René Descartes

Tekst üüb Fering

René Descartes [ʁəˈne deˈkaʁt] (üüb Latiinsk: Renatus Cartesius; * 31. Marts 1596 uun La Haye en Touraine; † 11. Febrewoore 1650 uun Stockholm) wiar en fransöösk filosoof, matemaatiker an natüürwedenskapsmaan. Hi wiar begrünjiger faan det ääder neitidjelk Ratschunalismus.

Leewent

René Descartes wurd uun La Haye uun Touraine bäären. Hi wiar dring faan en parlamentsriad, Joachim Descartes. Hi kaam uun det aachst juar iin uun det Jesuitenkolegium bi La Flèche, huar hi ham uun’t matematiik ütjteeknet. Am erfaaringen tu saamlin, naam hi, uun’t ääler faan ian-an-twuntig, krichstiinst an maaget oner Moritz faan Oraanien an Johann T’Serclaes faan Tilly krichstööger uun Holun an Tjiisklun mä, naam uun a Slacht bi de Witj Berig (8. Nofember 1620) oner de Graaf faan Buquoy jin a Böömen dial an oner desalew herfeerer uun Ungarn jin a Türken streed. Hi befaadet ham uun’t stalen iiwrigst mä wedenskapelk werk an sin iarst werk De Musica wurd föör Breda uun Holun skrewen wurd. A beslütj, al fööruurdialen tu apjiiwen an üüb seeker an üntwiiwlig grünjlaagen ale faan neien troch ei ufhängig forsking aptubagen, faadet 1619 hi uun en wonterlaager föör Neuburg.

Efter en apenthual uun Pariis, huar hi A Reegeln för't Rachting faan a Geist (Règles pour la direction de l'esprit; 1628) skreew, leet hi ham uun Holun deel. Galileo Galilei sin feruurdialing (1633) leet ham at ütjdun faan at Ufhanling auer a Wäält (Traité du monde) apdun. A Diskurs auer't Metood (Discours de la méthode) an trii aufsatsen auer't optik, meteorologii an geometrii wurd man 1637 ütjden. 1641 wurd a Metafüüsisk Meditatschuunen (Méditations métaphysiques) an 1644 a Prinsiipien faan't Filosofii (Principes de philosophie) ütjden. A Prinsiipien wurd tu köningin Elisabeth faan Böömen, diarmä hi korespondiaret, feriaret. 1649 wurd a Leidenskapen faan't Sial ütjden. Hi kaam triisis tu Frankrik turag, huar hi 1647 Blaise Pascal draapet. Aanj 1649 ging hi tu Sweeden üüb köningin Christina sin beed. Kurt efter sin uunkemst stoorew hi.

Filosofii

Descartes ferbant at skepsis faan traditschuun jinauer mä't huuchschetsung faan't fernonft tu'n apkleererisk werk.

Luke uk diar

Commons: René Descartes – Saamling faan biljen of filmer