Munurin millum rættingarnar hjá "Lívfrøði"
Content deleted Content added
ChuispastonBot (kjak | íkøst) s bottur leggur aftrat: bo:སྐྱེས་དངོས་རིག་པ། |
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 |
||
| (43 intermediate revisions by 25 users not shown) | |||
| Linja 1: | Linja 1: | ||
[[Mynd: |
[[Mynd:Goliathus goliatus dos.jpg|thumb|right|200px|Goliat klukkan.]] |
||
[[Mynd: |
[[Mynd:E. coli Bacteria (7316101966).jpg|thumb|right|200px|Bakterian [[Escherichia coli]].]] |
||
[[Mynd: |
[[Mynd:Tree Fern.jpg|thumb|right|200px|[[Trøllakampur]].]] |
||
[[Mynd:Tree Fern.jpg|thumb|right|200px|Trøllakampur.]] |
|||
'''Lívfrøði''' ('''biologi''') er læran um lív. |
'''Lívfrøði''' ('''biologi''') er læran um lív. Grikska orðið, [[biologi]], er samansett av orðunum ''bio'', sum merkir ''liv'' og ''logos'', som merkir ''vitan'' ella ''frøði''. Lívfrøðin fevnir sera vítt, og fleiri øki verða ofta roknað sum sjálvstøðugar vísindagreinir. |
||
== Søga == |
== Søga == |
||
Lívfrøðin kann førast aftur til gomlu [[Grikkaland| |
Lívfrøðin kann førast aftur til gomlu [[Grikkaland|grikkarnar]]. Serliga [[Aristoteles]] ([[384 f.Kr.]] - [[322 f.Kr.]]) eygleiddi nógv [[dýr]] og plantur. Hann bólkaði og setti fram ástøðir. Í [[1600-talinum]] var mikroskopið uppfunnið og framdi hetta eina kollvelting innan økið. Til bar nú at síggja [[Kykna|kyknur]], [[Bakteria|bakteriur]] og annað. Í [[1859]] gav [[Charles Darwin]] bókina ''On the Origin of Species'' út og legði harvið lunnar undir læruna um [[Lívmenning|lívmenningina]]. |
||
Í [[20. øld]] |
Í [[20. øld]] varð funnið útav, at arvaeginleikarnir liggja goymdir í [[lítil|lítlunum]] kromosomunum, og nógv framstig vóru síðani gjørd innan arvalæruna, sum t.d. at kromosomini eru ein dupultspiralur, sum nú verður nevnt [[DNA]]. |
||
== Høvuðsøki innan lívfrøði == |
== Høvuðsøki innan lívfrøði == |
||
Innan lívfrøðina eru nógvar lærugreinar savnaðar: |
Innan lívfrøðina eru nógvar lærugreinar savnaðar: |
||
* á atom- og mýlisstigi eru [[ |
* á atom- og mýlisstigi eru [[mýlsk lívfrøði]], [[lívevnafrøði]] og í ávísan mun [[arvafrøði]]. |
||
* á kyknustigi er [[kyknulæra]] og [[smáverulívfrøði]] ([[mikrobiologi]]). |
* á kyknustigi er [[kyknulæra]] og [[smáverulívfrøði]] ([[mikrobiologi]]). |
||
* á fleirkyknustigi er [[lívsvirkisfrøði]], [[kropsbygnaðarlæra]] (anatomi) og [[vevnaðarlæra]]. |
