Saltar ao contido

Vida

Editar as ligazóns
Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

O termo vida[1] (en latín: vita) é unha característica que distingue entidades físicas que teñen procesos biolóxicos, como procesos de sinalización celular e autosuficiencia, das que non a teñen, xa sexa porque tales funcións cesaron (morto), ou porque nunca tiveron tales funcións e clasifícanse como inanimadas. Existen diversas formas de vida, como plantas, animais, fungos, protistas, arqueas e bacterias. Actualmente non hai consenso sobre a definición de vida. Unha definición popular é que os organismos son sistemas abertos que manteñen a homeostase, están compostos por células, teñen un ciclo vital, experimentan metabolismo, poden crecer, adaptarse á contorna, responder a estímulos, reproducirse e evolucionar. Outras definicións inclúen ás veces formas de vida non celular, como virus e viroides. A bioloxía é a ciencia que estuda a vida.

A abioxénese é o proceso natural polo que a vida xorde a partir de materia non viva, como os compostos orgánicos simples. A hipótese científica predominante é que a transición de entidades non vivas a entidades vivas non foi un acontecemento único, senón un proceso gradual de complexidade crecente. A vida na Terra apareceu por primeira vez fai 4280 millóns de anos, pouco despois da formación dos océanos, fai 4410 millóns de anos, e non moito despois da formación da Terra, fai 4540 millóns de anos.[2][3][4][5] As primeiras formas de vida coñecidas son microfósiles de bacterias.[6][7] A vida na Terra descende probablemente dun mundo de ARN, aínda que a vida baseada no ARN pode que non fora a primeira en existir.[8][9] O clásico Experimento de Miller e Urey de 1952 e investigacións similares demostraron que a maioría dos aminoácidos, os constituíntes químicos das proteínas utilizadas en todos os organismos vivos, poden sintetizarse a partir de compostos inorgánicos en condicións similares ás atopadas na Terra primitiva. As moléculas orgánicas complexas atópanse no sistema solar e no espazo interestelar e poden proporcionar materia prima para o desenvolvemento da vida na Terra.[10][11][12][13]

Desde os seus inicios, a vida na Terra cambiou a súa contorna nunha escala de tempo xeolóxico, pero tamén se adaptou para sobrevivir na maioría de ecosistemas e condicións. Algúns microorganismos, denominados extremófilos, prosperan en contornas física ou xeoquimicamente extremos que son prexudiciais para a maioría das demais formas de vida da Terra. A célula considérase a unidade estrutural e funcional da vida.[14][15] Existen dous tipos de células, procariota e eucariota, ambas as dúas formadas por citoplasma encerrado por unha membrana e que conteñen moitas biomoléculas, como proteínas e ácidos nucleicos. As células reprodúcense mediante un proceso de división celular, no que a célula nai divídese en dúas ou máis células fillas.

No pasado houbo moitos intentos de definir o que se entende por "vida" mediante conceptos obsoletos como forza ódica, hilomorfismo, xeración espontánea e vitalismo, hoxe refutados pola descubrimentos biolóxicos. Aristóteles é considerado a primeira persoa que clasificou os organismos. Máis tarde, Carl Linnaeus introduciu o seu sistema de nomenclatura binomial para a clasificación de especies. Co tempo, descubríronse novos grupos e categorías de vida, como as células e os microorganismos, o que obrigou a revisar drasticamente a estrutura das relacións entre os organismos vivos. Aínda que actualmente só se coñece na Terra, a vida non ten por que limitarse a ela, e moitos científicos especulan coa existencia de vida extraterrestre. O concepto de vida artificial defínese por unha simulación por computador ou unha reconstrución feita polo home de calquera aspecto da vida, que a miúdo se utiliza para examinar sistemas relacionados coa vida natural. Morte]] é a terminación permanente de todos os procesos biolóxicos que sustentan un organismo e, como tal, é o final da súa vida. O termo extinción describe a morte dun grupo ou taxón, normalmente unha especie. Os fósiles son os restos conservados ou vestixios de organismos.

A pesar de que non pode indicarse con precisión, a evidencia suxire que existiu vida na Terra durante 3700 millóns de anos polo menos,[16][17] aínda que algúns estudos dátana dende hai 4250 millóns de anos,[18] ou mesmo 4400 millóns de anos, segundo un estudo publicado en Nature.[19]

Cientificamente, pode definirse como a capacidade de administrar os recursos internos dun ser físico de forma adaptada aos cambios producidos no seu medio, sen que exista unha correspondencia directa de causa e efecto entre o ser que administra os recursos e o cambio introducido no medio por ese ser, senón unha asíntota de aproximación ó ideal establecido por dito ser, ideal que nunca chega á súa consecución completa pola dinámica do medio.[20]

A Terra é o único lugar do Universo do que se sabe que hai vida.

