علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

علیقلی میرزا
تکچهره علیقلی میرزا (۱۲۷۳ ق.) اثر صنیع‌الملک
زاده	۱۸۱۹ دامغان
درگذشته	۱۸۸۰
خاندان	قاجاریان
پدر	فتحعلی‌شاه قاجار

علیقلی میرزا اعتضاد السلطنه (۱۱۹۸–۱۲۵۹ خورشیدی) پسر پنجاه و چهارم فتحعلیشاه و عموی محمدشاه بود.

او از ابتدای جوانی وارد خدمات دولتی شد. وی مجذوب ایده‌های دوره روشنگری اروپا بود و در اشاعه آن‌ها در ایران کوشش فراوان کرد. در دوران درخشان دارالفنون اعتضادالسلطنه رئیس مدرسه بود و در ماندگاری و دوام مدرسه نقش کلیدی داشت. همزمان با ریاست مدرسه در سال 1860 وزارت علوم را تأسیس نمود و ۲۲ سال به عنوان اولین وزیر علوم ایران فعالیت کرد.

علاوه بر مسئولیت‌های او به عنوان رئیس دارالفنون و وزیر علوم، در بازه‌های زمانی مختلف وی عهده‌دار مسئولیت‌های دیگری چون خدمت در وزارت صنایع و بازرگانی، معدن، تلگراف، چاپخانه دولتی و فرمانداری ملایر و تویسرکان نیز بوده‌است.

اعتضادالسلطنه کتاب‌های متعددی در زمینه‌های مختلف از تاریخ تا نجوم تألیف نمود، مهم‌ترین تألیف علمی او برداشتی از تئوری‌های نیوتون به زبان فارسی است. او کتابخانه و سالن مطالعه‌ای برای مدرسه سپهدار تأسیس نمود و کتابخانه شخصی خود را در سال ۱۲۴۲ به دارالفنون اهدا نمود. او همچنین مسئول احداث اولین خط تلگراف بین تهران تا زنجان و زنجان تا تبریز بود.

اعتضاد السلطنه عضو گروه ایرانی-فرانسوی‌ای بود که کتاب گفتار در روش دکارت را به فارسی ترجمه کرد، این کتاب در سال ۱۲۴۱ با پشتیبانی وزارت علوم چاپ شد. مترجمان علاوه بر مقدمه، بخشی نیز به کتاب افزودند که تئوری‌های علمی مهم اروپایی به خصوص قوانین نیوتون را به صورت خلاصه شرح می‌داد. او همچنین ناظر روزنامهٔ ملتی، روزنامهٔ ایالتی ایران و روزنامهٔ علمی دولتی ایران بود. همچنین او نویسنده کتاب فلک السعاده بود. او رسمیت اعتقاد به سعد و نحس از طریق نجوم را لغو کرد و گام بزرگی در مبارزه با خرافات برداشت.

پیوند به بیرون

[ویرایش]

مدخل اعتضاد السلطنه در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

منابع

[ویرایش]

Ekhtiar, Maryam, 1994, "The Dar al-Funun: Educational reform and cultural development in Qajar Iran", Ph.D Dissertation, New York University, USA.

