حسین دادگر

حسین دادگر
حسین دادگر
رئیس مجلس شورای ملی
	دوره مسئولیت; ۱۴ مهر ۱۳۰۷ – ۲۴ فروردین ۱۳۱۴
پس از	حسین پیرنیا
پیش از	حسن اسفندیاری
وزیر داخله
	دوره مسئولیت; ۲۹ آذر ۱۳۰۴ – ۱۳۰۵
نخست‌وزیر	محمدعلی فروغی
پس از	شکرالله صدری
سناتور
	دوره مسئولیت; ۱۳۲۸ – ۱۳۴۰
حوزه انتخاباتی	مازندران (دوره اول تا سوم)
نماینده مجلس شورای ملی
حوزه انتخاباتی	تهران (دوره‌ نهم)
حوزه انتخاباتی	بارفروش (دوره‌های سوم و پنجم تا هشتم)
وزیر تجارت و فوائد عامه
	دوره مسئولیت; ۲۱ خرداد ۱۳۰۲ – ۸ شهریور ۱۳۰۳
نخست‌وزیر	عبدالحسین تیمورتاش
پس از	مهدی‌قلی هدایت
اطلاعات شخصی
زاده	۱۲۶۰ خورشیدی; تهران،
درگذشته	۱۳۴۹ خورشیدی; تهران،
ملیت	ایران
فرزندان	رحیم دادگر (مدیر بانک رهنی ایران و نماینده مردم گرگان در دوره نوزدهم مجلس)
پیشه	سیاستمدار
لقب(ها)	عدل‌الملک

حسین دادگر ملقب به عدل‌الملک (۱۳۴۹–۱۲۶۰) سیاستمدار دوران قاجار و پهلوی و رئیس ادوار مجلس شورای ملی از حوزه های انتخابیه بابل (بارفروش) و تهران در زمان رضاشاه و قاجار و نیز سه دوره متوالی نماینده انتخابی مجلس سنا از حوزه مازندران بود.

او همچنین در ادوار مختلف به ریاست وزارت داخله (در ۴ کابینه) و وزارت تجارت و فوائد عامه و معاونت نخست وزیر (کابینه سیدضیاء) و نیز نایب رئیسی مجلس مؤسسان (تغییر حکومت قاجار به پهلوی) نائل آمده بود.

وی در ۶ دوره انتخابات مجلس شورای ملی از حوزه انتخابیه بابل (بارفروش) (۱۲۹۳، ۱۳۰۰، ۱۳۰۲، ۱۳۰۵، ۱۳۰۷و ۱۳۰۹) و ۲ دوره از حوزه انتخابیه تهران (۱۳۱۱ و ۱۳۱۴) موفق به کسب رای اول شد.

زندگی‌نامه

عدل‌الملک ابتدا کار خود را در عدلیه ۱۳۱۱ آغاز کرد. نخستین بار در دوره سوم (سال ۱۲۹۳) با کسب ۲۷۳۴ رأی به نمایندگی بابل (بارفروش) وارد مجلس شد. در آن زمان این حوزه انتخابیه بابل، شامل بابل، بابلسر، بندپی، آمل و نور (که همه جزو شهرستان بابل بوده اند) می‌شد. او به محض ورود به مجلس به عضویت حزب دموکرات در آمد و در اجلاسیه سوم این دوره (۱۴ مهر ۱۲۹۴)، نایب رئیس اول مجلس شد، اما عمر مجلس سوم بیش از یک سال دوام نیاورد و به دلیل جنگ جهانی اول و اشغال ایران توسط نیروهای روس و انگلیس که به مهاجرت نمایندگان به قم و کرمانشاه منجر شد، مجلس تعطیل شد. در جریان این مهاجرت عدل الملک نیز به مهاجران پیوست و در تشکیل دولت موقت ملی به ریاست نظام السلطنه مافی شرکت داشت.

دادگر در سال ۱۲۹۴ در حکومت وثوق الدوله به سمت معاون وزارت داخله منصوب شد و این سمت را در سال ۱۲۹۶ در دوره زمامداری علاءالسلطنه نیز حفظ کرد.

در این هنگام، کمیته مجازات با ترور و آدمکشی، رعب عجیبی در دل ها افکنده بود و مخفیانه دستورالعمل های برای وزرا می فرستاد تا مطابق آن عمل کرده و عده ای را از کار برکنار سازد. از جمله به مستشارالدوله وزیر داخل تکلیف شد که عدل الملک دادگر، معاون وزیر داخله را برکنار کند، ولی صادق زیربار این تصمیم نرفت و چند تن از وزرا را با خود همراه کرد و درصدد کشف و شناسایی کمیته مجازات برآمد، اما با سقوط کابینه علاءالسلطنه به این مقصود نرسید تا اینکه با روی کار آمدن وثوق الدوله، بساط کمیته مجازات برچیده شد.