Definiçións

[editar | editar a fonte]

A definición de vida foi un reto para científicos e filósofos, que propuxeron definicións moi variadas..[21][22][23] En parte, isto débese a que a vida é un proceso, non unha substancia.[24][25][26] Isto complícase polo descoñecemento das características das entidades vivas, se as hai, que poidan desenvolverse fóra da Terra.[27][28] Tamén se presentaron definicións filosóficas da vida, con dificultades similares sobre como distinguir o vivo do inerte.[29] Tamén se describiron e debatido definicións xurídicas da vida, aínda que xeralmente céntranse na decisión de declarar morto a un ser humano e as ramificacións xurídicas desa decisión.[30] Recompiláronse ata 123 definicións da vida.[31] Unha definición parece ser favorecida pola NASA: "un sistema químico autosustentable capaz de evolución darwiniana."[32][33][34][35] Máis sinxelamente, a vida é "materia que pode reproducirse e evolucionar segundo díteo a supervivencia".[36][37][38]

Bioloxía

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Bioloxía.
As características da vida

Dado que non existe unha definición inequívoca de vida, a maioría das definicións actuais en bioloxía son descritivas. Considérase a vida como unha característica de algo que conserva, favorece ou reforza a súa existencia nun ambiente determinado. Este trazo mostra todos ou a maioría dos seguintes trazos:[23][39][40][41][42][43][44]

  1. Homeostase: regulación do medio interno para manter un estado constante e estable; por exemplo, suar para reducir a temperatura;
  2. Organización: estar estruturalmente composto por unha ou máis células, que son as unidades básicas da vida;
  3. Metabolismo: transformación da enerxía mediante a conversión de produtos químicos e enerxía en compoñentes celulares (anabolismo) e descomposición da materia orgánica (catabolismo). Os seres vivos necesitan enerxía para manter a organización interna (homeostase) e para producir outros fenómenos asociados á vida;
  4. Crecemento: mantemento dunha taxa de anabolismo máis alta que a do catabolismo. Un organismo en crecemento aumenta de tamaño en todas as súas partes, no canto de simplemente acumular materia;
  5. Adaptation: a capacidade de cambiar co tempo en resposta ao medio. Esta habilidade é fundamental para o proceso de evolución e está determinada pola herdanza do organismo, a dieta e os factores externos;
  6. Resposta a estímulos: unha resposta pode adoptar moitas formas, desde a contracción dun organismo unicelular a substancias químicas externas, ata reaccións complexas que implican todos os sentidos dos organismos pluricelulares. Unha resposta adoita expresarse mediante o movemento; por exemplo, as follas dunha planta mirando cara ao sol (fototropismo) e quimiotaxe;
  7. Reprodución: a capacidade de producir novos organismos individuais, xa sexa asexualmente a partir dun só organismo pai ou sexualmente a partir de dous organismos pais.

Estes procesos complexos, chamados funcións fisiolóxicas, teñen bases físicas e químicas subxacentes, así como mecanismos de sinalización e control esencial para o mantemento da vida.

Definicións alternativas

[editar | editar a fonte]

Desde o punto de vista da física, os seres vivos son sistemas termodinámicos cunha estrutura molecular organizada que pode reproducirse e evolucionar segundo o indica a supervivencia.[45][46] Termodinámicamente, a vida foi descrita como un sistema aberto que fai uso de gradientes no seu contorno para crear copias imperfectas de si mesma.[47] Outra forma de expresar isto é definir a vida como "un sistema químico autosustentable capaz de sufrir o evolución darwiniana", unha definición adoptada por un comité da NASA que intenta definir a vida para os propósitos de exobioloxía , baseada nunha suxestión de Carl Sagan.[48][49][50] Un dos principais puntos fortes desta definición é que distingue a vida polo proceso evolutivo e non pola súa composición química.[51]

Outros teñen un punto de vista sistémico que non depende necesariamente da química molecular. Unha definición sistémica da vida é que os seres vivos son autoorganizados e autopoiéticos (autoproductores). Variacións desta definición inclúen a definición de Stuart Kauffman dun axente autónomo ou un sistema multiaxente capaz de reproducirse a si mesmo ou de completar polo menos un ciclo de traballo termodinámico.[52] Esta definición amplíase coa aparición de novas funcións ao longo do tempo.[53]

Xeneralidades

[editar | editar a fonte]

Na ciencia

[editar | editar a fonte]

En termos científicos, e para a física e outras ciencias afíns, a vida fai referencia á duración das cousas ou ó seu proceso de evolución (vida media, ciclo vital das estrelas).[54]

En bioloxía, considérase a condición interna esencial que categoriza, tanto polas súas semellanzas como diferenzas, aos seres vivos. En xeral, é o estado intermedio entre o nacemento e a morte. Desde un punto de vista bioquímico, a vida pode definirse como un estado ou carácter especial da materia alcanzado por estruturas moleculares específicas, con capacidade para desenvolverse, manterse nun ambiente, recoñecer e responder a estímulos e reproducirse permitindo a continuidade.

