کاربر:MikeEcho/فتحعلی خویسکی
Fatali Khan Khoyski Fətəli-xan Xoyski | |
|---|---|
 | |
| Minister of Foreign Affairs of Azerbaijan Democratic Republic (ADR) | |
| رئیس‌جمهور | Alimardan Topchubashov (Chairman of Azerbaijani Parliament) |
| پس از | Alimardan Topchubashev |
| پیش از | Mammad Yusif Jafarov |
| رئیس‌جمهور | Mammad Yusif Jafarov (Chairman of Azerbaijani Parliament) (acting) |
| پس از | Mammad Yusif Jafarov |
| پیش از | office eliminated |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | 7 December [سبک قدیمی: 25 November] 1875 Shaki, Elisabethpol Governorate, Russian Empire |
| درگذشته | ۱۹ ژوئن ۱۹۲۰ (۴۴ سال) Tbilisi, Democratic Republic of Georgia |
فتحعلی خان ایسگندر اوغلو خویسکی (ترکی آذربایجانی: Fətəli-xan İsgəndər oğlu Xoyski; 7 December [سبک قدیمی: 25 November] 1875 – 19 ژوئن 1920) وکیل و عضو دومای دوم امپراطوری روسیه، وزیر امور داخله و وزیر دفاع و پس از آن اولین نخست وزیر دولت مستقل جمهوری دموکراتیک آذربایجان بود.
اوایل زندگی
[ویرایش]خویسکی در ۷ دسامبر (۲۵ نوامبر به تقویم قدیم) در شکی در خانواده اشرافی ایسگندر خویسکی، که سرهنگ ارتش روسیه بود به دنیا آمد. جد بزرگ او جعفر قلی،خان شهر خوی بود که بعد از شکست از فتحعلی شاه با ارتش 20,000 نفره خود به اچمیادزین عقب نشینی کرده بود. در جنگهای ایران و روس ۱۸۰۴- ۱۸۱۳ جعفر قلی همراه امپراطوری روس بود و بنابراین الکساندر اول او را خان خانات شکی کرد و درجه سرهنگی او به اعطا کرد.
پس از آموزش در مدرسه ای در گنجه، فتحعلی در دانشکده حقوق دانشگاه مسکو ادامه تحصیل داد و در ۱۹۰۱ از آنجا فارغ التحصیل شد. پس از فارغ التحصیلی،خویسکسی به عنوان وکیل دعاوی در گنجه، سوخومی، باتومی و کوتائیسی مشغول به کار شد. پس از انتصاب به عنوان معاون دادستان کراسنودار او درگیر فعالیتهای سیاسی و اجتماعی شد.
فعالیت های سیاسی
[ویرایش]امپراتوری روسیه
[ویرایش]
خویسکی به عنوان نماینده دومای دوم روسیه از الیزابتپل (گنجه) انتخاب شد. او در ضمن سخنرانی در دومای روسیه در دوم فوریه ۱۹۰۷، از سیاستهای استعمارگرانه روسیه در آذربایجان و قفقاز انتقاد کرد. اگر چه او به طور رسمی عضو حزب مشروطه دموکراتیک (مشهور به کادتها) بود، به فراکسیون مسلمانها نیز پیوسته بود. در 27 مارس, پس از انقلاب فوریه 1917 در روسیه، خویسکی عضو موقت کمیته اجرایی شوراهای مسلمانان (MNCs) شد. در اولین اجلاس مساوات در 26-31 اکتبر 1917, خویسکی در حمایت از خودمختاری آذربایجان سخنرانی کرد. در دسامبر سال 1917 او عضو کمیساریای قفقاز شد که به تازگی ایجاد شده بود. پس از آن او به عنوان وزیر دادگستری دولت مستقل جمهوری فدرال دموکراتیک قفقاز جنوبی انتخاب شد.
جمهوری دموکراتیک آذربایجان
[ویرایش]در 28 مه 1918 جمهوری فدرال دموکراتیک قفقاز جنوبی منحل شده و دولت مستقل جمهوری دمکراتیک آذربایجان اعلام شد. این اولین بار بود که دولتی بر پایه اصول جمهوری در میان مسلمانان عمل می کرد. فتحعلی خویسکی مسئول تشکیل اولین کابینه جمهوری شد.
