικά και επιφανειακά τουλάχιστον την εξομάλυνση των σχέσεών του με διάφορες αριστοκρατικές φατρίες, όχι μόνο των Αλκμεωνιδών που ήθελαν μερίδιο στην εξουσία, αλλά και με την οικογένεια του Ολυμπιονίκη Κίμωνα γιος του οποίου ήταν ο Μιλτιάδης –εκείνος που έμελλε να δοξαστεί αργότερα στη μάχη του Μαραθώνα. Ο Μιλτιάδης αυτός εξελέγη επώνυμος άρχων τον αμέσως επόμενο χρόνο, δηλαδή το έτος 524 π.Χ. προς 523 π.Χ. παρά τις κακές σχέσεις του πατέρα του Κίμωνα με την οικογένεια του Πεισίστρατου. Αυτό δεν δείχνει ότι εξελέγη παρά τη θέληση του Ιππία και του Ίππαρχου, αφού τα δύο αδέλφια ήλεγχαν πάντα με πλάγιους αλλά και άμεσους τρόπους την εκλογή του επώνυμου άρχοντα. Δείχνει απεναντίας ότι οι Πεισιστρατίδες παρουσιάζονταν ως χαλαροί τύραννοι που ακολουθούσαν πολιτική γεφύρωσης του χάσματος με τις άλλες πολιτικά υπολογίσιμες οικογένειες.

Αυτή η επιφανειακή εξομάλυνση των σχέσεων πάντως πήρε σύντομα τέλος, γιατί εκείνη την εποχή (πιθανόν μάλιστα τη χρονιά που ο Μιλτιάδης εξελέγη επώνυμος άρχων) δολοφονήθηκε από μια συμμορία ο ολυμπιονίκης πατέρας του Κίμωνας.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι τα χρόνια εκείνα σημαντική πολιτική επιρροή ασκούσαν κυρίως οι αριστοκράτες, οι στρατηγοί που δοξάζονταν σε μάχες και οι Ολυμπιονίκες. Μερικοί από αυτούς έτειναν να εκμεταλλευτούν το σεβασμό του λαού προς το πρόσωπό τους και καθώς ήταν δημοφιλείς, έδειχναν τάσεις σφετερισμού της εξουσίας. Έτσι οι τύραννοι προσπαθούσαν να περιορίζουν την επιρροή των Ολυμπιονικών γιατί τους έβλεπαν ως πιθανούς αντιπάλους.

Όσον αφορά συγκεκριμένα τον Κίμωνα, ο Πεισίστρατος ήδη τον είχε εξορίσει. Η πρόφαση είναι άγνωστη, αλλά ο πραγματικός λόγος ήταν πως είχε βγει πολλές φορές Ολυμπιονίκης στις αρματοδρομίες –η τελευταία του νίκη στο τέθριππο ήταν το 528 π.Χ. Οι ιστορικοί ανέφεραν μάλιστα και τη φήμη ότι για να επανέλθει από την εξορία παραιτήθηκε από την δεύτερη κατά σειρά νίκη του στο τέθριππο το 532 π.Χ. και αναγνώρισε ως νικητή τον ίδιο τον τύραννο Πεισίστρατο που τεκμαίρεται ότι συμμετείχε στο ίδιο αγώνισμα. Ο Κίμωνας δολοφονήθηκε από συμμορία το 525 π.Χ. ή λίγο αργότερα και τότε ο κόσμος –και ακόμα περισσότερο ο γιος του θύματος, ο επώνυμος άρχοντας Μιλτιάδης- έλεγε ότι η συμμορία είχε εκτελέσει εντολές του Ιππία και του Ίππαρχου.

Ο φόνος είχε σαν αποτέλεσμα οι σχέσεις των δύο οικογενειών να ψυχρανθούν απόλυτα, παρότι οι Πεισιστρατίδες είχαν συλλυπηθεί τον Μεγακλή και αρνούνταν οποιαδήποτε συμμετοχή στο έγκλημα. Ο Ολυμπιονίκης Κίμωνας είχε αποκτήσει εν τω μεταξύ δύο παιδιά, τον Μιλτιάδη και τον Στησαγόρα, που όμως δεν ζούσε στην Αθήνα και κυβερνούσε ως τύραννος την Θρακική Χερσόνησο. Λίγο αργότερα ο Μιλτιάδης έφυγε από την Αθήνα για να αναλάβει ως τύραννος τη διοίκηση της Θρακικής Χερσονήσου επειδή είχε πεθάνει από χρόνια ο θείος του Μιλτιάδης ο πρεσβύτερος, εδραιωτής της αποικίας και της εκεί τυραννίδας και πρόσφατα είχε σκοτωθεί και ο διάδοχός του στην τυραννίδα της Χερσονήσου, Στησαγόρας. Ο Μιλτιάδης έφυγε από την Αθήνα επισήμως για να αναλάβει την τυραννίδα ως φυσικός διάδοχος, αφού ήταν ανιψιός του Μιλτιάδη του πρεσβύτερου και αδελφός του Στησαγόρα, αλλά ουσιαστικά επρόκειτο για απομάκρυνση ή αποχώρηση λόγω των τεταμένων σχέσεών του με τους Πεισιστρατίδες.