As estruturas de vida biomoleculares establecen un rango de estabilidade que permite que a vida sexa continuada, dinámica e finalmente evolutiva. Así pois, os seres vivos distínguense dos seres inertes por un conxunto de características, sendo as máis importantes a organización molecular, a reprodución, a evolución e o manexo non espontáneo da súa enerxía interna.

Na medicina, existen distintas interpretacións científicas sobre o momento determinado no que comeza a existir a vida humana,[55] segundo as diferentes perspectivas filosóficas, relixiosas, culturais, e segundo os imperativos legais. Para algúns, a vida existe desde que se fecunda o óvulo;[56] para outros, desde que xa non é posible legalmente o aborto,[57] até o cesamento irreversible da actividade cerebral ou morte cerebral. Defínese tamén a vida vexetativa como un conxunto de funcións involuntarias nerviosas e hormonais que adecúan o medio interno para que o organismo responda nas mellores circunstancias ás condicións do medio externo, funcións que parecen estar rexidas polo hipotálamo e o eixo hipotálamo-hipofisario.[58]

En cosmoloxía, aínda non se coñece nin se sabe se será posible coñecer a existencia de vida noutros lugares do Universo distintos da Terra, pero científicos como o divulgador Carl Sagan (1934-1996), pensan que, probabilísticamente falando, e tendo en conta as condicións necesarias para a vida tal como a coñecemos, o cosmos é tan inmenso que se fai necesaria a existencia de, mesmo, civilizacións avanzadas noutros planetas.[59] A ecuación de Drake é un intento de estimación inicial do número de civilizacións existentes fóra da Terra.[60] Unha serie de proxectos científicos, os proxectos SETI, están dedicados á procura de vida intelixente extraterrestre. Por outra banda, a recente teoría de supercordas leva, entre outras conclusións, á posible existencia de infinitos universos paralelos en parte dos cales existirían mundos con vida idénticos ó que coñecemos, así como tamén, noutros universos, mundos con variacións respecto ó noso desde sutís até totais, dentro dun enorme -aínda que finito- abano de posibilidades.

Desde a perspectiva da psicoloxía, a vida é un sentimento apreciativo polas interaccións do ego co medio, e, por reacción ó devandito sentimento, a loita por soster a súa homeostase en estado preferente.

Na química

[editar | editar a fonte]

Segundo o Premio Nobel de Química Ilya Prigogine a vida é o reino do non lineal, da autonomía do tempo, da multiplicidade das estruturas, algo que non se ve no universo non vivente. A vida caracterízase pola inestabilidade pola cal nacen e desaparecen estruturas en tempos xeolóxicos.

Para Ilya Prigogine a vida é o tempo que se inscribe na materia e os fenómenos irreversibles son a orixe da organización biolóxica. Todos os fenómenos biolóxicos son irreversibles. Esta irreversibilidade é unha propiedade común a todo o Universo, todos envellecemos na mesma dirección porque existe unha frecha do tempo.

Para Prigogine é a función a que crea a estrutura e os fenómenos irreversibles son a orixe da organización biolóxica, é dicir, da vida.

A vida non se corresponde a un fenómeno único; a vida fórmase cada vez que as circunstancias planetarias son favorables. A partir dos principios da termodinámica sabemos que o porvir da vida é incerto e descoñecemos até onde pode chegar. Os sistemas dinámicos da bioloxía son inestables, polo tanto diríxense cara a un porvir que é imposible de determinar a priori. O futuro está aberto a procesos sempre novos de transformación e de aumento da complexidade dos sistemas vivos, da complexidade biolóxica, nunha creación continua.[61]

Na filosofía

[editar | editar a fonte]

Desde unha perspectiva filosófica, pode abordarse desde diferentes modos de conceptualización: objectivismo (Edmund Husserl), dualidade alma-corpo (Platón, Descartes, Max Scheller, Ludwig Klages), mente e cerebro (Henri Bergson), vida e ser (Albert Vilanova), e a fenomenoloxía do coñecemento e a aprehensión (Nicolai Hartmann).[62] O concepto de vida ou existencia, inseparable do de morte ou inexistencia, e a súa transcendencia, foron e son diferentes nos distintos lugares e épocas da historia da humanidade. A importancia primordial da vida para o ser humano inflúe na linguaxe, de forma que son numerosos os diferentes usos e expresións que conteñen este termo.[1]

Na relixión

[editar | editar a fonte]

Para a maioría das relixións, a vida presenta connotacións espirituais e transcendentais.

