capsus

Latin

Etymology

See capsa.

Pronunciation

• (Classical Latin) IPA^(key): /ˈkap.sus/, [ˈkäps̠ʊs̠]
• (modern Italianate Ecclesiastical) IPA^(key): /ˈkap.sus/, [ˈkäpsus]

Noun

capsus m (genitive capsī); second declension

1. coach trunk (or rather capsum)

   Synonym: ploxenum

   • c. 15 BCE, Vitruvius, De architectura 10.9.2:

     His ita praeparatis tunc in rotae modiolo ad partem interiorem tympanum stabiliter includatur habens extra frontem suae rutundationis extantem denticulum unum. Insuper autem ad capsum raedae loculamentum firmiter figatur habens tympanum versatile in cultro conlocatum et in axiculo conclusum, in cuius tympani frontem denticuli perficiantur aequaliter divisi numero quadringenti convenientes denticulos tympani inferioris. Praeterea superiori tympano ad latus figatur alter denticulus prominens extra dentes.
     [3] Super autem, planum eadem ratione dentatum inclusum in alterum loculamentum conlocetur, convenientibus dentibus denticulo, qui in secundi tympani latere fuerit fixus, in eoque tympano foramina fiant, quantum diurni itineris miliariorum numero cum raeda possit exire. Minus plusve rem nihil inpedit. Et in his foraminibus omnibus calculi rotundi conlocentur, inque eius tympani theca, sive id loculamentum est, fiat foramen unum habens canaliculum, qua calculi, qui in eo tympano inpositi fuerint, cum ad eum locum venerint, in raedae capsum et vas aeneum, quod erit suppositum, singuli cadere possint.

2. an enclosure for wild animals (also considered corrupt for pāscuum or cāvea; however the existence of such a term is required by masculine Aramaic קַפְצָא (qap̄əṣā) / ܩܰܦܣܳܐ (qap̄əsā) / ܩܰܦܨܳܐ (qap̄əṣā), Arabic قَفَص (qafaṣ); note also Galician couso (“trap for wolves”))

   Synonym: saeptum

   • Velleius Paterculus, Historiae Romanae 1.16.2–3:

     quis enim abunde mirari potest, quod eminentissima cuiusque professionis ingenia in eandem formant et in idem artati temporis congruere spatium, et quemadmodum clausa capso aliove saepto diversi generis animalia nihilo minus separata alienis in unum quodque corpus congregantur, ita cuiusque clari operis capacia ingenia in similitudinem et temporum et profectuum semet ipsa ab aliis separaverunt.

3. (Late Latin, Medieval Latin) church nave (or rather capsum)
   • Gregory of Tours, Historia francorum 2.14.Apud urbem vero Turonicam, defuncto Eustochio episcopo, septimo decimo sacerdotii sui anno, quintus post beatum Martinum Perpetuus ordinatur. Qui cum virtutes assiduas ad sepulcrum ejus fieri cerneret, cellulam quae super eum fabricata fuerat, videns parvulam, indignam talibus miraculis judicavit. Qua submota, magnam ibi basilicam, quae usque hodie permanet, fabricavit: quae habetur a (0213A)civitate passus quingentos quinquaginta. Habet in longum pedes centum sexaginta, in latum sexaginta: habet in altum usque ad cameram pedes quadraginta quinque; fenestras in altario triginta duas, in capso viginti, columnas quadraginta unam. In toto aedificio fenestras quinquaginta duas, columnas centum viginti; ostia octo, tria in altario, quinque in capso. Solemnitas enim ipsius basilicae triplici virtute pollet: id est dedicatione templi, translatione corporis sancti, vel ordinatione ejus episcopatus. Hanc enim quarto nonas Julias observabis: depositionem vero ejus tertio idus Novembris esse cognoscas. Quod si fideliter celebraveris, et in praesenti saeculo, et in futuro, patrocinia beati antistitis promereberis. Et quoniam camera cellulae illius prioris eleganti opere (0213B)fuerat fabricata, indignum duxit sacerdos, ut opera ejus deperirent: sed in honore beatorum apostolorum Petri et Pauli aliam construxit basilicam, in qua cameram illam affixit. Multas et alias basilicas aedificavit, quae usque 69 hodie in Christi nomine constant.(0214A) XV. Eo tempore et basilica beati Symphoriani Augustodunensis martyris ab Eufronio presbytero aedificata est. Et ipse Eufronius, hujus deinceps urbis episcopatum sortitus est. Hic enim marmor quod super sanctum sepulcrum beati Martini habetur, cum grandi devotione transmisit. XVI. Sanctus vero Namatius, post obitum Rustici episcopi, apud Arvernos in diebus illis octavus erat episcopus. Hic ecclesiam quae nunc constat, et senior infra muros civitatis habetur, suo studio fabricavit, habentem in longum pedes centum quinquaginta, in latum pedes sexaginta, in altum infra capsum usque cameram, pedes quinquaginta: inante absidem rotundam habens, ab utroque latere ascellas eleganti constructas opere, totumque aedificium (0214B)in modum crucis habetur expositum. Habet fenestras quadraginta duas, columnas septuaginta, ostia octo. Terror namque ibidem Dei, et claritas magna conspicitur; et vere plerumque inibi odor quasi aromatum suavissimus advenire a religiosis sentitur.
4. (Late Latin, Medieval Latin) ribcage; thorax (or rather capsum; Italian casso)

Declension

Second-declension noun.

	singular	plural
nominative	capsus	capsī
genitive	capsī	capsōrum
dative	capsō	capsīs
accusative	capsum	capsōs
ablative	capsō	capsīs
vocative	capse	capsī

Descendants

• Galician: couso (“trap for wolves”)

Further reading

• Delz, Josef (1970) “capsus: Zu Velleius Paterculus 1, 16, 2”, in Museum Helveticum‎^[1], volume 27, number 1
• “capsus” in volume 3, part 1, column 363a, in the Thesaurus Linguae Latinae (TLL Open Access), Berlin (formerly Leipzig): De Gruyter (formerly Teubner), 1900–present
• capsus in Charles du Fresne du Cange’s Glossarium Mediæ et Infimæ Latinitatis (augmented edition with additions by D. P. Carpenterius, Adelungius and others, edited by Léopold Favre, 1883–1887)
• capsus in Gaffiot, Félix (1934) Dictionnaire illustré latin-français, Hachette.
• “capsus”, in Charlton T. Lewis and Charles Short (1879) A Latin Dictionary, Oxford: Clarendon Press