* á fleirkyknustigi er [[lívsvirkisfrøði]], [[kropsbygnaðarlæra]] (anatomi) og [[vevnaðarlæra]]. |
||
| Linja 35: | Linja 34: | ||
* [[DNA]] |
* [[DNA]] |
||
* [[RNA]] |
* [[RNA]] |
||
* [http://biosites.org/index.php/Alphabetical_list Alphabetical list of bio sites] |
* [http://biosites.org/index.php/Alphabetical_list Alphabetical list of bio sites] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080426003846/http://biosites.org/index.php/Alphabetical_list |date=2008-04-26 }} |
||
== == |
|||
<gallery> |
|||
File:Guriezo Adino vaca toro terneras.jpg|Animalia - Bos primigenius taurus |
|||
File:Zboże.jpg|Planta - Triticum |
|||
File:Morchella esculenta 08.jpg|Fungi - Morchella esculenta |
|||
File:Fucus serratus2.jpg|Stramenopila/Chromista - Fucus serratus |
|||
File:Gemmatimonas aurantiaca.jpg|Bacteria - Gemmatimonas aurantiaca (- = 1 Micrometer) |
|||
File:Halobacteria.jpg|Archaea - Halobacteria |
|||
File:Gamma phage.png|Virus - Gamma phage |
|||
</gallery> |
|||
{{Commonscat|Biology}} |
|||
[[Bólkur:Lívfrøði|*]] |
[[Bólkur:Lívfrøði|*]] |
||
{{Link FA|es}} |
|||
{{Link FA|he}} |
|||
{{Link FA|ja}} |
|||
[[ab:Абиологиа]] |
|||
[[af:Biologie]] |
|||
[[als:Biologie]] |
|||
[[am:ሥነ ሕይወት]] |
|||
[[an:Biolochía]] |
|||
[[ar:علم الأحياء]] |
|||
[[arz:بيولوجيا]] |
|||
[[ast:Bioloxía]] |
|||
[[az:Biologiya]] |
|||
[[ba:Биология]] |
|||
[[bar:Biologie]] |
|||
[[bat-smg:Bioluogėjė]] |
|||
[[be:Біялогія]] |
|||
[[be-x-old:Біялёгія]] |
|||
[[bg:Биология]] |
|||
[[bn:জীববিজ্ঞান]] |
|||
[[bo:སྐྱེས་དངོས་རིག་པ།]] |
|||
[[br:Bevoniezh]] |
|||
[[bs:Biologija]] |
|||
[[bug:ᨅᨗᨕᨚᨒᨚᨁᨗ]] |
|||
[[ca:Biologia]] |
|||
[[ch:Bioloyia]] |
|||
[[co:Biologia]] |
|||
[[crh:Ayatiyat]] |
|||
[[cs:Biologie]] |
|||
[[csb:Biologijô]] |
|||
[[cv:Биологи]] |
|||
[[cy:Bioleg]] |
|||
[[da:Biologi]] |
|||
[[de:Biologie]] |
|||
[[diq:Biyolociye]] |
|||
[[dv:ދިރުމާބެހޭ އިލްމު]] |
|||
[[el:Βιολογία]] |
|||
[[en:Biology]] |
|||
[[eo:Biologio]] |
|||
[[es:Biología]] |
|||
[[et:Bioloogia]] |
|||
[[eu:Biologia]] |
|||
[[ext:Biologia]] |
|||
[[fa:زیستشناسی]] |
|||
[[fi:Biologia]] |
|||
[[fiu-vro:Bioloogia]] |
|||
[[fr:Biologie]] |
|||
[[frp:Biologia]] |
|||
[[frr:Biologii]] |
|||
[[fur:Biologjie]] |
|||
[[fy:Biology]] |
|||
[[ga:Bitheolaíocht]] |
|||
[[gd:Bith-eòlas]] |
|||
[[gl:Bioloxía]] |
|||
[[gv:Bea-oaylleeaght]] |
|||
[[hak:Sâng-vu̍t-ho̍k]] |
|||
[[haw:Kālaimeaola]] |
|||
[[he:ביולוגיה]] |
|||
[[hi:जीव विज्ञान]] |
|||
[[hr:Biologija]] |
|||