Visión retrospectiva do concepto de vida

[editar | editar a fonte]

Tradicionalmente a vida foi un concepto abstracto e, polo tanto, difuso e de difícil definición. Por isto adoitábase definir en contraposición á non vida ou o inerte, especialmente aludindo ás propiedades diferenciadoras. O que máis confundía eran as estruturas víricas, que non comparten todas as propiedades máis comúns do resto das estruturas vivas. Así mesmo tampouco estaba clara a fronteira entre a vida e a morte, facendo difícil determinar cando acontecía exactamente esta última.

Dada a confusión á hora de definir a vida, optouse por facelo en función dos resultados obtidos tras o desenvolvemento completo do ADN, e non respecto ao potencial mesmo desa molécula, de tal modo que se estableceron algunhas características comúns:

  1. Os seres vivos requiren enerxía. É dicir, nútrense.
  2. Os seres vivos crecen e desenvólvense.
  3. Os seres vivos responden ó seu medio ambiente.
  4. Os seres vivos reprodúcense por si mesmos, sen necesitar axuda externa; sendo este un feito clave.

Estas características apuntaban a unha definición de vida tan simple que permitía incluír como seres vivos, por exemplo, aos cristais minerais, os cales crecen, responden ao medio, reprodúcense e por suposto consomen enerxía ao crecer e propagarse. Facíase necesario, pois, buscar outras características propias da vida máis aló das puramente intuitivas.

A definición universal de vida expúñase como algo bastante máis complexo e difícil. Ofrecíanse diferentes definicións, e era cuestión de gusto dar por boa unha ou outra. En calquera caso, o concepto de vida seguiu unha evolución paralela á da ciencia que se dedica ao seu estudo, a bioloxía.

O vivo

[editar | editar a fonte]

O vivo é o estado característico da biomasa, manifestándose en forma de organismos unicelulares ou pluricelulares. As propiedades comúns aos organismos coñecidos que se atopan na Terra (plantas, animais, fungos, protistas, archaea e bacteria), son que eles están baseados no carbono e a auga, son conxuntos celulares con organizacións complexas, capaces de manter e soster xunto co medio que lles rodea, o proceso homeostático que lles permite responder a estímulos, reproducirse e, a través de procesos de selección natural, adaptarse en xeracións sucesivas.

Na bioloxía, considérase vivo o que teña as características:

  • Organización: Formado por células.
  • Reprodución: Capaz de xerar ou crear copias de si mesmo.
  • Crecemento: Capaz de aumentar no número de células que o compoñen ou no tamaño das mesmas.
  • Evolución: Capaz de modificar a súa estrutura e conduta co fin de adaptarse mellor ao medio no que se desenvolve.
  • Homeostase: Utiliza enerxía para manter o equilibrio e a harmonía do medio interno constante.
  • Movemento: Desprazamento mecánico dalgunha ou todas as súas partes compoñentes, Enténdese como movemento os tropismos das plantas, e mesmo ao desprazamento de distintas estruturas ao longo do citoplasma.

Unha entidade coas propiedades indicadas previamente é considerado un organismo.

As tres funcións básicas de todos os seres vivos

[editar | editar a fonte]

Todos os seres vivos sobre a face da Terra realizan tres funcións básicas, relación, nutrición e reprodución. Exclúese desta definición aos virus pois non son capaces de realizar as tres, unicamente relaciónanse, no entanto, realizan todas unha vez que infectan á célula obxectivo e son capaces de manipular a súa maquinaria celular. Outros procesos chave que deben realizar todos os organismos vivos son: O metabolismo, ter unha membrana celular e realizar a duplicación xenética, para poder sobrevivir no ambiente que os rodea.

Que non é vida

[editar | editar a fonte]

Non é vida calquera estrutura do tipo que sexa (aínda que conteña ADN ou ARN) incapaz de establecer un equilibrio homeostático (virus, virións, prións, células canceríxenas ou calquera outra forma de reprodución) e incapaz de manifestar unha forma estable retroalimentaria sustentable co medio, e provoque o colapso termodinámico.

Pódese concluír que unha célula está viva, cando posúe un sistema de regulación homeostática relativa a ela mesma, pero se non conta co devandito sistema, a célula é un parasito incapaz de sustentar e ostentar vida por si mesma, polo tanto non forma parte dun organismo vivo, consome recursos e pon en perigo a sostibilidade do medio no cal se manifesta.

Vida na Terra

[editar | editar a fonte]

A existencia de vida, e concretamente a vida terrestre, pode definirse con máis especificidade indicando, entre outras cousas, que os seres vivos son sistemas químicos cuxo fundamento son cadeas de átomos de carbono ricas en hidróxeno que se distribúen en compartimentos cheos de disolucións acuosas e separados por membranas funcionalmente asimétricas cuxa zona interior é hidrófoba; eses compartimentos constitúen células ou forman parte delas, as cales se orixinan por división de células anteriores, e permítese así o crecemento e tamén a reprodución dos individuos. Os sistemas vivos non forman un sistema continuo, pechado e hermético, senón unha multitude de sistemas discretos, que chamamos organismos.