در انتخابات دوره چهارم نیز با کسب ۷۰۰۳ رأی (بسیار بیشتر از رای اول تهران در انتخابات آن دوره) به نمایندگی بابل (بارفروش) انتخاب شد اما با کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ تشکیل مجلس به تعویق افتاد. پس از کودتا به سبب ارتباط صمیمانه با سیدضیاءالدین طباطبایی در کابینه وی به سمت معاون نخست‌وزیر منصوب شد. عدل‌الملک همچنین در سه کابینه متوالی سپهدار اعظم و سیدضیاء و قوام‌السلطنه (از ۵ آبان ۱۲۹۹ تا ۲۷ دی ۱۳۰۰) ریاست وزارت دخله را بر عهده داشت. همکاری با سیدضیاء باعث شد پس از سقوط کابینه سیدضیاء که مجلس شورای ملی گشایش یافت، اعتبارنامه عدل‌الملک به اتفاق آرا رد شود. هنگام بررسی اعتبارنامه او در مجلس، سردارمعظم (تیمورتاش) عدل‌الملک را بازوی چپ سیدضیاء توصیف و او را متهم به قیام ضد استقلال مملکت و حکومت ملی کرد و گفت:

«عدل‌الملک همان روزی که رفت و با دسته ضد استقلال ایران همدستی کرد، همان روز آزادانه مجال خود و به‌طور اختیار، سلب حقوق نمایندگی و حق جلوس در مجلس را از خود کرد»

نمایندگان حرفهای تیمورتاش را تصدیق کردند و هنگام رأی‌گیری حتی یک نفر برای رأی مثبت به اعتبارنامه عدل‌الملک از جا برنخاست.^[۱]

عدل‌الملک همچنین در آذرماه ۱۳۰۴ با کسب ۳۵۷۱ رأی به عنوان نماینده بارفروش (بابل) در مجلس موسسان اول انتخاب شد و در انتخابات هیئت رئیسه با کسب ۱۲۲ رأی از مجموع ۲۲۰ رأی، نایب رئیس اول شد. این مجلس، احمدشاه قاجار را از سلطنت خلع و رضاخان پهلوی را به سلطنت و پادشاهی ایران انتخاب کرد.

وی در دوره بعدی مجلس (پنجم) با کسب ۱۴۸۳۸ دوباره به نمایندگی از بابل (بارفروش) انتخاب شد و این بار کسی به اعتبارنامه اش اعتراض نکرد. پس از تغییر سلطنت و روی کار آمدن رضا شاه در نخستین دولتی که تشکیل شد، برای چهارمین بار دادگر عهده دار وزارت داخله گشت و کرسی مجلسش معطل ماند. سال بعد به مجلس بازگشت و پس از به سلطنت رسیدن رضاشاه، عدل الملک در سال ۱۳۰۵ به ریاست انجمن انتخابات تهران در ششمین دوره مجلس شورای ملی تعیین شد و خود نیز با کسب ۲۲۰۱۹ رأی، بار دیگر از حوزه انتخابیه بابل به وکالت برگزیده شد. وی در دوره های هفتم، هشتم نیز به طور متوالی از سوی مردم بابل به نمایندگی انتخاب شد و در هر دو دوره (۱۳۱۲-۱۳۰۷) به ریاست مجلس شورای ملی رسید. او در دوره نهم با کسب بیشترین رای از تهران انتخاب و برای سومین بار متوالی به ریاست مجلس رسید. (۱۳۱۴-۱۳۱۲)

پس از پایان دوره نهم، دادگر مغضوب رضاشاه شد. در سال ۱۳۱۴ در انتخابات دوره دهم مجلس شورای ملی، دادگر که ریاست انجمن مرکزی انتخابات را بر عهده داشت، خود برای دومین بار متوالی موفق به کسب رای اول تهران شد، ولی قبل از افتتاح مجلس، به دستور رضاشاه، فروغی رئیس الوزرا، او را به خانه خوداحضار کرد و در حضور محسن صدرالاشراف وزیر عدلیه چند اتهام سیاسی و حقوقی به دادگر نسبت دادند و او را مخیر کردند یا ایران را ترک کند و یا تسلیم محاکم قضایی شود. هچنین مجلس دهم نیز پس از افتتاح، در خردادماه ۱۳۱۴ اعتبارنامه او را به علت عدم صلاحیت، رد کرد، لذا دادگر چاره ای جز ترک ایران ندید و به اروپا رفت و قریب به ۱۱ سال در بلژیک، سوییس و فرانسه به سر برد و سپس در سال ۱۳۲۵ به ایران بازگشت.

