«Մասնակից:Արշո/ԱվազարկղՃամբար1»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
No edit summary |
||
| Տող 1. | Տող 1. | ||
[[Իրան|Իրանը]] ունի [[խառը տնտեսություն]]՝ մեծ պետական հատվածով: Իրանի տնտեսության 60%-ը [[պլանային տնտեսություն]] է<ref name="Economist, Jan 18, 20032">"A survey of Iran: Stunted and distorted".</ref>: Իրանի տնտեսությունը բնութագրվում է իր ածխաջրածնային, գյուղատնտեսական և սպասարկման ոլորտներով, ի լրումն արտադրական և ֆինանսական ծառայությունների<ref>{{Cite web |title=Overview |url=https://www.worldbank.org/en/country/iran/overview |access-date=2023-12-24 |website=World Bank |language=en}}</ref>, որտեղ 40-ից ավելի արդյունաբերություններ ուղղակիորեն ներգրավված են [[Թեհրանի ֆոնդային բորսա|Թեհրանի ֆոնդային բորսայում]]: Ֆոնդային բորսան վերջին տասնամյակում եղել է աշխարհի լավագույն բորսաներից մեկը<ref name="Mwatch2">[http://www.marketwatch.com/story/are-you-brave-enough-to-invest-in-iran-2014-03-26 Matthew Lynn: Are you brave enough to invest in Iran?].</ref>: Ունենալով աշխարհում նավթի ապացուցված պաշարների 10%-ը և գազի իր պաշարների 15%-ը, Իրանը համարվում է «էներգետիկ գերտերություն»<ref>{{Cite |
[[Իրան|Իրանը]] ունի [[խառը տնտեսություն]]՝ մեծ պետական հատվածով: Իրանի տնտեսության 60%-ը [[պլանային տնտեսություն]] է<ref name="Economist, Jan 18, 20032">"A survey of Iran: Stunted and distorted".</ref>: Իրանի տնտեսությունը բնութագրվում է իր ածխաջրածնային, գյուղատնտեսական և սպասարկման ոլորտներով, ի լրումն արտադրական և ֆինանսական ծառայությունների<ref>{{Cite web |title=Overview |url=https://www.worldbank.org/en/country/iran/overview |access-date=2023-12-24 |website=World Bank |language=en}}</ref>, որտեղ 40-ից ավելի արդյունաբերություններ ուղղակիորեն ներգրավված են [[Թեհրանի ֆոնդային բորսա|Թեհրանի ֆոնդային բորսայում]]: Ֆոնդային բորսան վերջին տասնամյակում եղել է աշխարհի լավագույն բորսաներից մեկը<ref name="Mwatch2">[http://www.marketwatch.com/story/are-you-brave-enough-to-invest-in-iran-2014-03-26 Matthew Lynn: Are you brave enough to invest in Iran?].</ref>: Ունենալով աշխարհում նավթի ապացուցված պաշարների 10%-ը և գազի իր պաշարների 15%-ը, Իրանը համարվում է «էներգետիկ գերտերություն»<ref>{{Cite web |last= |date=2021-09-05 |title=Trade With Neighbors Accounts for 50% of Total Commercial Exchanges |url=https://en.eghtesadonline.com/news/786954/Trade-With-Neighbors-Accounts-for-50-of-Total-Commercial-Exchanges |access-date=2023-10-19 |website=اقتصاد آنلاین |language=en}}</ref><ref name="EIA2">[http://www.eia.doe.gov/countries/cab.cfm?fips=IR Iran (data)].</ref><ref>{{Cite journal |last=Balamir Coşkun, Bezen |date=Winter 2009 |title=Global Energy Geopolitics and Iran |url=http://www.uidergisi.com/wp-content/uploads/2011/06/Global-Energy-Geopolitics-and-Iran.pdf |journal=Uluslararası İlişkiler |volume=5 |issue=20 |pages=179–201 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140401102351/http://www.uidergisi.com/wp-content/uploads/2011/06/Global-Energy-Geopolitics-and-Iran.pdf |archive-date=April 1, 2014}}</ref><ref>[http://www.unido.org/index.php?id=5035 An Overview of the Economy of the Islamic Republic of Iran] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100806131137/http://www.unido.org/index.php?id=5035|date=August 6, 2010}}. United Nations Industrial Development Organization (UNIDO). Retrieved September 24, 2010.</ref><ref>Jordan, Robert W. (July 16, 2015).</ref>: |
||
Իրանի տնտեսության եզակի առանձնահատկությունը խոշոր կրոնական հիմնադրամների առկայությունն է, որոնք կոչվում են բոնյադներ, որոնց բյուջեները կազմում են կենտրոնական կառավարության ծախսերի ավելի քան 30 տոկոսը<ref name="GSO2">[http://www.globalsecurity.org/military/world/iran/mjf.htm Bonyad-e Mostazafan va Janbazan Oppressed and Disabled Veterans Foundation (MJF)].</ref>: |
Իրանի տնտեսության եզակի առանձնահատկությունը խոշոր կրոնական հիմնադրամների առկայությունն է, որոնք կոչվում են բոնյադներ, որոնց բյուջեները կազմում են կենտրոնական կառավարության ծախսերի ավելի քան 30 տոկոսը<ref name="GSO2">[http://www.globalsecurity.org/military/world/iran/mjf.htm Bonyad-e Mostazafan va Janbazan Oppressed and Disabled Veterans Foundation (MJF)].</ref>: |
||
Գների վերահսկումն ու սուբսիդիաները, մասնավորապես սննդամթերքի և էներգիայի վերաբերյալ<ref>{{Cite news |year=2007 |title=U.S. targets Iran's vulnerable oil |url=http://www.heraldextra.com/news/u-s-targets-iran-s-vulnerable-oil/article_d46afbcb-9e1a-5c58-8fde-008972b21e11.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20170903031335/http://www.heraldextra.com/news/u-s-targets-iran-s-vulnerable-oil/article_d46afbcb-9e1a-5c58-8fde-008972b21e11.html |archive-date=September 3, 2017 |access-date=July 17, 2007 |work=Los Angeles Times}}</ref><ref name="Subsidy2">{{Cite news |date=April 27, 2008 |title=Energy subsidies reach $84b |url=http://www.iran-daily.com/1387/3111/html/economy.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619035938/http://iran-daily.com/1387/3111/html/economy.htm |archive-date=June 19, 2009 |work=[[Iran (newspaper)|Iran Daily]]}}</ref> մեծապես կարևոր են տնտեսության մեջ: Մաքսանենգությունը, վարչական վերահսկողությունը, համատարած կոռուպցիան<ref>[http:// |
Գների վերահսկումն ու սուբսիդիաները, մասնավորապես սննդամթերքի և էներգիայի վերաբերյալ<ref>{{Cite news |year=2007 |title=U.S. targets Iran's vulnerable oil |url=http://www.heraldextra.com/news/u-s-targets-iran-s-vulnerable-oil/article_d46afbcb-9e1a-5c58-8fde-008972b21e11.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20170903031335/http://www.heraldextra.com/news/u-s-targets-iran-s-vulnerable-oil/article_d46afbcb-9e1a-5c58-8fde-008972b21e11.html |archive-date=September 3, 2017 |access-date=July 17, 2007 |work=Los Angeles Times}}</ref><ref name="Subsidy2">{{Cite news |date=April 27, 2008 |title=Energy subsidies reach $84b |url=http://www.iran-daily.com/1387/3111/html/economy.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619035938/http://iran-daily.com/1387/3111/html/economy.htm |archive-date=June 19, 2009 |work=[[Iran (newspaper)|Iran Daily]]}}</ref> մեծապես կարևոր են տնտեսության մեջ: Մաքսանենգությունը, վարչական վերահսկողությունը, համատարած կոռուպցիան<ref>[http://tehrantimes.com/economy-and-business/117115-german-businesses-should-seize-lucrative-opportunities-in-iran-numov-ceo German businesses should seize lucrative opportunities in Iran: NUMOV CEO] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140810111042/http://tehrantimes.com/economy-and-business/117115-german-businesses-should-seize-lucrative-opportunities-in-iran-numov-ceo|date=August 10, 2014}}. ''Tehran Times'', July 19, 2014. Retrieved July 24, 2014.</ref><ref>[https://en.radiofarda.com/a/iran-bans-imports-based-on-us-dollars/29071168.html Ramin Mostaghim, Iran Bans Import Purchase Orders Based On US Dollars], [[Radio Farda]], March 1, 2018. Retrieved May 20, 2023.</ref> և այլ սահմանափակող գործոնները խաթարում են մասնավոր հատվածի աճը<ref name="CIA2">{{Cite web |year=2008 |title=World Factbook: Iran's entry |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/ |access-date=November 6, 2009 |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref>: Կառավարության 20-ամյա տեսլականը (2020 թվականի դրությամբ) ներառում է շուկայի վրա հիմնված բարեփոխումներ, որոնք արտացոլված են կառավարության մեջ՝ հնգամյա զարգացման ծրագրով<ref name="IRI-WB-20202">{{Cite web |date=May 1, 2020 |title=Islamic Republic of Iran. Overview |url=https://www.worldbank.org/en/country/iran/overview |access-date=June 12, 2020 |website=World Bank}}</ref>: Երկրի արտահանման մեծ մասը նավթն ու գազն են, որոնք օրինակ կազմել են 2010 թվականի [[Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարություն|պետական եկամուտների]] մեծ մասը<ref>{{cite web |title=Domestic Economy (Islamic WTO proposed) |url=http://iran-daily.com/1384/2481/html/economy.htm |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20071017220758/http://iran-daily.com/1384/2481/html/economy.htm |archive-date=October 17, 2007 |access-date=December 3, 2006}}. ''Iran Daily'', January 22, 2006.</ref>: Այնուամենայնիվ, 2022 թվականի մարտին Իրանի խորհրդարանը այն ժամանակվա նոր նախագահ [[Իբրահիմ Ռաիսի|Էբրահիմ Ռաիսիի]] օրոք որոշել է վերացնել սննդամթերքի, դեղամիջոցների և կենդանիների կերերի ներմուծման հիմնական սուբսիդիան, որը 2021 ֆինանսական տարվա ընթացքում կազմել է 15 միլիարդ դոլար<ref name="ag20222">{{Cite news |date=20 March 2022 |title=Iran Signs Deal With Russia To Import 20 Million Tons Of Basic Goods |url=https://www.iranintl.com/en/202203209997 |publisher=Volant Media UK Limited}}</ref>: Նաև 2022 թվականի մարտին համաձայնեցվել է [[Իրան-Ռուսաստան հարաբերություններ|Ռուսաստանից]] 20 միլիարդ տոննա հիմնական ապրանքների արտահանում, այդ թվում՝ բուսական յուղ, ցորեն, գարի և եգիպտացորեն<ref name="ag20222" />: |
||
Իրանի [[Կրթությունը Իրանում|կրթված բնակչությունը]], [[Երկրների ցանկ ըստ մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսի|մարդկային բարձր զարգացումը]], կաշկանդված տնտեսությունը և ոչ բավարար արտաքին և ներքին ներդրումները դրդել են իրանցիների աճող թվին աշխատանք փնտրել արտասահմանում, ինչը հանգեցել է զգալի կրթված բնակչության արտահոսքի<ref name="CIA3">{{Cite web |year=2008 |title=World Factbook: Iran's entry |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/ |access-date=November 6, 2009 |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref><ref name="BBC drain2">{{Cite news |last=Frances Harrison |date=January 8, 2007 |title=Huge cost of Iranian brain drain |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/6240287.stm |work=BBC News}}</ref><ref name="autogenerated22">{{Cite book |last=Gheissari |first=Ali |title=Contemporary Iran: Economy, Society, Politics |publisher=Oxford University Press |year=2009 |isbn=978-0-19-537849-8 |location=USA |pages=3–4 (Paperback edition)}}</ref><ref name="UNDP20142">{{Cite web |title=Human Development Report 2014 – "Sustaining Human Progress: Reducing Vulnerabilities and Building Resilience" |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-report-en-1.pdf |access-date=August 8, 2014 |publisher=[[Human Development Report|HDRO (Human Development Report Office)]] [[United Nations Development Programme]]}}</ref>: Այնուամենայնիվ, 2015 թվականին Իրանը և [[P5+1|P5+1-ը]] համաձայնության են եկել միջուկային ծրագրի շուրջ, որը վերացրել է [[Միջազգային պատժամիջոցներ Իրանի դեմ|միջազգային պատժամիջոցների]] մեծ մասը: Հետևաբար, կարճ ժամանակահատվածում [[Զբոսաշրջությունն Իրանում|զբոսաշրջության ոլորտը]] զգալիորեն բարելավվել է և երկրի գնաճը սկսել է նվազել, չնայած 2018 թվականին ԱՄՆ-ի Համատեղ համապարփակ գործողությունների ծրագիրից դուրս գալը կրկին խոչընդոտել է տնտեսության աճին և ավելացրել գնաճը։ |
Իրանի [[Կրթությունը Իրանում|կրթված բնակչությունը]], [[Երկրների ցանկ ըստ մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսի|մարդկային բարձր զարգացումը]], կաշկանդված տնտեսությունը և ոչ բավարար արտաքին և ներքին ներդրումները դրդել են իրանցիների աճող թվին աշխատանք փնտրել արտասահմանում, ինչը հանգեցել է զգալի կրթված բնակչության արտահոսքի<ref name="CIA3">{{Cite web |year=2008 |title=World Factbook: Iran's entry |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/ |access-date=November 6, 2009 |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref><ref name="BBC drain2">{{Cite news |last=Frances Harrison |date=January 8, 2007 |title=Huge cost of Iranian brain drain |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/6240287.stm |work=BBC News}}</ref><ref name="autogenerated22">{{Cite book |last=Gheissari |first=Ali |title=Contemporary Iran: Economy, Society, Politics |publisher=Oxford University Press |year=2009 |isbn=978-0-19-537849-8 |location=USA |pages=3–4 (Paperback edition)}}</ref><ref name="UNDP20142">{{Cite web |title=Human Development Report 2014 – "Sustaining Human Progress: Reducing Vulnerabilities and Building Resilience" |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-report-en-1.pdf |access-date=August 8, 2014 |publisher=[[Human Development Report|HDRO (Human Development Report Office)]] [[United Nations Development Programme]]}}</ref>: Այնուամենայնիվ, 2015 թվականին Իրանը և [[P5+1|P5+1-ը]] համաձայնության են եկել միջուկային ծրագրի շուրջ, որը վերացրել է [[Միջազգային պատժամիջոցներ Իրանի դեմ|միջազգային պատժամիջոցների]] մեծ մասը: Հետևաբար, կարճ ժամանակահատվածում [[Զբոսաշրջությունն Իրանում|զբոսաշրջության ոլորտը]] զգալիորեն բարելավվել է և երկրի գնաճը սկսել է նվազել, չնայած 2018 թվականին ԱՄՆ-ի Համատեղ համապարփակ գործողությունների ծրագիրից դուրս գալը կրկին խոչընդոտել է տնտեսության աճին և ավելացրել գնաճը։ |
||
| Տող 11. | Տող 11. | ||
== Պատմություն == |
== Պատմություն == |
||
[[Պատկեր:Achaemenid_coin_daric_420BC_front.jpg|ձախից|մինի|150x150փքս|Persian [[Achaemenid]] [[gold coin]] (circa 490 BC)]] |
[[Պատկեր:Achaemenid_coin_daric_420BC_front.jpg|ձախից|մինի|150x150փքս|Persian [[Achaemenid]] [[gold coin]] (circa 490 BC)]] |
||
Ք.ա. 546 թվականին [[Կրեսոս]] Լիդիացին պարտվել է և գերվել պարսիկների կողմից, որոնք այնուհետև [[Ոսկի|ոսկին]] ընդունել են որպես իրենց մետաղադրամների հիմնական մետաղ<ref name="history2">{{Cite web |title=Gold coins{{Snd}} A Brief History |url=http://www.taxfreegold.co.uk/goldcoinsbriefhistory.html |access-date=February 16, 2014}}</ref><ref>{{ |
Ք.ա. 546 թվականին [[Կրեսոս]] Լիդիացին պարտվել է և գերվել պարսիկների կողմից, որոնք այնուհետև [[Ոսկի|ոսկին]] ընդունել են որպես իրենց մետաղադրամների հիմնական մետաղ<ref name="history2">{{Cite web |title=Gold coins{{Snd}} A Brief History |url=http://www.taxfreegold.co.uk/goldcoinsbriefhistory.html |access-date=February 16, 2014}}</ref><ref>{{cite news |author=John Letzing |date=July 15, 2016 |title=P&G's Road Map to Business in Iran |newspaper=Wall Street Journal |page=B1}}</ref>: [[Եսթեր (գիրք)|Եսթեր աստվածաշնչյան գրքում]] կան տեղեկություններ այն մասին, որ Քսերքսես Մեծի օրոք (մ.թ. ա. 485-465 թվականներ) Սուսայից հաղորդագրություններ են ուղարկվել այնպիսի հեռավոր նահանգներ, ինչպիսիք են Հնդկաստանը և [[Քուշ (թագավորություն)|Քուշի թագավորությունը]]: [[Հերոդոտոս|Հերոդոտոսի]] ժամանակ (մ.թ. ա. մոտ 475 թվական) Պարսկական կայսրության թագավորական ճանապարհը անցնել է Սուսա քաղաքից մոտ 2857 կմ հեռավորության վրա՝ Քարուն գետի վրա (Տիգրիսից 250 կմ արևելք) մինչև Էգեյան ծովի Զմյուռնիայի նավահանգիստ (ներկայիս Իզմիր Թուրքիայում): |
||
[[Իրանի գյուղատնտեսություն|Իրանում ժամանակակից գյուղատնտեսությունը]] սկիզբ է առել 1850-ական թվականներից, երբ Ամիր Քաբիրը մի շարք փոփոխություններ է կատարել ավանդական գյուղատնտեսական համակարգում: Նման փոփոխությունները ներառում են՝ փոփոխված սերմերի ներմուծումը և այլ երկրների հետ համագործակցության պայմանագրերի կնքումը: Պոլյակովի ''Էսթերքեզի բանկը'' գնվել է 1898 թվականին [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանի ցարական կառավարության]] կողմից, իսկ ավելի ուշ 1920 թվականին պայմանագրով անցել է Իրանի կառավարության ձեռքը<ref name="Reuter2">{{Cite web |title=History of Banking in Iran |url=http://www.parstimes.com/history/banking_history.html |access-date=November 11, 2012 |publisher=Parstimes.com}}</ref>։ Բանկն իր գործունեությունը շարունակել է ''Իրանի բանկ'' անվամբ մինչև 1933 թվականը, երբ հիմնադրվել է նորաստեղծ Քեշավարզի բանկը<ref name="Reuter2" /><ref name="LOC52">{{Cite book |last=Curtis |first=Glenn |url=https://archive.org/details/irancountrystudy00curt_2/page/195 |title=Iran, a country study |last2=Hooglund |first2=Eric |date=April 2008 |publisher=[[Library of Congress]] |isbn=978-0-8444-1187-3 |location=Washington, D.C., USA |page=[https://archive.org/details/irancountrystudy00curt_2/page/195 195]}}</ref>: |
