ภาษาฟูลา

ฟูลานี
فولا (อาหรับ ) Peul (ฝรั่งเศส )
ฟูลฟู ลเด 𞤊𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 ࢻּلْࢻָلْدٜ ‎ Pulaar 𞤆𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪 بَلَارْ ‎ Pular 𞤆𞤵𞤤𞤢𞤪 بَۛلَر
พื้นเมืองของ	แอฟริกาตะวันตก
ภูมิภาค	ซาเฮล
เชื้อชาติ	ฟูลา
ลำโพง	L1 : 37 ล้าน (2014–2021) [1] L2 : 2.7 ล้าน (2019) [1]
ตระกูลภาษา	ไนเจอร์–คองโก ? แอตแลนติก-คองโก แอตแลนติกตะวันตก ชาวเซเนแกมเบีย ฟูลา-โวลอฟ ฟูลานี
ระบบการเขียน	ละติน อัด ลัม อาหรับ ( อาจามิ )
สถานะทางการ
ภาษาทางการใน	บูร์กินาฟาโซ มาลี
ภาษาชนกลุ่มน้อยที่ได้รับการยอมรับ ใน	แคเมอรูนไนเจอร์
รหัสภาษา
ตามมาตรฐาน ISO 639-1	ff– ฟูลา
ISO 639-2	ful– ฟูลา
ไอเอสโอ 639-3	ful– รหัสรวม – Fulah รหัสส่วนบุคคล: fuc –  Pulaar (เซเนแกมเบีย, มอริเตเนีย) fuf  –  Pular (กินี, เซียร์ราลีโอน) ffm  –  Maasina Fulfulde (มาลี, กานา) fue  –  Borgu Fulfulde (เบนิน, โตโก) fuh  –  ไนเจอร์ตะวันตก Fulfulde (บูร์กินา, ไนเจอร์) fuq  –  ภาคกลาง – ไนเจอร์ ไนเจอร์ ฟุลฟุลเด (ไนเจอร์) fuv  –  ไนจีเรียน ฟุลฟุลเด (ไนจีเรีย) fub  –  อดามาวา ฟุลฟุลเด (แคเมอรูน, ชาด, ไนจีเรีย) fui  –  บากีร์มี ฟุลฟุลเด (รถยนต์)
กลอตโตล็อก	fula1264
พื้นที่แกนกลางและรอบนอกที่พูดภาษาฟูลา โปรดทราบว่าพื้นที่ส่วนใหญ่เหล่านี้ ยกเว้นเซเนกัลและกินี ไม่ใช่พื้นที่ที่พูดภาษาฟูลาเป็นหลัก เนื่องจากแผนที่นี้แสดงเฉพาะจำนวนผู้พูดภาษาฟูลาเท่านั้น

Fula ( / ˈ f uː l ə / FOO -lə ), ^[2]หรือที่รู้จักกันในชื่อFulani ( / f ʊ ˈ l ɑː n iː / fuul- AH -nee ) ^[2]หรือFulah ^{[3] [4]} ( Fulfulde , ปูลาร์, ปูลาร์; ถือบอลเป็นภาษาเซเนแกมเบียที่พูดกัน​​​ ​โดยมีประชากรประมาณ 36.8 ล้านคน โดยเป็นกลุ่มภาษาถิ่นต่างๆ ที่มีความต่อเนื่องครอบคลุม 18 ประเทศใน แอฟริกา ตะวันตกและแอฟริกากลางร่วมกับภาษาอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น ภาษาเซเรอร์และโวลอฟ ภาษาถิ่นนี้จัดอยู่ในกลุ่มภูมิศาสตร์แอตแลนติก ภายใน ไนเจอร์-คองโกและ โดยเฉพาะกับ สาขา เซเนแกมเบียไม่เหมือนภาษาไนเจอร์-คองโกส่วนใหญ่ ฟูลาไม่มีเสียงวรรณยุกต์

ชาวฟูลา ("ฟูลานี", ฟูลา: Fulɓe ) พูดเป็นภาษาแรกตั้งแต่ภูมิภาคเซเนกัมเบียและกินีไปจนถึงแคเมอรูนไนจีเรียและซูดานและโดยกลุ่มที่เกี่ยวข้อง เช่นชาวตูคูเลอร์ใน หุบเขา แม่น้ำเซเนกัล นอกจากนี้ ชาวฟู ลา ยังพูดเป็นภาษาที่สองโดยกลุ่มชนต่างๆ ในภูมิภาคนี้ เช่น ชาวคีร์ดีในแคเมอรูนตอนเหนือ และไนจีเรีย ตอนตะวันออกเฉียงเหนือ

