مراسم زنجیرزنی محرم در اردبیل

دهه محرم در اردبیل با تشت‌گذاری و متعاقبا تشکیل دسته جات در قالب های سینه زنی، زنجیرزنی و ... ادامه می باید. وجود نظم و ترتیب در آن به واسطه رسوم های قدیمی از ارکان اصلی این مراسم می باشد.سینه زنی و زنجیرزنی به واسطه فرم خاص خود در اردبیل از دیگر نقاط مختلف ایران و شهرهای آذربایجان متفاوت بوده و الگویی برای دیگر شهرهای ترک نشین بوده است. این مراسم به همراه مراسم سینه‌زنی اردبیل در نوع خود بینظیر می باشد.

مراحل زنجیرزنی

این مراسم به دنبال مراسم سینه‌زنی محرم در اردبیل به صورت منظم در قالب دسته های زنجیرزنی در مجموعه بازار اردبیل و مساجد بالاخص «مسجد اعظم اردبیل» ادامه می یابد.طول مدت زنجیرزنی بر حسب شرایط متفاوت می باشد . ولی در اکثر موارد حدود ۱۵ الی ۲۰ دقیقه بیشتر طول نمی کشد.مراسم زنجیرزنی در چهار مرحله بصورت متناوب صورت می گیرد.

ترتیب اجرا

زنجیرزنان با لباس های سیاه بلند تا زیر زانو به همراه باش قره (سربند) به همراه زنجیرهای شخصی یا در برخی موارد این زنجیرها که بصورت امانت از طرف حسینیان به مسجد اهدا شده است در صف های منظم در محیط داخلی مسجد به صف نشسته و یا در برخی موارد که تعداد دسته زنجیرزنان بیشتر است بصورت پشت سر هم قرار می گیرند. پس از پذیرایی به توسط هیات امنای مسجد با چایی و قند ، نوحه خوان بصورت حزن انگیز و در اکثر موارد در یک تن صدا و کشیده برگفته از صدای حزن آلود شروع به نوحه خوانی از شعرای حسینی اردبیل به مانند بیضای اردبیلی ، عباسقلی یحیوی اردبیلی، منزوی اردبیلی، انور اردبیلی و ... می نماید. پس از آن، سردسته محله که باسابقه ترین فرد به لحاظ عرف و سن و احترام مسجد با صدای «یا الله» شروع و آماده شدن زنجیرزنان به حالت ایستاده را ندا می دهد. این مرحله حاکی از آمادگی و هماهنگی افراد با نفر سمت راست خود و روبروی خود با زنجیر زدن در سمت راست خود به تناوب صورت می گیرد. اگر فردی به حسب قد و طول دست امکان هماهنگ با نفرات کنار دستی را نداشته باشد با فرود آوردن زنجیر تا امتداد کمر و برگرداندن آن با دیگران هماهنگ می شود. پس از حدود ۵ دقیقه سردسته با جمله کوتاه «یا الله» دسته را به مرحله دوم که حاکی از زنجیرزنی بصورت مرتب به راست و چپ پشت با مکثی حدود ۳ ثانیه در سمت چپ و سپس دوباره به سمت راست و چپ و مکثی موقت در سمت چپ ادامه مراسم صورت می گیرد. نوحه خوان با نوحه خوانی و در برخی موارد، دسته با هم‌نوایی نوحه خوان مراسم را ادامه می دهد. سردسته با رجزهایی، دسته را برای وارد شدن به مرحله سوم آماده می کند. این مرحله شدیدترین و هیجان آمیزترین مرحله زنجیرزنی است که در «سه ضرب آهنگ» اجرا می شود. سردسته با گفتن «یالله» بجای دو ضربه مرحله قبل به سه ضربه تبدیل می شود. سمت راست، سمت چپ و در سمت راست مکثی صورت می گیرد. در این مرحله که شدت ضربات بیشتر است و حاکی از ضربات سنگین است دسته با دستور سردسته با رجزهای کشیده شده «حسین» با پاسخ کشیده «مظلوم» ، رجز «یاابالفضل» با پاسخ کشیده «یا ابالفضل»، رجزهای کشیده«ای تشنه لب» ، «ای غسلی قان»، «بی کس قالان»، «اغولسوز قالان»، «قارداشسیز قالان» و با پاسخ «حسین وای»همراه می شود. علاوه بر آن رجزهای کشیده «غیرتون قوربان»، «مشکو قوربان»، «سقایی حرم»، «دخیللللی» که در پاسخ «ابالفضل» ادامه می یابد. پس از اتمام مرحله سوم که با «یاالله» سردسته همراه است با تکرار رجزهای قبل و تبدیل ضربات از سه به دو و بدون توقف به مرحله چهارم ادامه می یابد... پس از حدود ۱۵-۲۰ دقیقه از شروع با نوحه خوانی نوحه خوان اتمام مراسم اعلام و زنجیرزنان زنجیر را در ساعد آویزان و گریه و زاری می کنند. پس از آن متولیان مسجد با پذیرایی از زنجیرزنان با چایی و کلوچه (کولچه) و یا ... پذیرایی می کنند.

منابع

• عزاداری زنجیرزنام محله عالی قاپو در مسجد اعظم اردبیل ۱۴۰۲
• عزاداری دسته زنجیرزنی محله سرچشمه در حسینیه ثارالله
• مراسم زنجیرزنی در اردبیل
• زنجیرزنی در اردبیل
• کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ،جلد دوم، بابا صفری، ص ۱۲۴، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۷۰
• کتاب سه جلدی عزاداری در اردبیل، ربعلی بلبلی، انتشارات نشر نوید اسلام، ۱۳۸۵