[[Իրանի գյուղատնտեսություն|Իրանում ժամանակակից գյուղատնտեսությունը]] սկիզբ է առել 1850-ական թվականներից, երբ Ամիր Քաբիրը մի շարք փոփոխություններ է կատարել ավանդական գյուղատնտեսական համակարգում: Նման փոփոխությունները ներառում են՝ փոփոխված սերմերի ներմուծումը և այլ երկրների հետ համագործակցության պայմանագրերի կնքումը: Պոլյակովի ''Էսթերքեզի բանկը'' գնվել է 1898 թվականին [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանի ցարական կառավարության]] կողմից, իսկ ավելի ուշ 1920 թվականին պայմանագրով անցել է Իրանի կառավարության ձեռքը<ref name="Reuter2">{{Cite web |title=History of Banking in Iran |url=http://www.parstimes.com/history/banking_history.html |access-date=November 11, 2012 |publisher=Parstimes.com}}</ref>։ Բանկն իր գործունեությունը շարունակել է ''Իրանի բանկ'' անվամբ մինչև 1933 թվականը, երբ հիմնադրվել է նորաստեղծ Քեշավարզի բանկը<ref name="Reuter2" /><ref name="LOC52">{{Cite book |last=Curtis |first=Glenn |url=https://archive.org/details/irancountrystudy00curt_2/page/195 |title=Iran, a country study |last2=Hooglund |first2=Eric |date=April 2008 |publisher=[[Library of Congress]] |isbn=978-0-8444-1187-3 |location=Washington, D.C., USA |page=[https://archive.org/details/irancountrystudy00curt_2/page/195 195]}}</ref>: |
||
| Տող 21. | Տող 21. | ||
Մինչև 1979 թվականը Իրանը զարգացել է աագ տեմպերով։ Մինչև 1970-ական թվականները, երկիրը ենթարկվել է զգալի արդյունաբերականացման և արդիականացման<ref name="documentary4">{{Յություբ|ek8IXhh-kII|Iran's Industrial Progresses (Part I)}}.</ref><ref name="documentary23">{{Յություբ|lXSeOVZUphQ|Iran's Industrial Progresses (Part II)}}.</ref>: Տեմպը դանդաղել է 1978 թվականին, քանի որ կապիտալի արտահոսքը հասել է 30-40$ մլրդ դոլար<ref name="Migration3">[https://www.migrationpolicy.org/article/iran-vast-diaspora-abroad-and-millions-refugees-home Shirin Hakimzadeh. ]</ref>: |
Մինչև 1979 թվականը Իրանը զարգացել է աագ տեմպերով։ Մինչև 1970-ական թվականները, երկիրը ենթարկվել է զգալի արդյունաբերականացման և արդիականացման<ref name="documentary4">{{Յություբ|ek8IXhh-kII|Iran's Industrial Progresses (Part I)}}.</ref><ref name="documentary23">{{Յություբ|lXSeOVZUphQ|Iran's Industrial Progresses (Part II)}}.</ref>: Տեմպը դանդաղել է 1978 թվականին, քանի որ կապիտալի արտահոսքը հասել է 30-40$ մլրդ դոլար<ref name="Migration3">[https://www.migrationpolicy.org/article/iran-vast-diaspora-abroad-and-millions-refugees-home Shirin Hakimzadeh. ]</ref>: |
||
1979-ի ազգայնացումներից և [[Իրան-իրաքյան պատերազմ|Իրանա-իրաքյան պատերազմի]] բռնկումից հետո տնտեսության ավելի քան 80%-ը անցել է կառավարության վերահսկողության տակ<ref name="GSO3">[http://www.globalsecurity.org/military/world/iran/mjf.htm Bonyad-e Mostazafan va Janbazan Oppressed and Disabled Veterans Foundation (MJF)].</ref>: Իրաքի հետ ութամյա պատերազմը խլել է առնվազն 300,000 իրանցիների կյանք, ավելի քան 500,000-ը վիրավորվել է: Պատերազմը երկրի տնտեսությանը տվել է մոտ 500 միլիարդ դոլարի վնաս<ref> |
1979-ի ազգայնացումներից և [[Իրան-իրաքյան պատերազմ|Իրանա-իրաքյան պատերազմի]] բռնկումից հետո տնտեսության ավելի քան 80%-ը անցել է կառավարության վերահսկողության տակ<ref name="GSO3">[http://www.globalsecurity.org/military/world/iran/mjf.htm Bonyad-e Mostazafan va Janbazan Oppressed and Disabled Veterans Foundation (MJF)].</ref>: Իրաքի հետ ութամյա պատերազմը խլել է առնվազն 300,000 իրանցիների կյանք, ավելի քան 500,000-ը վիրավորվել է: Պատերազմը երկրի տնտեսությանը տվել է մոտ 500 միլիարդ դոլարի վնաս<ref>Kenneth Katzman (2003): [https://fpc.state.gov/documents/organization/23591.pdf "The Iran-Libya Sanctions Act (ILSA)"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161219020121/https://fpc.state.gov/documents/organization/23591.pdf|date=December 19, 2016}}. CRS Report for Congress. Retrieved January 23, 2008.</ref><ref>[https://www.nytimes.com/2010/12/24/world/24sanctions.html?pagewanted=all U.S. Approved Business With Blacklisted Nations]. ''The New York Times'', December 23, 2010 (subscription required). Retrieved February 2, 2011.</ref>: |
||
1988 թվականին ռազմական գործողությունների դադարեցումից հետո կառավարությունը փորձել է զարգացնել երկրի կապի, [[Տրանսպորտը Իրանում|տրանսպորտի]], արտադրության, առողջապահության, [[Կրթությունը Իրանում|կրթության]] և էներգետիկայի ոլորտները (ներառյալ ատոմային էներգիայի հեռանկարային օբյեկտները) և սկսել է ինտեգրել իր կապի և տրանսպորտային համակարգերը հարևան պետությունների հետ<ref>{{Cite web |date=February 2001 |title=Iranian Economy in Six Snapshots |url=http://www.irvl.net/six_snapshots.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927023440/http://www.irvl.net/six_snapshots.htm |archive-date=September 27, 2007 |publisher=Payam-e Emruz; Economic, Social, Cultural (Monthly)}}</ref>: |
1988 թվականին ռազմական գործողությունների դադարեցումից հետո կառավարությունը փորձել է զարգացնել երկրի կապի, [[Տրանսպորտը Իրանում|տրանսպորտի]], արտադրության, առողջապահության, [[Կրթությունը Իրանում|կրթության]] և էներգետիկայի ոլորտները (ներառյալ ատոմային էներգիայի հեռանկարային օբյեկտները) և սկսել է ինտեգրել իր կապի և տրանսպորտային համակարգերը հարևան պետությունների հետ<ref>{{Cite web |date=February 2001 |title=Iranian Economy in Six Snapshots |url=http://www.irvl.net/six_snapshots.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927023440/http://www.irvl.net/six_snapshots.htm |archive-date=September 27, 2007 |publisher=Payam-e Emruz; Economic, Social, Cultural (Monthly)}}</ref>: |
||
| Տող 42. | Տող 42. | ||
== Մակրոտնտեսական միտումներ == |
== Մակրոտնտեսական միտումներ == |
||
Իրանի գիտության ազգային բյուջեն 2005 թվականին կազմել է մոտ 900 միլիոն դոլար, որը մոտավորապես համարժեք է 1990 թվականի ցուցանիշին<ref> |
Իրանի գիտության ազգային բյուջեն 2005 թվականին կազմել է մոտ 900 միլիոն դոլար, որը մոտավորապես համարժեք է 1990 թվականի ցուցանիշին<ref>{{cite news |date=January 2012 |title=Exclusive: EU agrees to embargo on Iranian crude |url=https://www.reuters.com/article/us-iran-idUSTRE8031DI20120104 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120919203735/http://www.reuters.com/article/2012/01/04/us-iran-idUSTRE8031DI20120104 |archive-date=September 19, 2012 |access-date=September 28, 2012 |work=Reuters}}</ref>: 2000 թվականի սկզբին Իրանը հետազոտություններին և մշակումներին հատկացրել է իր ՀՆԱ-ի մոտ 0,4 տոկոսը, ինչը 1,4 տոկոսով ցածր է երկրի միջին ցուցանիշից<ref name="autogenerated12">Reza Malekzadeh, [[Ազարախշ Մոքրի|Azarakhsh Mokri]], Pejman Azarmina: [http://www.ams.ac.ir/AIM/0141/malekzadeh0141.html "Medical Science and Research in Iran"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170517140630/http://www.ams.ac.ir/AIM/0141/malekzadeh0141.html|date=May 17, 2017}}.</ref>: 2009 թվականին գիտական հետազոտությունների հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ կազմել է 0,87 տոկոս՝ կառավարության միջնաժամկետ նպատակային 2,5 տոկոսի դիմաց<ref name="Ministry of Commerce2">[https://web.archive.org/web/20130310232210/http://www.irantradelaw.com/wp-content/uploads/2010/03/Irans-Foreign-Trade-Regime-Report.pdf – The foreign trade regime of the Islamic Republic of Iran].</ref>: Իրանը 2011 թվականին աշխարհում առաջին տեղն է զբաղեցրել գիտական աճի ցուցանիշով, իսկ 2012 թվականին՝ 17-րդը գիտության արտադրության ոլորտում։ |
||
Իրանն ունի լայն և բազմազան արդյունաբերական բազա<ref> |
Իրանն ունի լայն և բազմազան արդյունաբերական բազա<ref>{{cite news |author=Jay Salomon |date=October 8, 2016 |title=Obama Further Eases Financial Sanctions On Iran News |url=https://www.wsj.com/articles/obama-administration-further-eases-financial-sanctions-on-iran-1475942805?emailToken=JRr8cf19YXWVhtY2Z8w73lQtZ%2BwBB%2BqIQFLMMGrDJknLsjnbvPi9x6gvwta%2Bum60AEh74dkC5G82QXjKiWxhQM6WnaU6llHhemNUqNSdjVLWaxiBzBbX |access-date=October 9, 2016 |newspaper=The Wall Street Journal}}</ref>: Ըստ ''[[The Economist|The Economist-ի]]'' ՝ Իրանը արդյունաբերական զարգացած երկրների ցանկում զբաղեցրել է 39-րդ տեղը՝ 2008 թվականին արտադրելով 23 միլիարդ դոլարի արդյունաբերական արտադրանք<ref>{{cite web |title=Sanctions Buster? Iran Eyes Cryptocurrency To Blunt U.S. Deterrents |url=http://www.payvand.com/news/18/aug/1038.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180808184608/http://www.payvand.com/news/18/aug/1038.html |archive-date=August 8, 2018 |access-date=July 21, 2019 |website=Payvand.com}}</ref>: 2008-2009 թվականներին Իրանը արդյունաբերական արտադրության տարեկան աճով 69-րդ հորիզոնականից տեղափոխվել է 28-րդ հորիզոնական՝ [[2007-2008 թվականների ֆինանսական ճգնաժամ|2008 թվականի միջազգային ֆինանսական ճգնաժամից]] իր հարաբերական մեկուսացման պատճառով<ref>{{Cite news |date=November 3, 2018 |title=Trump re-imposes Iran sanctions: Now what? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-46075179 |work=BBC News}}</ref>: |
||
21-րդ դարի սկզբին սպասարկման ոլորտն ամենամեծն է եղել երկրում, որին հաջորդել են արդյունաբերությունը (հանքարդյունաբերություն և արտադրություն) և գյուղատնտեսությունը: 2008 թվականին ՀՆԱ-ն գնահատվել է 382,3 միլիարդ դոլար կամ 5,470 դոլար մեկ շնչի հաշվով<ref name="CIA4">{{Cite web |year=2008 |title=World Factbook: Iran's entry |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/ |access-date=November 6, 2009 |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref>: |
21-րդ դարի սկզբին սպասարկման ոլորտն ամենամեծն է եղել երկրում, որին հաջորդել են արդյունաբերությունը (հանքարդյունաբերություն և արտադրություն) և գյուղատնտեսությունը: 2008 թվականին ՀՆԱ-ն գնահատվել է 382,3 միլիարդ դոլար կամ 5,470 դոլար մեկ շնչի հաշվով<ref name="CIA4">{{Cite web |year=2008 |title=World Factbook: Iran's entry |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/ |access-date=November 6, 2009 |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref>: |
||
2010 թվականին կանխատեսվել է, որ անվանական ՀՆԱ-ն կկրկնապատկվի առաջիկա հինգ տարում<ref>[http://www. |
2010 թվականին կանխատեսվել է, որ անվանական ՀՆԱ-ն կկրկնապատկվի առաջիկա հինգ տարում<ref>[http://www.france24.com/en/20111219-iran-admits-pain-sanctions Iran admits the pain of sanctions] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120211065520/http://www.france24.com/en/20111219-iran-admits-pain-sanctions|date=February 11, 2012}}. Agence France Presse (AFP), December 19, 2011. Retrieved January 7, 2012.</ref>: Այնուամենայնիվ, ակնկալվել է, որ իրական ՀՆԱ-ի աճը տարեկան կկազմի միջինը 2,2%՝ 2012-16 թվականներին, ինչը անբավարար է եղել գործազրկության մակարդակը նվազեցնելու համար<ref name="EIU52">[http://country.eiu.com/article.aspx?articleid=648671049&Country=Iran&topic=Summary&subtopic=At+a+glance&subsubtopic=Iran+at+a+glance%3A+2012-16 Iran at a glance].</ref>: Ավելին, [[Միջազգային պատժամիջոցներ Իրանի դեմ|միջազգային պատժամիջոցները]] վնաս են հասցրել տնտեսությանը՝ կրճատելով [[Նավթի նախարարություն (Իրան)|նավթի արտահանումը]] կիսով չափ, այդ ամենը վերականգնվել է 2016 թվականին<ref name="ABC12">[https://abcnews.go.com/International/wireStory/iran-leader-unveils-economy-resistance-22576504 Ali Akbar Dareini: Iran Leader Unveils 'Economy of Resistance'.]</ref><ref>[http://www.tehrantimes.com/index_View.asp?code=227661 Sanctions should be taken as opportunity: Larijani]. ''Tehran Times'', September 30, 2010. Retrieved March 30, 2012.</ref>: [[Իրանական ռիալ|Իրանական ռիալը]] կորցրել է իր արժեքի կեսից ավելին 2012 թվականին՝ Իրանին ուղղորդելով դեպի ներմուծման փոխարինող արդյունաբերականացում և դիմադրողական տնտեսություն<ref name="ABC12" /><ref>[http://www.tasnimnews.com/english/Home/Single/663083 Leader: Imports, Contraband Inflicting Damage on Iran's Economy].</ref><ref>[http://www.ft.com/intl/cms/s/0/55fb9ece-38c5-11e2-981c-00144feabdc0.html#axzz2JrYnyNBf Javier Blas: Sanctions take heavy toll on Iran].</ref>: Ըստ [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ|Արժույթի միջազգային հիմնադրամի]]՝ Իրանը ունի «<nowiki/>[[անցումային տնտեսություն]]<nowiki/>» այսինքն ՝ պլանային տնտեսությունից շուկայական տնտեսության անցում<ref name="imf-iran2">{{Cite book |last=Jbili |first=A. |url=http://www.imf.org/External/Pubs/NFT/2007/iran/market/market.pdf |title=Islamic Republic of Iran: Managing the Transition to a Market Economy |last2=Kramarenko |first2=V. |last3=Bailén |first3=J. M. |date=March 1, 2007 |publisher=The International Monetary Fund |isbn=978-1-58906-441-6 |page=xii |access-date=February 5, 2011}}</ref>: |
||
[[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ-ը]] Իրանի տնտեսությունը դասում է կիսազարգացածների շարքին<ref name="Encarta: Iran's entry2">{{Cite encyclopedia |year=2008 |title=Iran's entry |encyclopedia=Microsoft Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761567300_6/Iran.html |access-date=July 24, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028171829/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761567300_6/Iran.html |archive-date=October 28, 2009}}</ref>: 2014 թվականին Իրանը համաշխարհային տնտեսական ֆորումի կողմից կազմված 144 երկրների համաշխարհային մրցունակության վարկանիշում զբաղեցրել է 83-րդ տեղը<ref> |
[[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ-ը]] Իրանի տնտեսությունը դասում է կիսազարգացածների շարքին<ref name="Encarta: Iran's entry2">{{Cite encyclopedia |year=2008 |title=Iran's entry |encyclopedia=Microsoft Encarta |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761567300_6/Iran.html |access-date=July 24, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091028171829/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761567300_6/Iran.html |archive-date=October 28, 2009}}</ref>: 2014 թվականին Իրանը համաշխարհային տնտեսական ֆորումի կողմից կազմված 144 երկրների համաշխարհային մրցունակության վարկանիշում զբաղեցրել է 83-րդ տեղը<ref>{{cite web |date=January 10, 2014 |title=Iran-US Rapprochement: Historic Opportunities Beckon |url=http://store.businessmonitor.com/iran-us-rapprochement-historic-opportunities-beckon.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20140521083824/http://store.businessmonitor.com/iran-us-rapprochement-historic-opportunities-beckon.html |archive-date=May 21, 2014 |publisher=Business Monitor International}}</ref><ref>{{cite news |last1=Erdbrink |first1=Thomas |date=January 30, 2019 |title=Iran Faces Worst Economic Challenge in 40 Years, President Says |url=https://www.nytimes.com/2019/01/30/world/middleeast/iran-economy.html |access-date=January 30, 2019 |newspaper=The New York Times}}</ref><ref name="WEF2">[http://www.turquoisepartners.com/iraninvestment/IIM-Sep13.pdf Iran ranks 69th out of 139 in global competitiveness] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131209205824/http://www.turquoisepartners.com/iraninvestment/IIM-Sep13.pdf|date=December 9, 2013}}.</ref>: Քաղաքական և արժութային կայունությունը համարվում են Իրանում բիզնես վարելու ամենախնդրահարույց գործոնները: Ֆինանսավորման հասանելիության դժվարությունները նույնպես մեծ խնդիր են, հատկապես փոքր և միջին ձեռնարկությունների համար: Իրանի ֆինանսական ռեսուրսների մեծ մասն ուղղվում է առևտրին, մաքսանենգությանը և շահարկումներին, այլ ոչ թե արտադրությանը: Ըստ Goldman Sachs-ի Իրանը 21-րդ դարում աշխարհի խոշորագույն տնտեսություններից մեկը դառնալու ներուժ ունի<ref name="Goldman Sachs2">[http://www.chicagogsb.edu/alumni/clubs/pakistan/docs/next11dream-march%20%2707-goldmansachs.pdf "The N-11: More Than an Acronym"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080911041502/http://www.chicagogsb.edu/alumni/clubs/pakistan/docs/next11dream-march%20%2707-goldmansachs.pdf|date=September 11, 2008}}.</ref><ref>[http://www.zawya.com/Story.cfm/sidZAWYA20101026044134/Iran%20Ranks%203rd%20Among%20Newly-Emerged%20Economies%20 Iran Ranks 3rd Among Newly-Emerged Economies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110617075656/http://www.zawya.com/Story.cfm/sidZAWYA20101026044134/Iran%20Ranks%203rd%20Among%20Newly-Emerged%20Economies%20|date=June 17, 2011}}.</ref>: Իրանի նախկին նախագահ [[Հասան Ռոհանի|Հասան Ռոհանին]] 2014 թվականին հայտարարել է, որ երկիրը ներուժ ունի առաջիկա 30 տարվա ընթացքում դառնալու [[Աշխարհի երկրներն ըստ ՀՆԱ-ի|տասը խոշորագույն տնտեսություններից]] մեկը<ref>[https://www.cnbc.com/id/101198657 Iran eyes 'constructive engagement'—but not with Israel].</ref>: |