ภาษาที่ใช้เรียกกันหลายชื่อ เช่นเดียวกันกับชาวฟูลา พวก เขาเรียกภาษาของตนว่าปูลาร์หรือปูลาร์ในภาษาถิ่นตะวันตก และ เรียกฟู ลฟุลเดในภาษาถิ่นกลางและตะวันออก ฟู ลา ฟูลานี ในภาษาอังกฤษมีต้นกำเนิดมาจาก ภาษา แมนดิง (โดยเฉพาะอย่างยิ่งภาษาแมนดิงกา แต่ยังรวมถึงภาษามาลินเกะและบามานาด้วย) และภาษาฮาอูซาตามลำดับ ส่วนเปอูลในภาษาฝรั่งเศสซึ่งบางครั้งพบในวรรณกรรมภาษาอังกฤษก็มาจากภาษาโวลอฟ

ฟูลามีรากฐานมาจากรากศัพท์กริยา คำนาม และคำขยาย ซึ่งใช้คำต่อท้าย (บางครั้งเรียกว่าคำต่อท้าย ไม่ถูกต้อง เนื่องจากคำต่อท้ายเหล่านี้อยู่ระหว่างรากศัพท์และคำต่อท้ายที่ผันรูป) เพื่อปรับเปลี่ยนความหมาย คำต่อท้ายเหล่านี้มักใช้เพื่อจุดประสงค์เดียวกันกับคำบุพบทในภาษาอังกฤษ

ภาษาฟูลาหรือฟุลฟุลเดมีลักษณะเฉพาะคือ ระบบ คลาสคำนาม ที่แข็งแกร่ง โดยมีคลาสคำนาม 24 ถึง 26 คลาสที่พบได้ทั่วไปในภาษาฟูลฟุลเด^[5]คลาสคำนามในภาษาฟูลาเป็นหมวดหมู่ที่เป็นนามธรรม โดยบางคลาสมีคุณลักษณะทางความหมายที่แสดงลักษณะย่อยของสมาชิกในคลาสนั้น และบางคลาสก็มีการทำเครื่องหมายด้วยสมาชิกที่หลากหลายเกินกว่าที่จะรับประกันการจำแนกประเภททางความหมายของสมาชิกในคลาสได้^[6]ตัวอย่างเช่น คลาสมีไว้สำหรับสิ่งที่เป็นเส้นและยาว และอีกคลาสใช้สำหรับสิ่งของขนาดใหญ่ คลาสอื่นใช้สำหรับของเหลว คลาสคำนามใช้สำหรับวัตถุที่แข็งแรงและแข็ง อีกคลาสใช้สำหรับลักษณะของมนุษย์หรือรูปร่างคล้ายมนุษย์ เป็นต้น เพศไม่มีบทบาทใดๆ ในระบบคลาสคำนามของฟูลา และการทำเครื่องหมายเพศจะทำด้วยคำคุณศัพท์มากกว่าเครื่องหมายคลาส^[7] คลาสคำนามทำเครื่องหมายด้วยคำต่อท้ายของคำนาม คำต่อท้ายเหล่านี้เหมือนกับชื่อคลาส แม้ว่าบ่อยครั้งจะต้องผ่านกระบวนการทางสัทศาสตร์ โดยบ่อยครั้งที่สุดคือการทิ้งพยัญชนะตัวแรกของคำต่อท้าย^[8]

ตารางด้านล่างแสดงชื่อคลาส คุณสมบัติทางความหมายที่เกี่ยวข้องกับการเป็นสมาชิกคลาส และตัวอย่างของคำนามพร้อมเครื่องหมายคลาส คลาส 1 และ 2 สามารถอธิบายได้ว่าเป็นคลาสส่วนบุคคล คลาส 3-6 เป็นคลาสย่อ คลาส 7-8 เป็นคลาสเสริม และคลาส 9-25 เป็นคลาสกลาง ตารางนี้สร้างขึ้นจากคำอธิบายของ McIntosh ในปี 1984 เกี่ยวกับ Kaceccereere Fulfulde ซึ่งผู้เขียนบรรยายว่า "เหมือนกันโดยพื้นฐาน" กับ คำอธิบายของ David Arnottในปี 1970 เกี่ยวกับคลาสคำนามของสำเนียง Gombe ของ Fula ดังนั้น ตัวอย่างบางส่วนจาก Arnott จึงได้นำมาประกอบตารางนี้ด้วย^{[5] [9]}