Orixe da vida

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Orixe da vida.

Non existe aínda ningún modelo consensual para a orixe da vida, mais a maioría dos modelos actualmente aceptados baséanse dunha forma ou doutra nas seguintes descubertas:

  1. Condicións prebióticas plausíbeis resultan na creación das moléculas orgánicas máis simple, como o demostrado pola experiencia de Urey-Miller.
  2. Os fosfolípidos fórmanse espontaneamente duplas capas lípidas, a estrutura básica da membrana celular.
  3. Procesos para a produción aleatoria de moléculas de ARN poden producir ribozimas capaces de se replicaren baixo determinadas condicións.

Existen moitas hipóteses diferentes no que respecta ao camiño percorrido das moléculas orgánicas simple ás protocélulas e ao metabolismo. A maioría das posibilidades tenden quer para a primacía dos xenes quer para a primacía do metabolismo; unha tendencia recente avanza modelos híbridos que combinan aspectos de ambas as abordaxes.

A posibilidade de vida extraterrestre

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Vida extraterrestre.
Artigo principal: Astrobioloxía.

Ata á data, a Terra é o único planeta do universo coñecido que sustenta vida. A cuestión da existencia da vida noutros lugares do universo permanece aberta, pero análises como a ecuación de Drake foron usadas para estimar a probabilidade dela para existir. Das innumerabéiss reivindicacións de descuberta de vida noutros lugares do universo, ningunha sobreviviu ao escrutinio científico.

O máis próximo que a ciencia moderna chegou a descubrir de vida extraterrestre é a proba fósil de posíbel vida bacteriana en Marte (por vía do meteorito ALL84001). A procura de vida extraterrestre céntrase hoxe en día en planetas e lúas que se cre posúen ou posuíron auga no estado líquido. Datos recentes dos vehículos da NASA Spirit e Opportunity parecen apoiar a teoría de que Marte tivo no pasado auga na superficie (ver Vida en Marte para máis detalles). As lúas de Xúpiter son tamén consideradas boas candidatas para albergaren vida extraterrestre, especialmente Europa, que parece ter océanos de auga líquida.

