OtxarkoagaBilboko auzoa da. 1960ko hamarkada hasiera arte lur horietan lehen Begoña udalerria izan zeneko baserriak baino ez zeuden, ondoko TxurdinagaBolueta eta Santutxu auzoetan bezalaxe. Berez, Otxarkoaga izenaren esanahia 'lore hori ugari zituen lekua' da. 1950.eko hamarkadako Industria arloko eztanda Bilbora milaka pertsona erakarri zituen Espainiako hainbat lekutatik. Zegoen txebizitza eskasia dela eta, pertsona horietako askok Bilbo inguruko mendietan hartu behar izan zuten ostatu, hala-moduzko etxebizitzetan, txabolismo izenez ezagututako prozesuari hasiera emanez.[1]
Historia
Sorrera (1960-61)
1950eko hamarkada bukaeran, San Ignazioko auzoko txaboletako biztanleei etxebizitza berriak emateko asmoa erakutsi zuen orduko erregimen frankistak. Horretarako, Otxarkoaga eta Astrabuduako auzoak eraiki ziren. Ehunka etxebizitza, material merkeez eraikiak, eta altuera ezberdinetako blokeetan banaturik. Otxarkoagan, guztira 3.672 etxebizitza eraiki ziren, urte eta erdiko epean. Etxebizitza-poligonoaren plan partziala 1959an idatzi zen, eta auzoaren eraikuntza 1964an inauguratu.
1958an egindako bisita batean, Franco jeneralak, garaiko hedabideen esanetan, ez zuen gustuko Bilbo inguruan zeuden txabola-auzoak eta txabolistentzat etxebizitzak eraikitzeko agindua eman zion. Hori zela eta, Etxebizitza Ministerioak Otxarkoaga eraikitzeari ekin eta 1960an txabolak eraitsi zituen. Francori lanaren emaitza erakusteko asmotan, Etxebizitza Ministerioak film bat egiteko enkargua eman zion Jordi Grau zuzendariari (orduan Jorge Grau). Hamar minutu inguruko pelikula Francorentzat soilik egina zen. Ocharcoaga filmak txabola auzoen miseriaren nahiz auzo berriaren erosotasun eta zerbitzuen irudiak jaso zituen, testu propagandistiko lotsagabeaz lagunduta. Baina Francori ez zitzaion gustatu, biziki haserretu zen, eta irudi berriak erantsiarazi zituen.
Francorentzat bezala, egungo ikuslearentzat erregimena loriatzeko jatorrizko asmoa eta azkenean zuzendariak iradokitzen zuen mezua ez zetozen bat. Hasierako txabolen irudiak alaiak dira, biziak, bertakoak irribarrez agertzen dira, egoera tamalgarrian bizi arren. Eta irudiak musika alaiez lagundu zituen Grauk. Otxarkoagako irudiak aldiz hotzak dira, bizigabeak. Zementua eta angelu zorrotzak dira nagusi eta musikak ere ezinegona eragiten du. Hala, diktadoreari koipe emate hutsa behar zuena, sotilki eta maisuki, kontra-propaganda bihurtu zuen Jordi Grauk, filma ia 50 urtetan beste inork ikusi ez arren.[2][3]
Francok ez zuen filma gustukoa izan eta ez zuten NO-DOn eman. Grauk lana berregin behar izan zuen eta filma galdu egin zen gero. Bere balio historiko zela eta, 2008an Euskadiko Filmategiak dokumentala berreskuratu eta zaharberritu zuen.
Otxarkoagako Auzo-Elkarteak beste dokumental osatuago bat egin zuen geroago: Otxarkoaga. El nacimiento de un nuevo Bilbao.[4]
«
Lehen esaten nuena, bada. Infernuan bertan gaudela [...] eta etxola bat zedukaten Ollarganen. Etxolak suntsitu zituztenean, bizileku hau eman zieten, baina han baino hijiene eta osasun bide guttiagorekin bizi dira, edo hiltzen dira, hemen. [...] Dutxan perrezila landatu dute, eta eskaratzean zerri bat gizentzen dute. Gezurra dirudi, baina hala da. [...] Damaso harentzat, bere ilobarekin batean, Jainkoa jaio zen Otxarkoagan, gau hotz haretan. Eta biharamunaren esperantzan, Otxarkoagara bihurtzeko promesan, lokartu egin zen.
