خط مانوی
| الفبای مانوی | |
|---|---|
 خط منانی (مانوی) بازسازی‌شده توسط ابن ندیم در الفهرست | |
| نوع | ابجد |
| زبان‌ها | ایرانی میانه مانوی |
| دورهٔ زمانی | سده ۳ – سده ۱۰ (میلادی) |
| سامانهٔ مادر | |
| ایزو ۱۵۹۲۴ | Mani, 139 |
| دامنه یونیکد | U+10AC0–U+10AFF Final Accepted Script Proposal |
خط مانوی یا خط مانیک دبیره‌ای بود که به دست مانی پیامبر آیین مانوی و از روی خط سریانی (سطرنجیلی) پدیدآورده بود. در اثرهای به جا مانده از آیین مانوی بیش از همه از این خط بهره برده شده‌است و همچنین این خط یکی از نخستین دبیره‌هایی که مانویان بدان می‌نوشتند نیز بوده‌است.
ابن ندیم در الفهرست آن را منانی خوانده و دربارهٔ آن سخن رانده‌است و برخی از حرفهای آن را بازسازی نموده‌است. وی این خط را آمیزه‌ای از فارسی و سریانی می‌داند؛ و شمار حرفهای آن را نیز بیش از الفبای عربی می‌داند. به گفته وی مردم ورارود و سمرقند نیز که در نوشته‌های دینی خود از این دبیره بهره می‌بردند آن را خط دینی می‌نامیدند. ابن ندیم همچنین این دبیره را خط رازآمیز می‌خواند.[نیازمند منبع]
در یافته‌های باستان‌شناسان نمونه‌هایی از این خط در ترکستان چین به دست آمده‌است. این خط برای نوشتن زبانهای پارسی میانه، پارتی، سغدی و گاه ایغوری به کار می‌رفته‌است.
بررسی اجمالی
[ویرایش]متن‌های مانوی باستان با یک الفبا که هنوز با نام سریانی-آرامی شناخته می‌شود پدیدار گشته‌اند و این نوشته‌ها بعدها به‌عنوان متن‌های سریانی/آرامی طبقه‌بندی شده‌اند. نوشته‌های بعدی که از خط مانوی برای ایجاد استفاده کرده‌اند، در ادبیات سه قوم زبان برگزیدهٔ ایرانی میانه تأیید شده‌اند:
- سغدی — گویش سغد در شرق، که جمعیت مانوی بسیاری داشت.
- پارتی — گویش پارت در شمال‌شرق، که از مادی شمال‌غرب قابل تشخیص نیست.
- پارسی میانه — گویش پارس (پارس، یا پرشیا) در جنوب‌غربی ایران.
سامانهٔ مانوی از مشمولیت بالایی از واژه‌نگاشتها و اندیشه‌نگاشتهای زبان سامی ارث‌برده از آرامی سلطنتی مجلس که از مشخصه‌های ضروری سامانهٔ پهلوی است برخوردار نیست. علاوه بر این، املای مانوی کمتر محافظه‌کار یا تاریخی و رابطهٔ نزدیک‌تر با تلفظ امروزی دارد: برای مثال؛ کلمه‌ای مانند «آزاد»، ʼčʼt در پهلوی نوشته می‌شد، ولی ʼʼzʼd در مانوی فارسی میانه در همان زمان.
خط مانوی خطی نبود که فقط برای ارائه کردن نوشته‌های مانوی به‌کار برود. وقتی که نوشتار در سغدی، که غالباً مورد بود، کتاب‌های مقدس مانوی مکرراً از الفبای سغدی (خط اویغور) استفاده می‌کردند.
در سدهٔ نوزدهم میلادی، هیئت‌های اعزامی آلمانی عددی از نوشته‌های مانوی در بولاییق روی جادهٔ ابریشم در نزدیکی تورپان در مکانی که شین‌جیانگ امروزی در آن قرار دارد، کشف کردند. بسیاری از این نوشته‌ها، امروزه در برلین محافظت می‌شوند.
حروف
[ویرایش]این الفبا همانند سایر خط‌های ابجد از راست به چپ نوشته می‌شود و واکه ندارد.
یونیکد
[ویرایش]الفبای مانوی (U+10AC0–U+10AFF) در ماه ژوئن سال ۲۰۱۴ با انتشار نسخهٔ ۷٫۰ به استاندارد یونیکد افزوده‌گشت.
منابع
[ویرایش]- الفهرست - ابن ندیم
- هانس یواخیم کلیم‌کایت؛ هنر مانوی؛ برگردان ابوالقاسم اسماعیل‌پور؛ ویراست دوم؛ شابک ۹۶۴-۸۳۳۲-۱۲-۶
- ایرانیکا، MANICHEANSCRIPT
پیوند به بیرون
[ویرایش]| دودمان |  | |
|---|---|---|
| فرهنگ | ||
| جنگ‌ها | ||
| بازماندگان | ||
| مرتبط | ||
