युफ्रेटीस

युफ्रेटीस अस्तंत आशियेंतली सगळ्यांत लांब न्हंय. तिची लांबाय २७०० किमी.आसा. अरबी भाशेंत तिका अल्-फरात जाल्यार तुर्की भाशेंत फिरात वा फ्रात हें नांव आसा. तुर्कस्तानाच्या मध्यउदेंत वाठारांतल्या दोंगरी कारास्यू (अस्तंत युक्रेटीस) आनी मुरातस्यू (उदेंत युफ्रेटीस) ह्या प्रवाहाच्या एलाझ हांगाच्या संगमापसूनच्या मुखावयल्या संयुक्त प्रवाहाक युफ्रेटीस म्हणटात. तुर्कस्नांतल्यान युफ्रेटीस सुरवेक दक्षिणेक सिरियेकडेन उपरांत सिरिया आनी इराक ह्या देशांतल्यान आग्नेयेक व्हांवत वचून बसऱ्याचे वयले वटेन कुर्नागांवांत ती टायग्रिसाक मेळटा. थंयच्यान तिचो संयुक्त प्रवाह शत् अल अरब ह्या नांवान वळखतात. त्याच नांवान तो इराणच्या आखाताक मेळटा. हे न्हंयेचें ४०% देगण तुर्कस्तानांत, १५% सिरियेंत आनी हेर इराकांत आसा.

न्हंयेचो सुरवेचो प्रवाह भरपूर पावस पडपी आनी हिमवृश्टी जावपी आर्मेनियन ह्या सडयाच्या वाठारांत आसा. जेराब्ल्यूसाक युफ्रेटीस तुर्कस्तानांतल्यान सिरियेंत वता आनी थंयच्या उत्तर-मध्य वाठारांतल्यान दक्षिणेवटेन व्हांवता. हांगाच्यानूच ती आग्नेयवाहिनी जावन सिरियेच्या उदेंत भागाकडेन व्हांवत वता. ह्याच भागांत मेडिनेंत अल् शाब (ताबाका) हे सुवातेर हे न्हंयेचेर रशियाच्या आदारान ७०मी. उंचायेचें धरण बांदलां. धरणाचे सकयले वटेन बलीक आनी खाबूर ह्यो दोन मुखेल उपन्हंयो युफ्रेटीसाक येवन मेळटात. न्हंयेचो दुसरो पांवडो सिरियेंत येता. हांगा ही न्हंय उदका पुरवणेखातीर व्हडा प्रमाणांत उपेगाक पडटा.

आबू केमेलाक युफ्रेटीस इराकांत प्रवेश करता आनी थंयच्या मध्यभागांतल्यान टायग्रिसाचे अस्तंतेकडल्यान समांतर अशी आग्नेय दिशेन व्हांवत वता आनी बसऱ्याचे उत्तरेक टायग्रिसाक मेळटा. उत्तर इराकांत कांयकडे जुंव्यांची निर्मिती जाल्ली आसून, कांय जुंव्यांचेर पुर्विल्ल्या किल्ल्यांचे अवशेश मेळटात. आबू केमल ते हिट हांचे मदल्या न्हंये प्रवासांत दोन जुंवे तयार जाल्ले आसून तांचेर आना आनी रावा हीं दोन ल्हान नगरां तयार जाल्यांत. इराकांतल्या मुसायिबाचे दक्षिणेक युफ्रेटीस न्हंय हिंदीया आनी हिल्ला ह्या दोन मुखेल फांटयांनी विभागिल्ली आसा. हातुंतले हिंदीया न्हंयेचेर खारीज बांदलां (१९०८). टायग्रिसाक मेळचेआदीं युफ्रेटीसाक जायते फांटे फुटिल्ले दिसतात. ह्या भागांत दलदलीचे वाठार आनी तळीं निर्माण जाल्लीं आसात. टायग्रिस न्हंयेदेगेवयलें कुट गांवचें गाराफ खारीज दक्षिणेक युफ्रेटीसाक येवन मेळटा. ताकालागून ह्या खारजान टायग्रीस-युफ्रेटीस ह्यो दोनूय न्हंयो एकामेकांक जोडल्यात. ट्रायग्रीस-युफ्रेटीस हांच्या संगमां उपरांतचो संयुक्त प्रवाह शन् अल अरब ह्या नांवान इराणच्या आखाताक मेळटा. न्हंयेचे उजवे देगेर बसरा हें इराकचें जाल्यार दावे देगेर खुर्रामशार हें इराणाचें मुखेल बंदर आसा. हाचेभायर आबादान (इराण) आनी अल् फाऊ (इराक) हीं शत अल अरब न्हंयेवयलीं मुखेल बंदरां. सिरियेंतली अर् राका, दाउर अझ झॉर, मेयडीन आनी आबू केमेल जाल्यार इराकांतलीं हिट, रामादी, हिल्ला, सॅमॅवा, नासिरिया, बसरा हीं युफ्रेटीसचे देगेवयलीं मुखेल शारां.

न्हंयेदेगणाच्या वयल्या भागांत शिंयांळ्यांत पडपी पावस आनी हिमवृश्टी हांकां लागून नोव्हेंबर ते मार्च ह्या काळांत, जाल्यार वसंत ऋतूंत एप्रिल-मे म्हयन्यांत बर्फ विरगळून हे न्हंयेक हुंवार येता. न्हंयेच्या वयल्या भागांत सरासरी पावस ५१सेंमी. तशेंच सिरिया आनी इरांकांत २५ सेंमी. परसूय उणो पावस पडटा.

शेती हो युफ्रेटीसच्या देगणांतलो मुखेल वेवसाय. अॅनाचे उत्तरेक द्राक्षां, ऑलिव्ह, तंबाकू आनी समशितोश्ण कटिबंधीय फळांचें उत्पादन जाता. दक्षिण वाठारांत वेगवेगळ्या उदकापुरवण पद्दतींचो उपेग करून गंव, सातू, बारीक तृणधान्यां, तांदूळ, खाजूर हांचें उत्पादन घेतात. ह्या देगणांत ताडाचींय झाडां खूब प्रमाणांत आसात. न्हंयेन व्हांवोवन हाडिल्लो गाळ मेसोपोटेमियन मैदानांत एकठांय जावन थंय शेताक फावोशी सुपीक जमीन तयार जाल्ली आसा. उश्ण गीम आनी उणो पावस हांकांलागून मैदान वाठारांतली शेती न्हंयेपसून केल्ले उदकापुरवणेचेर आदारून आसता. शत् अल् अरब न्हंयेदेगेवयलो ५ किमी. मेरेनचो पटो शेतीचे नदरेन म्हत्वाचो आसून त्या भागाचेर मर्यादीत वसणुको आसात. युफ्रेटीसचो निमणो वाठार आनी शत अल् अरब देगण खाजूर उत्पादनाखातीर म्हत्वाचें मानलां. तशेंच, हांगासल्ल्यानूच संवसारभर खाजराची निर्यात करतात.