»
—'Jainkoa jaio da Otxarkoagan' ipuina, Gabriel Aresti[5]
Lehen berriztatzea (1981)
Otxarkoagako dorreak
Erabilitako materialen egoera txarrarengatik, eraiki eta urte gutxiren buruan hasi ziren etxebizitzak degradatzen. Laster, hasi ziren auzokideak etxeen birgaitzea eskatzen. 1968 urtean Otxarkoagako Auzo Elkartea sortu zen (AFO, ASOCIACION DE FMILIAS DE OTXARKOAGA). 1981 urtean hasi ziren birgaitze-lanak. 1990eko hamarkada bukaeratik, Bilboko udalak 20 milioi euro gastatu ditu auzoko kale eta gune berdeak berriztu eta hobetzen. Horrez gain, udaletxeak etxebizitzak konpontzeko diru-laguntzak ematen dizkie asmo hori duten auzokoei.
1980ko hamarkadan, auzoan zegoen langabeziarengatik eta bazterketa-giroarengatik arazo handiak izan ziren droga-dependentziarekin. Bermeo, Errenterian eta beste hainbat herritan bezala gazte-belaunaldi bateko kide asko hil ziren arrazoi horrengatik. Otxarkoagako 400 bat gazte hil ziren horrela, eta orduan Otxarkoagan 20.000 inguru biztanle baino ez zeuden Auzoak aurre egin zion arazoari, baita gero konpondu ere. Drogekin bizitako tragedia horrek eta auzoak emandako erantzunak eragin handia izan du Otxarkoagako nortasuna eraikitzerakoan. [6]
Bigarren berriztatzea (2005-2006)
Otxarkoagako historiako argazki-liburua (2009)
Berritze-prozesu horren barnean, babes ofizialeko etxebizitza berriak eraiki dira Makaldiko gunean, auzokoentzako aparkaleku berria eta parke bat. 2006. urtean igogailu gabeko eraikinetan igogailuak ezartzeko eta biztanleen mugikortasuna hobetzeko asmoarekin, udalak diru-laguntza proiektua aurkeztu zuen. Azpiegiturak berritzearekin batera, 2005ean, auzoko merkataritza-gunearen berritzea burutu zuen udalak "Txinatar merkataritza-gunea" izenekoa, auzoko denda gehienak biltzen dituen eraikina.
Auzoko arkitekturaren azterketa (Miriam Varela, 2019)
Auzoan bertan ez dago lanpostu asko, daudenak batez ere ostalaritzan edo dendetan kokatzen dira. Baina azkenaldian beste herri batzuetan hipermerkatu asko zabaltzen direnez negozio asko ixten ari dira auzoan. Bilboko langabezia tasa handienetakoa da auzo honetakoa. Auzoko batezbesteko errenta biztanleko Otxakoagan 11.172 euro ziren bitartean, Bilbo osoko batezbestekoa 20.313 eurokoa da, eta Abandon 34.844 eurokoa.
Segurtasun aldetik, auzoko elkarteek marjinazioarekin lotu dituzte lapurreta ugariak. Bilboko Udalaren Udal Etxebizitzak sozietateak etxebizitza sozialak eraiki eta kudeatzen ditu, eta gehienak Otxarkoagan dituzte; 1.000 inguru. Marjinazio guztia auzo honetara ez ekartzeko eskatzen dute, eta gainera gizarteratzeko plan bereziak sortu behar direla. Hala ere, otxarkoagarrak kexu dira, komunikabide nagusietan auzoko albiste gehienak negatiboak direlako, barruko alde positiboak azaltzen ez direlako.
Otxarkoaga etxebizitza-poligono gisa nola eraiki zen eta geroago nola eboluzionatu duten hirigintzako morfologiak eta eraikinen eta eraikuntza-sistemen tipologiak aztertuta Miriam Varelak 2019an gogoeta bat egin zuen, Otxarkoaga eta beste etxebizitza-poligono batzuen zaharkitzearen aurrean jardun beharraz, horretarako hiri birgaikuntza eta eraldaketa estrategiak erabiliz eta espazio bizigarria birziklatzeko teknikak aplikatuz.[8][9]
Badira elkarte eta azpiegitura batzuk gazteentzat , baina gabeziak dira nabarmen, kiroldegirik ez dago, esaterako.
Etxebizitza eta enplegu faltaz gain, beste arrazoi bat dute gazteek auzoa utzi eta beste nonbaitera joateko. Otxarkoagan eskola publiko bakarra dago, eta ikasketak soilik A ereduan eskaintzen ditu.
Komunikazioak asko hobetu dira metroarekin. Lehen ia ordubete behar zen ospitaleraino autobusez heltzeko, orain 15 minutu baino ez dira.
Garraio publikoa
Garraio publikoa, auzoaren gabezietako bat izan da beti.