||
Հիմնական խնդիրներից մեկը, որին հաճախ անդրադառնում են իրանցի արդյունաբերողները, այն է, որ կառավարությունը նրանց աջակցություն չի ցուցաբերում ՝ թույլ տալով նմանատիպ բաղադրիչների կամ ապրանքների ներմուծում երկիր, ինչը խաթարում է նրանց գործունեությունը և ներքին շուկան: Դա մասամբ պայմանավորված է կառավարության ներսում կոռումպացված շահերով և սխալ կառավարմամբ:<div class="floatright"> |
Հիմնական խնդիրներից մեկը, որին հաճախ անդրադառնում են իրանցի արդյունաբերողները, այն է, որ կառավարությունը նրանց աջակցություն չի ցուցաբերում ՝ թույլ տալով նմանատիպ բաղադրիչների կամ ապրանքների ներմուծում երկիր, ինչը խաթարում է նրանց գործունեությունը և ներքին շուկան: Դա մասամբ պայմանավորված է կառավարության ներսում կոռումպացված շահերով և սխալ կառավարմամբ:<div class="floatright"> |
||
| Տող 591. | Տող 591. | ||
In August 2022, President [[Ebrahim Raisi]]'s cabinet approved a law to import fully assembled foreign cars. His predecessor President [[Hassan Rouhani]], had outlawed such imports in July 2018 due to [[Sanctions against Iran|sanctions imposed on Iran]]. Regular Iranian citizens were unable to buy safe cars at affordable prices.<ref>[https://www.aljazeera.com/news/2022/8/30/why-iran-is-ending-its-years-long-ban-on-car-imports "Why Iran is ending its years-long ban on car imports"] ''aljazeera.com''. Retrieved 1 September 2022.</ref> |
In August 2022, President [[Ebrahim Raisi]]'s cabinet approved a law to import fully assembled foreign cars. His predecessor President [[Hassan Rouhani]], had outlawed such imports in July 2018 due to [[Sanctions against Iran|sanctions imposed on Iran]]. Regular Iranian citizens were unable to buy safe cars at affordable prices.<ref>[https://www.aljazeera.com/news/2022/8/30/why-iran-is-ending-its-years-long-ban-on-car-imports "Why Iran is ending its years-long ban on car imports"] ''aljazeera.com''. Retrieved 1 September 2022.</ref> |
||
== International trade == |
|||
{{See also|Economy of the Middle East|Economic Cooperation Organization|D-8 Organization for Economic Cooperation{{!}}Developing 8 Countries|Colombo Plan}}Iran is a founding member of [[OPEC]] and the [[Gas Exporting Countries Forum|Organization of Gas Exporting Countries]].<ref>[http://english.farsnews.com/newstext.php?nn=8810271643 Iran to Join Gas Exporters Club Soon] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120329131936/http://english.farsnews.com/newstext.php?nn=8810271643|date=March 29, 2012}}. Fars News Agency, January 17, 2010. Retrieved January 22, 2010.</ref> [[Petroleum industry in Iran|Petroleum]] constitutes 56% of Iran's exports with a value of $60.2 billion in 2018.<ref name="OPEC 2019">{{cite web |title=Iran facts and figures |url=https://www.opec.org/opec_web/en/about_us/163.htm |access-date=July 28, 2019 |publisher=OPEC}}</ref> For the first time, the value of Iran's non-oil exports is expected to reach the value of imports at $43 billion in 2011.<ref>[https://archive.today/20121209015333/http://www.mehrnews.com/en/newsdetail.aspx?NewsID=1497809 VP predicts Iran's non-oil trade balance would reach zero next year]. Mehr News Agency, December 31, 2011. Retrieved January 19, 2012.</ref> [[Pistachio|Pistachios]], liquefied propane, methanol (methyl alcohol), [[Persian carpet|hand-woven carpets]] and [[Iranian automobile industry|automobiles]] are the major non-oil exports.<ref>{{Cite web |last= |date=2021-09-05 |title=Trade With Neighbors Accounts for 50% of Total Commercial Exchanges |url=https://en.eghtesadonline.com/news/786954/Trade-With-Neighbors-Accounts-for-50-of-Total-Commercial-Exchanges |access-date=2023-10-19 |website=اقتصاد آنلاین |language=en}}</ref> [[Mining in Iran#Copper|Copper]], [[Mining in Iran#Cement|cement]], [[Iranian leather industry|leather]], [[Industry of Iran#Textiles and apparel industry|textiles]], [[Fruit in Iran|fruits]], [[saffron]] and [[caviar]] are also export items of Iran. |
|||
Technical and engineering service exports in FY 2007 were $2.7 billion of which 40% of technical services went to Central Asia and the Caucasus, 30% ($350 million) to Iraq, and close to 20% ($205 million) to Africa.<ref>[http://www.nitc.co.ir/iran-daily/1387/3278/html/ Engineering Service Exports Improve]{{Dead link|date=June 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}. ''Iran Daily'' November 24, 2008. Retrieved July 23, 2010.</ref> [[List of companies of Iran|Iranian firms]] have developed [[Energy in Iran|energy]], pipelines, irrigation, dams and [[List of power stations in Iran|power generation]] in different countries. The country has made non-oil exports a priority<ref name="AFP2" /> by expanding its broad industrial base, educated and motivated workforce and favorable location, which gives it proximity to an estimated market of some 300 million people in [[Caspian Sea|Caspian]], Persian Gulf and some [[Economic Cooperation Organization|ECO countries]] further east.<ref>[http://www.unido.org/index.php?id=5035 An Overview of the Economy of the Islamic Republic of Iran] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100806131137/http://www.unido.org/index.php?id=5035|date=August 6, 2010}}. United Nations Industrial Development Organization (UNIDO). Retrieved September 24, 2010.</ref><ref name="ECO-20120120">{{Cite web |title=Population in ECO Member States |url=http://www.ecosecretariat.org/Statistics/Stat_02_01.htm |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20120120034657/http://www.ecosecretariat.org/Statistics/Stat_02_01.htm |archive-date=January 20, 2012 |access-date=September 28, 2010 |website=[[Economic Cooperation Organization]]}}</ref> |
|||
Total import volume rose by 189% from $13.7 billion in 2000 to $39.7 billion in 2005 and $55.189 billion in 2009.<ref>[[Nader Habibi]] (May 5, 2005): [http://www.payvand.com/news/06/may/1046.html "The Cost of Economic Sanctions on Major Exporters to Iran"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110709163548/http://www.payvand.com/news/06/may/1046.html|date=July 9, 2011}}. Payvand. Retrieved January 23, 2008.</ref> Iran's major commercial partners are [[China–Iran relations|China]], [[France–Iran relations|France]], [[Germany–Iran relations|Germany]], [[India–Iran relations|India]], [[Iran-Italy relations|Italy]], [[Iran–Japan relations|Japan]], [[Iran-Russia relations|Russia]], and [[Iran–South Korea relations|South Korea]]. From 1950 until 1978, the [[Iran–United States relations|United States]] was Iran's foremost economic and military partner, playing a major role in infrastructure and industry modernization.<ref name="documentary">{{YouTube|ek8IXhh-kII|Iran's Industrial Progresses (Part I)}}. Iran National Film Center (circa 1975). Retrieved January 20, 2010.</ref><ref name="documentary2">{{YouTube|lXSeOVZUphQ|Iran's Industrial Progresses (Part II)}}. Iran National Film Center (circa 1975). Retrieved January 20, 2010.</ref> It is reported that around 80% of machinery and equipment in Iran is of German origin.<ref>[http://tehrantimes.com/economy-and-business/117115-german-businesses-should-seize-lucrative-opportunities-in-iran-numov-ceo German businesses should seize lucrative opportunities in Iran: NUMOV CEO] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140810111042/http://tehrantimes.com/economy-and-business/117115-german-businesses-should-seize-lucrative-opportunities-in-iran-numov-ceo|date=August 10, 2014}}. ''Tehran Times'', July 19, 2014. Retrieved July 24, 2014.</ref> In March 2018, Iran had banned Dollar in trade.<ref>[https://en.radiofarda.com/a/iran-bans-imports-based-on-us-dollars/29071168.html Ramin Mostaghim, Iran Bans Import Purchase Orders Based On US Dollars], [[Radio Farda]], March 1, 2018. Retrieved May 20, 2023.</ref> In July 2018, France, Germany and the UK agreed to continue trade with Iran without using Dollar as a medium of exchange.<ref>[https://financialtribune.com/articles/economy-business-and-markets/89445/france-germany-uk-agree-on-non-dollar-trade-with-iran France, Germany, UK Agree on Non-Dollar Trade With Iran], [[Financial Tribune]], July 9, 2018. Retrieved May 20, 2023.</ref> |
|||
{| class="wikitable collapsible collapsed" |
|||
! colspan="2" |Top Trading Partners for Iran for 2016<ref>{{Cite web |title=Archived copy |url=http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113392.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20171031204734/http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113392.pdf |archive-date=October 31, 2017 |access-date=October 2, 2017}}</ref> |
|||
|- |
|||
| |
|||
{| class="wikitable sortable" style="text-align:right" |
|||
! colspan="5" class="unsortable" |Imports into Iran 2016 |
|||
|- style="text-align:center;" |
|||
!Ranking |
|||
!Country |
|||
!Value (MM USD) |
|||
! % |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" | |
|||
| style="text-align:center;" |World |
|||
|57,955 |
|||
|100.0 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |1 |
|||
| style="text-align:center;" |UAE |
|||
|15,958 |
|||
|27.6 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |2 |
|||
| style="text-align:center;" |EU 28 |
|||
|7,755 |
|||
|13.4 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |3 |
|||
| style="text-align:center;" |China |
|||
|7,604 |
|||
|13.1 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |4 |
|||
| style="text-align:center;" |Turkey |
|||
|4,462 |
|||
|7.7 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |5 |
|||
| style="text-align:center;" |South Korea |
|||
|2,510 |
|||
|4.3 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |6 |
|||
| style="text-align:center;" |Russia |
|||
|2,298 |
|||
|4.0 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |7 |
|||
| style="text-align:center;" |Switzerland |
|||
|2,110 |
|||
|3.6 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |8 |
|||
| style="text-align:center;" |India |
|||
|1,307 |
|||
|2.3 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |9 |
|||
| style="text-align:center;" |Singapore |
|||
|689 |
|||
|1.2 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |10 |
|||
| style="text-align:center;" |Brazil |
|||
|664 |
|||
|1.1 |
|||
|} |
|||
| |
|||
{| class="wikitable sortable" style="text-align:right" |
|||
! colspan="5" class="unsortable" |Exports from Iran for 2016 |
|||
|- style="text-align:center;" |
|||
!Ranking |
|||
!Country |
|||
!Value (MM USD) |
|||
! % |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" | |
|||
| style="text-align:center;" |World |
|||
|42,685 |
|||
|100.0 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |1 |
|||
| style="text-align:center;" |China |
|||
|12,715 |
|||
|29.8 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |2 |
|||
| style="text-align:center;" |India |
|||
|7,061 |
|||
|16.5 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |3 |
|||
| style="text-align:center;" |EU 28 |
|||
|5,181 |
|||
|12.1 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |4 |
|||
| style="text-align:center;" |South Korea |
|||
|4,074 |
|||
|9.5 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |5 |
|||
| style="text-align:center;" |Turkey |
|||
|4,006 |
|||
|9.4 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |6 |
|||
| style="text-align:center;" |Japan |
|||
|2,864 |
|||
|6.7 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |7 |
|||
| style="text-align:center;" |Afghanistan |
|||
|1,737 |
|||
|4.1 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |8 |
|||
| style="text-align:center;" |UAE |
|||
|829 |
|||
|1.9 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |9 |
|||
| style="text-align:center;" |Taiwan |
|||
|631 |
|||
|1.5 |
|||
|- |
|||
| style="text-align:center;" |10 |
|||
| style="text-align:center;" |Oman |
|||
|541 |
|||
|1.3 |
|||
|} |
|||
|} |
|||
Since the mid-1990s, Iran has increased its economic cooperation with other [[Developing country|developing countries]] in "[[South–South cooperation|South–South integration]]" including [[Arab League–Iran relations#Syria|Syria]], India, China, [[Iran-South Africa relations|South Africa]], [[Cuba–Iran relations|Cuba]], and [[Iran–Venezuela relations|Venezuela]]. Iran's trade with India passed $13 billion in 2007, an 80% increase within a year.{{citation needed|date=July 2021}} Iran is expanding its trade ties with [[Iran-Turkey relations|Turkey]] and [[Iran-Pakistan relations|Pakistan]] and shares with its partners the common objective to create a common market in West and Central Asia through [[Economic Cooperation Organization|ECO]].{{citation needed|date=July 2021}} |
|||