กริยาในภาษาฟูลาจะแบ่งออกเป็น 3 ประเภทได้แก่ กริยาวิเศษณ์ กริยาวิเศษณ์กลาง และกริยาวิเศษณ์ถูกกระทำ^[10]รากศัพท์บางรากไม่ได้ใช้ในทุกกริยาวิเศษณ์ กริยาวิเศษณ์กริยากลางบางกริยาวิเศษณ์ถูกกระทำแบบ สะท้อนกลับ

ตัวอย่างทั่วไปคือกริยาจากรากศัพท์ - 𞤤🞤�𞥅𞤼 loot- :

• 🞤�🞤�🞥�🞤�🞤�🞤�🞤� lootude , ล้าง (บางสิ่ง) [ประธานกริยา]
• 🞤�🞤�🞥�🞤�🞤�🞥�🞤�🞤� lootaade , ล้าง (ตัวเอง) [เสียงกลาง]
• 🞤�🞤�🞥�🞤�🞤�🞥�🞤�🞤� looteede , ถูกซัก [passive voice]

ลักษณะเด่นอีกประการหนึ่งของภาษาคือการกลายพันธุ์ของพยัญชนะ เริ่มต้น ระหว่างรูปเอกพจน์และพหูพจน์ของคำนามและกริยา (ยกเว้นใน Pular ไม่มีการกลายพันธุ์ของพยัญชนะในกริยา แต่มีในคำนามเท่านั้น) [ ^{จำเป็นต้องมีการชี้แจง ]}

รูปแบบที่เรียบง่ายคือ:

• ว ↔ ข ↔ มบ
• ร ↔ ง ↔ ไม่
• ย ↔ จ ↔ นจ
• ก ↔ ก ↔ ง
• ฉ ↔ พี
• ส ↔ ค
• ช ↔ เค

ฟูลาเป็นคำสรรพนามบุรุษที่หนึ่งพหูพจน์ ที่ครอบคลุมและเฉพาะเจาะจง คำสรรพนามที่ครอบคลุมรวมถึงผู้พูดและผู้ถูกพูดด้วย ในขณะที่คำสรรพนามเฉพาะไม่รวมผู้ฟัง

คำสรรพนามที่สอดคล้องกับคำนามที่กำหนดนั้นถูกกำหนดโดยประเภทของคำนาม เนื่องจากผู้ชายและผู้หญิงอยู่ในประเภทคำนามเดียวกัน คำสรรพนามภาษาอังกฤษอย่าง "เขา" และ "เธอ" จึงถูกแปลเป็นภาษาฟูลาด้วยคำสรรพนามเดียวกัน อย่างไรก็ตาม ขึ้นอยู่กับภาษาถิ่น มีประเภทคำนามที่แตกต่างกันประมาณ 25 ประเภท โดยแต่ละประเภทมีคำสรรพนามเป็นของตัวเอง บางครั้งคำสรรพนามเหล่านี้มีทั้งกรณีประธานของกริยา (กล่าวคือ ใช้เป็นประธานของกริยา) และกรณีกรรมของกริยา (กล่าวคือ ใช้เป็นกรรมของกริยา) รวมถึงรูปแบบกรรมสิทธิ์ด้วย คำสรรพนามสัมพันธ์โดยทั่วไปจะมีรูปแบบเดียวกันกับคำนามประธานของกริยา

แม้ว่าจะมีภาษาฟูลาหลายรูปแบบ แต่โดยทั่วไปแล้วภาษาฟูลาจะถือว่าเป็นภาษาเดียว วิลสัน (1989) กล่าวว่า "นักเดินทางในระยะทางไกลไม่เคยพบว่าการสื่อสารเป็นไปไม่ได้" และคา (1991) สรุปว่าแม้จะมีขอบเขตทางภูมิศาสตร์และความหลากหลายของภาษาถิ่น แต่ภาษาฟูลาก็ยังคงเป็นภาษาเดียวโดยพื้นฐาน^[11]อย่างไรก็ตามเอธโนล็อกพบว่าจำเป็นต้องมีการแปลที่แตกต่างกันเก้าแบบเพื่อให้ผู้พูดภาษาฟูลาส่วนใหญ่เข้าใจพระคัมภีร์ได้^{[ จำเป็นต้องอ้างอิง ]}และถือว่าภาษาฟูลาหลากหลายเหล่านี้เป็นภาษาที่แยกจากกัน ภาษาเหล่านี้แสดงอยู่ในกล่องที่จุดเริ่มต้นของบทความนี้

