Ρουσάλκα

Αυτό το λήμμα αφορά στα πλάσματα της σλαβικής μυθολογίας. Για την όπερα του Αντονίν Ντβόρζακ, δείτε: Ρουσάλκα (Ντβόρζακ).

Β. Prushkovsky. «Ρουσάλκα». 1877

Στη σλαβική μυθολογία, οι ρουσάλκι ήταν γυναικείες οπτασίες, νύμφες του νερού, σούκουμπι ή γοργόνες δαιμονικά πλάσματα που ζούσαν κοντά σε νερά ή στα βάθη των ποταμών, πιο συγκεκριμένα.

Τις νύχτες, έβγαιναν στις όχθες και χόρευαν στα λιβάδια. Αν πετύχαιναν στο δρόμο τους όμορφους άνδρες, τους μάγευαν με τα τραγούδια και το χορό τους, τους υπνώτιζαν και τους έπαιρναν στο βυθό του ποταμού για να ζήσουν μαζί. Οι μύθοι και οι θρύλοι έχουν κοινά στοιχεία με τις νεράιδες, τις νύμφες, τις γερμανικές Όντινε ή Ούντινε, τις ιρλανδικές μπάνσι και τις Bean Nighe της Σκωτίας.

Προέλευση

Στις περισσότερες εκδοχές, η ρουσάλκα είναι ένα νεκρό πλάσμα που δεν έχει βρει γαλήνη. Άτομα που πεθαίνουν βίαια και πρόωρα, όπως νεαρές γυναίκες που έχουν αυτοκτονήσει γιατί προδόθηκαν από τους εραστές τους ή ανύπαντρες κοπέλες που ήταν έγκυοι, πρέπει να ζήσουν ως πνεύματα τη ζωή που τους είχε δοθεί.

Η ρουσάλκα, λοιπόν, είναι η οπτασία της ψυχής μιας νεαρής γυναίκας που πέθανε κοντά σε ποτάμι ή λίμνη και στοίχειωσε το μέρος, στην οποία μπορεί να επιτραπεί να αναπαυθεί εν ειρήνη, αν πάρει εκδίκηση για το θάνατό της. Πνεύματα ρουσάλκι προέρχονταν όμως και από αβάπτιστα μωρά, συνήθως εκτός γάμου, που γι' αυτό το λόγο πνίγηκαν από τις μητέρες τους.

Σύμφωνα με το θεωρητικό της συγκριτικής θρησκειολογίας Μίρτσεα Ελιάντε, πρόκειται για αναβίωση των αρχαίων λατρειών της θεάς Άρτεμης.

Περιγραφή

Ρουσάλκα, Ιβάν Μπιλιμπίν, 1934.

Αν και πρωταρχική της κατοικία είναι κοντά στα νερά που πέθανε, η ρουσάλκα έβγαινε από τα νερά τις νύχτες, σκαρφάλωνε σε ένα δέντρο και τραγουδούσε ή καθόταν στις όχθες του ποταμού και χτένιζε τα μαλλιά της ή χόρευε μαζί με άλλες ρουσάλκι στα χωράφια.

Μια ρουσάλκα περιγράφεται ως ένα πλάσμα χωρίς ορατές κόρες, υπερβολικά χλωμή ή διάφανη επιδερμίδα, με χρυσά ή πράσινα βρεγμένα μαλλιά. Δεν μπορούσε να ζήσει πολύ εκτός νερού, γι' αυτό είχε πάντοτε μαζί της το χτένι της, με το οποίο επικαλούνταν το στοιχείο του νερού. Σύμφωνα με κάποιους μύθους, αν στέγνωναν τα μαλλιά μιας ρουσάλκα, θα πέθαινε.

Τόποι κατοικίας

Οι περιοχές που έδρευαν οι ρουσάλκι διαφέρουν ανά περιοχή και λαό. Στην Ουκρανία, πίστευαν ότι ζουν κοντά στα νερά, ενώ στη Λευκορωσία σε δάση και χωράφια. Όπου υπήρχαν εύφορα χωράφια, εμφανίζονταν γυμνές και όμορφες. Σε δυσπρόσιτες περιοχές της Ρωσίας, εμφανίζονταν ως "μεγαλόστηθες Αμαζόνες", ενώ στο χιονισμένο βορρά ήταν άσχημες και τριχωτές.

