Πριμικήριος

Ο πριμικήριος είναι εκκλησιαστικός αξιωματούχος. Στη Δυτική Εκκλησία ο πριμικήριος ήταν προϊστάμενος του κλήρου, από τον υποδιάκονο και κάτω. Ο 10ος κανόνας της ισπανικής επαρχιακής συνόδου εν Ημερίτη (Emerita, Merida), του έτους 666, ορίζει ότι οι επίσκοποι οφείλουν να έχουν στον καθεδρικό τους ναό αρχιπρεσβύτερο, αρχιδιάκονο και πριμικήριο (primicerius ή primiclerus). Στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία το αξίωμα αυτό το συναντάμε τόσο στα Πατριαρχεία, όσο και σε αυτοκέφαλες εκκλησίες, όπως της Κύπρου.

Το εκκλησιαστικό αυτό αξίωμα (άλλως οφφίκιο) αφορά:
α) στην εκκλησιαστική υμνωδία. Οι πριμικήριοι (δύο συνήθως) ψάλλουν μαζί με τους δομέστικους και τον πρωτοψάλτη. Κατατάσσεται στον ευώνυμο χορό από τον κατάλογο (5ος τόμος του «Συντάγματος Ιερών Κανόνων», σ. 534 υποσημείωση) στην τρίτη πεντάδα πρώτο τη τάξει. Κατά το Μέγα Ευχολόγιο κατατάσσεται ενδέκατο τη τάξει.
β) στις εκκλησιαστικές αναγνώσεις. Το αξίωμα του πριμικηρίου των αναγνωστών ή αρχιαναγνώστη, έδινε το δικαίωμα στον κάτοχό του να προΐσταται όλων των αναγνωστών. Κατατάσσεται υπό του Κωδίνου του Κουροπαλάτη (Περί των οφφικίων της Μεγάλης Εκκλησίας) στην όγδοη πεντάδα πρώτο τη τάξει. Το αξίωμα αυτό δινόταν σε κάποιον που ήταν ήδη αναγνώστης.
γ) στα έγγραφα του επισκοπικού γραφείου και γενικά των δικαιοπραξιών. Το αξίωμα του πριμικηρίου των πατριαρχικών ή επισκοπικών ταβουλλαρίων κατατάσσεται υπό του Κωδίνου του Κουροπαλάτη (Περί των οφφικίων της Μεγάλης Εκκλησίας) στην έβδομη πεντάδα τέταρτο τη τάξει. Από τον δεύτερο κατάλογο του Ευχολογίου κατατάσσεται στην έκτη πεντάδα πρώτο τη τάξει. Από τον μοναχό Ματθαίο (Περί των οφφικίων της Μεγάλης Εκκλησίας) στην έκτη πεντάδα τέταρτο τη τάξει.
Ήταν εκ τούτων υποχρεωμένος ο πριμικήριος

• να συντάσσει και να υπογράφει τα γράμματα που αφορούσαν σε δικαιοπραξίες (όπως εκδοτήρια, πρατήρια, διαθήκες, γράμματα προσενέξεως (προσφοράς), κρίσιμα γράμματα),
• να συντάσσει ομολογίες και υποσχέσεις μοναχών,
• να ερμηνεύει έγγραφα που αφορούσαν σε δικαιοπραξίες,
• να υπογράφει μαζί με αρχιερείς και άλλους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους, πατριαρχικά συνοδικά γράμματα.

Εκτός από τον πριμικήριο των ταβουλαρίων, υπάρχει και το αξίωμα του πριμικηρίου και ταβουλαρίου. Ο πριμικήριος των ταβουλαρίων είχε προϊστάμενο τον πριμικήριο των πριμικηρίων των ταβουλαρίων (αν υπήρχε τέτοιος). Το αξίωμα του πριμικηρίου των πριμικηρίων των ταβουλαρίων έδινε το δικαίωμα στον κάτοχό του να συντάσσει και να υπογράφει έγγραφα που αφορούσαν σε δικαιοπραξίες, δινόταν δε και σε ιερείς και επιτρεπόταν ο κάτοχός του να έχει και άλλο αξίωμα (π.χ. του νομικού).
δ) σε θέματα ευταξίας μέσα στο ναό. Ο πριμικήριος των ευταξιών έπρεπε κρατώντας λαμπάδα να καλεί στον ναό τον αρχιερέα. Στη Μεγάλη Εκκλησία ο άρχων πριμικήριος έφερε το χαζράνιον, έχοντας από τη μια κι απ' την άλλη πλευρά του δύο ευταξίες.

Πριμικήριοι λέγονταν και οι μάντεις.

Το χαζράνιον (από την αραβική λέξη χαϊζ-ραν = ψηλή ράβδος) είναι η ράβδος την οποία φέρει ο Οικουμενικός Πατριάρχης, αλλά και οι άλλοι πατριάρχες και αρχιερείς στις γιορτές πένθους (ακολουθίες του Νυμφίου τη Μεγάλη Δευτέρα, Μεγάλη Τρίτη και Μεγάλη Τετάρτη, απόδειπνα των ημερών αυτών, εσπερινούς των Κυριακών της Μεγάλης Σαρακοστής, λειτουργίες των Προηγιασμένων, γιορτές στη μνήμη του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου κ.ά.) εφόσον δεν χοροστατεί με μανδύα στον πατριαρχικό θρόνο. Η ράβδος αυτή είναι μακριά σε μέγεθος, απλή (δεν έχει τους όφεις και τον σταυρό, που φέρει η αρχιερατική ράβδος, την οποία συνήθως κρατούν οι αρχιερείς.

Πηγές

• Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Πυρσός, τόμος 20, σελ. 678
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, τόμος 60, σελ. 315