ฟู ลฟูลเดเป็นภาษากลางอย่างเป็นทางการในกินีเซเนกัลแกมเบียไนจีเรียตะวันออกเฉียงเหนือแคเมอรูนมาลี บูร์กินาฟาโซกานาตอนเหนือไนเจอร์ตอนใต้และเบนินตอน เหนือ (ใน ภูมิภาค บอร์กูซึ่งมีผู้พูดสองภาษาจำนวนมาก) และเป็นภาษาท้องถิ่นในหลายประเทศในแอฟริกา เช่นมอริเตเนียกินี-บิสเซา เซียร์ราลีโอนโตโก คาร์ริโซ ชาด ซูดาน เอธิโอเปีย และโซมาเลียโดยมีจำนวนผู้พูดทั้งหมดมากกว่า 95 ล้านคน[จำเป็น^{ต้องอ้างอิง ]}

เสียงสองเสียง/ c /และ/ ɟ /สามารถรับรู้ได้ในรูปแบบเสียงเสียดสี [ tʃ ]และ[ dʒ ]

เสียง สั้น / i e o u / เสียงสระสามารถแสดงเป็น [ ə ɛ ɔ ʊ ] ได้เช่นกัน

ในช่วงทศวรรษปี 1950 และ 1960 ความพยายามในการสร้างบทภาพยนตร์เฉพาะสำหรับเขียนเรื่อง Fulfulde นั้นไม่ประสบผลสำเร็จ^{[12] [13] [14]}

ในช่วงปลายทศวรรษ 1980 และต้นทศวรรษ 1990 พี่น้องวัยรุ่นสองคน อิบราฮิมาและอับดูลาย บาร์รี จากภูมิภาคเนเซเรโคเรของกินี ได้สร้างอักษรอัดลัมซึ่งแสดงเสียงภาษาฟูลานีได้อย่างแม่นยำ อักษรนี้เขียนจากขวาไปซ้ายและมี 28 ตัวอักษร พร้อมสระ 5 ตัวและพยัญชนะ 23 ตัว^{[12] [13] [14]}

ฟูลาถูกเขียนด้วยอักษรอาหรับหรืออัจจามีมาตั้งแต่ก่อนที่ยุโรปจะเข้ามาล่าอาณานิคม โดยนักวิชาการและผู้ทรงคุณวุฒิหลายคน เช่นอุสมาน ดาน โฟดิโอและเอมีร์ยุคแรกของ เอมีร์ ทางตอนเหนือของไนจีเรียซึ่งยังคงใช้การเขียนนี้ต่อไปในระดับหนึ่ง โดยเฉพาะในบางพื้นที่ เช่นกินีและแคเมอรูน[ ^{จำเป็นต้องอ้างอิง ]}

ฟูลา มีคำยืมจากภาษาอาหรับ ด้วย

เมื่อเขียนโดยใช้อักษรละติน ฟูลาจะใช้ตัวอักษรพิเศษ "ตัวเกี่ยว" เพิ่มเติมต่อไปนี้เพื่อแยกเสียงที่แตกต่างกันอย่างมีความหมายในภาษา: Ɓ/ɓ [ ɓ ] , Ɗ/ɗ [ ɗ  ] , Ŋ/ŋ [ ŋ ] , Ɲ/ɲ [  ɲ ] , Ƴ/ƴ [ ʔʲ ]ตัวอักษรc , jและrแทนเสียง [ c ~ tʃ ], [ ɟ ~ dʒ ] และ [ r ] ตามลำดับ ตัวอักษรสระคู่แสดงว่าสระยืดออก อะพอสทรอฟี (ʼ) ใช้เป็นจุดหยุดเสียงสระ ใช้ระบบสระห้าระบบที่แสดงถึงเสียงสระและความยาวของเสียง ในไนจีเรีย ʼy แทน ƴ และในเซเนกัล ใช้ Ñ/ñ แทน ɲ ^{[ ต้องการคำอธิบายเพิ่มเติม ]}

a , aa , b , mb (หรือnb ), ɓ , c , d , nd , ɗ , e , ee , f , g , ng , h , i , ii , j , nj , k , l , m , n , ŋ , ɲ (ny หรือ ñ ) , o , oo , p , r , s , t , u , uu , w , y , ƴหรือ 'y, '

ตัวอักษรq , v , x , zถูกใช้ในบางกรณีเพื่อเป็นคำยืม

สระเสียงยาวเขียนเป็นสองเท่า: <aa, ee, ii, oo, uu> ตัวอักษรฟุลฟุลเดมาตรฐานที่นำมาใช้ระหว่างการประชุมผู้เชี่ยวชาญที่ได้รับการสนับสนุนจากยูเนสโกในเมืองบามาโกในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2509 มีดังต่อไปนี้: ^[15] a, b, mb, ɓ, c , d, nd, ɗ, e, f, g, ng, h, i, j, nj, k, l, m, n, ŋ, ny ( ต่อมา ɲ หรือ ñ), o, p, r, s, t , คุณ, ว, ย, ƴ, '.