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ A "evolución" e clasificación dos virus e outras formas similares son aínda incertas. Por tanto, esta lista pode ser parafilética se a vida celular evolucionou a partir de vida non celular ou polifilética se non se incluíu o devanceiro común máis recente.
  2. ↑ Os prións, moléculas proteínicas infecciosas, non se consideran organismos vivos, pero poden describirse como "estruturas orgánicas comparables a organismos".
  3. ↑ Certas estruturas orgánicas comparables a organismos específicos poden considerarse axentes subvirais, incluídas entidades dependentes de virus: satélites e partícula interferente defectuosa, ambas as das cales requiren outro virus para replicarse .
Referencias
  1. ↑ 1,0 1,1 Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para vida.
  2. ↑ Dodd, Matthew S.; Papineau, Dominic; Grenne, Tor; Slack, John F.; Rittner, Martin; Pirajno, Franco; O'Neil, Jonathan; Little, Crispin T.S. (1 de março de 2017). "Evidence for early life in Earth's oldest hydrothermal vent precipitates". Nature 543. pp. 60–64. Bibcode:2017Natur.543...60D. PMID 28252057. doi:10.1038/nature21377. Arquivado dende o orixinal o 8 de setembro de 2017. Consultado o 23 de abril do 2023. 
  3. ↑ Zimmer, Carl (1 de março de 2017). "Scientists Say Canadian Bacteria Fossils May Be Earth's Oldest". The New York Times. Arquivado dende o orixinal o 2 de março de 2017. Consultado o 23 de abril do 2023. 
  4. ↑ Ghosh, Pallab (1 de março de 2017). "Earliest evidence of life on Earth 'found". BBC News. Arquivado dende o orixinal o 2 de março de 2017. Consultado o 23 de abril do 2023. 
  5. ↑ Dunham, Will (1 de março de 2017). "Canadian bacteria-like fossils called oldest evidence of life". Reuters. Arquivado dende o orixinal o 2 de março de 2017. Consultado o 23 de abril do 2023. 
  6. ↑ Tyrell, Kelly April (18 de dezembro de 2017). "Oldest fossils ever found show life on Earth began before 3.5 billion years ago". University of Wisconsin–Madison. Arquivado dende o orixinal o 31 de março de 2021. Consultado o 23 de abril do 2023. 
  7. ↑ Schopf, J. William; Kitajima, Kouki; Spicuzza, Michael J.; Kudryavtsev, Anatolly B.; Valley, John W. (2018). "SIMS analyses of the oldest known assemblage of microfossils document their taxon-correlated carbon isotope compositions". PNAS 115. pp. 53–58. Bibcode:2018PNAS..115...53S. PMC 5776830. PMID 29255053. doi:10.1073/pnas.1718063115. 
  8. ↑ Robertson, Michael P.; Joyce, Gerald F. (Maio de 2012). "The origins of the RNA world". Cold Spring Harbor Perspectives in Biology 4. p. a003608. PMC 3331698. PMID 20739415. doi:10.1101/cshperspect.a003608. 
  9. ↑ Cech, Thomas R. (Julho de 2012). "The RNA Worlds in Context". Cold Spring Harbor Perspectives in Biology 4. p. a006742. PMC 3385955. PMID 21441585. doi:10.1101/cshperspect.a006742. 
  10. ↑ Ehrenfreund, Pascale; Cami, Jan (Dezembro de 2010). "Cosmic carbon chemistry: from the interstellar medium to the early Earth.". Cold Spring Harbor Perspectives in Biology 2. p. a002097. PMC 2982172. PMID 20554702. doi:10.1101/cshperspect.a002097. 
  11. ↑ Perkins, Sid (8 de abril de 2015). "Organic molecules found circling nearby star". Science. doi:10.1126/science.aab2455. Consultado o 23 de abril do 2023. 
  12. ↑ King, Anthony (14 de abril de 2015). "Chemicals formed on meteorites may have started life on Earth". Royal Society of Chemistry (News) (Londres). Arquivado dende o orixinal o 17 de abril de 2015. Consultado o 23 de abril do 2023.  |páxina-web= e |xornal= redundantes (Axuda)
  13. ↑ Saladino, Raffaele; Carota, Eleonora; Botta, Giorgia; et al. (13 de abril de 2015). "Meteorite-catalyzed syntheses of nucleosides and of other prebiotic compounds from formamide under proton irradiation". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 112. pp. E2746–E2755. Bibcode:2015PNAS..112E2746S. PMC 4450408. PMID 25870268. doi:10.1073/pnas.1422225112. 
  14. ↑ LibreTexts, ed. (2 de xuño de 2019). "2.2: The Basic Structural and Functional Unit of Life: The Cell". Arquivado dende o orixinal o 29 de marzo de 2020. Consultado o 2 de xuño do 2023. 
  15. ↑ Bose, Debopriya (14 de maio de 2019). "Six Main Cell Functions". Leaf Group Ltd./Leaf Group Media. Arquivado dende o orixinal o 2 de xuño do 2023. Consultado o 2 de xuño do 2023. 
  16. ↑ Milsom, Clare; Rigby, Sue (2009). Fossils at a Glance (2nd ed.). John Wiley & Sons. p. 134. ISBN 1405193360. 
  17. ↑ History of Life. Universidade de Berkeley.
  18. ↑ (en inglés) Courtland, Rachel (2 de xullo de 2008). "Did newborn Earth harbour life?". New Scientist. Consultado o 27 de setembro de 2014. 
  19. ↑ (en inglés) Steenhuysen, Julie (20 de maio de 2009). "Study turns back clock on origins of life on Earth". Reuters. Arquivado dende o orixinal o 16 de outubro de 2015. Consultado o 27 de setembro de 2014. 