Since 2003, [[Iran]] has increased investment in neighboring countries such as Iraq and Afghanistan. In [[Dubai]], [[Arab League–Iran relations#United Arab Emirates|UAE]], it is estimated that [[Iranian diaspora|Iranian expatriates]] handle over 20% of its domestic economy and account for an equal proportion of its population.<ref>{{cite web |title=Domestic Economy (Islamic WTO proposed) |url=http://iran-daily.com/1384/2481/html/economy.htm |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20071017220758/http://iran-daily.com/1384/2481/html/economy.htm |archive-date=October 17, 2007 |access-date=December 3, 2006}}. ''Iran Daily'', January 22, 2006.</ref><ref>{{cite web |title=In 2005: Import Bill From Dubai $28.7b |url=http://iran-daily.com/1385/2528/html/economy.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20080219133355/http://iran-daily.com/1385/2528/html/economy.htm |archive-date=February 19, 2008 |access-date=December 16, 2008}}. ''Iran Daily'', April 4, 2006.</ref> Migrant Iranian workers abroad remitted less than $2 billion home in 2006.<ref>{{cite web |title=Overseas Workers Remit Over $2b |url=http://iran-daily.com/1386/2971/html/economy.htm |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20080225040145/http://iran-daily.com/1386/2971/html/economy.htm |archive-date=February 25, 2008 |access-date=June 2, 2010}}. ''Iran Daily'', October 22, 2007.</ref> Between 2005 and 2009, trade between Dubai and Iran tripled to $12 billion; money invested in the local real estate market and import-export businesses, collectively known as the ''[[Bazaar]]'', and geared towards providing Iran and other countries with required consumer goods.<ref>Kambiz Foroohar (January 25, 2010): [https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601102&sid=av5smtYe_DDA "Dubai Helps Iran Evade Sanctions as Smugglers Ignore U.S. Laws"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100321165747/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601102&sid=av5smtYe_DDA|date=March 21, 2010}}. Bloomberg. Retrieved January 26, 2010.</ref> It is estimated that [[Smuggling in Iran|one third of Iran's imported goods and exports]] are delivered through the [[black market]], underground economy, and illegal jetties, thus [[Smuggling in Iran#Damage to the economy|damaging the economy]].<ref name="RAND1">Wehrey, Frederic (2009): [http://rand.org/pubs/monographs/2008/RAND_MG821.pdf "The Rise of the Pasdaran"]. [[RAND Corporation]]. Retrieved June 10, 2010.</ref> |
|||
=== Foreign direct investment === |
|||
{{Main|Foreign direct investment in Iran}}{{See also|Assalouyeh|Tehran International Fair|Iranian citizens abroad}} |
|||
[[Պատկեր:FDI_Stock-_Iran.png|աջից|մինի|[[Foreign direct investment in Iran|FDI stock in Iran (1980–2010)]]]] |
|||
In the 1990s and early 2000s, indirect oilfield development agreements were made with foreign firms, including [[Foreign Direct Investment in Iran#Buy-back|buyback contracts]] in the oil sector whereby the contractor provided project finance in return for an allocated production share. Operation transferred to [[National Iranian Oil Company]] (NIOC) after a set number of years, completing the contract.<ref>{{cite web |title=Iran{{Snd}} Oil and gas |url=http://www.atiehbahar.com/Resources/Oil&Gas.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20070928000413/http://www.atiehbahar.com/Resources/Oil%26Gas.htm |archive-date=September 28, 2007 |access-date=September 28, 2007}}. Atieh Bahar Consulting (2003).</ref> |
|||
Unfavorable or complex operating requirements and [[Sanctions against Iran|international sanctions]] have hindered [[Foreign Direct Investment in Iran|foreign investment]] in the country, despite liberalization of relevant regulations in the early 2000s. Iran absorbed $24.3 billion of foreign investment between the [[Iranian calendar]] years 1993 and 2007.<ref>[http://www.payvand.com/news/07/may/1313.html Iran attracted $24.3 billion foreign capital in 16 years] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929120459/http://www.payvand.com/news/07/may/1313.html|date=September 29, 2007}}. Mehr News Agency, May 27, 2007. Retrieved January 23, 2008.</ref> The [[Economist Intelligence Unit|EIU]] estimates that Iran's net FDI will rise by 100% between 2010 and 2014.<ref name="EIU2">[http://english.aljazeera.net/focus/2010/05/201052271814825709.html The tragicomedy of Iran sanctions]. Aljazeera, May 22, 2010. Retrieved May 22, 2010.</ref> |
|||
Foreign investors concentrated their activities in the energy, vehicle manufacture, copper mining, construction, utilities, petrochemicals, clothing, food and beverages, telecom and pharmaceuticals sectors. Iran is a member of the World Bank's [[Multilateral Investment Guarantee Agency]].<ref>{{cite web |last=Dr. Amuzegar |first=Jahangir |date=March 20, 2005 |title=Iran's Third Development Plan: an Appraisal |url=http://www.redorbit.com/news/science/258875/irans_third_development_plan_an_appraisal/index.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20111129212318/http://www.redorbit.com/news/science/258875/irans_third_development_plan_an_appraisal/index.html |archive-date=November 29, 2011 |access-date=July 26, 2010}}</ref> In 2006, the combined net worth of [[Iranian citizens abroad]] was about 1.3 trillion dollars.<ref>{{cite web |title=Expats Worth $1.3 Trillion |url=http://www.iran-daily.com/1385/2781/html/economy.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20071230222828/http://www.iran-daily.com/1385/2781/html/economy.htm |archive-date=December 30, 2007 |access-date=March 30, 2007}}. ''Iran Daily'', February 14, 2007.</ref> |
|||
According to the head of [[Ministry of Economic Affairs and Finance (Iran)#Organization for Investment Economic and Technical Assistance|the Organization for Investment, Economic and Technical Assistance of Iran (OIETAI)]], in 2008 Iran ranked 142 among 181 countries in working conditions. Iran stands at number 96 in terms of business start-ups, 165 in obtaining permits, 147 in employment, 147 in asset registration, 84 in obtaining credit, 164 in legal support for investments, 104 in tax payments, 142 in overseas trade, 56 in contract feasibility and 107 in bankruptcy.<ref>{{cite web |title=Working Conditions to Improve |url=http://www.iran-daily.com/1387/3265/html/economy.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20090603071606/http://www.iran-daily.com/1387/3265/html/economy.htm |archive-date=June 3, 2009 |access-date=November 8, 2008}}. ''Iran Daily'', November 9, 2008.</ref> Firms from over 50 countries invested in Iran between 1992 and 2008, with Asia and Europe the largest participants as shown below:<ref>{{cite web |title=$34b Foreign Investment in 16 years |url=http://www.iran-daily.com/1387/3289/html/economy.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20081210233037/http://www.iran-daily.com/1387/3289/html/economy.htm |archive-date=December 10, 2008 |access-date=February 19, 2016}}. ''Iran Daily'', December 7, 2008.</ref> |
|||
{| style="margin:1em; background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; float:center" |
|||
!Continent of origin |
|||
!Leading countries investing in Iran (1992–2008) |
|||
!Number of projects |
|||
!Total amount invested |
|||
|- |
|||
|Asia |
|||
|India, United Arab Emirates (UAE), Singapore, Indonesia and Oman |
|||
|190 |
|||
|$11.6 billion |
|||
|- |
|||
|Europe |
|||
|Germany, the Netherlands, Spain, UK, Turkey, Italy and France (20 countries in total) |
|||
|253 |
|||
|$10.9 billion |
|||
|- |
|||
|Americas |
|||
|Canada, Panama, the US and Jamaica |
|||
|7 |
|||
|$1.4 billion |
|||
|- |
|||
|Africa |
|||
|Mauritius, Liberia and South Africa|| {{N/A}} |
|||
|$8 billion |
|||
|- |
|||
|Australia |
|||
|Australia |
|||
|1 |
|||
|$682 million |
|||
|} |
|||
The economic impact of a partial [[Joint Comprehensive Plan of Action|lifting of sanctions]] extends beyond the energy sector; ''[[The New York Times]]'' reported that "consumer-oriented companies, in particular, could find opportunity in this country with 81 million consumers, many of whom are young and prefer Western products".<ref name="Krauss">Clifford Krauss, [https://www.nytimes.com/2015/07/15/business/international/iran-nuclear-deal-oil-prices.html A New Stream of Oil for Iran, but Not Right Away], ''The New York Times'' (July 14, 2015).</ref> The consumer-goods market is expected to grow by $100 billion by 2020.<ref>{{cite news |author=John Letzing |date=July 15, 2016 |title=P&G's Road Map to Business in Iran |newspaper=Wall Street Journal |page=B1}}</ref> Iran is considered "a strong [[emerging market]] play" by investment and trading firms.<ref name="Krausws">[https://www.nytimes.com/2015/07/15/business/international/iran-nuclear-deal-oil-prices.html Clifford Krauss: A New Stream of Oil for Iran, but Not Right Away] ''The New York Times'', July 14, 2015. Retrieved September 18, 2015.</ref> Opening Iran's market place to [[Foreign direct investment in Iran|foreign investment]] could also be a boon to competitive multinational firms operating in a variety of manufacturing and service sectors, worth $600 billion to $800 billion in new investment opportunities over the next decade.<ref name="WSJ3">[https://blogs.wsj.com/middleeast/2014/03/12/post-sanctions-iran-could-be-a-turkey-size-win-for-investors/ Asa Fitch: Post-Sanctions Iran Could Be A Turkey-Size Win for Investors]. ''The Wall Street Journal'', March 12, 2014. Retrieved March 13, 2014.</ref><ref name="NFTC">Dean A. DeRosa & Gary Clyde Hufbauer: [http://www.nftc.org/default/trade/NFTC%20Iran%20Normalizaton%20Book.pdf "Normalization of Economic Relations"]. (U.S.) [[National Foreign Trade Council]]. November 21, 2008. Retrieved March 30, 2012.</ref><ref>[https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/us-investors-begin-to-imagine-a-return-to-iran/2014/05/27/c5cda6d7-0c8a-442a-8577-a0726f494199_story.html Jason Rezaian: U.S. investors begin to imagine a return to Iran]. ''The Washington Post'', May 28, 2014. Retrieved June 1, 2014.</ref><ref>{{cite news |author=Jay Solomon |date=July 1, 2014 |title=Oil, Auto Companies Make Plans to Invest in Iran if Sanctions Ease |url=https://www.wsj.com/articles/oil-auto-companies-make-plans-to-invest-in-iran-if-sanctions-ease-1404257812 |access-date=July 5, 2014 |newspaper=Wall Street Journal}}</ref> |
|||
=== World Trade Organization === |
|||
{{Main|Iran and WTO|Group of 15}}{{See also|Taxation in Iran#Customs|Middle East economic integration|Intellectual property in Iran|l1=Trade policy and customs in Iran}} |
|||
[[Պատկեր:Economic_Cooperation_Organization_map.svg|ձախից|մինի|Map of the [[Economic Cooperation Organization]] (ECO) member states]] |
|||
Iran has held observer status at the [[World Trade Organization]] (WTO) since 2005. Although the United States has consistently blocked its bid to join the organization, observer status came in a goodwill gesture to ease nuclear negotiations between Iran and the international community.<ref>{{cite web |title=WTO Membership |url=http://iran-daily.com/1386/2817/html/focus.htm |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20080215030351/http://iran-daily.com/1386/2817/html/focus.htm |archive-date=February 15, 2008 |access-date=April 9, 2010}}. ''Iran Daily'', April 15, 2007.</ref> With exports of 60 products with revealed [[comparative advantage]], Iran is the 65th "[[Economic complexity index|most complex country]]".<ref name="MIT">[http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/irn/ Atlas: Iran]. [[M.I.T]] (The Observatory of Economic Complexity). Retrieved December 15, 2016.</ref> |
|||
Should Iran eventually gain [[Iran and WTO|membership status in the WTO]], among other prerequisites, [[Iran and copyright issues|copyrights]] will have to be enforced in the country. This will require a major overhaul. The country is hoping to attract billions of dollars' worth of foreign investment by creating a more favorable investment climate through freer trade. [[Free trade zone|Free trade zones]] such as [[Qeshm]], [[Chabahar Free Trade-Industrial Zone|Chabahar]], and [[Kish Island]] are expected to assist in this process. Iran allocated $20 billion in 2010 to loans for the launch of twenty trade centers in other countries.<ref>[http://english.farsnews.com/newstext.php?nn=8810261289 Iran Plans to Open Trade Centers Abroad] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120301004459/http://english.farsnews.com/newstext.php?nn=8810261289|date=March 1, 2012}}. Fars News Agency, January 16, 2010. Retrieved January 18, 2010.</ref> |
|||
=== International sanctions === |
|||
See also [[Economic recession in Iran|Economic Recession in Iran]]{{Main|Sanctions against Iran|Joint Comprehensive Plan of Action|l1=International sanctions against Iran}}After the [[Iranian Revolution]] in 1979, the United States ended its [[U.S.-Iran relations|economic and diplomatic ties with Iran]], banned Iranian oil imports and froze approximately $11 billion of its assets.<ref>Suzanne Maloney (2010): [http://iranprimer.usip.org/resource/revolutionary-economy "The Revolutionary Economy"]. United States Institute of Peace. Retrieved November 17, 2010.</ref> In 1996, the [[U.S. Government]] passed the [[Iran and Libya Sanctions Act]] (ILSA) which prohibits U.S. (and non-U.S.) companies from investing and trading with Iran in amounts of more than $20 million annually.<ref>Kenneth Katzman (2003): [https://fpc.state.gov/documents/organization/23591.pdf "The Iran-Libya Sanctions Act (ILSA)"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161219020121/https://fpc.state.gov/documents/organization/23591.pdf|date=December 19, 2016}}. CRS Report for Congress. Retrieved January 23, 2008.</ref> Since 2000 exceptions to this restriction have been made for items including [[Health care in Iran#Pharmaceuticals|pharmaceuticals]] and [[Health care in Iran#Medical equipment|medical equipment]].<ref>[https://www.nytimes.com/2010/12/24/world/24sanctions.html?pagewanted=all U.S. Approved Business With Blacklisted Nations]. ''The New York Times'', December 23, 2010 (subscription required). Retrieved February 2, 2011.</ref> |
|||