ن ب و شاهزادگان قاجار
نسل اول	محمدعلی میرزا • محمدقلی میرزا • محمدولی میرزا • عباس میرزا • حسینعلی میرزا • حسنعلی میرزا • محمدتقی میرزا • علی‌نقی میرزا • شیخعلی میرزا • علی میرزا ظل‌السلطان • عبدالله میرزا • محمدرضا میرزا • امام وردی میرزا • محمودمیرزا • اسماعیل میرزا • احمدعلی میرزا • علیرضا میرزا • ملک‌قاسم میرزا • ملک‌ایرج میرزا • کیکاووس میرزا • کیومرث میرزا • سلیمان‌میرزا • فتح‌الله میرزا • ملک منصور میرزا • بهمن میرزا • سلطان‌محمد میرزا • سیف‌الله میرزا • محمدامین میرزا • فرخ‌سیر میرزا • سلطان‌احمد میرزا • حسینقلی میرزا • پرویز میرزا • علیقلی میرزا • محمدهادی میرزا • کامران میرزا • اورنگ‌زیب میرزا • جلال‌الدین میرزا • امان‌الله میرزا • ام‌سلمه • فخرالدوله • ضیاء‌السلطنه • گوهرملک • عصمت‌الدوله • حسن جهان • سرو جهان • زبیده • گوهر خانم • افتخارالسلطنه • خرم‌بهار • قمرالسلطنه • بیگم جان • شمس‌الدوله • مرصع خانم • زینت‌الدوله • طیغون‌خانم
نسل دوم	بهرام میرزا • جهانگیر میرزا • قهرمان میرزا • بهمن میرزا • فریدون میرزا • اسکندر میرزا • خسرو میرزا • مصطفی قلی میرزا • اردشیر میرزا • احمد میرزا • مراد میرزا • فرهاد میرزا • فیروز میرزا • خانلر میرزا • مهدی‌قلی میرزا • حمزه میرزا • لطف‌الله میرزا • عبدالله میرزا • فخرالدوله • نگارالسلطنه • دلشاد خانم • اقلیما خانم • فرخنده سلطان خانم • گوهرتاج خانم • همایون سلطان خانم • خدیجه سلطان خانم • خورشید کلاه خانم • کوکب سلطان خانم • مریم سلطان خانم • مهر جهان خانم • نور جهان خانم • نوشابه خانم • قمر سلطان خانم • صفیه سلطان خانم • صاحب سلطان خانم • سکینه سلطان خانم • سارا سلطان خانم • سلطان بیگم خانم • طوبی خانم
نسل سوم	عباس میرزا • محمدتقی میرزا • عبدالصمد میرزا • عزت‌الدوله • احترام‌الدوله
نسل چهارم	فخرالملوک • محمود میرزا‌ (فرزند ناصرالدین‌شاه) • مسعود میرزا • معین‌الدین میرزا • محمدقاسم میرزا • سلطان‌حسین میرزا • عصمت‌الدوله • کامران میرزا • ضیاءالسلطنه • افتخارالدوله • والیه • فخرالدوله • فروغ‌الدوله • افتخارالسلطنه • قدرت‌السلطنه • افسرالدوله • فرح‌السلطنه • اخترالدوله • نصرت‌الدین میرزا • تاج‌السلطنه • شرف‌السلطنه • محمدرضا میرزا • حسینعلی میرزا • عزالسلطنه • احمدرضا میرزا • عزیزالسلطنه
نسل پنجم	ملک‌منصور میرزا • ابوالفتح میرزا • ابوالفضل میرزا • حسینعلی میرزا • ناصرالدین میرزا • فخرالسلطنه • احترام‌السلطنه • نورالسلطنه • عزت‌الدوله • شکوه‌السلطنه • شکوه‌الدوله • اشرف‌الملوک فخرالدوله • اقدس‌الدوله • انورالدوله •
نسل ششم	حسینعلی میرزا • محمدحسن میرزا • محمود میرزا
نسل هفتم	فریدون میرزا • سلطانعلی میرزا • حمید میرزا • همایون‌دخت • ایراندخت
نسل هشتم	محمدحسن میرزا دوم

