مسجدالحرام

مسجد الحرام بیت‌الله الحرام
دین
هیئت حاکمه	دولت عربستان سعودی
مکان
مکان	مکه، عربستان سعودی
مختصات
معماری
بنیان‌گذاری	۶۳۸
گنجایش	۹۰۰٬۰۰۰ نفر (در زمان حج تا ۴٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر افزایش می‌یابد)
مناره(ها)	۹
بلندی مناره	۸۹ متر

مسجدالحرام، مسجد اعظم و نخستین مسجد بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مسجد جهان اسلام و قبله‌گاه مسلمانان است. مسجدالحرام در شهر مکه در کشور عربستان سعودی قرار دارد. بنابر آموزه‌های اسلام هر انسان و موجود زنده‌ای که وارد آن شود ایمن است و نباید به او آسیب رسانده شود.

قدمت بنا

در صدر اسلام، مسجدالحرام بسیار کوچک بود. نخستین بار، عمر بن خطاب دستور داد خانه‌هایی بخرند و بر مساحت مسجد بیفزایند. تا آن زمان، به دور مسجد دیوار نبود و به دستور عمر، دور مسجد دیوار کشیدند. عثمان برای مسجد رواق ساخت و بدین‌گونه قسمت‌هایی از مسجد سر پوشیده شد. پس از آن ولید بن عبدالملک مسجد را به زیبایی بازسازی کرد و ناودان کعبه را با طلا ساخت. از آن زمان تاکنون بارها مسجدالحرام گسترش یافته‌است.

نامگذاری

کعبه

به کعبه، «خانه خدا»، «بیت‌الله‌الحرام»، «بیت المعمور»، «بیت العتیق»، و «بیت‌الحرام» نیز می‌گویند. دلیل نام‌گذاری کعبه به بیت‌الحرام این است که خداوند ورود مشرکان را به این مکان مقدس حرام و ممنوع کرده‌است. بیت‌الله‌الحرام در شهر مکه قرار دارد و در تاریخ، مورد احترام همگان بوده‌است. بنابر آیاتی از قرآن کعبه نخستین و مقدس‌ترین بنا و اولین مسجدی است که بر روی زمین ساخته شده‌است.

دوران ابراهیم

در احادیث آمده که در آغاز آفرینش سراسر زمین را آب فرا گرفته بود و نخستین خشکی که آفریده شد زمین زیر کعبه بود که خشکی‌های دیگر از آن گسترده شدند. بر اساس روایات اسلامی، کعبه را ابتدا آدم ساخت و سپس ابراهیم به کمک پسرش اسماعیل تعمیر و بازسازی کرد. کعبه در زمان محمد و پیش از بعثت، به دست قریش و با همکاری محمد، بر اساس بنای اولیه ابراهیم دوباره بازسازی شد.

دوران عبدالمطلب

خداوند کعبه و اطراف آن را «حرم» قرار داده‌است. یعنی مقدس شمرده و ارتکاب گناه و قتل و شکار و تجاوز به جان و مال مردم و جنگ و دزدی و راهزنی و… را در آن جایز ندانسته‌است. وقتی مجرمی به آنجا پناه ببرد کسی حق مؤاخذه او را ندارد. واقعه مهمی که در دوران عبدالمطلب، سرپرست و تولیت کعبه، رخ داد؛ نجات معجزه‌آسای آن از ویرانی به دست سپاه ابرهه و اصحاب فیل بود. همزمان با ظهور اسلام، صدها بت فلزی و چوبی و سفالی در شکل‌های گوناگون در داخل و بیرون و بر روی دیوارها و سقف کعبه بود. اما در روز فتح مکه که در رمضان سال هشتم هجری رخ داد محمد وارد کعبه شد و همه بت‌ها را نابود کرد.

مشخصات بنا

ساختمان کعبه به شکل مکعب مستطیل و دارای چهار ضلع است که هر ضلع آن را رُکن می‌نامند. به مجموع چهار ضلع ارکان کعبه می‌گویند که سه رکن آن، رکن یمانی، رکن شامی، و رکن عراقی نام دارند. ساختمان کعبه ۱۴/۸۵ متر ارتفاع، ۱۱/۵۸ طول، و ۱۰/۲۲ متر عرض دارد. بنای کعبه از سنگ‌های سیاه و سختی ساخته شده‌است که پرده سیاهی بر روی آن قرار دارد. می‌گویند نخستین بار اسماعیل پرده‌ای بر کعبه کشید و بعدها قریش نیز چنین کردند و پرده‌داری، منصبی ویژه برای آنان محسوب می‌شد. اکنون نیز آن پرده به صورتی خاص بافته و بر روی کعبه نهاده می‌شود.

این بنا بخش‌های دیگری همچون حجرالاسود، ملتزم، مستجار، حطیم و حجر اسماعیل دارد و در نزدیکی آن نیز مقام ابراهیم و چاه زمزم واقع است.

گسترش در دهه ۱۹۸۰

در دهه ۱۹۸۰ ملک فهد، پادشاه درگذشته عربستان سعودی مسئولیت نظارت بر گسترش مسجدالحرام در مکه و مسجدالنبی در مدینه را به محمد کمال اسماعیل داد.

تولیت

گفتنی است تولیت و مناصب کعبه هنوز باقی است.

هم‌اکنون عبدالرحمن السدیس، امام جمعهٔ مسجدالحرام است.

جستارهای وابسته

• کعبه
• مسجد الاقصی
• فهرست مساجد شناخته شده جهان

پیوند به بیرون

• دائرةالمعارف تشیع، ج ۳