A.F.O. Otxarkoagako Familia Elkartea / Asociacion de Familias de Otxarkoaga
1968an sortu zen. Otxarkoagako auzo-elkarte nagusia da. Auzoko etxe guztien berrizteko eskatu eta lortu zuen, 25 urteko lanak behar izan ziren auzoa berrizteko.[11][12] 1978an AFOkide ziren 20 lagun Bilboko udaletxean itxialdi bat egin zuten, alokairu-saria igotzen zitzaielako eta auzoaren arazoengatik. Udaletxetik aterarazi zituztenean manifestazio batean bildu ziren auzoko 300 lagun orduko Gobernu Zibileraino (Bilboko Plaza eliptikoan).[13]
Gainera auzorako zerbitzu berriak ere lortu zituzten: osasun-zentroa, zentro zibikoa, kirol instalazioak, janari-azoka, parke eta loretokiak, bertakoentzako parkinak, eta abar.
Kaiene
Kaiene besteak beste ateneoa, eskola eta errefuxiatuentzako harrera-etxea izan nahi du. Gatazka armatuetatik eta pobreziatik ihesi Bilbora heldu diren pertsonentzat harrera etxea eta aholkularitza gunea sortu nahi dute. Otxarkoagako hainbat talde eta lagun elkartu dira horretarako: familia elkartea, merkatariak, euskararen aldeko mugimendua, hainbat alderdi politiko, Elizatik gertu dauden talde batzuk, errefuxiatuen aldeko taldea eta abar. [14][15]
Harrobia Eskena
Bilbo-Otxarkoagako Ekoizpen Eszenikorako Berrikuntza Zentroak[16] arte eszenikoa bertan garatzeko tresneria eskaintzen du, aspaldiko eliza berregokitu batean 3 solairutan banatuta dauden 1.000m²-etan. Arte eszenikoen sorkuntza eta promozioa modu profesional batean garatzeko aukera eskaintzen die hiritarrei. Zentrua Eskena elkarteak kudeatzen du.[17][18]
Pa...Ya Bilboko konpartsen federakundeko kidea da 1995etik eta Otxarkoaga auzokoa. Arbolantxan dauka lokala. Otxarkoaga diharduen baina 1989. urtean Baionan sortu zen Pa..Ya Peñaren barruan kokatzen da (Baionako Patxa taldearekin adiskidetze jai batean sortu zen).[19][20]
PaYa konpartsako bazkaria Bilboko Aste Nagusian
Urtero Bilboko Aste Nagusian parte hartu dutenean txosnan antolatu dituzte kontzertuak, txapelketak, bazkariak, umeei zuzendutako ekintzak, eta ekimen internazionalistak.[21] Arantza Garbayo kidea aste nagusiko txupinera izan zen 1999an, baina orduan preso politikoa zenez, txupineraren ekitaldi guztietan kartoizko irudi bat egoten zen bere ordez.[22]
Otxarkoagako Justu eguneko jaia berriro antolatzen hasi ziren 1995ean Arbolantxa auzoko memoria historikoa eta bertako euskararen bitartez bertako izaera berreskuratzeko. Auzo kontzientzia berrartuta, Justu egunean bertako baserrietako familiak biltzen dira.[23]
Aixeberri konpartsa
Aixeberrik jai eredu herrikoiaren alde jarduten du, Bilboko Konpartsek antolatutako ekintzetan partzen ditu:aratusteak, Aste Nagusia, Tomas Deuna… Baina auzo-konpartsa izanez, Otxarkoagan ere aktiboki parte hartzen du: Maiatzean ospatzen diren umeentzako jardunaldietan, jaietan sukaldaritza lehiaketa antolatzen eta auzo elkarte laguntzen (Tendel, Otxartabe…). “Club de Baloncesto Amigos de Otxarkoaga” saskibaloi taldea babesten duu eta 2012.an Aixemendi mendi taldea sortu zuten.[24][25]
La Caldera (Musika Elkartea)
“La Caldera” Elkartea oso errotuta dago Otxarkoaga auzoan. 1988an sortua rock musikarekin lotutako gazteen entsegu-lokal batean; gaur egun, kontzertuak programatu ez ezik, ikastaroak ere gestionatzen ditu eta auzoan inplikatuta jarraitzen du, musikaren alorrean. 2018ko goi saria jaso zuen, Otxarkoaga auzoari egindako ekarpenagatik.[26]
Txirula Kultur Taldea
Otxarkoagako XXVI. Umeen Jardunaldiak 2008ko apirilaren 12 eta 13 egunetan zirela eta, Txirula Kultur Taldeak haurrentzako literaturgintza bultzatu nahian ipuin lehiaketa antolatzen hasi zen. Harrezkero urtero antolatu du.[27]
AMUGE (Asociación de MUjeres Gitanas de Euskadi)
Euskadiko emakume ijituen elkarteak ijitu komunitatearen eskubideen alde lan egiten du, emakume ijituei laguntzan arreta berezia jarriz.[28][29]
Tendel
Tendel elkartea ume eta gazteentzako astialdirako jarduera sortzaile, integratzaile eta solidarioak antolatzen ditu 1999tik. Tular Irratia ere sortu zuen.[30]
Tular irratia
Ramón y Cajal ikastetxea. Tular irratia bertatik emititzen da.