Η εβδομάδα των Ρουσάλκι

Η Ρουζένα Ματούροβα ως πρώτη Ρουσάλκα στην ομώνυμη όπερα του Ντβόρζακ το 1901

Οι ρουσάλκι ήταν πολύ επικίνδυνες κατά την εβδομάδα Ρουσαλνάγια στις αρχές κάθε Ιούνη, όταν αφήναν τα βάθη των λιμνών και των ποταμιών και σκαρφάλωναν τις νύχτες σε κλαδιά σημύδων και ιτιών. Το κολύμπι τις μέρες εκείνες απαγορευόταν αυστηρά, ενώ κοινό στοιχείο των εορτασμών της εβδομάδας αυτής από τους κατοίκους των περιοχών ήταν ο τελετουργικός διωγμός ή ταφή των πνευμάτων, έθιμο που παρέμενε ζωντανό στη Ρωσία, για παράδειγμα, μέχρι τη δεκαετία του '30..

Προστασία ενάντια στις ρουσάλκι χάριζαν ο άψινθος, η χραίνα, το σκόρδο

Ετυμολογία

Ο Μαξ Βάσμερ επισημαίνει ότι η λέξη ρουσάλκα αρχικά αναφερόταν στους χορούς των κοριτσιών κατά την Πεντηκοστή. Εξάλλου, λέγεται ότι προέρχεται από το λατινικό rosalia, τη Γιορτή των Ρόδων, ονομασία που αναφερόταν στην αρχαία ελληνική γιορτή Ανθεστήρια.

Επιρροές στη σύγχρονη κουλτούρα

To 1837, γράφτηκε από τον Αλεξάντερ Πούσκιν το θεατρικό έργο "Ρουσάλκα" βασισμένο στο μύθο του πλάσματος αυτού.

Στην όπερα Ζιζέλ, η ομώνυμη ηρωίδα έχει μετατραπεί σε Βίλι, όπως ήταν γνωστή η ρουσάλκα σε άλλες περιοχές, και οι υπόλοιπες του είδους της θέλουν να πάρουν εκδίκηση από τον παλιό αγαπημένο της, Άλμπρεχτ.

Ρουσάλκα ονομάζεται μια όπερα του Αντονίν Ντβόρζακ, που βασίζεται σε ποιητικό κείμενο του Γιάροσλαφ Κβάπιλ. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο Εθνικό Θέατρο Πράγας στις 31 Μαρτίου 1901. Επίσης, Ρουσάλκα ονομάζεται μια όπερα του Αλεξάντερ Νταργκομίσκι του 1856, ενώ από αυτή εμπνέεται και το έργο "Νύχτα του Μάη" του Νικολάι Ρίμσκυ-Κόρσακοφ του 1880.

Με τον ίδιο τίτλο δημιουργήθηκε μια ταινία κινουμένων σχεδίων του 1997, σε σκηνοθεσία Αλεξάντερ Πέτροφ.

Στο μυθιστόρημα Τιγκάνα του Γκάι Γκάβριελ Κέι, περιγράφεται ένα πλάσμα που μοιάζει με τη μυθική ρουσάλκα, το οποίο εκεί αποκαλείται ριζέλκα.

Στα ηλεκτρονικά παιχνίδια Castlevania: Order of Ecclesia και Devil May Cry 4, ένα από τα πλάσματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος ο παίκτης είναι η Ρουσάλκα.

Στο μύθο της Ρουσάλκα έχει βασίσει το ελληνικό black metal συγκρότημα Rotting Christ το όγδοο κομμάτι στο άλμπουμ τους "Κατά τον Δαίμονα Εαυτού".

Πηγές

• Zelenin, DK, Essays on Russian mythology, PA, 1916.
• Roussalki, les ondines russes (Γαλλικά)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Από το έργο "Ρουσάλκα" του Α. Πούσκιν (Ρωσικά)