وی پس از باگشت، در سال ۱۳۲۸ در انتخابات اولین دوره مجلس سنا به مقام سناتوری انتخابی مازندران انتخاب شد. او این سمت را تا سال ۱۳۴۰ در دوره های دوم و سوم سنا نیز حفظ کرد. وی در این دوران برای اصلاح معارف و پیشرفت کشور نطق های جالبی ایراد و در تنقیح و تصویب لوایح دولت، تلاش قابل توجهی نمود.

پسر او، رحیم دادگر، مدیر بانک رهنی ایران و نماینده مردم گرگان در دوره نوزدهم مجلس شورای ملی (۱۳۳۹-۱۳۳۵) بوده است.

حسین دادگر (عدل‌الملک) سرانجام در سال ۱۳۴۹ (در سن ۸۹ سالگی) در تهران درگذشت و در قم به خاک سپرده شد.^[۲]

منابع

↑ «مذاکرات جلسه چهارم دوره چهارم مجلس شورای ملی پنجم اسد ۱۳۰۰». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۲۰.
↑ بازیگران سیاسی عصر رضاشاهی و محمدرضاشاهی، ناصر نجمی، انتشارات انیشتین، ۱۳۷۳ تهران

[1] «مذاکرات جلسه چهارم دوره چهارم مجلس شورای ملی پنجم اسد ۱۳۰۰». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۲۰.

[2] بازیگران سیاسی عصر رضاشاهی و محمدرضاشاهی، ناصر نجمی، انتشارات انیشتین، ۱۳۷۳ تهران

[۱]

[۲]

