Krakovia

Krakovia; Kraków
	barruti-hiria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Polonia
Voivoderria	Polonia Txikiko voivoderria
Alkatea	Aleksander Miszalski (en)
Izen ofiziala	Kraków
Jatorrizko izena	Kraków
Posta kodea	30-001
Geografia
Koordenatuak	50°03′41″N 19°56′14″E / 50.0614°N 19.9372°E
Azalera	327 km²
Altuera	219 m
Mugakideak	Krakovia barrutia, Wieliczka barrutia, Proszowice barrutia, Zielonki udalerria, Michałowice udalerria (Polonia Txikiko voivoderria), Kocmyrzów-Luborzyca, Koniusza udalerria, Igołomia-Wawrzeńczyce, Niepołomice udalerria, Wieliczka udalerria, Świątniki Górne udalerria, Mogilany udalerria, Skawina udalerria, Liszki udalerria, Zabierzów udalerria eta Wielka Wieś udalerria
Demografia
Biztanleria	804.237 (2023ko ekainaren 30a); 955 (2022)
Dentsitatea	2.459 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	ezezaguna
Telefono aurrizkia	12
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Vilnius, Edinburgo, Fez, Kiev, Tbilisi, Solothurn, Frankfurt am Main, Bordele, Bratislava, Budapest, Cambridge, Curitiba, Cusco, Florentzia, Göteborg udalerria, Grozny, Guadalajara, Innsbruck, La Serena, Leipzig, Lovaina, Lviv, Milan, Niš, Nurenberg, Orléans, Pécs, Quito, Rochester, Erroma, San Petersburgo, San Frantzisko, Sevilla, Split, Veliko Tarnovo, Zagreb, Mosku, Vibo Valentia, Veliko Tarnovo (en) , Lieja, Rio de Janeiro eta Kamianets-Podilsky
Matrikula	KR
Hizkuntza ofiziala	poloniera
	krakow.pl

Krakovia^[1] (polonieraz Kraków) hegoaldeko Poloniako hiria da, Polonia Txikiko voivoderriko hiriburua. Vistula ibaiaren ertzean dago eta industria gune garrantzitsua da. 2010ean 756.183 biztanle zituen^[2], eta herrialdeko bigarren hiririk handiena zen..

Administrazio eta merkataritza hiri garrantzitsua da eta Nowa-Huta izeneko hirira bildu da bertako industria (burdingintza). Arte, kultura eta unibertsitate gune munta guztiz handikoa da Erdi Aroko garaietatik. Gune historikoa Gizateriaren ondare izendaturik dago.

Geografia

Klima

Datu klimatikoak (Krakovia, 1981-2010)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	16.6	19.6	23.4	28.4	32.6	33.7	35.5	36.7	31.5	27.1	20.5	19.3	36.7
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	3.2	4.2	6.6	12.2	17.1	19.1	21.6	22.0	16.3	12.4	6.9	2.4	9.9
Batez besteko tenperatura (ºC)	-2.1	-0.8	3.1	8.7	14.0	16.8	18.8	18.1	13.5	8.7	3.1	-0.9	8.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-10.6	-8.3	-2.4	5.2	10.6	13.9	15.6	15.5	10.4	5.3	-1.2	-5.9	6.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-29.9	-27.0	-17.6	-6.3	-3.2	2.6	5.6	2.7	0.0	-7.4	-17.2	-25.3	-29.9
Pilatutako prezipitazioa (mm)	37	29	40	46	81	86	87	75	62	43	42	39	671
Iturria: Institute of Meteorology and Water Management^[3]

Historia

Poloniako lehen hiri kristaua izan zen Krakovia eta XI. mendean sortu zen apezpikutegia. Hainbat alditan bipildu zuten mongoliarrek 1241. urtetik aurrera eta Poloniako hiriburua eta erregeen egoitza hiria izan zen 1320-1595. urteetan. Kasimiro III.ak sortu zuen 1364an unibertsitatea. Arte eta kultura hiri handia izan zen XVII. mendea arte, baina gainbehera jo zuen Varsovia Poloniako hiriburu egin ondoan (1596).