[[hsb:Biologija]] |
|||
[[ht:Biyoloji]] |
|||
[[hu:Biológia]] |
|||
[[hy:Կենսաբանություն]] |
|||
[[ia:Biologia]] |
|||
[[id:Biologi]] |
|||
[[ie:Biologie]] |
|||
[[io:Biologio]] |
|||
[[is:Líffræði]] |
|||
[[it:Biologia]] |
|||
[[iu:ᐆᒪᔅᓱᓯᖃᕐᑐᓕᕆᓂᖅ/umasusirkartuliriniq]] |
|||
[[ja:生物学]] |
|||
[[jbo:mivyske]] |
|||
[[jv:Biologi]] |
|||
[[ka:ბიოლოგია]] |
|||
[[kaa:Biologiya]] |
|||
[[kk:Биология]] |
|||
[[kl:Uumassuseqartulerineq]] |
|||
[[kn:ಜೀವಶಾಸ್ತ್ರ]] |
|||
[[ko:생물학]] |
|||
[[ks:علم حیاتیات]] |
|||
[[kw:Bywonieth]] |
|||
[[ky:Биология]] |
|||
[[la:Biologia]] |
|||
[[lad:Biolojiya]] |
|||
[[lb:Biologie]] |
|||
[[li:Biologie]] |
|||
[[lmo:Biulugìa]] |
|||
[[lo:ຊີວະສາດ]] |
|||
[[lt:Biologija]] |
|||
[[lv:Bioloģija]] |
|||
[[map-bms:Biologi]] |
|||
[[mg:Biolojia]] |
|||
[[mhr:Биологий]] |
|||
[[mk:Биологија]] |
|||
[[ml:ജീവശാസ്ത്രം]] |
|||
[[mn:Биологи]] |
|||
[[ms:Biologi]] |
|||
[[mt:Bijoloġija]] |
|||
[[mwl:Biologie]] |
|||
[[my:ဇီဝဗေဒ]] |
|||
[[myv:Биологиясь-эриеньсодамось]] |
|||
[[nah:Yōlizmatiliztli]] |
|||
[[nap:Biologgia]] |
|||
[[nds:Biologie]] |
|||
[[nds-nl:Biologie]] |
|||
[[ne:जीवशास्त्र]] |
|||
[[new:जीवशास्त्र]] |
|||
[[nl:Biologie]] |
|||
[[nn:Biologi]] |
|||
[[no:Biologi]] |
|||
[[nov:Biologia]] |
|||
[[nrm:Biologie]] |
|||
[[oc:Biologia]] |
|||
[[os:Биологи]] |
|||
[[pam:Biologia]] |
|||
[[pih:Biiolojii]] |
|||
[[pl:Biologia]] |
|||
[[pnb:حیاتیات]] |
|||
[[ps:ژونپوهنه]] |
|||
[[pt:Biologia]] |
|||
[[qu:Kawsay yachay]] |
|||
[[ro:Biologie]] |
|||
[[roa-rup:Biologhia]] |
|||
[[ru:Биология]] |
|||
[[sa:जीवशास्त्रम्]] |
|||
[[sah:Биология]] |
|||
[[sc:Biologia]] |
|||
[[scn:Bioluggìa]] |
|||
[[sco:Biology]] |
|||
[[sh:Biologija]] |
|||
[[si:ජීව විද්යාව]] |
|||
[[simple:Biology]] |
|||
[[sk:Biológia]] |
|||
[[sl:Biologija]] |
|||
[[sm:Paiolo]] |
|||
[[so:Bayoloji]] |
|||
[[sq:Biologjia]] |
|||
[[sr:Биологија]] |
|||
[[ss:Ibhayoloji]] |
|||
[[stq:Biologie]] |
|||
[[su:Biologi]] |
|||
[[sv:Biologi]] |
|||
[[sw:Biolojia]] |
|||
[[ta:உயிரியல்]] |
|||
[[te:జీవ శాస్త్రము]] |
|||
[[tg:Биология]] |
|||
[[th:ชีววิทยา]] |
|||
[[ti:ባዮሎጂ]] |
|||
[[tl:Biyolohiya]] |
|||
[[tpi:Save long Laip]] |
|||
[[tr:Biyoloji]] |
|||
[[tt:Biologí]] |
|||
[[ug:بىئولوگىيە]] |
|||
[[uk:Біологія]] |
|||
[[ur:حیاتیات]] |
|||
[[uz:Biologiya]] |
|||
[[vec:Biołogia]] |
|||
[[vi:Sinh học]] |
|||
[[vls:Biologie]] |
|||
[[vo:Lifav]] |
|||
[[war:Biyolohiya]] |
|||
[[xal:Биолог]] |
|||