Ο Ιππίας και ο Ίππαρχος ανεξαρτήτως των ασταθών ανοιγμάτων προς τους αριστοκράτες, εξακολουθούσαν να συντηρούν παράλληλα και τον προσωπικό μισθοφορικό στρατό τους όπως όλα τα τυραννικά καθεστώτα, αφού οι μισθοφόροι και η εξουδετέρωση ή ο προσεταιρισμός των υπόλοιπων ευγενών ήταν ο μόνος τρόπος να ασκούν προσωποπαγή πολιτική οι τύραννοι. Ο στρατός αυτός συντηρείτο από τα εισοδήματα που είχαν τα δύο αδέλφια από το Παγγαίο και συγκεκριμένα από τις επιχειρήσεις στα ορυχεία χρυσού και ασημιού που εκμεταλλευόταν παλιότερα ο πατέρας τους και τα οποία τώρα είχαν κληρονομήσει εκείνοι. Επίσης συντηρείτο εν μέρει και από το δημόσιο ταμείο των Αθηνών.

Η μανία τους με τη μαντική

Τα δύο αδέλφια είχαν βαθιά πίστη σε δεισιδαιμονίες ή πιθανόν επεδίωκαν με αυτές να χειραγωγούν το λαό. Οι ενδείξεις είναι πως ίσχυαν και τα δύο. Πάντως είχαν μανία με την ερμηνεία των χρησμών και των ονείρων. Φύλαγαν μάλιστα σε κρύπτη της Ακρόπολης μια σειρά από χρησμούς του Μαντείου των Δελφών και άλλες προφητείες που έδειχναν ότι η Αθήνα θα συγκρουόταν με τη Σπάρτη.

Ο Ίππαρχος φέρεται από τον Ηρόδοτο να είχε ως έμπιστό του έναν μάντη και ποιητή που τον έλεγαν Ονομάκριτο και τον οποίο είχε υπεύθυνο στην αρχαιοθέτηση ποιημάτων και χρησμών. Τελικά τον εξόρισε όμως, γιατί τον συνέλαβε επ’ αυτοφώρω να παραποιεί αρχαίους χρησμούς του Μουσαίου και συγκεκριμένα έναν που έλεγε ότι η Λήμνος θα βυθιζόταν στη θάλασσα Ο Ονομάκριτος παραποιούσε και αρχαία ποιήματα ή και τον ΄Ομηρο ακόμα, προσθέτοντας δικούς του στοίχους εκεί που αυτό τον εξυπηρετούσε ή τοu άρεσε. Τον ίδιο μάντι πάντως ξαναχρησιμοποίησε αργότερα η οικογένεια του Πεισίστρατου , στην αυλή του Πέρση βασιλιά όπου κατέφυγε μετά την ανατροπή της τυτραννίδας ο Ιππίας. Τότε ζήτησε από τον Ονομάκριτο να λέει στον Πέρση ηγεγμόνα μόνον τους θετικούς χρησμούς και να αποσιωπά τους δυσάρεστους, ώστε να πεισθεί αυτός να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας και να ορίσει εκεί ηγεμόνα τον Ιππία.

Για τη μανία του Ιππία με τους οιωνούς αναφέρεται και ένα περιστατικό από τη μάχη του Μαραθώνα, λίγο πριν από το θάνατό του. Μία μέρα πριν είχε δει στον ύπνο του ότι κοιμήθηκε με τη μητέρα του και ξύπνησε χαρούμενος ερμηνεύοντάς το όνειρο ως οιωνό πως θα επανέκαμπτε στην Αθήνα ως ηγεμόνας. Όμως στη μάχη του Μαραθώνα, όπου συμμετείχε ως σύμβουλος των Περσών για τα κατατόπια της περιοχής και το καταλληλότερο σημείο της απόβασης, συνέβη άλλο επεισόδιο. Φταρνίστηκε έντονα κάποια στιγμή και έχασε μεμιάς αρκετά δόντια λόγω της πολύ μεγάλης ηλικίας του. Ερμήνευσε αυτό το φυσικό φαινόμενο ως οιωνό για σίγουρη ήττα των Περσών και του ιδίου

