Ταραντέλα Πίτσικα

Αθανάσιος Κίρχερ, Tαραντούλα, από το βιβλίο Magnes sive de arte magnetica opus tripartitum (1641)

Η ταραντέλα πίτσικα (ιταλικά: tarantella pizzica, που σημαίνει το τσίμπημα της αράχνης ταραντούλας) είναι δημοφιλής λαϊκός χορός της νοτίου Ιταλίας, καταγόμενος από τη χερσόνησο του Σαλέντο, στην περιοχή της Απουλίας, ο οποίος αργότερα εξαπλώθηκε σε άλλες περιοχές, όπως η Καλαβρία και η ανατολική Μπαζιλικάτα (Basilicata). Σύμφωνα με ορισμένους εθνολόγους, η ονομασία tarantella pizzica είναι νεωτερισμός και παλαιότερα ονομαζόταν είτε pizzica pizzica, είτε απλώς tarantella

Χαρακτηριστικά

Ανήκει στη μεγάλη οικογένεια του χορού της ταραντέλας. Το αποκαλούμενο «φαινόμενο του ταραντισμού» αναφέρεται σε μια κρίση μανίας που θεωρείτο ότι οφειλόταν στο τσίμπημα (pizzica) ενός είδους αράχνης, η οποία αφθονεί στην περιοχή του Τάραντα, απ΄ όπου προέκειψε και το όνομα tarantella. Στα ελληνόφωνα χώρια του Σαλέντο συμπτώματα του ταραντισμού καταγράφονται μέχρι και την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στη συνέχεια, όμως, και κυρίως από τη δεκαετία του 1960 και πέρα, με τη μεταβολή των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, τα λαϊκά τελετουργικά δρώμενα αυτού του τύπου υποχώρησαν, παραμένοντας μόνο ως ανάμνηση για τους γεροντότερους. Στις αρχές του 21ου αιώνα, οι αυθεντικοί ταραντιστές ήταν μετρημένοι στα δάκτυλα του ενός χεριού. Τα σχετικά δρώμενα, έχουν πλέον χάσει τον παλιό θεραπευτικό χαρακτήρα τους και έχουν ενταχθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εμπορευματοποίησης του τοπικού φολκλόρ, ενώ παράλληλα συνδέονται με ζητήματα προσδιορισμού της ταυτότητας μειονοτικών, τοπικών πληθυσμιακών ομάδων.

Λεόν Περώ, Η ταραντέλα (1879)

Στη διάρκεια του ταραντισμού, μια ομάδα από ειδικούς οργανοπαίχτες μετέβαιναν στο σπίτι του υποτιθέμενου άρρωστου και άρχιζαν να παίζουν 12 διαφορετικά μοτίβα με μουσικά όργανα. Κάθε μελωδία αντιστοιχούσε στο μέγεθος και στο χρώμα της αράχνης που τσίμπησε τον άρρωστο, ο οποίος με την μελωδία άρχιζε να χορεύει και ξεκινούσε έναν ξέφρενο μιμητικό χορό που μιμούνταν τις κινήσεις της αράχνης. Αυτό μπορούσε να κρατήσει και 3 ολόκληρες μέρες χωρίς διακοπή, μέχρι ο άρρωστος να πέσει στο πάτωμα κουρασμένος και εξουθενωμένος, αλλά θεραπευμένος.

Το φαινόμενο του ταραντισμού παρουσίασε μεγάλη έξαρση στο χώρο της Κάτω Ιταλίας, κυρίως με επίκεντρο τα ελληνόφωνα χωριά. Αρκετές κινήσεις θυμίζουν εικόνες από αρχαία αγγεία σε χορό και οι γυναίκες κυρίως είναι αυτές που παίρνουν το ταμπορέλλο —το ντέφι—, το οποίο στην αρχαία Ελλάδα το έπαιζαν οι βακχίδες, οι ακόλουθες του θεού Βάκχου. Ο παραδοσιακός χορός ταραντέλα πίτσικα χορεύεται καθώς τα ζευγάρια αγκαλιάζονται. Σήμερα είναι πιο συχνό να βλέπεις δύο γυναίκες να χορεύουν μαζί, παρά άντρες. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση που δύο άνδρες προσποιούνται να συμμετέχουν σε μια μονομαχία χορεύοντας.

Tο ύφος της ταραντέλας πίτσικα υπηρετούν αρκετά σύγχρονα ιταλικά μουσικά σχήματα παραδοσιακής μουσικής, όπως τα Officina Zoé, Ι Tamburellisti di Torrepaduli, Alla Bua, Lu Rusciu Nosciu, Aria Frisca, οι Avleddha —που τραγουδούν στα γκρεκάνικα—, καθώς και το συγκρότημα Canzoniere Grecanico Salentino, το οποίο δίνει μια εκμοντερνισμένη εκδοχή του είδους. Κάθε χρόνο, κατά το δεύτερο μισό του Αυγούστου, η ταραντέλα πίστικα βρίσκεται στο επίκεντρο του φεστιβάλ που λαμβάνει χώρα στη μικρή πόλη του Μελπινιάνο (Melpignano), μια από τις εννέα κοινότητες που συναπαρτίζουν τη Grecia salentina, στο Λέτσε της Απουλίας,

Κομμάτια με βάση τους ρυθμούς της ταραντέλας έχουν γράψει αρκετοί συνθέτες της λόγιας μουσικής (κλασική μουσική), όπως οι Σοπέν και Λιστ (για πιάνο) και Μέντελσον και Στραβίνσκι (για ορχήστρα).

Πηγές

• Λιάβας, Λάμπρος (1991) [1983]. «Η ελληνική μουσική παράδοση της Κάτω Ιταλίας». Η ελληνική μουσική παράδοση της Κάτω Ιταλίας (Ένθετο σε LP). (Έρευνα και συλλογή: Λάμπρος Λιάβας, Νίκος Διονυσόπουλος - αριθμ. κατ. PFF 6-7). Ναύπλιο: Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα. σελ. 8.  Έκδοση σε ψηφιακή μορφή (cd): 2002, αριθμ. κατ. 1795, ISBN 9789608639850.

• Lüdtke, Karen (2008). Dances With Spiders: Crisis, Celebrity and Celebration in Southern Italy. Οξφόρδη: Berghahn Books. ISBN 978-1845454456. 

• Griffiths, Paul (2005). «tarantella». The Penguin Companion to Classical Music. Λονδίνο: Penguin Books. ISBN 978-0140515596. 

• «Case vacanze nel Salento e appartamenti» (στα Ιταλικά). La Pizzica del Salento. 19 Δεκεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2016. 

• «Artisti e gruppi del Salento di Pizzica» (στα Ιταλικά). La Pizzica del Salento. 18 Μαρτίου 2011. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2016. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Το αλάτι της Γης: Ελληνόφωνοι της Κάτω Ιταλίας. Εκπομπή του Λάμπρου Λιάβα (παραγωγή ΕΤ1). Ανακτήθηκε στις 21.02.2016.

• BBC. «Tarantella» (βίντεο). Italy Unpacked - series 3. vimeo. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2016.