نخست وزیر خویسکی مفتخر به فرستادن رادیوگرام اعلام جمهوری مستقل آذربایجان به مراکز سیاسی جهان در 30 مارس۱۹۱۸ شد. با انتقال دولت به اقامتگاه موقت در گنجه مشکلات زیادی بروز کرد و دولت مستقل آذربایجان به چالش گرفته شد. در 17 ژوئن فتحعلی خان استعفای دولت را در جلسه بسته شورای ملی اعلام کرد اما دوباره مامور تشکیل دولت شد. در کابینه جدید، علاوه بر پست نخست وزیری در دولت دوم، او وزیر دادگستری نیز شد.
خویسکی در سمتهای ریاست شورای وزیران و وزارت امور داخلی کار کرد. در 17 ژوئن 1918 نصیب یوسف‌بیگلی به رهبری دولت دومی که خویسکی تشکیل داده بود رسید. او نقش مهمی در ایجاد اتحاد با دولت ترکیه و از بین بردن دیکتاتوری خزر مرکزی در باکو بازی کرد و در ۲۲ دسامبر به عنوان وزیر خارجه دولت جدید انتخاب شد و در این پست در کنفرانس صلح پاریس از استقلال آذربایجان دفاع کرد. ایجاد دانشگاه ایالتی آذربایجان نیز به او نسبت داده شده است. در دولت سوم او به عنوان رئیس شورای ملی و وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان منصوب شد. در طول مسوولیتش او موفق به بازگرداندن نام تاریخی گنجه که Elisabethpol نام گذاری شده بود و تغییر نام شهرستان جبرییل که Karyagino نامگذاری شده بود،شد. همچنین او سیستم چند حزبی را ایجاد کرد، اقدام به چاپ تمبر و اسکناس آذربایجانی نمود و مدارس و دانشسراهایی را ایجاد کرد که به زبان ترکی آذربایجانی تدریس می کردند. در مارس 1919 دولت سوم منحل شد.
در ژانویه سال 1920 هنگامی که متفقین جمهوری دموکراتیک آذربایجان را به صورت دوفاکتو به رسمیت شناخته بودند، گئورگی چیچرین، کمیسر امور خارجه شوروی، مکررا ابا نامه از او خواست که جبهه جدیدی برای مقابله با آنتون دنیکین و ارتش سفید بگشاید، اما فتحعلیخان به این درخواست پاسخ منفی داد و گفت جمهوری دموکراتیک آذربایجان نمی خواهد در امور داخلی روسیه دخالت کند. در چهارمین و آخرین نامه،چیچرین به خویسکی از تهاجم قریب الوقوع ارتش ۱۱ سرخ به آذربایجان خبر داد. خویسکی خانواده اش را قبل از حمله ارتش سرخ به باکو در ۲۸ آوریل ۱۹۲۰ به تفلیس منتقل کرد.
ترور
[ویرایش]فتحعلی خویسکی در ۱۹ ژوئن ۱۹۲۰ در تفلیس در نزدیکی میدان ایروان توسط آرام یرقانیان ترور شد.ترور او بخشی از عملیات نمسیس سازماندهی شده توسط فدراسیون انقلابی ارمنیان بود. فدراسیون انقلابی ارمنیان خویسکی را به داشتن نقش مهمی در قتل عام ارمنیان در باکو در سپتامبر ۱۹۱۸ دانسته بود.
مراسم کفن و دفن او را کنسولگری ایران در تفلیس ترتیب داد.
منابع
[ویرایش][[رده:زادگان ۱۸۷۵ (میلادی)]] [[رده:درگذشتگان ۱۹۲۰ (میلادی)]] [[رده:ملی‌گرایان اهل جمهوری آذربایجان]] [[رده:نجیب‌زادگی جمهوری آذربایجان]] [[رده:اهالی ایرانی‌تبار جمهوری آذربایجان]] [[رده:نظامیان اهل امپراتوری روسیه]] [[رده:کشته‌شدگان در گرجستان]] [[رده:نخست‌وزیران جمهوری آذربایجان]]