ن ب و وزیران کشور ایران (فهرست)
قاجار پیش از مشروطه (داخله)	صادق امین‌الدوله (۱۲۷۵ ه‍.ق) ؟فرخ امین‌الدوله (۱۲۷۵–؟ ه‍.ق) محمدحسین دبیرالملک فراهانی (۱۲۹۰ ه‍.ق) یوسف آشتیانی (۱۲۹۰–۱۳۰۳ ه‍.ق) عباس قوام‌الدوله (رجب ۱۳۰۳–۱۳۰۴ ه‍.ق) علی‌اصغر امین‌السلطان (؟–؟) علی‌قلی مخبرالدوله (۱۳۱۴ ه‍.ق) تقی مجدالملک (۱۳۱۵–؟ ه‍.ق) اسماعیل امین‌الملک (۱۳۱۶ ه‍.ق) نصرالله دبیرالملک (۱۳۱۷–۱۳۱۹ ه‍.ق) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (؟–؟) احمد مشیرالسلطنه (۱۳۲۳–۱۳۲۴ ه‍.ق) تقی مجدالملک (۱۳۲۴ ه‍.ق)
قاجار پس از مشروطه (داخله)	تقی مجدالملک (۱۲۸۵) سلطان‌علی وزیر افخم (۱۲۸۵–۱۲۸۶) علی‌اصغر اتابک (۱۲۸۶) احمد مشیرالسلطنه (۱۲۸۶) غلامرضا آصف‌الدوله (۱۲۸۶) حسین‌قلی نظام‌السلطنه (۱۲۸۶–۱۲۸۷) احمد مشیرالسلطنه (۱۲۸۷–۱۲۸۸) عبدالحسین میرزا فرمانفرما (۱۲۸۸) علی‌قلی سردار اسعد (۱۲۸۸–؟) محمدولی سپهدار اعظم (۱۲۸۹) عبدالحسین میرزا فرمانفرما (۱۲۸۹) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (۱۲۸۹) صادق مستشارالدوله (۱۲۸۹–۱۲۹۰) حسن وثوق‌الدوله (۱۲۹۰) احمد قوام‌السلطنه (۱۲۹۰) نجف‌قلی صمصام‌السلطنه (۱۲۹۰–۱۲۹۱) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (۱۲۹۱–۱۲۹۳) حسن محتشم‌السلطنه (۱۲۹۳) صادق مستشارالدوله (۱۲۹۳–۱۲۹۴) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (۱۲۹۴) حسن مستوفی‌الممالک (۱۲۹۴) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (۱۲۹۴) محمدولی سپهسالار اعظم (۱۲۹۴–۱۲۹۵) فتح‌الله سردار منصور (۱۲۹۵–۱۲۹۶) صادق مستشارالدوله (۱۲۹۶) عبدالمجید میرزا عین‌الدوله (۱۲۹۶) ؟احمد قوام‌السلطنه (۱۲۹۶) حسن مستوفی‌الممالک (۱۲۹۶–؟) مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (؟–۱۲۹۷) نجف‌قلی صمصام‌السلطنه (۱۲۹۷) حسن وثوق‌الدوله (۱۲۹۷–۱۲۹۹) ابوالفتح میرزا حشمت‌الدوله (۱۲۹۹) فتح‌الله سپهدار اعظم (۱۲۹۹) حسین دادگر* (۱۲۹۹–۱۳۰۰) احمد قوام (۱۳۰۰) حسن پیرنیا (۱۳۰۰–۱۳۰۱) علی منصور* (۱۳۰۱) حسن مستوفی (۱۳۰۱–؟) حسین سمیعی (؟–۱۳۰۲) احمد پیرنیا* (۱۳۰۲) حسن پیرنیا (۱۳۰۲) قاسم صوراسرافیل (۱۳۰۲–۱۳۰۳) محمود انصاری (۱۳۰۳) علی منصور* (۱۳۰۳–۱۳۰۴) احمد قوام (۱۳۰۴)
پهلوی (داخله تا آبان ۱۳۱۸)	دادگر (۱۳۰۵–۱۳۰۴) مستوفی (۱۳۰۵) علامیر (۱۳۰۵) مشیر فاطمی (۱۳۰۶–۱۳۰۵) حسین سمیعی (؟–۱۳۰۶) منصور (؟–؟) زرین‌کفش* (۱۳۱۲–؟) جم (۱۳۱۶–۱۳۱۲) فروهر (۱۳۱۶–؟) فریدونی* (؟–؟) فروهر (؟–؟) حکمت (۱۳۱۸–؟) سعید سمیعی* (۱۳۱۹–۱۳۱۸) حکمت (۱۳۱۹) سهیلی (۱۳۲۰–۱۳۱۹) جواد عامری (۱۳۲۰) جهانبانی (۱۳۲۰) امیراحمدی (۱۳۲۰) سهیلی (۱۳۲۱–۱۳۲۰) فرخ (۱۳۲۱) کاظمی (۱۳۲۱) عامری (۱۳۲۱) بهرامی (۱۳۲۱) سهیلی (۱۳۲۲) تدین (۱۳۲۲) هژیر (۱۳۲۳–۱۳۲۲) سروری (۱۳۲۴–۱۳۲۲) حکیمی (۱۳۲۴) محسن صدر (۱۳۲۴) فهیمی (۱۳۲۴) صالح (۱۳۲۴) قوام (۱۳۲۵–۱۳۲۴) فریدونی* (۱۳۲۶–۱۳۲۵) آق‌اولی (۱۳۲۶) قوام (۱۳۲۶) آق‌اولی (۱۳۲۶) امیراحمدی (۱۳۲۷–۱۳۲۶) فهیمی (۱۳۲۷) هژیر (۱۳۲۷) ساعد* (۱۳۲۷) اقبال (۱۳۲۸–۱۳۲۷) علم (۱۳۲۸) زند (۱۳۲۹–۱۳۲۸) اردلان (۱۳۲۹) رزم‌آرا* (۱۳۲۹) اردلان (۱۳۲۹) فضل‌الله زاهدی (۱۳۳۰) امیرعلائی (۱۳۳۰) امیرتیمور کلالی (۱۳۳۰) صالح (۱۳۳۰) رام (۱۳۳۱–۱۳۳۰) امامی (۱۳۳۱) صدیقی (۱۳۳۲–۱۳۳۱) فضل‌الله زاهدی (۱۳۳۴–۱۳۳۲) علم (۱۳۳۶–۱۳۳۴) جلالی (۱۳۳۷–۱۳۳۶) باتمانقلیچ (۱۳۳۸–۱۳۳۷) اتابکی (۱۳۳۹–۱۳۳۸) علوی مقدم (۱۳۳۹) امیرعزیزی (۱۳۴۱–۱۳۳۹) پیراسته (۱۳۴۲–۱۳۴۱) سید جواد صدر (۱۳۴۴–۱۳۴۲) عبدالرضا انصاری (۱۳۴۷–۱۳۴۴) خسروانی (۱۳۴۸–۱۳۴۷) حسن زاهدی (۱۳۵۰–۱۳۴۸) سام (۱۳۵۳–۱۳۵۰) آموزگار (۱۳۵۵–۱۳۵۳) هویدا* (۱۳۵۵) معینی (۱۳۵۶–۱۳۵۵) نصر اصفهانی (۱۳۵۷–۱۳۵۶) قره‌باغی (۱۳۵۷) بختیار (۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	صدر حاج‌سیدجوادی (۱۳۵۸–۱۳۵۷) صباغیان (۱۳۵۸) هاشمی رفسنجانی* (۱۳۵۸) مهدوی کنی (۱۳۶۰–۱۳۵۸) نیک‌روش (۱۳۶۰) ناطق نوری (۱۳۶۴–۱۳۶۰) محتشمی‌پور (۱۳۶۸–۱۳۶۴) نوری (۱۳۷۲–۱۳۶۸) بشارتی (۱۳۷۶–۱۳۷۲) نوری (۱۳۷۷–۱۳۷۶) تاج‌زاده* (۱۳۷۷) موسوی لاری (۱۳۸۴–۱۳۷۷) پورمحمدی (۱۳۸۷–۱۳۸۴) هاشمی* (۱۳۸۷) کردان (۱۳۸۷) دانشجو* (۱۳۸۷) محصولی (۱۳۸۸–۱۳۸۷) محمدنجار (۱۳۹۲–۱۳۸۸) رحمانی فضلی (۱۴۰۰–۱۳۹۲) وحیدی (۱۴۰۳–۱۴۰۰) مؤمنی (اکنون–۱۴۰۳)
* سرپرست