Suediarren inbasioek (1656 eta 1702-1709) larriagotu zuten egoera eta jendez hustu zen hiria XVIII. mendearen hasieran. Krakovian mamitu zen Tadeusz Kosciuszkok gidaturiko matxinada (1794) eta Austriako Inperioaren barnean geratu zen hiria 1795ean, Poloniaren hirugarren banaketaren ondoren. Varsoviako dukerriko hiri 1809-1815. urteetan eta errepublika erdi-autonomoa izan zen 1815-1846 bitartean. Ondoren, Austriako inperioaren barnean egon zen Galitziarekin batera 1919 arte. Naziek hartu zuten hiria 1939an eta bertan egon zen alemaniarren Poloniako agintaritza nagusia. Sobietar gudarosteak askatu zuen hiria 1945ean.

Demografia

Biztanleriaren garapena 1791 urtetik

Ondarea

Krakoviako Gune Historikoa¹ UNESCOren gizateriaren ondarea

Mota	Kulturala
Irizpideak	iv
Erreferentzia	29
Kokalekua	Polonia
Eskualdea²	Europa eta Ipar Amerika
Izen ematea	1978 (II. bilkura)
¹ UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) ² UNESCOren sailkapena

Aipagarri dira Wawel gaztelua, XV. mendeko gotorlekua, harresiak, Rynek Clowny plaza eta bertako eraikinak: Ama Birjinaren eliza (XIII-XIV. m.), Udaletxe zaharra (XVI. m.) eta Bandera aretoa, Pizkundearen garaikoa.

Krakoviar ezagunak

Hiri senidetuak

Krakovia ondorengo hiriekin senidetuta dago:^[4]^[5]^[6]

Bordele (Frantzia), (1993)^[4] Bratislava (Eslovakia)<, ^[4] Budapest (Hungaria), (2005)^[4] Cambridge (Massachusetts) (AEB), (1989) Curitiba (Brasil), (1993)^[6] Cusco (Peru), Peru^[4] Edinburgh (Erresuma Batua), (1995)^[4]^[7] Fes (Maroko),(2004)^[4] Florentzia (Italia),(1992)^[4] Frankfurt am Main (Alemania),(1991)^[4] Göteborg (Suedia), (1990)^[4] Grozny (Errusia), (1997) Guadalajara (Mexiko) (Mexiko),^[8]	Innsbruck (Austria),(1998)^[4] Kiev (Ukraina),(1993) La Serena (Txile) (Txile),(1995)^[6] Leipzig (Alemania),(1995)^[4] Lovaina (Belgika),(1991) Lviv (Ukraina),(1995)^[4] Milan (Italia),(2003)^[5] Niš (Serbia),^[9] Nuremberg (Alemania),(1991)^[5] Orléans (Frantzia),(1992)^[4]	Pécs (Hungaria), (1998)^[4] Quito (Ekuador), ^[6] Rochester (New York) (AEB), (1973)^[4]^[10] Erroma (Italia), ^[4] San Petersburgo (Errusia), (2006) San Frantzisko (Kalifornia) (AEB), (2009)^[4] Sevilla (Espainia), (2002) Solothurn (Suitza), (1990) Split (Kroazia), Tbilisi (Georgia), ^[4] Veliko Turnovo (Bulgaria), (1975) Vilnius (Lituania), ^[4] Zagreb (Kroazia),(1975)

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. 157. araua: Europako hiriak. .
↑ 2010eko biztanleri datuak, Główny Urząd Statystyczny, stat.gov.pl
↑ Polska, Dane klimatyczne. http://pogodynka.pl+(Noiz kontsultatua: 2012ko uztailak 19).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t (Polonieraz) «Kraków – Miasta Partnerskie» Miejska Platforma Internetowa Magiczny Kraków jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2 July 2013) (Noiz kontsultatua: 10 August 2013).
↑ ^a ^b ^c (Polonieraz) «Kraków – Miasta Bliźniacze» Miejska Platforma Internetowa Magiczny Kraków jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2 July 2013) (Noiz kontsultatua: 10 August 2013).
↑ ^a ^b ^c ^d (Polonieraz) «Kraków – Honorowe Miasta Bliźniacze» Miejska Platforma Internetowa Magiczny Kraków jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2 July 2013) (Noiz kontsultatua: 10 August 2013).
↑ .
↑ .^{[Esteka hautsia]}
↑ .
↑ «Rochester's Sister Cities» City of Rochester jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 27 May 2010) (Noiz kontsultatua: 6 December 2010).