Ramón y Cajal ikastetxetik emititzen du (107.2 FM). Irrati komunitarioa da, gutxienez 12 lagun koordinatzen dituena. Tular ikusentzun Elkartea / Asociación Audiovisual Tular[31]
Basasagu
Basasagu elkarte ekologikoak 20 urtetik gora ditu, TENDEL taldean integratu da azken urteetan. artean hiri barruko baratzeak lantzea da jarduereetako bat.[32]
Sukabi gazte lokala
Sukabi gazte lokala biltokia da auzoko gazteentzat. 2007an sortu zen Ugarte kaleko bloke bateko beheko lokaletan [33]
Bilboko Aste Nagusia errotik aldatu zenean 1978an, Mari Jaia eta konpartsak sortu zirenean, Otxarkoagako talde handi batek Mahats-Herri konpartsa sortu zuen Arabella-Remar, Txurdinaga eta Ugarteburu-Zumalakarregiko beste talde batzuekin.
Argazkiak
Auzoaren ikuspegia Ugarte kaletik.
Otxarkoagako eraldatze urbanistikoaren ereduetako bat: elizaren atzekaldeko haurrentzako eta adinekoentzako jolasak.
Zizeruena kaleko merkatalgunea, "txinatarra" edo gazteleraz "el chino", bezala ezaguna.
Otxarkoagak 2011n zituen 10.000 bat biztanleetarik 1.771 euskaldunak ziren (%17), eta beste 2.779 ia euskaldunak. Guztira, auzokideen %43k euskaraz hitz egiteko edo ulertzeko gaitasuna zuten.[35]
Otxarkoagar ospetsuak
José Montero Rico (1912-2004): margolari eta errestauratzailea.
Joseba Bakaikoa. Otxarkoaga auzoa eratzen zen bitartean 32 urtez abadea izan zen Otxarkoagan.[36][37]
Josu Agirre. Etxepintoko baserrikoa, 2019ra arte Otxarkoagan baserritar moduan bizi zen euskaldun zaharra.[38][37]
Juan Ramón López (1959): izotz gaineko hockeylaria euskal selekzioan eta Espaiñiakoan aritutakoa.
José Manuel Vesga (1960): idazlea, escritor,"Breve historia de España"liburuaren egilea (Alianza Editorial, 2004).
Jesús María Paredes: idazle, irakasle eta entrenatzailea Euskadiko saski-baloi taldean.
José Miguel Aguilar: Dardotan txapelduna Europa mailan 2010ean.
José Pedro Roseiro (Pepe Extremadura): abeslaria eta musika-egilea.Ereserki bat egin zuen 2016an Europan kultur hiriburua Cáceresek egin zuen hautagaitzerako.
Mikel Álvarez (1960): Everestera igo zuen lehen bizkaitarra (2001).
José Miguel-Alonso (1967): Irakasle katedraduna Euskal Herriko Unibertsitateko Informatika Fakultatean.[39]
Nuria Orbea: sopranoa. Nazioarteko lehiaketak irabazi dituena: Austria, Alemania, Frantzia, Portugal...
Juan Pascual (Juan Flahn moduan ezaguna) (1966): zinema eta -zuzendari eta gidoilaria.
Kerman Oliva (1973): kazetaria, idazle, irakasle, Tendel elkarteko fundatatzailea eta eragilea auzoan
Xabier Landabidea Urresti (1981): Deustuko Unibertsitateko ikertzailea, baita UEUko Komunikazio Sailburua eta Talde Eragileko kidea ere.[40][41]
Iñigo Gomez (1984): zinema produktorea. Bi Goya sari irabazi zituen animaziozko laburrekin.
Andoni Gago (1985): Boxeadorea. Luma kategoriako txapelduna Europa mailan.
Noemi Claveria, Amaya Claveria eta Cynthia Clavería. AMUGE elkarteko sustatzaileak Otxarkoagan(Asociación de MUjeres Gitanas de Euskadi). Naomi unibertsitateko ikasketak hasi zen lehen neska ijitua izan zen.[28][37]
Euskal Herria
Bizkaia
Auzoaren ikuspegia Ugarte kaletik.
Otxarkoagako eraldatze urbanistikoaren ereduetako bat: elizaren atzekaldeko haurrentzako eta adinekoentzako jolasak.
Zizeruena kaleko merkatalgunea, "txinatarra" edo gazteleraz "el chino", bezala ezaguna.
Otxarkoaga auzo-etxea.
Lorategiak Lozoño eta Pau Casals kaleen artean.
Etxebizitza blokeak Zizeruena kalean.
Baserri zahar bat Pau Casals etorbidean.
Otxarkoagako auzoaren ikuspegia.