Και για τον Ίππαρχο αναφέρεται ένα προφητικό όνειρο. Ήταν δυσάρεστο και ο Ίππαρχος το είδε την παραμονή της δολοφονίας του και είχε προσπαθήσει να το ερμηνεύσει. Πιθανόν όμως αυτό να αποτελεί δοξασία του λαού και να κυκλοφορούσε ως φήμη μετά το φόνο, επειδή γενικά ο κόσμος πίστευε τότε πολύ στα όνειρα και επειδή ήταν γνωστό πόση σημασία έδιναν σε αυτά και οι δύο τύραννοι.

Η δολοφονία του Ίππαρχου

Σημείο σταθμό στην τυραννίδα των Πεισιστρατιδών αποτέλεσε η δολοφονία του Ίππαρχου το 514 π.χ. από ένα ζευγάρι εραστών, τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα, για κυρίως προσωπικούς λόγους.

Αλλαγή στην τυραννίδα

Μετά το θάνατο του Ίππαρχου η στάση του Ιππία άλλαξε σε πολλά και η τυραννίδα σκλήρυνε, όχι μόνον εξαιτίας του φόνου μα και μιας σειράς άλλων γεγονότων που δυσχέραιναν την οικονομία της Αθήνας και του Ιππία προσωπικά. Αυτά, όμως, ανήκουν περισσότερο στο λήμμα Ιππίας. Σε γενικές γραμμές η εκτράχυνση της τυραννίδας αλλά και η απόφαση της Σπάρτης να αναμιχθεί πιο ενεργά στην Αττική, σε συνδυασμό και με τις πολιτικές, θρησκευτικές (προς το Μαντείο των Δελφών) και στρατιωτικές κινήσεις των Αλκμεωνιδών, οδήγησαν τον Ιππία στην απομόνωση και την ανασφάλεια. Παράλληλα η προέλαση των Περσών στην σημερινή Ευρωπαϊκή Τουρκία και στην ανατολική Μακεδονία, τον στέρησαν από τα εισοδήματά του από το Παγγαίο, με αποτέλεσμα να βρεθεί σε οικονομικό αδιέξοδο και να επιβάλει για πρώτη φορά μεγάλες φορολογίες. Δεν μπορούσε πια να συντηρεί ούτε τον μισθοφορικό στρατό του αλλά ούτε και να δίνει παροχές προς τη μερίδα του λαού που κατ' εξοχήν τον στήριζε.

Η ανατροπή των Πεισιστρατιδών

Η τυραννίδα των Πεισιστρατιδών πήρε τέλος με την ανατροπή του Ιππία το 510 π.Χ. και ο τρόπος με τον οποίο αυτός ανατράπηκε, περιγράφεται αναλυτικά στο λήμμα Ιππίας ο τύραννος Σε γενικές γραμμές, μετά την αποτυχημένη αλλά πάντως απειλητική στρατιωτική επέμβαση των Αλκμεωνιδών και των συγγενών τους Παιονιδών όπως και μισθοφόρων, ο Ιππίας απομονώθηκε σημαντικά. Στη μάχη με το στρατό των δύο αριστοκρατικών οικογενειών είχαν τρέξει να συμμετάσχουν και πολλοί πολίτες από το άστυ. Ενάμισι χρόνο αργότερα οι Αλκμεωνίδες κατάφεραν με τα χρήματά τους αυτό που δεν είχαν καταφέρει στρατιωτικά: έπεισαν με πλούσιες δωρεές αλλά πιθανόν και με άμεση δωροδοκία τα Μαντείο των Δελφών να υποστηρίξει την υπόθεσή τους, δηλαδή να διωχθούν οι Πεισιστρατίδες. Η Πυθία σε κάθε χρησμό της προς Σπαρτιάτη –ιδιώτη ή πολιτικό- έλεγε στο τέλος «και μην ξεχνάτε να ελευθερώσετε την Αθήνα». Ο Κλεομένης που ήταν τότε βασιλιάς στη Σπάρτη, θεώρησε ότι τον συνέφερε να παρέμβη και με πρόσχημα τους χρησμούς κινήθηκε για να ανατρέψει την τυραννίδα της Αθήνας. Η πρώτη του κίνηση απέτυχε γιατί έστειλε μικρή δύναμη και με πλοία, ο Ιππίας γνώριζε το σχέδιο, και προετοιμάστηκε κατάλληλα οπότε νίκησε. Τη δεύτερη φορά ο Κλεομένης ηγήθηκε προσωπικά της εκστρατείας και ανέτρεψε τον Ιππία, επαναφέροντας τους Αλκμεωνίδες. Οι Πεισιστρατίδες έφυγαν υπόσπονδοι και εξορίστηκαν.