ن ب و رئیسان مجلس شورای ملی ایران
دورهٔ اول - دورهٔ سوم	دوره اول:مرتضی‌قلی‌خان هدایت (۱۲۸۵) • حاج میرزا محمودخان احتشام‌السلطنه (۱۲۸۶) • میرزا اسماعیل‌خان ممتازالدوله (۱۲۸۷) دوره دوم:صادق‌خان مستشارالدوله (۱۲۸۸) • میرزا اسماعیل‌خان ممتازالدوله (۱۲۸۹) • محمدعلی‌خان ذکاء‌الملک • حسین پیرنیا (۱۲۹۰) دوره سوم:حسین پیرنیا (۱۲۹۳)
دورهٔ چهارم - دوره نهم	دوره چهارم:حسین پیرنیا (۱۳۰۰) دوره پنجم:حسین پیرنیا (۱۳۰۲) • میرزا حسن‌خان مستوفی (۱۳۰۴) دوره ششم:سیدمحمد تدین(۱۳۰۵) • حسین پیرنیا(۱۳۰۶) دوره هفتم:حسین دادگر(۱۳۰۷) دوره هشتم:حسین دادگر (۱۳۰۹) دوره نهم:حسین دادگر(۱۳۱۱)
دورهٔ دهم - دورهٔ شانزدهم	دوره دهم:میرزا حسن‌خان اسفندیاری (۱۳۱۴) دوره یازدهم:میرزا حسن‌خان اسفندیاری (۱۳۱۶) دوره دوازدهم:میرزا حسن‌خان اسفندیاری (۱۳۱۸) دوره سیزدهم:میرزا حسن‌خان اسفندیاری (۱۳۲۰) دوره چهاردهم:محمدصادق طباطبایی (۱۳۲۲) دوره پانزدهم:رضا حکمت (۱۳۲۶) دوره شانزدهم:رضا حکمت (۱۳۲۸)
دوره هفدهم - دورهٔ بیستم	دوره هفدهم:حسن امامی (۱۳۳۱)• سیدابوالقاسم کاشانی (۱۳۳۲)• عبدالله معظمی (۱۳۳۲) دوره هجدهم:رضا حکمت (۱۳۳۲) دوره نوزدهم:رضا حکمت (۱۳۳۵) دوره بیستم:رضا حکمت (۱۳۳۹)
دوره بیست و یکم - آخرین دوره	دوره بیست و یکم:عبدالله ریاضی (۱۳۴۲) دوره بیست و دوم:عبدالله ریاضی (۱۳۴۶) دوره بیست و سوم:عبدالله ریاضی (۱۳۵۰) دوره بیست و چهارم:عبدالله ریاضی (۱۳۵۴) • جواد سعید (۱۳۵۷)