ต่อไปนี้เป็นตัวอย่างข้อความในภาษาฟูลาของมาตรา 1 ของปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน[ ^16]บรรทัดแรกเป็นภาษาอัดลัม บรรทัดที่สองเป็นภาษาละติน บรรทัดที่สามเป็นภาษาไอพีเอ

• ไวยากรณ์ปูลาร์ (การนำเสนอสำหรับภาษาฟูลาประเภทหนึ่ง)
• เดวิด ไวท์ฮอร์น อาร์น็อตต์

• Arnott, DW (1956). "เสียงกลางในฟูลา". วารสารของโรงเรียนการศึกษาด้านตะวันออกและแอฟริกา . 18 (1): 130–144. doi :10.1017/S0041977X00122244. JSTOR  610132. S2CID  163033896
• Arnott, DW (1970). ระบบนามและกริยาของฟูลา. ลอนดอน: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยออกซ์ฟอร์ดISBN 978-0-19-815127-2-
• Arnott, DW (2003). "Fula". ใน Frawley, W. (ed.). International Encyclopedia of Linguistics . Vol. 2. Oxford University Press
• แมคอินทอช, แมรี่ (1984). ฟูลฟูลเดอ วากยสัมพันธ์และสัณฐานวิทยาของคำกริยาลอนดอน: สำนักพิมพ์เซนต์เอ็ดมันด์สเบอรีISBN 9780710300744-
• Paradis, Carole (1992). สัทศาสตร์คำศัพท์และสัณฐานวิทยา: คลาสนามในฟูลานิวยอร์ก: Garland Publishing ISBN 9780815306979-
• Reichardt, Charles Augustus Ludwig (1876) ไวยากรณ์ของภาษาฟุลเด พร้อมภาคผนวกของประเพณีดั้งเดิมบางส่วนและบางส่วนของพระคัมภีร์ที่แปลเป็นภาษาฟุลเด ร่วมกับแปดบทของหนังสือปฐมกาล แปลโดย ดร. ไบกี้ สมาคมมิชชันนารีคริสตจักร
• Shehu, Ahmadu (2014) "กฎการวางความเครียดใน Fulfulde: บทวิจารณ์" วารสารภาษาแอฟริกัน HARSHE : 169–186
• Wilson, WAA (1945). "Atlantic". ในBendor-Samuel, John (ed.). The Niger–Congo Languages . หน้า 81–104

วิกิพีเดียฉบับ Fulaสารานุกรมเสรี

สำหรับรายการคำที่เกี่ยวข้องกับภาษาฟูลา โปรดดูหมวดหมู่คำภาษาฟูลาในวิกิพจนานุกรมซึ่งเป็นพจนานุกรมเสรี

Wikivoyage มีหนังสือวลีสำหรับFulfulde

• ฟุลฟุลเด อาจามิ สคริปต์ วิธีการ
• ภาษาฟูลา- กูลเปอร์
• แอป fulfulde บน Google Play
• รายงานตระกูลภาษาฟูลฟุลเด (SIL) – รวมแผนที่ของภาษาถิ่น
• DW Arnott ระบบนามและกริยาของฟูลา บทนำทั่วไป เว็บปูลากู
• ฟังตัวอย่างของ Adamawa Fulfulde จาก Global Recordings Network
• ตัวอักษรอาดลัม

ฟูลาบนเว็บ

ด้านล่างนี้เป็นเว็บไซต์จากประเทศต่างๆ ที่ใช้ตัวอักษรละตินของฟูลา/ฟูลฟุลเด:

• ไนจีเรีย: www.mafindi.com/words www.mafindi.africa/words
• ไนจีเรีย: fulfulde24.com
• ไนจีเรีย: www.rfi.fr/ff/
• ประเทศมอริเตเนีย: pulaar.org
• ประเทศมอริเตเนีย: pulaagu.com
• กินี: jowol.org
• กินี: tabaldefouta.org
• กินี: misiide.net
• กินี: webpulaaku.net
• เซียร์ราลีโอน: peeral.com
• ฟูตะ โทโระ : www.pulaaronline.com