Προσπάθειες επανόδου των Πεισιστρατιδών

Οι συγγενείς του Πεισίστρατου υπό την ηγεσία του Ιππία κατέφυγαν αρχικά στο Σίγειο της Μικράς Ασία όπου ήταν τύραννος και υπτοελής όμως των Περσών ο ετεροθαλής αδελφός του Ιππία, Ηγησίστρατος. Από εκεί ο Ιππίας προσπάθησε να πείσει τους Σπαρτιάτες να τον επαναφέρουν στην τυραννίδα, τονίζοντας ότι η επάνοδός του στην εξουσία θα είναι προς το συμφέρον και της Σπάρτης και της Κορίνθου. Η Πελοποννησιακή Συμμαχία όμως δεν συμφώνησε παρά τις έντονες προσωπικές πιέσεις του βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη και ο Ιππίας έφυγε οργισμένος και απογοητευμένος. Στη συνέχεια κατέφυγε πάλι στο Σίγειο και μετά στην αυλή του Πέρση βασιλιά, τον οποίο προσπάθησε να πείσει να εκστρατεύσει εναντίον των Αθηνών, παρότι είναι βέβαιο πως δεν χρειαζόταν ιδιαίτερη πειθώ και ότι η εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας ήταν προαποφασισμένη. Όταν οι Πέρσες αποβιβάστηκαν στο Μαραθώνα, ο Ιππίας ως σύμβουλος τους συνόδευε παρά τη μεγάλη πια ηλικία του. Μάλλον πέθανε εκεί ή λίγο αργότερα στη Λήμνο κατά την επιστροφή των ηττημένων Περσών.

Αναφορές μετά το θάνατο του Ιππία

Οι απόγονοι του Ιππία –ο Ίππαρχος δεν είχε παιδιά- και γενικά οι συγγενείς του Πεισιστράτου αναφέρονται ξανά ως Πεισιστρατίδες, με την έννοια πλέον του οικογενειακού επωνύμου. Συγκεκριμένα, επανεμφανίζονται δέκα χρόνια μετά το θάνατο του Ιππία, πιθανόν με επικεφαλής τον Πεισίστρατο, γιο του Ιππία και εγγονό του τύραννου Πεισιστράτου. Ηταν λίγο πριν από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, το 480 π.Χ., τότε που οι Αθηναίοι ήταν σε απελπιστική κατάσταση. Οι Πεισιστρατίδες τους πρότειναν τότε να συνθηκολογήσουν και να παραδοθούν στον Ξέρξη. Οι Αθηναίοι απέρριψαν την πρόταση και οι Πεισιστρατίδες στη συνέχεια αποχώρησαν. Ο κύριος κλάδος της οικογένειάς τους πρέπει στο εξής ή και ήδη να ζούσε στην αυλή του Πέρση βασιλιά.

Ειδικά για τον γιο του Ιππία και εγγονό του τύραννου Πεισίστρατου, τον Πεισίστρατο το νεότερο, που είχε εκλεγεί και επώνυμος άρχων το 521 π.Χ., υπάρχουν αναφορές για το 495, δηλαδή λίγο πριν τη μάχη του Μαραθώνα , οπότε κάποιος Πεισίστρατος εμφανίζεται ως βασικός αντίπαλος των Αλκμεωνιδών. Επίσης υπάρχει αναφορά πάλι για κάποιον Πεισίστρατο το 485 π.Χ., ως υποψήφιο για οστρακισμό και εξορία. Δεν είναι όμως απόλυτα τεκμηριωμένο ότι οι Αθηναίοι θα επέτρεπαν σε απόγονο του Πεισίστρατου να επανέλθει και να είναι τόσο ενεργός πολιτικά, οπότε ίσως πρόκειται για συνωνυμία. Οι ενδείξεις μάλιστα συνηγορούν επί της συνωνυμίας, αφού φαίνεται πως οι Πεισιστρατίδες εξαιρέθηκαν από όλα τα διατάγματα αμνηστίας που εκδόθηκαν τα επόμενα χρόνια.