[[Iran's nuclear program]] has been the subject of contention with the West since 2006 over suspicions of its intentions. The [[UN Security Council]] imposed sanctions against select companies linked to the nuclear program, thus furthering the country's [[Foreign relations of Iran|economic isolation]].<ref name="WSJ2">Farnaz Fassihi: [https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703735804575535920875779114 Iran's Economy Feels Sting of Sanctions]. ''The Wall Street Journal'', October 12, 2010. Retrieved October 13, 2010.</ref> The economic effects of sanctions have been severe.<ref>{{Cite journal |last1=Oryoie |first1=Alireza |last2=Abbasinejad |first2=Hossien |date=2017 |title=The Rise and Fall of Top Incomes in Iran 1985-2015 |journal=Iranian Economic Review |volume=21 |issue=4 |pages=941–968 |doi=10.22059/ier.2017.64104}}</ref> Sanctions notably bar nuclear, missile and many military exports to Iran and target investments in [[Petroleum industry in Iran|oil, gas and petrochemicals]], exports of refined petroleum products, as well as the [[Islamic Revolutionary Guard Corps]], [[Banking and insurance in Iran|banks, insurance]], [[Central Bank of Iran#Payment systems|financial transactions]] and [[Iran Shipping Lines|shipping]].<ref>[http://www.france24.com/en/20101130-iran-nuclear-talks-back-geneva-next-week Iran nuclear talks back on, in Geneva next week] {{dead link|date=November 2016}}. Agence France Presse (AFP), November 30, 2010. Retrieved December 2, 2010.</ref> In 2012 the [[European Union sanctions against Iran|European Union]] tightened its own sanctions by joining the [[U.S. sanctions against Iran|three decade-old US oil embargo against Iran]].<ref>{{cite news |date=January 2012 |title=Exclusive: EU agrees to embargo on Iranian crude |url=https://www.reuters.com/article/us-iran-idUSTRE8031DI20120104 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120919203735/http://www.reuters.com/article/2012/01/04/us-iran-idUSTRE8031DI20120104 |archive-date=September 19, 2012 |access-date=September 28, 2012 |work=Reuters}}</ref><ref name="Embargo WSJ">{{cite news |date=July 1, 2012 |title=EU Embargo on Iran Oil Takes Effect |url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052702303649504577496463851879258 |access-date=September 28, 2012 |work=The Wall Street Journal}}</ref> In 2015, Iran and the [[P5+1]] reached a [[Joint Comprehensive Plan of Action|deal on the nuclear program]] that will remove the main sanctions by early 2016.<ref>[http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/07/job-creation-highest-priority-post-sanctions-iran.html#ixzz3h73T6PXa Bijan Khajehpour: Preventing Iran's post-sanctions job crisis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160811125700/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/07/job-creation-highest-priority-post-sanctions-iran.html#ixzz3h73T6PXa|date=August 11, 2016}}. [[Al-Monitor]], July 17, 2015. Retrieved July 27, 2015.</ref> Even though Iran can trade in its own currency some problems subsist mainly due to the fact that it cannot transact in [[United States dollar|US dollars]] freely.<ref>{{cite news |author=Jay Salomon |date=October 8, 2016 |title=Obama Further Eases Financial Sanctions On Iran News |url=https://www.wsj.com/articles/obama-administration-further-eases-financial-sanctions-on-iran-1475942805?emailToken=JRr8cf19YXWVhtY2Z8w73lQtZ%2BwBB%2BqIQFLMMGrDJknLsjnbvPi9x6gvwta%2Bum60AEh74dkC5G82QXjKiWxhQM6WnaU6llHhemNUqNSdjVLWaxiBzBbX |access-date=October 9, 2016 |newspaper=The Wall Street Journal}}</ref> {{citation needed span|text=Given its large [[Oil reserves in Iran|reserves of oil]] and [[Natural gas reserves in Iran|gas]], the [[Iranian rial]] could become a [[world reserve currency]] if parity is established with [[GECF|oil and gas]].|date=September 2016}}<ref>{{cite web |title=Sanctions Buster? Iran Eyes Cryptocurrency To Blunt U.S. Deterrents |url=http://www.payvand.com/news/18/aug/1038.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180808184608/http://www.payvand.com/news/18/aug/1038.html |archive-date=August 8, 2018 |access-date=July 21, 2019 |website=Payvand.com}}</ref> |
|||
In 2018, the [[United States government]] unilaterally withdrew from the [[JCPOA]] agreement and re-imposed its sanctions on [[Petroleum industry in Iran|Iran's oil sales]], [[National Petrochemical Company|petrochemicals]], [[Iran Shipping Lines|shipping]], [[Mining in Iran|metals trading]] and [[Central Bank of Iran|banking transactions]].<ref>{{Cite news |date=November 3, 2018 |title=Trump re-imposes Iran sanctions: Now what? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-46075179 |work=BBC News}}</ref> |
|||
==== Effects ==== |
|||
{{See also|Resistive economy#Iran|Humanitarian impacts of U.S. sanctions against Iran|l1=Iranian resistance economy}} |
|||
[[Պատկեր:Iran_Air_Airbus,_At_Imam_Khomeini_International_Airport_Refuling,_loading_cargo_and_catering_during_March_2016.jpg|մինի|The [[Joint Comprehensive Plan of Action]] allows Iran [[Airlines of Iran|to purchase new planes]].]] |
|||
According to U.S. Undersecretary of State [[William J. Burns (diplomat)|William J. Burns]], Iran may be losing as much as $60 billion annually in energy investment.<ref name="Bloomberg 01.12.2010">{{cite news |author=Flavia Krause-Jackson |date=December 1, 2010 |title=Sanctions Cost Iran $60 Billion in Oil Investments, Burns Says |url=https://www.bloomberg.com/news/2010-12-01/sanctions-cost-iran-60-billion-in-oil-investments-burns-says.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20120901104826/http://www.bloomberg.com/news/2010-12-01/sanctions-cost-iran-60-billion-in-oil-investments-burns-says.html |archive-date=September 1, 2012 |access-date=February 13, 2012 |work=Bloomberg}}</ref> Sanctions are making imports 24% more costly on average.<ref>[http://www.france24.com/en/20111219-iran-admits-pain-sanctions Iran admits the pain of sanctions] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120211065520/http://www.france24.com/en/20111219-iran-admits-pain-sanctions|date=February 11, 2012}}. Agence France Presse (AFP), December 19, 2011. Retrieved January 7, 2012.</ref> In addition, [[National Defense Authorization Act for Fiscal Year 2012#Sanctions targeting the Iranian Central Bank|the latest round of sanctions]] could cost Iran annually $50 billion in lost [[Ministry of Petroleum (Iran)#Revenues from crude oil|oil revenues]].<ref>Una Galani: (March 30, 2012) [https://web.archive.org/web/20120330155406/http://blogs.reuters.com/breakingviews/2012/03/30/sanctions-could-cost-iran-50-bln/ Sanctions could cost Iran $50 bln]. Reuters. Retrieved March 30, 2012.</ref> Iran is increasingly using [[barter trade]] because its access to the international dollar payment system has been denied. According to Iranian officials, large-scale withdrawal by international companies represents an "opportunity" for [[List of Iranian companies|domestic companies]] to replace them.<ref>[https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jlwi1NKpiUaV0FrKpeIGQFF2d-NQ?docId=CNG.87edb35a8d312b35562231e10b3cddfa.201 Sanctions an 'opportunity' for local companies: Iran] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130318211447/https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jlwi1NKpiUaV0FrKpeIGQFF2d-NQ?docId=CNG.87edb35a8d312b35562231e10b3cddfa.201|date=March 18, 2013}}. Agence France Presse (AFP), October 14, 2010. Retrieved March 30, 2012.</ref><ref>[http://www.tehrantimes.com/index_View.asp?code=227661 Sanctions should be taken as opportunity: Larijani]. ''Tehran Times'', September 30, 2010. Retrieved March 30, 2012.</ref> |
|||
The IEA estimated that Iranian exports fell to a record of 860,000 bpd in September 2012 from 2.2 million bpd at the end of 2011. This fall led to a drop in revenues and clashes on the streets of Tehran when the local currency, the [[Iranian rial|rial]], collapsed. September 2012 output was Iran's lowest since 1988.<ref name="oil exports">{{cite news |date=October 12, 2012 |title=IEA: Iran's oil exports fell, may slip further |url=http://www.jpost.com/IranianThreat/News/Article.aspx?id=287607 |access-date=October 14, 2012 |newspaper=The Jerusalem Post |agency=Reuters}}</ref> |
|||
According to the U.S. Iran could reduce the world [[Oil price|price of crude petroleum]] by 10%, saving the United States annually $76 billion (at the proximate 2008 world oil price of $100/bbl).<ref name="NFTC" /> |
|||
According to [[National Iranian American Council|NIAC]], sanctions cost the United States over $175 billion in lost trade and 279,000 lost job opportunities.<ref name="NIAC">[http://tehrantimes.com/economy-and-business/117072-iran-sanctions-cost-us-over-175b-in-lost-trade-study Iran sanctions cost U.S. over $175b in lost trade: study] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140726000726/http://tehrantimes.com/economy-and-business/117072-iran-sanctions-cost-us-over-175b-in-lost-trade-study|date=July 26, 2014}}. ''Tehran Times'', July 15, 2014. Retrieved July 24, 2014.</ref> Between 2010 and 2012, sanctions cost the [[European Union|E.U. states]] more than twice as much as the United States in terms of lost trade revenue. Germany was hit the hardest, losing between $23.1 and $73.0 billion between 2010–2012, with Italy and France following at $13.6-$42.8 billion and $10.9-$34.2 billion respectively.<ref name="NIAC" /> |
|||
GDP growth turned negative in 2013 (−5%). The unofficial unemployment rate was 20% by mid-2012. [[Petroleum industry in Iran|Oil exports]] dropped to 1.4 million bpd in 2014 from 2.5 million bpd in 2011. By 2013, Iran had $80 billion in [[Central Bank of Iran#Foreign reserves|foreign exchange reserves frozen overseas]]. [[Iranian cars|Automobile production]] declined 40% between 2011 and 2013.<ref>[https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-03-02/what-sanctions-have-done-to-iran-s-economy Mark Glassman: What Sanctions Have Done to Iran's Economy]. Bloomberg LLP, March 2, 2015. Retrieved March 3, 2015.</ref> According to the U.S. government in 2015, Iran's economy has reached a point where it is "fundamentally incapable of recovery" without a nuclear accommodation with the West.<ref>{{Citation |last1=Solomon |first1=Jay |title=U.S. Treasury's Sanctions Czar Says Iran, Russia, Islamic State Weakened |date=February 1, 2015 |journal=Wall Street Journal |url=https://www.wsj.com/articles/u-s-treasurys-sanctions-czar-says-iran-needs-nuclear-deal-for-economy-1422824699 |access-date=February 7, 2015 |last2=Mauldin |first2=William |url-access=subscription}}</ref><blockquote>The tentative rapprochement between [[United States-Iran relations|Iran and the US]], which began in the second half of 2013, has the potential to become a world-changing development, and unleash tremendous [[New world order (politics)#Recent political usage|geopolitical]] and [[Business opportunity|economic opportunities]], if it is sustained […] if Iran and the US were to achieve a diplomatic breakthrough, geopolitical tensions in the [[Middle East]] could decline sharply, and Iran could come to be perceived as a promising [[emerging market]] in its own right.<ref>{{cite web |date=January 10, 2014 |title=Iran-US Rapprochement: Historic Opportunities Beckon |url=http://store.businessmonitor.com/iran-us-rapprochement-historic-opportunities-beckon.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20140521083824/http://store.businessmonitor.com/iran-us-rapprochement-historic-opportunities-beckon.html |archive-date=May 21, 2014 |publisher=Business Monitor International}}</ref></blockquote>In January 2019, President [[Hassan Rouhani]] blamed the US for Iran's declining economy. Following the US pullout from an international nuclear deal with Iran and re-imposed sanctions, Iran faced the toughest economic situation in 40 years.<ref>{{cite news |last1=Erdbrink |first1=Thomas |date=January 30, 2019 |title=Iran Faces Worst Economic Challenge in 40 Years, President Says |url=https://www.nytimes.com/2019/01/30/world/middleeast/iran-economy.html |access-date=January 30, 2019 |newspaper=The New York Times}}</ref> According to [[Majlis]], this has caused damages estimated between 150 and 200 billion dollars to the Iranian economy.<ref>{{Cite web |date=November 22, 2020 |title=U.S., Europe should pay Iran $200 billion in compensation over JCPOA failure: Senior MP |url=https://www.tehrantimes.com/news/454945/U-S-Europe-should-pay-Iran-200-billion-in-compensation-over}}</ref> |
|||
== See also == |
|||
{{Portal|Iran|Business and economics|Technology|Energy|Money}}<!--PLEASE MAINTAIN THE SERIES BELOW IN ALPHABETICAL ORDER.--> |
|||
* [[Corruption in Iran]] |
|||
* [[Central Bank of Iran#Digital currency|Electronic currency in Iran]] |
|||
** [[Virtual currency law in Iran]] |
|||
* [[Energy superpower]] |
|||
* [[Foreign relations of Iran]] |
|||
* [[Iranian calendar]] |
|||
* [[International rankings of Iran#Economy|Iran's international rankings in economy]] |
|||
* [[Iranian targeted subsidy plan]] |
|||
* [[Smuggling in Iran]] |
|||
* [[Venture capital in Iran]] |
|||
; Lists |
|||
* [[List of Iranians by net worth]] |
|||
* [[List of Iranian companies]] |
|||
* [[:Կատեգորիա:Iranian economists|List of Iranian economists]] |
|||
* [[List of major economic laws in Iran]] |
|||
; Institutions |
|||
* ''[[Donya-e-Eqtesad]]''{{Snd}} leading Iranian business newspaper |
|||
* [[Government of Iran]]{{Snd}} with links to ministries and affiliated agencies |
|||
* [[International Iranian Economic Association]] |
|||
* [[Iran Chamber of Commerce Industries and Mines]]{{Snd}} with links to information on commercial [[dispute resolution]] |
|||
* [[Ministry of Economic Affairs and Finance (Iran)]] |
|||
** [[Iranian National Tax Administration]] |
|||
* [[Ministry of Industries and Business (Iran)]]{{Snd}} merger of [[Ministry of Commerce (Iran)|Ministry of Commerce]] with [[Ministry of Industries and Mines (Iran)|Ministry of Industries and Mines]] |
|||
* [[Ministry of Petroleum (Iran)]] |
|||
* [[National Development Fund]]{{Snd}} Iran's [[sovereign wealth fund]] |
|||
* [[Ravand Institute]]{{Snd}} Iran's "[[World Economic Forum|Davos Forum]]" |
|||
* [[Supreme Audit Court of Iran]] |
|||
== Notes == |
|||
{{Reflist|30em}}{{reflist|group=note}} |
|||
<ref>{{Cite web |date=Dec 27, 2021 |title=Iran's GDP stands at $1tr despite the economic war |url=https://www.tehrantimes.com/news/468483/Iran-s-GDP-stands-at-1tr-despite-economic-war |access-date=Dec 27, 2021 |website=Tehran Times}}</ref> |
|||
== General references ==<!--Sorted by type and date of publication--> |
|||
'''''Encyclopedia Iranica'' entries'''{{Refbegin|40em}} |
|||
* {{cite encyclopedia |year=1997 |title=ECONOMY viii. IN THE QAJAR PERIOD |encyclopedia=Encyclopaedia Iranica |url=https://iranicaonline.org/articles/economy-viii-in-the-qajar-period |last=Hakimian |first=Hassan |volume=VIII, Fasc. 2 |pages=138–143}} |
|||
* {{cite encyclopedia |year=1999 |title=ECONOMY x. UNDER THE ISLAMIC REPUBLIC |encyclopedia=Encyclopaedia Iranica |url=https://iranicaonline.org/articles/economy-x-under-the-islamic-republic |last=Nowshirvani |first=Vahid F. |volume=VIII, Fasc. 2 |pages=156–163}} |
|||
* {{cite encyclopedia |year=1997 |title=ECONOMY ix. IN THE PAHLAVI PERIOD |encyclopedia=Encyclopaedia Iranica |url=https://iranicaonline.org/articles/economy-ix |last=Pesaran |first=M. Hashem |volume=VIII, Fasc. 2 |pages=143–156}} |
|||
{{Refend}}'''Articles'''{{Refbegin|40em}} |
|||
* {{cite news |last1=Khajehpour |first1=Bijan |date=August 9, 2019 |title=Can Iran combat corruption in petroleum sector? |url=https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2019/08/corruption-iran-petroleum-sector-economy.html |access-date=February 2, 2020 |newspaper=[[Al-Monitor]]}} |
|||
* {{cite news |last1=Saki |first1=M.A. |date=March 5, 2019 |title=Blind subsidy system costing economy greatly |url=https://www.tehrantimes.com/news/433706/Blind-subsidy-system-costing-economy-greatly |access-date=June 21, 2019 |newspaper=[[Tehran Times]]}} |
|||
* {{cite news |date=February 21, 2019 |title=Why Fuel Is Smuggled Out Of Iran And Why No One Stops It |url=https://en.radiofarda.com/a/iran-fuel-gasoline-smuggling-sanctions/29783028.html |access-date=July 18, 2019 |publisher=[[Radio Farda]]}} |
|||
