اقتصاد ایران در دوره جمهوری اسلامی

انقلاب ۱۳۵۷ و تأسیس جمهوری اسلامی در ایران تأثیر شگرفی بر اقتصاد این کشور داشته‌است. از سال ۱۳۵۷ تغییرات ملموسی در خط مشی‌ها، نهادها و ساختار اقتصادی کشور رخ داده و علاوه بر این تولید به‌طور عمده‌ای دچار وقفه و اخلال شده‌است.

همهٔ تغییرات ناشی از انقلاب نبوده، عوامل بسیار دیگری نظیر تحریم‌های مالی و تجاری، و نیز نوسانات بازار جهانی نفت تحولات پس از انقلاب را شکل داده‌اند. برخی ویژگی‌های ساختاری اقتصاد نیز همچون وابستگی به صادرات نفت استمرار قابل ملاحظه‌ای نشان داده‌اند.

تولید ناخالص داخلی (جی دی پی) که اساساً تولید نفت راهبر آن است در دوره‌هایی دچار هم افول شدید (۱۳۵۸–۱۳۶۰و ۱۳۶۵–۱۳۶۷) شده و هم رشد بالا اگرچه نابرابر (۱۳۶۳–۱۳۶۷ و ۱۳۶۸–۱۳۷۱) شده. به هر روی این رشد تا ۱۹۹۲ تنها ۹٫۴ درصد بالاتر از سطح سال ۱۹۷۷ خود بود که مؤید کاهشی ۳۵ درصدی از لحاظ سرانه است. تحولات سیاسی که پیش از تأسیس رژیم اسلامی رخ دادند اثر خود را بر اقتصاد گذاردند. تلاش دولت موقت برای پایدار کردن وضعیت می‌توانست صرفاً به‌طور موقت جلوی لغزش را بگیرد. روند رو به نزول با کاهش تولید نفت که تا حدی ناشی از خط مشی نامناسب دولت ولی بیشتر به خاطر نابودی تأسیسات صدور نفت از سوی عراق بود، فرار سرمایه و کارکنان ماهر و مدیران ادامه یافت و عدم قطعیت‌های حقوقی سیاسی و نهادی اقتصاد را دچار بحرانی عمیق کرد.

با وجود مداخلات فزاینده حکومتی و انحرافات ناشی از آن در اقتصاد، عملکرد خوب بخش کشاورزی و بازیابی تولید و صادرات نفت از ۱۹۸۲ تا میانه دهه ۱۹۸۰ دوره‌ای از گسترش سریع در تولید واقعی را موجب شد. به هر روی تا میانهٔ دهه ۱۹۸۰ افت قیمت نفت در بازار به همراه هزینه فزاینده اقتصادی جنگ تنگناهای زیادی بر اقتصاد اعمال کرد. کمبودهای حاد ارز افت شدیدی در واردات را باعث شد که منجر به افت شتابناک سرمایه‌گذاری و تولید شد که بین ۱۹۸۶ و ۱۹۸۸ با نرخ بالای تورم همراه شد.

در سال ۱۹۸۹ با اتمام جنگ رشد دوباره شروع شد و رشد درامدهای نفتی، اصلاحات در سیاست‌ها و اعتبار خارجی به آن کمک کرد ولی تا ۱۹۹۳ افول دیگری در فعالیت اقتصادی دوباره شروع شد.

رئیس اتاق بازرگانی ایران در اوایل سال ۱۴۰۰ گفت که با وجود همهٔ پتانسیل‌ها سهم اقتصاد ایران از اقتصاد جهانی نسبت به ۴۰ سال پیش از این تاریخ، نصف شده‌است.

در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۸ شورای جهانی طلا در گزارشی آورده‌است که خرید سکه، طلا و جواهرات توسط مردم ایران در سه ماه اول ۲۰۱۹ نسبت به سه ماه آخر ۲۰۱۸، ۲۱ درصد افت داشته‌است. قیمت دلار نیز در ۱۲ اردیبهشت به ۱۴ هزار و ۷۰۰ تومان رسیده‌است.

بحران اقتصادی

مقالهٔ اصلی: بحران اقتصادی ۱۳۹۹–۱۳۹۷ ایران

جستارهای وابسته

• تحریم‌ها علیه ایران
• ارز دیجیتال در ایران

منابع بیشتر

• Amuzegar, J. (1997). Iran's Economy Under the Islamic Republic (به انگلیسی). I. B. Tauris. Retrieved 2018-01-25.