Kanpo estekak

Krakovia Online

Datuak: Q31487
Multimedia: Kraków / Q31487

[1] Euskaltzaindia. 157. araua: Europako hiriak. .

[GUS-2] 2010eko biztanleri datuak, Główny Urząd Statystyczny, stat.gov.pl

[meteokrakovia-3] Polska, Dane klimatyczne. http://pogodynka.pl+(Noiz kontsultatua: 2012ko uztailak 19).

[Kraków_partnerships-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t (Polonieraz) «Kraków – Miasta Partnerskie» Miejska Platforma Internetowa Magiczny Kraków jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2 July 2013) (Noiz kontsultatua: 10 August 2013).

[Kraków_twins-5] (Polonieraz) «Kraków – Miasta Bliźniacze» Miejska Platforma Internetowa Magiczny Kraków jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2 July 2013) (Noiz kontsultatua: 10 August 2013).

[Kraków_honorary_twins-6] (Polonieraz) «Kraków – Honorowe Miasta Bliźniacze» Miejska Platforma Internetowa Magiczny Kraków jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2 July 2013) (Noiz kontsultatua: 10 August 2013).

[Edinburgh_twinning-7] .

[Guadalajara_sisters-8] .^{[Esteka hautsia]}

[9] .

[ROCSisters-10] «Rochester's Sister Cities» City of Rochester jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 27 May 2010) (Noiz kontsultatua: 6 December 2010).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

i e a Poloniako hiriburu historikoak
Gniezno (X. mendea–1038) Poznań (X. mendea–1038) Krakovia (1038-1079) Płock (1079-1138) Krakovia (1138-1290) Poznań (1290-1296) Krakovia (1296-1795) Varsovia (1596-1795) Varsovia (1918tik aurrera)
Varsoviako Dukerri Handiko hiriburuak	Varsovia (1807-1815)
De factozko hiriburuak	Łowicz (1572-1573) Lublin (1944-1945) Łódź (1945-1947)

	Europako kultura-hiriburuak
1985 Atenas • 1986 Florentzia • 1987 Amsterdam • 1988 Mendebaldeko Berlin • 1989 Paris • 1990 Glasgow • 1991 Dublin • 1992 Madril • 1993 Anberes • 1994 Lisboa • 1995 Luxenburgo hiria • 1996 Kopenhage • 1997 Tesalonika • 1998 Stockholm • 1999 Weimar • 2000 Reykjavik • Bergen • Helsinki • Brusela • Praga • Krakovia • Santiago de Compostela • Avignon • Bolonia • 2001 Rotterdam • Porto • 2002 Brujas • Salamanca • 2003 Graz • 2004 Genova • Lille • 2005 Cork • 2006 Patras • 2007 Luxenburgo hiria eta Eskualde Handia • Sibiu • 2008 Liverpool • Stavanger • 2009 Linz • Vilnius • 2010 Essen • Istanbul • Pécs • 2011 Turku • Tallinn • 2012 Maribor • Guimarães • 2013 Košice • Marseilla • 2014 Umeå • Riga • 2015 Mons • Plzeň/Pilsen • 2016 Donostia • Wrocław • 2017 Aarhus • Pafos • 2018 Leeuwarden • Valletta • 2019 Matera • Plovdiv 2020-2021eko apirila Rijeka • Galway • 2022 Kaunas • Esch-sur-Alzette • Novi Sad • 2023 Veszprém • Timișoara • Eleusis • 2024 Tartu • Bad Ischl • Bodø 2025 Chemnitz