* {{cite news |last1=Hossein-Zadeh |first1=Ismael |author-link=Ismael Hossein-zadeh |date=November 9, 2018 |title=Why Iran Needs a War Economy |url=http://www.payvand.com/news/18/nov/1039.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20190502004654/http://www.payvand.com/news/18/nov/1039.html |archive-date=May 2, 2019 |access-date=December 22, 2018 |publisher=Payvand.com}} |
|||
* {{cite news |last1=Khajehpour |first1=Bijan |date=July 17, 2015 |title=Preventing Iran's post-sanctions job crisis |url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/07/job-creation-highest-priority-post-sanctions-iran.html# |archive-url=https://web.archive.org/web/20160811125700/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/07/job-creation-highest-priority-post-sanctions-iran.html |archive-date=August 11, 2016 |access-date=July 27, 2015 |work=Atieh Group |publisher=[[Al-Monitor]]}} |
|||
* {{cite news |last1=Khajehpour |first1=Bijan |date=April 10, 2015 |title=How the nuclear deal will help Iran's economy |url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/04/economic-impact-iran-nuclear-deal.html# |access-date=April 12, 2015 |work=Atieh Group |publisher=[[Al-Monitor]]}} |
|||
* {{cite news |date=February 16, 2015 |title=Iran's Neoliberal Austerity-Security Budget |url=http://www.payvand.com/news/15/feb/1076.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20160821225253/http://www.payvand.com/news/15/feb/1076.html |archive-date=August 21, 2016 |access-date=February 21, 2015 |work=[[Hooshang Amirahmadi]] |publisher=Payvand.com}} |
|||
* {{cite news |last1=Khajehpour |first1=Bijan |date=January 8, 2015 |title=Iran's new budget to focus on privatization, subsidy reforms |url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/01/iran-economic-forecast-2015.html |access-date=February 2, 2015 |work=Atieh Group |publisher=[[Al-Monitor]]}} |
|||
* {{cite news |last1=Khan |first1=Jeremy |date=August 17, 2014 |title=Iran Lures Investors Anticipating Nuclear Deal May End Sanctions |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-08-17/iran-lures-investors-seeing-nuclear-deal-ending-sanctions.html |access-date=August 20, 2014 |publisher=[[Bloomberg News]]}} |
|||
* {{cite news |last1=Stecklow |first1=Steve |last2=Dehghanpisheh |first2=Babak |last3=Torbati |first3=Yeganeh |date=November 11, 2013 |title=Assets of the Ayatollah |url=https://www.reuters.com/investigates/iran/ |access-date=December 7, 2013 |work=[[Reuters]]}} |
|||
* {{cite news |date=June 23, 2011 |title=Iran's bold economic reform{{Snd}} Economic jihad |url=http://www.economist.com/node/18867440 |access-date=April 7, 2012 |newspaper=[[The Economist]]}} |
|||
* {{cite web |last=Behdad |first=Sohrab |date=October 25, 2010 |title=Where Did Iran's Islamic Economy Come From and Where Did it Go? |url=http://www.payvand.com/news/10/oct/1199.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20101028150310/http://www.payvand.com/news/10/oct/1199.html |archive-date=October 28, 2010 |access-date=October 25, 2010 |publisher=Payvand.com}} |
|||
* {{cite news |last=Askari |first=Hossein |date=August 26, 2008 |title=Iran's economic self-mutilation |url=http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/JH26Ak01.html |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20081121221444/http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/JH26Ak01.html |archive-date=November 21, 2008 |access-date=October 18, 2010 |work=[[Asia Times Online]]}} |
|||
* {{cite news |date=June 22, 2007 |title=Ambitious modernization program for the Tehran Stock Exchange |url=http://www.albawaba.com/news/iran-%E2%80%93-ambitious-modernization-program-tehran-stock-exchange |archive-url=https://web.archive.org/web/20121115064200/http://www.albawaba.com/news/iran-%E2%80%93-ambitious-modernization-program-tehran-stock-exchange |archive-date=November 15, 2012 |access-date=October 18, 2010 |work=Global Investment House}} |
|||
* {{cite web |last=Higgins |first=Andrew |date=June 2, 2007 |title=Inside Iran's Holy Money Machine |url=https://www.wsj.com/news/articles/SB118072271215621679 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160314151542/http://www.wsj.com/news/articles/SB118072271215621679 |archive-date=March 14, 2016 |access-date=July 23, 2014 |work=[[The Wall Street Journal]]}} |
|||
* {{cite news |date=December 9, 2004 |title=Still failing, still defiant |url=http://www.economist.com/node/3471508 |access-date=July 23, 2014 |newspaper=[[The Economist]]}} |
|||
* {{cite news |last=Klebnikov |first=Paul |author-link=Paul Klebnikov |date=July 21, 2003 |title=Millionaire Mullahs |url=https://www.forbes.com/forbes/2003/0721/056.html |access-date=March 16, 2008 |work=[[Forbes]]}} |
|||
{{Refend}}'''Books'''{{Refbegin|40em}} |
|||
* {{cite book |last=Suzanne |first=Maloney |url=https://books.google.com/books?id=6aIyCgAAQBAJ&q=Iran%27s+Political+Economy+since+the+Revolution&pg=PA13 |title=Iran's Political Economy since the Revolution |date=June 2015 |publisher=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-73814-9 |place=New York, USA}} |
|||
* {{cite book |last=Amuzegar |first=Jahangir |author-link=Jahangir Amuzegar |url=https://books.google.com/books?id=rY2bBAAAQBAJ&q=The%20Islamic%20Republic%20of%20Iran%3A%20Reflections%20on%20an%20Emerging%20Economy&pg=PP1 |title=The Islamic Republic of Iran: Reflections on an Emerging Economy |date=October 2014 |publisher=[[Routledge]] |isbn=978-1-85743-748-5 |place=New York, USA}} |
|||
* {{cite book |last1=Parvin |first1=Alizadeh |url=https://books.google.com/books?isbn=1317963008 |title=Iran and the Global Economy: Petro Populism, Islam and Economic Sanctions |last2=Hakimian |first2=Hassan |date=December 2013 |publisher=[[Routledge]] |isbn=978-1-315-86720-5 |place=London, U.K.}} |
|||
* {{Cite book |last1=Ayse |first1=Valentine |url=http://www.thebusinessyear.com/publication/overview/15/iran-2013 |title=The Business Year 2013: Iran |last2=Nash |first2=Jason John |last3=Leland |first3=Rice |date=January 2013 |publisher=The Business Year |isbn=978-1-908180-11-7 |place=London, U.K. |archive-url=https://web.archive.org/web/20150327120712/http://www.thebusinessyear.com/publication/overview/15/iran-2013 |archive-date=March 27, 2015}} |
|||
* {{Cite book |last1=Nash |first1=Jason John |url=http://www.thebusinessyear.com/publication/7/iran-2011 |title=The Business Year 2011: Iran |last2=Sasmaz |first2=Aytng |date=January 2011 |publisher=The Business Year |isbn=978-1-908180-00-1 |place=London, U.K. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140417043321/http://www.thebusinessyear.com/publication/7/iran-2011 |archive-date=April 17, 2014}} |
|||
* {{Cite book |last=Gheissari |first=Ali |url=https://books.google.com/books?id=GcmjCqsgN3gC&q=Contemporary+Iran:+Economy,+Society,+Politics |title=Contemporary Iran: Economy, Society, Politics |date=April 2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |isbn=978-0-19-537849-8 |place=New York, USA}} |
|||
* {{Cite book |last=Wehrey |first=Frederic |url=https://www.rand.org/pubs/monographs/MG821/ |title=The Rise of the Pasdaran: Assessing the Domestic Roles of Iran's Islamic Revolutionary Guards Corps |publisher=[[RAND Corporation]] |year=2009 |isbn=978-0-8330-4620-8 |place=Santa Monica, California, USA |format=PDF}} |
|||
* {{Cite book |last1=Curtis |first1=Glenn |url=https://archive.org/details/irancountrystudy00curt_2 |title=Iran, a country study |last2=Hooglund |first2=Eric |author2-link=Eric Hooglund |date=April 2008 |publisher=[[Library of Congress]] |isbn=978-0-8444-1187-3 |place=Washington, D.C., USA}} |
|||
* {{Cite book |last1=Jbili |first1=A. |url=http://www.imf.org/External/Pubs/NFT/2007/iran/market/market.pdf |title=Islamic Republic of Iran: Managing the Transition to a Market Economy |last2=Kramarenko |first2=V. |last3=Bailén |first3=J. M. |date=March 2007 |publisher=[[International Monetary Fund]] |isbn=978-1-58906-441-6}} |
|||
* {{Cite book |last=Mohammadi |first=Ali |url=https://books.google.com/books?id=lQnt2r5XzkQC |title=Iran encountering globalization: problems and prospects |date=April 2003 |publisher=[[Routledge]] |isbn=978-0-415-30827-4 |place=London, U.K.}} |
|||
* {{Cite book |last1=Parvin |first1=Alizadeh |url=https://books.google.com/books?id=zu8q4fvh26sC |title=The Economy of Iran: Dilemmas of an Islamic State |last2=Hakimian |first2=Hassan |date=March 2001 |publisher=[[I. B. Tauris]] |isbn=978-1-86064-464-1 |place=London, U.K.}} |
|||
* {{cite book |last=Homa |first=Katouzian |author-link=Homa Katouzian |url=https://books.google.com/books?id=klmuCwAAQBAJ&q=The%20Political%20Economy%20of%20Modern%20Iran%3A%20Despotism%20and%20Pseudo-Modernism%2C%201926%E2%80%931979&pg=PA51 |title=The Political Economy of Modern Iran: Despotism and Pseudo-Modernism, 1926–1979 |date=1981 |publisher=[[Macmillan Publishers]] |isbn=978-1-349-04778-9 |place=London, U.K.}} |
|||
{{Refend}}'''Governments'''{{Refbegin|40em}} |
|||
* {{Cite web |date=February 2015 |title=Annual Review 2013/14 |url=http://www.cbi.ir/Newestdoc.aspx?id=0&dn=AnnualReview_en&dl=1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190502004721/https://www.cbi.ir/Newestdoc.aspx?id=0&dn=AnnualReview_en&dl=1 |archive-date=May 2, 2019 |access-date=August 22, 2015 |website=[[Central Bank of Iran]] |format=PDF}} |
|||
* {{Cite web |date=July 2014 |title=Annual Review 2012/13 |url=http://www.cbi.ir/page/11992.aspx |archive-url=https://web.archive.org/web/20140808223618/http://www.cbi.ir/page/11992.aspx |archive-date=August 8, 2014 |access-date=August 8, 2014 |website=[[Central Bank of Iran]] |format=PDF}} |
|||
* {{Cite web |date=January 2014 |title=A Review of the Iranian Tax System |url=http://www.oietai.ir/en/whyiran1/tax |archive-url=https://web.archive.org/web/20140907125747/http://www.oietai.ir/en/whyiran1/tax |archive-date=September 7, 2014 |website=[[Ministry of Economic Affairs and Finance (Iran)#Organization of Investment and Economic and Technical Assistance|Organization for Investment Economic and Technical Assistance of Iran]]}} |
|||
* {{Cite web |last=Katzman |first=Kenneth |date=January 2014 |title=Iran Sanctions |url=https://fas.org/sgp/crs/mideast/RS20871.pdf |website=[[U.S. Congressional Research Service]]}} |
|||
* {{Cite web |date=November 2009 |title=Memorandum of the foreign trade regime of Iran |url=http://www.irantradelaw.com/wp-content/uploads/2010/03/Irans-Foreign-Trade-Regime-Report.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110713054415/http://www.irantradelaw.com/wp-content/uploads/2010/03/Irans-Foreign-Trade-Regime-Report.pdf |archive-date=July 13, 2011 |website=[[Ministry of Commerce (Iran)]]}} |
|||
* {{Cite web |last=Ilias |first=Shayerah |date=June 2008 |title=Iran's Economy |url=https://fpc.state.gov/documents/organization/107234.pdf |publisher=[[U.S. Congressional Research Service]]}} |
|||
* {{Cite web |author-link=Austrade |year=2006 |title=Doing Business in Iran |url=http://www.austrade.gov.au/australia/layout/0,,0_S2-1_CLNTXID0019-2_-3_PWB1151550-4_doingbusiness-5_-6_-7_,00.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20060525004735/http://www.austrade.gov.au/australia/layout/0%2C%2C0_S2-1_CLNTXID0019-2_-3_PWB1151550-4_doingbusiness-5_-6_-7_%2C00.html |archive-date=May 25, 2006 |website=Austrade}} |
|||
* {{Cite web |year=2004 |title=The National Report on E-Commerce in Iran |url=http://www.irtp.com/laws/re/NATIONAL%20REPORT%202004.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20060427124845/http://www.irtp.com/laws/re/NATIONAL%20REPORT%202004.pdf |archive-date=April 27, 2006 |website=Ministry of Commerce (Iran)}} |
|||
* {{Cite web |author-link=Management and Planning Organization of Iran |year=2004 |title=Millennium Development Goals |url=http://www.mporg.ir/Iran+MDG+Report+2004.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20071128182514/http://www.mporg.ir/Iran%20MDG%20Report%202004.pdf |archive-date=November 28, 2007 |website=Management and Planning Organization of Iran}} |
|||
* {{Cite periodical|title=Basic Data on the Economy Of Iran|periodical=Overseas Business Reports|date=December 1971|publisher=U.S. Department of Commerce|url=https://books.google.com/books?id=yf05D9WrMPcC&q=economy+of+Iran}} |
|||
{{Refend}}'''Papers'''{{Refbegin|40em}} |
|||
* {{Cite web |year=2016 |title=Science, Technology and Innovation Policy Review{{Snd}} The Islamic Republic of Iran |url=http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/dtlstict2016d3_summary_en.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220085442/http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/dtlstict2016d3_summary_en.pdf |archive-date=December 20, 2016 |access-date=December 7, 2016 |website=[[United Nations Conference on Trade and Development]]}} |
|||
* {{cite web |date=October 3, 2016 |title=Iran: Concluding Statement of an IMF Staff Visit |url=http://www.imf.org/en/News/Articles/2016/10/03/MS100316-Iran-Concluding-Statement-of-an-IMF-Staff-Visit |access-date=December 12, 2016 |website=[[International Monetary Fund]]}} |
|||
* {{Cite web |date=Winter 2014 |title=Entrepreneurship Ecosystem in Iran |url=http://www.cgiran.org/main/images/files/20140429102612_IranEntrepreneurshipEcosystemReport-IEA2013-v2.pdf |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20150913025022/http://www.cgiran.org/main/images/files/20140429102612_IranEntrepreneurshipEcosystemReport-IEA2013-v2.pdf |archive-date=September 13, 2015 |website=Iran Entrepreneurship Association}} |
|||
* {{Cite web |date=April 2014 |title=Islamic Republic of Iran |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2014/cr1493.pdf |website=[[International Monetary Fund]]}} |
|||
* {{Cite web |date=February 2014 |title=Investment Guide To Iran |url=http://www.atiehbahar.com/eninvestmentText/103/Iran-Investment-Guide/default.aspx |archive-url=https://web.archive.org/web/20140317015123/http://www.atiehbahar.com/eninvestmentText/103/Iran-Investment-Guide/default.aspx |archive-date=March 17, 2014 |website=Atieh Bahar Consulting}} |
|||
* {{Cite web |date=April 2011 |title=Regional Economic Outlook: Middle East and Central Asia |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/reo/2011/mcd/eng/pdf/mreo0411.pdf |website=[[International Monetary Fund]]}} |
|||
* {{Cite web |date=October 2010 |title=Regional Economic Outlook: Middle East and Central Asia |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/reo/2010/mcd/eng/10/mreo1024.pdf |website=[[International Monetary Fund]]}} |
|||
* {{Cite journal |last=Salehi-Isfahani |first=Djavad |author-link=Djavad Salehi-Isfahani |date=November 2011 |title=Iranian Youth in Times of Economic Crisis |url=http://filebox.vt.edu/users/salehi/Iranian%20youth.pdf |journal=Iranian Studies |volume=44 |issue=6 |pages=789–806 |doi=10.1080/00210862.2011.570510 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130503182833/http://filebox.vt.edu/users/salehi/Iranian%20youth.pdf |archive-date=May 3, 2013 |access-date=September 1, 2012}} |
