Lívfrøði

Goliat klukkan.

Mynd:Hvalspyggj.jpg

Hvalspýggj.

Bakterian Escherichia coli.

Trøllakampur.

Lívfrøði (biologi) er læran um lív. Grikska orðið, biologi, er samansett av orðunum bio, sum merkir liv og logos, som merkir vitan ella frøði. Lívfrøðin fevnir sera vítt, og fleiri øki verða ofta roknað sum sjálvstøðugar vísindagreinir.

Søga

Lívfrøðin kann førast aftur til gomlu grikkarnar. Serliga Aristotele (384 f.Kr. - 322 f.Kr.) eygleiddi nógv dýr og plantur. Hann bólkaði og setti fram ástøðir. Í 1600-talinum var mikroskopið uppfunnið og framdi hetta eina kollvelting innan økið. Til bar nú at síggja kyknur, bakteriur og annað. Í 1859 gav Charles Darwin bókina On the Origin of Species út og legði harvið lunnar undir læruna um lívmenningina.

Í 20. øld varð funnið útav, at arvaeginleikarnir liggja goymdir í lítlunum kromosomunum, og nógv framstig vóru síðani gjørd innan arvalæruna, sum t.d. at kromosomini eru ein dupultspiralur, sum nú verður nevnt DNA.

Høvuðsøki innan lívfrøði

Innan lívfrøðina eru nógvar lærugreinar savnaðar:

• á atom- og mýlisstigi eru mýlsk lívfrøði, lívevnafrøði og í ávísan mun arvafrøði.
• á kyknustigi er kyknulæra og smáverulívfrøði (mikrobiologi).
• á fleirkyknustigi er lívsvirkisfrøði, kropsbygnaðarlæra (anatomi) og vevnaðarlæra.
• tá talan er um menning (ontogeny) av verum eitur lærugreinin (developmental biology).
• tá talan er um arvafluting millum foreldur og avkom eitur lærugreinin arvafrøði.
• á tí stigi sum viðgerð atburðin hjá bólkum av verum er atferðarfrøði.
• á tí stigi sum viðgerð búfjøld (population) er (population genetics).
• (systematikk) og (taksonomi)
• tá talan er um búfjøldir og teirra umhvørvið hava vit vistfrøði og lívmenning (evolutión).
• og meira spekulativ vísindi eru xeno-lívfrøði, sum viðger lívið uttanfyri jørðina.

Týdningarmikil fólk

• Charles Darwin
• Gregor Mendel
• Louis Pasteur

Sí eisini

• DNA
• RNA
• Alphabetical list of bio sites