ن ب و وزیران دادگستری ایران
پادشاهی	عباسقلی معتمدالدوله جوانشیر (–) • محمدابراهیم معتمدالملک جوانشیر (–) • علی اعتمادالسلطنه (–) • مصطفی بهاءالملک افشار (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • غلامحسین خان سپهدار (–) • حسین مشیرالدوله (–) • محمدناصر ظهیرالدوله قاجار (–) • پاشاخان امین‌الملک (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • امام‌قلی عمادالدوله (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۱–) • علیرضا عضدالملک (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۳–) • علی‌قلی میرزا اعتضادالسلطنه (–) • علیرضا عضدالملک (–) • بهرام میرزا معزالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • علیرضا عضدالملک (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • نظام‌الدین مهندس‌الممالک غفاری (–) • محسن مشیرالدوله (–) • عباس میرزا ملک‌آرا (–) • اسدالله ناظم‌الدوله (–) • روح‌الله میرزا نصرت‌السلطنه (–) • غلامحسین غفاری (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–)
پادشاهی مشروطه	احمد مشیرالسلطنه (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما (–) • محمود علاءالملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • رضا مؤیدالسلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما • (-) حسن وثوق‌الدوله (–) • حسن مشیرالدوله (–) • محمدحسین دبیرالملک شیرازی (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن مشیرالدوله (–) • احمد قوام‌السلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • رضا ارفع‌الدوله (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • فتح‌الله سردار منصور (–) • محمدعلی علاءالسلطنه (–) • محمود علاءالملک (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • محمد مصدق‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • سلیمان میکده (–) • عباس میرزا سالار لشکر (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • ابراهیم عمیدالسلطنه (–) • عبدالحسین سردار معظم خراسانی (تیمورتاش) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • مرتضی ممتازالملک (–) • ابراهیم حکیم‌الملک (–) • ابوالحسن معاضدالسلطنه (–) • حسین ادیب‌السلطنه (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مهدی عمادالسلطنه (مشیر فاطمی) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن وثوق‌الدوله (–) • علی‌اکبر داور () • محسن صدر (–) • احمد متین‌دفتری (–) • محمد سروری (–) (سرپرست) • مجید آهی (۱۳۱۹–۱۳۲۰) • عباسقلی گلشائیان (۱۳۲۰–۱۳۲۰) • مجید آهی (۱۳۲۰–۱۳۲۱) • علی‌رضا قراگوزلو (بهاءالملک) (–) • جواد عامری (–) • علی‌اصغر حکمت (–) • محسن صدر (–) • اسدالله ممقانی (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • الله‌یار صالح (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • مصطفی عدل (۱۳۲۳–۱۳۲۴) • الله‌یار صالح (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • حسنعلی کمال هدایت (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • امان‌الله اردلان (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • انوشیروان سپهبدی (۱۳۲۴–) • الله‌یار صالح (۱۳۲۷–۱۳۲۸) • علی‌اکبر موسوی‌زاده (۱۳۲۱–۱۳۲۱) • مصطفی عدل (–) • رضا تجدد (–) • محمد سروری (۱۳۲۶–۱۳۲۷) • محمدعلی نظام مافی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محسن صدر (–) • سید محمد سجادی (–) • علی هیئت (–) • محمدعلی بوذری (–) • شمس‌الدین امیرعلائی (–) • علی هیئت (–) • شمس‌الدین امیرعلائی (–) • رضا تجدد (–) • عبدالعلی لطفی (۱۳۳۱–۱۳۳۲) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۲–۱۳۳۳) • سید فخرالدین شادمان (–) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۳–۱۳۳۴) • حسین علاء (–) • علی امینی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محمد مجلسی (سرپرست) (–) • سید محمدعلی هدایتی (–) • محمدعلی ممتاز (–) • نورالدین الموتی (–) • غلامحسین خوشبین (–) • محمد باهری (–) • باقر عاملی (–) • سید جواد صدر (–) • منوچهر پرتو (–) • صادق احمدی (۱۳۵۰–۱۳۵۵) • غلامرضا کیانپور (۱۳۵۵–۱۳۵۷) • محمد باهری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • حسین نجفی (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • یحیی صادق وزیری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • شمس‌الدین عالمی (سرپرست) (۱۳۵۷–۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	اسدالله مبشری (۱۳۵۷–۱۳۵۸) • احمد صدر حاج‌سیدجوادی (۱۳۵۸) • ابراهیم احدی (۱۳۵۹) • سید محمد اصغری (۱۳۶۰–۱۳۶۳) • حسن حبیبی (۱۳۶۳–۱۳۶۸) • محمداسماعیل شوشتری (۱۳۶۸–۱۳۸۴) • جمال کریمی‌راد (۱۳۸۴–۱۳۸۵) • غلامحسین الهام (۱۳۸۵–۱۳۸۸) • سید مرتضی بختیاری (۱۳۸۸–۱۳۹۲) • مصطفی پورمحمدی (۱۳۹۲–۱۳۹۶) • سید علیرضا آوایی (۱۳۹۶–۱۴۰۰) • امین‌حسین رحیمی (۱۴۰۰ تا کنون)