  20. ↑ Lynn Margulis, Captando genomas. Una teoría sobre el origen de las especies. Editorial Kairós.
  21. ↑ Tsokolov, Serhiy A. (maio de 2009). "Why Is the Definition of Life So Elusive? Epistemological Considerations". Astrobiology 9. pp. 401–12. Bibcode:2009AsBio...9..401T. PMID 19519215. doi:10.1089/ast.2007.0201. 
  22. ↑ Emmeche, Claus (1997). "Defining Life, Explaining Emergence". Niels Bohr Institute. Arquivado dende o orixinal o 14 de marzo de 2012. Consultado o 13 de xuño do 2023. 
  23. ↑ 23,0 23,1 McKay, Chris P. (14 de setembro de 2004). "What Is Life—and How Do We Search for It in Other Worlds?". PLOS Biology 2. p. 302. PMC 516796. PMID 15367939. doi:10.1371/journal.pbio.0020302.  Erro no código da cita: Etiqueta <ref> non válida; o nome "McKay" está definido varias veces con contidos diferentes
  24. ↑ Mautner, Michael N. (1997). "Directed panspermia. 3. Strategies and motivation for seeding star-forming clouds" (PDF). Journal of the British Interplanetary Society 50. pp. 93–102. Bibcode:1997JBIS...50...93M. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 2 de novembro de 2012. 
  25. ↑ Mautner, Michael N. (2000). Seeding the Universe with Life: Securing Our Cosmological Future (PDF). Washington D.C. ISBN 978-0-476-00330-9. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 2 de novembro de 2012. 
  26. ↑ McKay, Chris (18 de setembro de 2014). "What is life? It's a Tricky, Often Confusing Question". Astrobiology Magazine. 
  27. ↑ Nealson, K.H.; Conrad, P.G. (decembro de 1999). "Life: past, present and future". Philosophical Transactions of the Royal Society of London B 354. pp. 1923–39. PMC 1692713. PMID 10670014. doi:10.1098/rstb.1999.0532. Arquivado dende o orixinal o 3 de xaneiro de 2016. 
  28. ↑ Mautner, Michael N. (2009). "Life-centered ethics, and the human future in space" (PDF). Bioethics 23. pp. 433–40. PMID 19077128. doi:10.1111/j.1467-8519.2008.00688.x. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 2 de novembro de 2012. 
  29. ↑ Jeuken M (1975). "The biological and philosophical defitions of life". Acta Biotheoretica 24. pp. 14–21. PMID 811024. doi:10.1007/BF01556737. 
  30. ↑ Capron AM (1978). "Legal definition of death". Annals of the New York Academy of Sciences 315. pp. 349–62. Bibcode:1978NYASA.315..349C. PMID 284746. doi:10.1111/j.1749-6632.1978.tb50352.x. 
  31. ↑ Trifonov, Edward N. (17 de marzo de 2011). "Vocabulary of Definitions of Life Suggests a Definition". Journal of Biomolecuoar Structure and Dynamics 29. pp. 259–266. PMID 21875147. doi:10.1080/073911011010524992. Arquivado dende o orixinal o 3 de febreiro de 2021. Consultado o 13 de xuño do 2023. 
  32. ↑ Voytek, Mary a. (6 de marzo de 2021). "About Life Detection". NASA. Arquivado dende o orixinal o 18 de marzo de 2021. Consultado o 13 de xuño do 2023. 
  33. ↑ Marshall, Michael (14 de decembro de 2020). "He may have found the key to the origins of life. So why have so few heard of him? - Hungarian biologist Tibor Gánti is an obscure figure. Now, more than a decade after his death, his ideas about how life began are finally coming to fruition.". National Geographic Society. Arquivado dende o orixinal o 16 de febreiro de 2021. Consultado o 13 de xuño do 2023. 
  34. ↑ Mullen, Lesle (1 de agosto de 2013). "Defining Life: Q&A with Scientist Gerald Joyce". Space.com. Arquivado dende o orixinal o 19 de xaneiro de 2021. Consultado o 13 de xuño do 2023. 
  35. ↑ Zimmer, Carl (26 de febreiro de 2021). "The Secret Life of a Coronavirus - An oily, 100-nanometer-wide bubble of genes has killed more than two million people and reshaped the world. Scientists don't quite know what to make of it.". Arquivado dende o orixinal o 8 de marzo de 2021. Consultado o 13 de xuño do 2023. 
  36. ↑ Luttermoser, Donald G. (2012). "ASTR-1020: Astronomy II Course Lecture Notes Section XII" (PDF). East Tennessee State University. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 7 de xullo de 2017. Consultado o 13 de xuño do 2023. 
  37. ↑ Luttermoser, Donald G. (2012). "Physics 2028: Great Ideas in Science: The Exobiology Module" (PDF). East Tennessee State University. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 12 de abril de 2016. Consultado o 13 de xuño do 2023. 
  38. ↑ Luttermoser, Donald G. (2012). "Lecture Notes for ASTR 1020 - Astronomy II with Luttermoser at East Tennessee (ETSU)". East Tennessee State University. Arquivado dende o orixinal o 2 de maio de 2012. Consultado o 13 de xuño do 2023. 
  39. ↑ Koshland, Jr., Daniel E. (22 de março de 2002). "The Seven Pillars of Life". Science 295. p. 2215–16. PMID 11910092. doi:10.1126/science.1068489. 
  40. ↑ "life". The American Heritage Dictionary of the English Language (4th ed.). Houghton Mifflin. 2006. ISBN 978-0-618-70173-5. 