[[xh:IBayoloji]] |
|||
[[yi:ביאלאגיע]] |
|||
[[zea:Biologie]] |
|||
[[zh:生物学]] |
|||
[[zh-classical:生物學]] |
|||
[[zh-min-nan:Seng-bu̍t-ha̍k]] |
|||
[[zh-yue:生物學]] |
|||
Seinasta endurskoðan sum var 7. aug 2024 kl. 12:12
.jpg)
Lívfrøði (biologi) er læran um lív. Grikska orðið, biologi, er samansett av orðunum bio, sum merkir liv og logos, som merkir vitan ella frøði. Lívfrøðin fevnir sera vítt, og fleiri øki verða ofta roknað sum sjálvstøðugar vísindagreinir.
Søga
[rætta | rætta wikitekst]Lívfrøðin kann førast aftur til gomlu grikkarnar. Serliga Aristoteles (384 f.Kr. - 322 f.Kr.) eygleiddi nógv dýr og plantur. Hann bólkaði og setti fram ástøðir. Í 1600-talinum var mikroskopið uppfunnið og framdi hetta eina kollvelting innan økið. Til bar nú at síggja kyknur, bakteriur og annað. Í 1859 gav Charles Darwin bókina On the Origin of Species út og legði harvið lunnar undir læruna um lívmenningina.
Í 20. øld varð funnið útav, at arvaeginleikarnir liggja goymdir í lítlunum kromosomunum, og nógv framstig vóru síðani gjørd innan arvalæruna, sum t.d. at kromosomini eru ein dupultspiralur, sum nú verður nevnt DNA.
Høvuðsøki innan lívfrøði
[rætta | rætta wikitekst]Innan lívfrøðina eru nógvar lærugreinar savnaðar:
- á atom- og mýlisstigi eru mýlsk lívfrøði, lívevnafrøði og í ávísan mun arvafrøði.
- á kyknustigi er kyknulæra og smáverulívfrøði (mikrobiologi).
- á fleirkyknustigi er lívsvirkisfrøði, kropsbygnaðarlæra (anatomi) og vevnaðarlæra.
- tá talan er um menning (ontogeny) av verum eitur lærugreinin (developmental biology).
- tá talan er um arvafluting millum foreldur og avkom eitur lærugreinin arvafrøði.
- á tí stigi sum viðgerð atburðin hjá bólkum av verum er atferðarfrøði.
- á tí stigi sum viðgerð búfjøld (population) er (population genetics).
- (systematikk) og (taksonomi)
- tá talan er um búfjøldir og teirra umhvørvið hava vit vistfrøði og lívmenning (evolutión).
- og meira spekulativ vísindi eru xeno-lívfrøði, sum viðger lívið uttanfyri jørðina.
Týdningarmikil fólk
[rætta | rætta wikitekst]Sí eisini
[rætta | rætta wikitekst]- DNA
- RNA
- Alphabetical list of bio sites Archived 2008-04-26 at the Wayback Machine
[rætta | rætta wikitekst]
-
Animalia - Bos primigenius taurus -
Planta - Triticum -
Fungi - Morchella esculenta -
Stramenopila/Chromista - Fucus serratus -
Bacteria - Gemmatimonas aurantiaca (- = 1 Micrometer) -
Archaea - Halobacteria -
Virus - Gamma phage