  41. ↑ "Life". Merriam-Webster Dictionary. Arquivado dende o orixinal o 10 de novembro de 2016. Consultado o 31 de outubro do 2023. 
  42. ↑ The University of Arizona. "Habitability and Biology: What are the Properties of Life?". Phoenix Mars Mission. Arquivado dende o orixinal o 16 de abril de 2014. Consultado o 31 de outubro do 2023. 
  43. ↑ Trifonov, Edward N. (2012). "Definition of Life: Navigation through Uncertainties" (PDF). Journal of Biomolecular Structure & Dynamics 29. p. 647–50. ISSN 0739-1102. PMID 22208269. doi:10.1080/073911012010525017. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 27 de xaneiro de 2012. Consultado o 31 de outubro do 2023. 
  44. ↑ Zimmer, Carl (11 de janeiro de 2012). "Can scientists define 'life' ... using just three words?". NBC News. Arquivado dende o orixinal o 14 de abril de 2016. Consultado o 31 de outubro do 2023. 
  45. ↑ Luttermoser, Donald G. "ASTR-1020: Astronomy II Course Lecture Notes Section XII" (PDF). East Tennessee State University. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 22 de marzo de 2012. Consultado o 28 de decembro do 2023. 
  46. ↑ Luttermoser, Donald G. (2008). "Physics 2028: Great Ideas in Science: The Exobiology Module" (PDF). East Tennessee State University. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 22 de marzo de 2012. Consultado o 28 de decembro do 2023. 
  47. ↑ Lammer, H.; Bredehöft, J.H.; Coustenis, A.; Khodachenko, M.L.; et al. (2009). "What makes a planet habitable?" (PDF). The Astronomy and Astrophysics Review 17: 181–249. Bibcode:2009A&ARv..17..181L. doi:10.1007/s00159-009-0019-z. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 2 de xuño de 2016. Consultado o 28 de decembro do 2023. A vida tal e como a coñecemos describiuse como un sistema (termodinámicamente) aberto (Prigogine et ao. 1972), que aproveita os gradientes da súa contorna para crear copias imperfectas de si mesmo. 
  48. ↑ Benner, Steven A. (Dezembro de 2010). "Defining Life". Astrobiology 10. pp. 1021–1030. Bibcode:2010AsBio..10.1021B. ISSN 1531-1074. PMC 3005285. PMID 21162682. doi:10.1089/ast.2010.0524. 
  49. ↑ Joyce, Gerald F. (1995). "The RNA World: Life before DNA and Protein". Extraterrestrials. Cambridge University Press. pp. 139–51. ISBN 978-0-511-56497-0. doi:10.1017/CBO9780511564970.017. Arquivado dende o orixinal o 27 de maio de 2013. Consultado o 28 de decembro do 2023. 
  50. ↑ Overbye, Dennis (28 de outubro de 2015). "Cassini Seeks Insights to Life in Plumes of Enceladus, Saturn's Icy Moon". The New York Times. Arquivado dende o orixinal o 28 de outubro de 2015. Consultado o 28 de decembro do 2023. 
  51. ↑ Domagal-Goldman, Shawn D.; Wright, Katherine E. (2016). "The Astrobiology Primer v2.0". Astrobiology 16. pp. 561–53. Bibcode:2016AsBio..16..561D. PMC 5008114. PMID 27532777. doi:10.1089/ast.2015.1460. 
  52. ↑ Kaufmann, Stuart (2004). "Autonomous agents". En Barrow; Davies; Harper, Jr. Science and Ultimate Reality. pp. 654–66. ISBN 978-0-521-83113-0. doi:10.1017/CBO9780511814990.032. Arquivado dende o orixinal o 3 de setembro de 2016. 
  53. ↑ Longo, Maël; Montévil; Kauffman, Stuart (2012-01-01). No Entailing Laws, but Enablement in the Evolution of the Biosphere. GECCO '12. pp. 1379–92. Bibcode:2012arXiv1201.2069L. ISBN 978-1-4503-1178-6. arXiv:1201.2069. doi:10.1145/2330784.2330946. Arquivado dende o orixinal o 11 de maio de 2017. 
  54. ↑ NASA. Life Cycle of Stars Arquivado 30 de outubro de 2014 en Wayback Machine..
  55. ↑
    "Un tema clave no debate [dos tempos] do aborto é o status moral do embrión e o feto", sinalaba un informe elaborado pola British Medical Association. "A cuestión de cando empeza a vida debateuse durante anos e continúa sendo un tema no cal os membros da sociedade teñen visións opostas (...). Probablemente nunca sexa posible alcanzar un acordo sobre esta cuestión"
    [1]
  56. ↑ "Declaración sobre el comienzo de la vida humana de la Comisión Nacional de Ética Biomédica de Argentina.". Arquivado dende o orixinal o 06 de novembro de 2008. Consultado o 17 de novembro de 2008. 
  57. ↑ En calquera outro caso incorreríase nun delito de homicidio.
  58. ↑ www.fundacionalzheimeresp.org[Ligazón morta]
  59. ↑ Carl Sagan. Serie de televisión Cosmos. 1980. Capítulo IX: Enciclopedia Galáctica.
  60. ↑ "Biology Cabinet". Arquivado dende o orixinal o 09 de setembro de 2019. Consultado o 11 de marzo de 2020. 
  61. ↑ Ilya Prigogine (2012). El nacimiento del tiempo. Buenos Aires, Fábula Tusquets editores. ISBN 978-987-670-087-0. 
  62. ↑ "www.redcientífica.com". Arquivado dende o orixinal o 12 de outubro de 2008. Consultado o 17 de novembro de 2008. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Outros artigos

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Vida&oldid=6700401»