|||
* {{Cite web |author=IMF Staff Report |date=March 2010 |title=Islamic Republic of Iran |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2010/cr1074.pdf |website=[[International Monetary Fund]]}} |
|||
* {{Cite web |date=January 2010 |title=Economic Prospects for the Middle East and North Africa Region |url=http://siteresources.worldbank.org/INTGEP2010/Resources/GEP2010Summer2010-MENAAnnex.pdf |website=[[World Bank]]}} |
|||
* {{Cite web |year=2008 |title=Normalization of Economic Relations: Consequences for Iran's Economy and the United States |url=http://www.nftc.org/default/trade/NFTC%20Iran%20Normalizaton%20Book.pdf |website=[[National Foreign Trade Council]]}} |
|||
* {{Cite report |url=http://www.chicagobooth.edu/alumni/clubs/pakistan/docs/next11dream-march%20%2707-goldmansachs.pdf |title=The N-11: More Than an Acronym |date=March 2007 |publisher=[[Goldman Sachs]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20100331050553/http://www.chicagobooth.edu/alumni/clubs/pakistan/docs/next11dream-march%20%2707-goldmansachs.pdf |archive-date=March 31, 2010}} |
|||
* {{Cite web |date=February 2005 |title=Science, Technology and Innovation Policy Review – The Islamic Republic of Iran |url=http://unctad.org/en/docs/iteipc20057_en.pdf |website=[[United Nations Conference on Trade and Development]]}} |
|||
* {{Cite web |year=2003 |title=Small and Medium Enterprises in Iran |url=http://www.unido.org/fileadmin/user_media/Publications/Pub_free/Strategy_document_to_enhance_contribution_of_efficient_and_competitive_SME_sector%20_in_Iran.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130903060902/http://www.unido.org/fileadmin/user_media/Publications/Pub_free/Strategy_document_to_enhance_contribution_of_efficient_and_competitive_SME_sector%20_in_Iran.pdf |archive-date=September 3, 2013 |access-date=January 31, 2010 |website=[[United Nations Industrial Development Organization]]}} |
|||
* {{Cite report |url=http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/NISPAcee/UNPAN015616.pdf |title=Building Iran's Software Industry |last=Nichols |first=Brian |author2=Sahay, Sundeep |publisher=[[University of Manchester]] |access-date=March 22, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304042110/http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/NISPAcee/UNPAN015616.pdf |archive-date=March 4, 2016 |via=United Nations |year=2003}} |
|||
* {{Cite web |date=June 1994 |title=Islamic Republic of Iran{{Snd}} Services for Agriculture and Rural Development |url=http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/1994/06/20/000009265_3961004234937/Rendered/PDF/multi_page.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20080723090455/http://www.austrade.gov.au/Agribusiness-to-Iran/default.aspx |archive-date=July 23, 2008 |website=[[World Bank]]}} |
|||
{{Refend}} |
|||
== External links == |
|||
{{Wikivoyage|Iran|Iran (including business etiquette information)}}{{Sister project links|Economy of Iran}}<!--PLEASE ADD SITES RELATING TO THE IRANIAN ECONOMY AS A WHOLE. EXTERNAL LINKS PERTAINING TO SPECIFICS SHOULD BE PLACED IN THE CORRESPONDING ARTICLES. YOU CAN ALSO PLACE RESEARCH PAPERS/NEWS ITEMS AT [[Talk:Economy of Iran/helpful links]]--> |
|||
; General |
|||
* [http://news.bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/middle_east/06/iran_maps/html/default.stm BBC]{{Snd}} Iran in Maps (Population, land and infrastructure) |
|||
* [http://www.dmoz.org/Regional/Middle_East/Iran/Business_and_Economy/ DMOZ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140415000000/http://www.dmoz.org/Regional/Middle_East/Iran/Business_and_Economy|date=April 15, 2014}}{{Snd}} Business and Economy of Iran (Open Directory) |
|||
* [http://www.financialtribune.com/ ''Financial Tribune'']{{Snd}} [[Financial Tribune|Iran's economic and business newspaper]] (in English) |
|||
* [http://www.parstimes.com/business/iran/ Pars Times]{{Snd}} Iran Business Resources (Comprehensive list of resources on the Internet relating to Iran and its economy) |
|||
; Governments |
|||
* {{in lang|en}} [https://www.mefa.gov.ir/ Ministry of Economic Affairs and Finance Of Iran] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101203110805/http://www.mefa.gov.ir/|date=December 3, 2010}}{{Snd}} Official Website |
|||
* {{in lang|en}} [https://en.mimt.gov.ir/ Ministry of Industry, Mine & Trade of Iran] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201217142023/https://en.mimt.gov.ir/|date=December 17, 2020}}{{Snd}} Official Website |
|||
* {{in lang|en}} [https://www.cbi.ir/ Central Bank of Iran] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201124161424/https://www.cbi.ir/|date=November 24, 2020}}{{Snd}} Detailed statistics about Iran's economy and sectors, including national accounts and annual reviews |
|||
* [http://www.freezones.ir/ High Council of Iran Free Trade-Industrial Zone] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120209082957/http://www.freezones.ir/|date=February 9, 2012}}{{Snd}} Official site with information on [[Foreign Direct Investment in Iran#Free trade zones and special economic zones|Iran's Free Trade Zones]] |
|||
* [http://www.investiniran.ir/ Organization For Investment, Economic and Technical Assistance of Iran] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200620224526/https://www.investiniran.ir/|date=June 20, 2020}}{{Snd}} [[Ministry of Economic Affairs and Finance (Iran)|Government]] "one-stop institution" for [[foreign direct investment in Iran]] (Including information on labor laws, taxation and customs) |
|||
* [http://tpo.ir/ Trade Promotion Organization of Iran] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160917175414/http://www.tpo.ir/|date=September 17, 2016}}{{Snd}} Many useful information about trade, FDI, economic reports, customs, laws, statistics, links and opportunities for investors in Iran (Affiliated to [[Ministry of Commerce (Iran)|Iran's Ministry of Commerce]]) |
|||
* [http://www.austrade.gov.au/Australian/Export/Export-markets/Countries/Iran/Market-Profile Austrade] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161002080358/http://www.austrade.gov.au/Australian/Export/Export-markets/Countries/Iran/Market-Profile|date=October 2, 2016}}{{Snd}} Iran Profile (Many practical information and sector specific reports, with useful websites and resources. Login required for sector reports) |
|||
* [https://www.gov.uk/government/publications/doing-business-with-iran/frequently-asked-questions-on-doing-business-with-iran U.K. Department for International Trade]{{Snd}} Doing business in Iran (Trade and export guide) |
|||
* [https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/ U.S. Central Intelligence Agency: Iran's entry]{{Snd}} [[The World Factbook]] |
|||
* [https://www.eia.gov/international/overview/country/IRN U.S. Department of Energy: Iran's entry]{{Snd}} Oil, gas, electricity, data, profile, analysis and resources |
|||
; Publications and statistics |
|||
* [https://web.archive.org/web/20091006011603/http://www.irantracker.org/global-business-in-iran American Enterprise Institute]{{Snd}} Global Investment in Iran (Indicative list of major international companies investing in Iran broken down by their nationality, sector of activity and amount invested) |
|||
* [http://store.businessmonitor.com/iran Business Monitor International] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150222064103/http://store.businessmonitor.com/iran|date=February 22, 2015}}{{Snd}} Iran Business Forecast Report (Login required for sector reports) |
|||
* [https://www.thebusinessyear.com/iran Business Year – Iran] (VIP interviews, economic data, sector reports, investment opportunities) |
|||
* [http://country.eiu.com/Iran Economist Intelligence Unit: Iran's entry]{{Snd}} Forecast, factsheet, regulation, economic data & structure (Login required for some reports) |
|||
* [http://www.imf.org/external/country/IRN/index.htm International Monetary Fund]{{Snd}} Analysis, reports and recommendations for Iran |
|||
* [https://www.amar.org.ir/english/ Statistical Center of Iran]{{Snd}} Statistics by topic, database and metadata |
|||
* [http://www.turquoisepartners.com/iraninvestment/ Turquoise Partners] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100111055129/http://www.turquoisepartners.com/iraninvestment/|date=January 11, 2010}}{{Snd}} ''[[Turquoise Partners#Iran Investment Monthly|Iran Investment Monthly]]'' (Reports on the [[Tehran Stock Exchange]] and Iran's economy) |
|||
* [http://www.worldbank.org/en/country/iran World Bank]{{Snd}} Social and economic indicators for Iran |
|||
{{Navboxes|state=|title=[[File:Flag map of Iran.svg|30px]] Articles related to the economy of Iran|list={{Economy of Iran}} |
|||
{{TSE Companies of Iran}} |
|||
{{Banks of Iran}} |
|||
{{Energy in Iran}} |
|||
{{OPEC}} |
|||
{{Asia in topic|Economy of}}}}<references /> |
|||
11:44, 13 Օգոստոսի 2024-ի տարբերակ
Իրանը ունի խառը տնտեսություն՝ մեծ պետական հատվածով: Իրանի տնտեսության 60%-ը պլանային տնտեսություն է[1]: Իրանի տնտեսությունը բնութագրվում է իր ածխաջրածնային, գյուղատնտեսական և սպասարկման ոլորտներով, ի լրումն արտադրական և ֆինանսական ծառայությունների[2], որտեղ 40-ից ավելի արդյունաբերություններ ուղղակիորեն ներգրավված են Թեհրանի ֆոնդային բորսայում: Ֆոնդային բորսան վերջին տասնամյակում եղել է աշխարհի լավագույն բորսաներից մեկը[3]: Ունենալով աշխարհում նավթի ապացուցված պաշարների 10%-ը և գազի իր պաշարների 15%-ը, Իրանը համարվում է «էներգետիկ գերտերություն»[4][5][6][7][8]:
Իրանի տնտեսության եզակի առանձնահատկությունը խոշոր կրոնական հիմնադրամների առկայությունն է, որոնք կոչվում են բոնյադներ, որոնց բյուջեները կազմում են կենտրոնական կառավարության ծախսերի ավելի քան 30 տոկոսը[9]:
Գների վերահսկումն ու սուբսիդիաները, մասնավորապես սննդամթերքի և էներգիայի վերաբերյալ[10][11] մեծապես կարևոր են տնտեսության մեջ: Մաքսանենգությունը, վարչական վերահսկողությունը, համատարած կոռուպցիան[12][13] և այլ սահմանափակող գործոնները խաթարում են մասնավոր հատվածի աճը[14]: Կառավարության 20-ամյա տեսլականը (2020 թվականի դրությամբ) ներառում է շուկայի վրա հիմնված բարեփոխումներ, որոնք արտացոլված են կառավարության մեջ՝ հնգամյա զարգացման ծրագրով[15]: Երկրի արտահանման մեծ մասը նավթն ու գազն են, որոնք օրինակ կազմել են 2010 թվականի պետական եկամուտների մեծ մասը[16]: Այնուամենայնիվ, 2022 թվականի մարտին Իրանի խորհրդարանը այն ժամանակվա նոր նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիի օրոք որոշել է վերացնել սննդամթերքի, դեղամիջոցների և կենդանիների կերերի ներմուծման հիմնական սուբսիդիան, որը 2021 ֆինանսական տարվա ընթացքում կազմել է 15 միլիարդ դոլար[17]: Նաև 2022 թվականի մարտին համաձայնեցվել է Ռուսաստանից 20 միլիարդ տոննա հիմնական ապրանքների արտահանում, այդ թվում՝ բուսական յուղ, ցորեն, գարի և եգիպտացորեն[17]:
Իրանի կրթված բնակչությունը, մարդկային բարձր զարգացումը, կաշկանդված տնտեսությունը և ոչ բավարար արտաքին և ներքին ներդրումները դրդել են իրանցիների աճող թվին աշխատանք փնտրել արտասահմանում, ինչը հանգեցել է զգալի կրթված բնակչության արտահոսքի[18][19][20][21]: Այնուամենայնիվ, 2015 թվականին Իրանը և P5+1-ը համաձայնության են եկել միջուկային ծրագրի շուրջ, որը վերացրել է միջազգային պատժամիջոցների մեծ մասը: Հետևաբար, կարճ ժամանակահատվածում զբոսաշրջության ոլորտը զգալիորեն բարելավվել է և երկրի գնաճը սկսել է նվազել, չնայած 2018 թվականին ԱՄՆ-ի Համատեղ համապարփակ գործողությունների ծրագիրից դուրս գալը կրկին խոչընդոտել է տնտեսության աճին և ավելացրել գնաճը։
ՀՆԱ-ն կրճատվել է 2018 և 2019 թվականներին, սակայն 2020 թվականին եղել է «համեստ վերականգնում»[22]: Մարտահրավերները ներառում են 2020 թվականի փետրվարին սկսված COVID-19-ի բռնկումը և 2018 թվականի կեսերին վերսկսված ԱՄՆ պատժամիջոցները, պատժամիջոցների պատճառով սկսվել է գործազրկության աճ[22], գնաճ[23][22], «քրոնիկորեն թույլ և թերկապիտալացված» բանկային համակարգ[22][22][24] և «անեմիկ» մասնավոր հատված[22]: Իրանի արժույթը (իրանական ռիալը) արժեզրկվե է[25], և Իրանը համեմատաբար ցածր վարկանիշ ունի «Տնտեսական ազատության»[26][22] և «գործարարություն վարելու հեշտություն» հատվածում[27]:
Պատմություն
Ք.ա. 546 թվականին Կրեսոս Լիդիացին պարտվել է և գերվել պարսիկների կողմից, որոնք այնուհետև ոսկին ընդունել են որպես իրենց մետաղադրամների հիմնական մետաղ[28][29]: Եսթեր աստվածաշնչյան գրքում կան տեղեկություններ այն մասին, որ Քսերքսես Մեծի օրոք (մ.թ. ա. 485-465 թվականներ) Սուսայից հաղորդագրություններ են ուղարկվել այնպիսի հեռավոր նահանգներ, ինչպիսիք են Հնդկաստանը և Քուշի թագավորությունը: Հերոդոտոսի ժամանակ (մ.թ. ա. մոտ 475 թվական) Պարսկական կայսրության թագավորական ճանապարհը անցնել է Սուսա քաղաքից մոտ 2857 կմ հեռավորության վրա՝ Քարուն գետի վրա (Տիգրիսից 250 կմ արևելք) մինչև Էգեյան ծովի Զմյուռնիայի նավահանգիստ (ներկայիս Իզմիր Թուրքիայում):
Իրանում ժամանակակից գյուղատնտեսությունը սկիզբ է առել 1850-ական թվականներից, երբ Ամիր Քաբիրը մի շարք փոփոխություններ է կատարել ավանդական գյուղատնտեսական համակարգում: Նման փոփոխությունները ներառում են՝ փոփոխված սերմերի ներմուծումը և այլ երկրների հետ համագործակցության պայմանագրերի կնքումը: Պոլյակովի Էսթերքեզի բանկը գնվել է 1898 թվականին Ռուսաստանի ցարական կառավարության կողմից, իսկ ավելի ուշ 1920 թվականին պայմանագրով անցել է Իրանի կառավարության ձեռքը[30]։ Բանկն իր գործունեությունը շարունակել է Իրանի բանկ անվամբ մինչև 1933 թվականը, երբ հիմնադրվել է նորաստեղծ Քեշավարզի բանկը[30][31]:
Պարսկաստանի կայսերական բանկը հիմնադրվել է 1885 թվականին, գրասենյակներ է ունեցել Պարսկաստանի բոլոր խոշոր քաղաքներում[32]: Ռեզա շահ Փահլավին բարելավել է երկրի ընդհանուր ենթակառուցվածքը, իրականացրել է կրթական բարեփոխումներ, պայքար է մղել արտաքին ազդեցության դեմ, բարեփոխել է իրավական համակարգը և ներդրել ժամանակակից արդյունաբերությունը։ Այս ընթացքում Իրանը սոցիալական փոփոխությունների, տնտեսական զարգացման և հարաբերական քաղաքական կայունության շրջան է ապրել[33]:
Ռեզա շահ Փահլավին, որը հրաժարվել է գահից 1941 թվականին, նրան հաջորդել է իր որդին՝ Մոհամմադ Ռեզա Շահ Փահլավին (1941-79 թվականներ)։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի (1939–45 թվականներ) և անմիջապես հաջորդող տարիներին Իրանի տնտեսության մեջ հիմնարար փոփոխություն տեղի չի ունեցել։ Այնուամենայնիվ, 1954-1960 թվականներին նավթային եկամուտների արագ աճը և կայուն արտաքին օգնությունը հանգել են ավելի մեծ ներդրումների և արագ տեմպերով տնտեսական աճի, հիմնականում պետական հատվածում: Հետագայում գնաճը աճել է, ազգային արժույթի (ռիալի) արժեքը արժեզրկվեց, և ձևավորվել է արտաքին առևտրի դեֆիցիտը։ Այս խնդիրների դեմ պայքարի համար իրականացվող տնտեսական քաղաքականությունը հանգեցրել է անվանական տնտեսական աճի տեմպերի և մեկ շնչին ընկնող եկամուտների նվազմանը մինչև 1961 թվականը[34]:
Մինչև 1979 թվականը Իրանը զարգացել է աագ տեմպերով։ Մինչև 1970-ական թվականները, երկիրը ենթարկվել է զգալի արդյունաբերականացման և արդիականացման[35][36]: Տեմպը դանդաղել է 1978 թվականին, քանի որ կապիտալի արտահոսքը հասել է 30-40$ մլրդ դոլար[37]:
1979-ի ազգայնացումներից և Իրանա-իրաքյան պատերազմի բռնկումից հետո տնտեսության ավելի քան 80%-ը անցել է կառավարության վերահսկողության տակ[38]: Իրաքի հետ ութամյա պատերազմը խլել է առնվազն 300,000 իրանցիների կյանք, ավելի քան 500,000-ը վիրավորվել է: Պատերազմը երկրի տնտեսությանը տվել է մոտ 500 միլիարդ դոլարի վնաս[39][40]:
1988 թվականին ռազմական գործողությունների դադարեցումից հետո կառավարությունը փորձել է զարգացնել երկրի կապի, տրանսպորտի, արտադրության, առողջապահության, կրթության և էներգետիկայի ոլորտները (ներառյալ ատոմային էներգիայի հեռանկարային օբյեկտները) և սկսել է ինտեգրել իր կապի և տրանսպորտային համակարգերը հարևան պետությունների հետ[41]:
Հեղափոխությունից ի վեր կառավարության նպատակների թվում են եղել՝ տնտեսական անկախությունը, լրիվ զբաղվածությունը և հարմարավետ կենսամակարդակը, սակայն Իրանի բնակչությունը 1980 թվականից մինչև 2000 թվականը կրկնապատկվել է, իսկ միջին տարիքը սկսել է նվազել[42]: Թեև շատ իրանցիներ ֆերմերներ են, գյուղատնտեսական արտադրանքը 1960-ականներից ի վեր հետևողականորեն նվազել է: 1990-ականների վերջին Իրանը ներմուծել է իր սննդամթերքի մեծ մասը: Այդ ժամանակ գյուղերում տնտեսական դժվարությունները հանգեցրել են նրան, որ շատ մարդիկ տեղափոխվել են քաղաքներ[43]:
-
Իրանի նահանգներնըստ ազգային ՀՆԱ-ում ներդրման (2014 թվական) -
Սոցիալ-տնտեսական ծախսեր(2004 թվկանա) -
Մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի պատմական զարգացումը Իրանում (1820-2018 թվականներ) -
Տնտեսական հաշվարկ (2002 թվական) -
Գնաճի մակարդակը (1980-2010 թվականներ) -
Շուկայական իրացվելիություն (2012 թվական) -
Սպառողական գների ինդեքսը, ընդհանուր փողի զանգվածը և արտարժույթի պահուստները (2000-2011 թվականներ) -
ԱՄՆ դոլար/Իրանական ռիալ փոխարժեք (2003-2014 թվականներ) -
Պարտքի սպասարկում(1980-2000 թվականներ) -
Վճարային հաշվեկշիռ(2003-2007 թվակա) -
Թեհրանի ֆոնդային բորսայի-Դոու-Ջոնսի արդյունաբերական ցուցանիշի հարաբերակցությունը և նավթի գինը (2000-2009 թվականներ) -
Նավթի արտադրություն և սպառում (1977-2010 թվականներ) -
Նավթի և գազի արտադրություն (1970-2030 թվականներ)
Մակրոտնտեսական միտումներ
Իրանի գիտության ազգային բյուջեն 2005 թվականին կազմել է մոտ 900 միլիոն դոլար, որը մոտավորապես համարժեք է 1990 թվականի ցուցանիշին[44]: 2000 թվականի սկզբին Իրանը հետազոտություններին և մշակումներին հատկացրել է իր ՀՆԱ-ի մոտ 0,4 տոկոսը, ինչը 1,4 տոկոսով ցածր է երկրի միջին ցուցանիշից[45]: 2009 թվականին գիտական հետազոտությունների հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ կազմել է 0,87 տոկոս՝ կառավարության միջնաժամկետ նպատակային 2,5 տոկոսի դիմաց[46]: Իրանը 2011 թվականին աշխարհում առաջին տեղն է զբաղեցրել գիտական աճի ցուցանիշով, իսկ 2012 թվականին՝ 17-րդը գիտության արտադրության ոլորտում։
Իրանն ունի լայն և բազմազան արդյունաբերական բազա[47]: Ըստ The Economist-ի ՝ Իրանը արդյունաբերական զարգացած երկրների ցանկում զբաղեցրել է 39-րդ տեղը՝ 2008 թվականին արտադրելով 23 միլիարդ դոլարի արդյունաբերական արտադրանք[48]: 2008-2009 թվականներին Իրանը արդյունաբերական արտադրության տարեկան աճով 69-րդ հորիզոնականից տեղափոխվել է 28-րդ հորիզոնական՝ 2008 թվականի միջազգային ֆինանսական ճգնաժամից իր հարաբերական մեկուսացման պատճառով[49]:
21-րդ դարի սկզբին սպասարկման ոլորտն ամենամեծն է եղել երկրում, որին հաջորդել են արդյունաբերությունը (հանքարդյունաբերություն և արտադրություն) և գյուղատնտեսությունը: 2008 թվականին ՀՆԱ-ն գնահատվել է 382,3 միլիարդ դոլար կամ 5,470 դոլար մեկ շնչի հաշվով[50]:
2010 թվականին կանխատեսվել է, որ անվանական ՀՆԱ-ն կկրկնապատկվի առաջիկա հինգ տարում[51]: Այնուամենայնիվ, ակնկալվել է, որ իրական ՀՆԱ-ի աճը տարեկան կկազմի միջինը 2,2%՝ 2012-16 թվականներին, ինչը անբավարար է եղել գործազրկության մակարդակը նվազեցնելու համար[52]: Ավելին, միջազգային պատժամիջոցները վնաս են հասցրել տնտեսությանը՝ կրճատելով նավթի արտահանումը կիսով չափ, այդ ամենը վերականգնվել է 2016 թվականին[53][54]: Իրանական ռիալը կորցրել է իր արժեքի կեսից ավելին 2012 թվականին՝ Իրանին ուղղորդելով դեպի ներմուծման փոխարինող արդյունաբերականացում և դիմադրողական տնտեսություն[53][55][56]: Ըստ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի՝ Իրանը ունի «անցումային տնտեսություն» այսինքն ՝ պլանային տնտեսությունից շուկայական տնտեսության անցում[57]:
ՄԱԿ-ը Իրանի տնտեսությունը դասում է կիսազարգացածների շարքին[58]: 2014 թվականին Իրանը համաշխարհային տնտեսական ֆորումի կողմից կազմված 144 երկրների համաշխարհային մրցունակության վարկանիշում զբաղեցրել է 83-րդ տեղը[59][60][61]: Քաղաքական և արժութային կայունությունը համարվում են Իրանում բիզնես վարելու ամենախնդրահարույց գործոնները: Ֆինանսավորման հասանելիության դժվարությունները նույնպես մեծ խնդիր են, հատկապես փոքր և միջին ձեռնարկությունների համար: Իրանի ֆինանսական ռեսուրսների մեծ մասն ուղղվում է առևտրին, մաքսանենգությանը և շահարկումներին, այլ ոչ թե արտադրությանը: Ըստ Goldman Sachs-ի Իրանը 21-րդ դարում աշխարհի խոշորագույն տնտեսություններից մեկը դառնալու ներուժ ունի[62][63]: Իրանի նախկին նախագահ Հասան Ռոհանին 2014 թվականին հայտարարել է, որ երկիրը ներուժ ունի առաջիկա 30 տարվա ընթացքում դառնալու տասը խոշորագույն տնտեսություններից մեկը[64]:
Հիմնական խնդիրներից մեկը, որին հաճախ անդրադառնում են իրանցի արդյունաբերողները, այն է, որ կառավարությունը նրանց աջակցություն չի ցուցաբերում ՝ թույլ տալով նմանատիպ բաղադրիչների կամ ապրանքների ներմուծում երկիր, ինչը խաթարում է նրանց գործունեությունը և ներքին շուկան: Դա մասամբ պայմանավորված է կառավարության ներսում կոռումպացված շահերով և սխալ կառավարմամբ:
 |
| Գիտական աճը Իրանում |
.jpg)
| Տարի
(Աղբյուր՝ Արժույթի միջազգային հիմնադրամ)[65] |
ՀՆԱ, ընթացիկ գներ
(Միլիարդ իրանական ռեալ) |
Ենթադրյալ Գնողունակության համարժեքությունը
(ԱՄՆ դոլար) |
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն ըստ ՊՄԳ-ի
(ընթացիկ միջազգային դոլարով) |
Գնաճի Ինդեքս
(սպառողական գների միջին Ինդեքս) (2011/2012=100) ընթացիկ հաշվի մնացորդ |
Ընթացիկ հաշիվ
(Միլիարդ ԱՄՆ դոլար) |
Բնակչություն
(միլիոն մարդ) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1980 | 6,622 | 40 | 4,267 | 0.5 | -3.6 | 38 |
| 1985 | 16,556 | 53 | 6,469 | 0.9 | -0.9 | 48 |
| 1990 | 35,315 | 101 | 6,410 | 2.5 | -2.7 | 55 |
| 1995 | 185,928 | 399 | 7,265 | 9 | 3.4 | 64 |
| 2000 | 580,473 | 940 | 9,666 | 21 | 12.5 | 64 |
| 2005 | 1,831,739 | 2,025 | 13,036 | 40 | 15.4 | 69 |
| 2010 | 4,333,088 | 3,498 | 16,664 | 82 | 27.3 | 74 |
| 2015 (est.) | 13,077,142 | 9,788 | 16,918 | 253 | 6.9 | 79 |
Բարեփոխումների պլան
Հանրային առողջապահության և միջազգային հարաբերությունների ընդլայնումը հինգերորդ պլանի մյուս հիմնական նպատակներն են՝ հավակնոտ միջոցառումների շարք, որոնք ներառում են սուբսիդավորման բարեփոխումները, բանկային կապիտալիզացիան, արժույթը, հարկումը, մաքսային համակարգը, շինարարությունը, զբաղվածությունը, ապրանքների և ծառայությունների համազգային բաշխումը, սոցիալական արդարությունը և արտադրողականությունը[66]: Նպատակ է եղել մինչև 2015 թվականը երկիրը դարձնել ինքնաբավ և տարեկան 100 միլիարդ դոլարի սուբսիդիաների վճարումը փոխարինել նպատակային սոցիալական աջակցությամբ[67][68][69][70]: Այս բարեփոխումները ուղղված են երկրի անարդյունավետության և գների խեղաթյուրման հիմնական աղբյուրներին և, հույս է եղել որ, սրանք հանգեցնելու են տնտեսության գրեթե բոլոր ոլորտների խոշոր վերակառուցման[68]: Որպես այդպիսին, Իրանը, հանելով էներգիայի սուբսիդիաները, մտադիր է իր արդյունաբերությունն ավելի արդյունավետ և մրցունակ դարձնել[71]: Ակնկալվել է, որ մինչև 2016 թվականը Իրանի տնտեսական աճի մեկ երրորդը կբխի արտադրողականության բարելավումից: Էներգիայի սուբսիդիաները երկիրը դարձրել են աշխարհի ամենաէներգաարդյունավետ երկրներից մեկը՝ էներգիայի ինտենսիվությամբ երեք անգամ գերազանցելով համաշխարհային միջինը և 2,5 անգամ ավելի բարձր, քան մերձավորարևելյան միջինից[72]: Անկախ սեփական խնդիրներից, բանկային հատվածը դիտվում է որպես սուբսիդիաների վերացման պոտենցիալ հեջ, քանի որ չի ակնկալվում, որ ծրագիրն ուղղակիորեն ազդի բանկերի վրա[73]:
Ազգային պլանավորում
Իրանի բյուջեն սահմանվում է Իրանի կառավարման և պլանավորման կազմակերպության կողմից և կառավարության կողմից առաջարկվում է խորհրդարանին մինչև տարեվերջ: Մեջլիսի կողմից բյուջեի հաստատումից հետո Կենտրոնական բանկը դրամավարկային և վարկային քաղաքականություն է ներկայացնում Փողի և վարկի խորհրդին՝ հաստատման համար: Այնուհետև այս քաղաքականության հիմնական տարրերը ներառված են տնտեսական զարգացման հնգամյա ծրագրում[74]: Պլանը «Vision 2025»-ի՝ երկարաժամկետ կայուն աճի ռազմավարության մի մասն է[75]:
| Item | 2010 (ձեռք բերված) | 2010-15 թվականներ (նպատակային ցուցանիշ) |
|---|---|---|
| ՀՆԱ-ի համաշխարհային վարկանիշ | 18-րդ խոշորագույն տնտեսությունն ըստ գնողունակության համարժեքությունի[76] | 2015 թվականին եղել է 12-րդը: |
| Տարեկան աճի տեմպ | 2.6% | Միջին հաշվով 8% (հիմնված 1,1 տրիլիոն ԱՄՆ դոլարի ներքին և օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների վրա)[77][78], կանխատեսում ՝ միջինը 3,6% (2009-14)[79] |
| Գործազրկություն | 11.8% ըստ կառավարության, ոչ պաշտոնական՝ 12-22%[80], 30%, ըստ ընդդիմության[81] | մինչև 2015 թվականը 7%-ով՝ ամեն տարի ստեղծելով 1 միլիոն նոր աշխատատեղ[77] |
| Գնաճի մակարդակը | 15% (2010 թվականի հունվարի դրությամբ) | միջինը 12%[77] |
| Ավելացված արժեքի հարկ | 3% | 8%[82] |
| Սեփականաշնորհում | Տարեկան մասնավորեցվելու է պետական ձեռնարկությունների 20%-ը[83] | |
| Կոոպերատիվ հատվածի մասնաբաժինը (%ՀՆԱ) | < 5%[84] | 25%[85] |
| Գ և Տ (%ՀՆԱ) | 0.87% | 2.5%[86] |
| Ոչ նավթային արտահանման մասնաբաժին | 20% | 30% (83 միլիարդ դոլար) մինչև 2016 թվականը[77][82][87] |
| Նավթի գինը և բյուջեի եկամուտները | 60 դոլար մեկ բարելի համար | 65 դոլար մեկ բարելի դիմաց[77] / ակնկալվել է, որ 2015 թվականին նավթի և գազի եկամուտները կկազմեն 250 միլիարդ դոլար[88], երբ ընթացիկ նախագծերը գործարկվեն: Արժույթի միջազգային հիմնադրամի կանխատեսումներով՝ ընդամենը 60 միլիարդ դոլար[89] |
| Զարգացման ազգային հիմնադրամ | Չկա տվյալ | Մինչև 2015 թվականը նավթային եկամուտների 30 տոկոսը ուղղվել է ազգային զարգացման հիմնադրամին[90] |
| Նավթի արդյունահանում | Օրական 4,1 միլիոն բարել | Օրական 5,2 մլն բարել (նախատեսվել է հորատել և շահագործման հանձնել մոտ 2500 նավթի և գազի հորեր)[91] |
| Բնական գազի արդյունահանում | Չկա տվյալ | Օրական 900 միլիոն խորանարդ մետր |
| Հետազոտական ծրագրեր նավթային արդյունաբերության | Չկա տվյալ | Մինչև 2015 թվականը 380 հետազոտական նախագծերի իրականացում, որոնք ընդգրկում են արդյունահանման գործակցի բարձրացում, գազի փոխակերպում և Հիդրո-վերափոխում[92] |
| Ներդրումներ նավթի և գազի արդյունաբերության մեջ | Չկա տվյալ | Տարեկան 20 միլիարդ դոլար մասնավոր և օտարերկրյա ներդրումներ՝ մասամբ նավթի վերամշակման հզորությունների ավելացման համար[77][93] |
| Նավթաքիմիական արտադրանք | Տարեկան 50 միլիոն տոննա | Տարեկան 100 միլիոն տոննա[94][95] |
| Բունկերավորում | Պարսից ծոցի շուկայի մասնաբաժինը կազմել է 25% | Շուկայի մասնաբաժինը տարեկան 50% կամ 7,5 միլիոն տոննա հեղուկ վառելիք[96] |
| Նավթամթերքի պահեստավորման հզորություն | 11,5 միլիարդ լիտր | 16,7 միլիարդ լիտր |
| Բնական գազի պահեստավորման հզորություն | Չկա տվյալ | 14 միլիարդ խորանարդ մետր |
| Էլեկտրաէներգիայի արտադրության հզորություն | 61 000 ՄՎտ | 86 000 ՄՎտ[97] |
| Էլեկտրակայանների արդյունավետություն | 38% | 45%[98] |
| Ներդրումներ հանքարդյունաբերության ոլորտում | Չկա տվյալ | 70 միլիարդ դոլար / 700,000 միլիարդ ռիալ[99] |
| Հում պողպատի արտադրություն | ~Տարեկան 10 միլիոն տոննա | Մինչև 2015 թվականը տարեկան 42 միլիոն տոննա[99] |
| Երկաթի հանքաքարի արդյունահանում | ~Տարեկան 27 միլիոն տոննա | Տարեկան 66 միլիոն տոննա մինչև 2015 թվականը[99] |
| Ցեմենտ | ~Տարեկան 71 միլիոն տոննա | Տարեկան 110 միլիոն տոննա[99] |
| Կրաքար | Չկա տվյալ | Տարեկան 166 միլիոն տոննա[99] |
| Արդյունաբերական պարկեր | Չկա տվյալ | Մինչև 2015 թվականը նախատեսվել է կառուցել 50 նոր Արդյունաբերական պարկ[100] |
| Նավահանգիստների թողունակություն | 150 միլիոն տոննա | 200 միլիոն տոննա[101] |
| Երկաթուղիներ | 10 000 կիլոմետր[102] | 15,000 կիլոմետր մինչև 2015 թվականը՝ տարեկան 8 միլիարդ դոլար արժողությամբ[103] |
| Տրանզիտ | 7 միլիոն տոննա | 40 միլիոն տոննա բեռ[104] |
| Էլեկտրոնային առևտուր | Չկա տվյալ | Ներքին առևտրի 20%-ը, արտաքին առևտրի 30%-ը և պետական գործառնությունների 80%-ը նախատեսվել է որ պետք է իրականացվի էլեկտրոնային եղանակով[105] |
- Զարգացման վեցերորդ պլան (2016–2021)
2016-2021 թվականների զարգացման վեցերորդ հնգամյա պլանը շեշտը դրել է «ուղեցույցների» վրա, այլ ոչ թե «կոշտ թիրախների»[106]: Այն սահմանում է ընդամենը երեք առաջնահերթություն՝
- դիմադրողական տնտեսության զարգացում,
- առաջընթաց գիտության և տեխնոլոգիայի ոլորտում,
- մշակութային գերազանցության խթանումը[107]:
Հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականություն
1979 թվականի հեղափոխությունից ի վեր պետական ծախսերը միջինը կազմել են 59% սոցիալական քաղաքականության, 17% տնտեսական հարցերի, 15% ազգային պաշտպանության և 13% ընդհանուր գործերի վրա[108]: Վճարումները կազմել են միջինը 39% կրթության, առողջապահության և սոցիալական ապահովության համար, 20% այլ սոցիալական ծրագրերի համար, 3% գյուղատնտեսության, 16% ջրի, էլեկտրաէներգիայի և գազի գծով, 5% արտադրության և հանքարդյունաբերության գծով, 12% ճանապարհների և տրանսպորտի գծով և 5% տնտեսական այլ հարցեր[108]: Իրանի ներդրումները 2009 թվականին հասել են ՀՆԱ-ի 27,7%-ին[109]: 2002-2006 թվականներին գնաճը տատանվել է 14%-ի շուրջ[110]: 2008 թվականին կառավարության եկամուտների շուրջ 55%-ը ստացվել է նավթից և բնական գազից, 31%-ը՝ հարկերից և վճարներից[111][112]: Իրանում կան գրեթե միլիոնավոր մարդիկ, ովքեր հարկեր չեն վճարում և, հետևաբար, գործում են ֆորմալ տնտեսությունից դուրս[109]: 2012 թվականի բյուջեն կազմել է 462 միլիարդ դոլար՝ 9%-ով պակաս, քան 2011 թվականը[113]: Բյուջեն հիմնված է նավթի մեկ բարելի դիմաց 85 դոլար գնի վրա։ Նույն ժամանակահատվածում ԱՄՆ դոլարի արժեքը գնահատվել է 12260 հազար իրանական ռեալ[113]: Իրանի վիճակագրության դեպարտամենտի ղեկավարի խոսքով, բյուջետավորման կանոնների պահպանման դեպքում կառավարությունը կարող է խնայել իր ծախսերի վրա առնվազն 30-35 տոկոսը[114]: Կենտրոնական բանկի տոկոսադրույքը կազմել է 21%, իսկ գնաճի մակարդակը 2012 թվականին բարձրացել է մինչև 22%՝ 10%-ով ավելի, քան 2011 թվականին[115]: Հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականության միջև քիչ համապատասխանություն կա: Ըստ Իրանի Կենտրոնական բանկի տվյալների՝ հարուստների և աղքատների միջև ճեղքվածքը կրճատվել է ամսական սուբսիդիաների պատճառով, սակայն միտումը կարող է փոխվել, եթե բարձր գնաճը պահպանվի[116]:
Իրանն 2011 թվականին ունեցել է մոտ 110 միլիարդ դոլարի արտաքին պահուստներ[117] և հավասարակշռել է արտաքին վճարումները՝ նավթի գինը մեկ բարելի դիմաց մոտավորապես 75 դոլարով[118]: 2013 թվականի դրությամբ այդ պահուստներից միայն 30-ից 50 միլիարդ դոլար է հասանելի եղել՝ գործող պատժամիջոցների պատճառով[119]: Իրանական լրատվամիջոցները կասկածի տակ են դրել Իրանի կառավարության՝ մինչև պատժամիջոցների վերջին փուլի սահմանումը իր արտաքին պահուստները չվերադարձնելու և ոսկու չվերափոխելու պատճառը: Արդյունքում 2011 թվականի դեկտեմբերից մինչև 2012 թվականի ապրիլը իրանական ռիալը կորցրել է իր արժեքի ավելի քան 40%-ը[120]։ Իրանի արտաքին և հարկաբյուջետային հաշիվները արտացոլում են 2012 թվականի ֆինանսական տարվա ընթացքում նավթի գների անկումը: 2012 թվականին ակնկալվել է, որ ընթացիկ հաշիվը կհասնի ՀՆԱ-ի 2,1%-ի հավելուրդին, իսկ զուտ հարկաբյուջետային հաշվեկշիռը (Իրանի ազգային զարգացման հիմնադրամին վճարումներից հետո) կգրանցի ՀՆԱ-ի 0,3%-ի հավելուրդ[121]: 2013 թվականին արտաքին պարտքը կազմել է 7,2 միլիարդ դոլար՝ 2012 թվականի 17,3 միլիարդ դոլարի դիմաց[122]: Նախատեսվել է, որ ընդհանուր հարկաբյուջետային դեֆիցիտը 2016 թվականին կվատթարանա մինչև ՀՆԱ-ի 2,7%-ը՝ 2015 թվականի 1,7%-ից[123]:
2020 թվականի մարտին շրջանառության մեջ եղած կանխիկ դրամի ծավալը հասել է 700 միլիարդ դոլարի (այն փոխարժեքով, որը գոյություն է ունեցել մինչև 2017 թվականի արժեզրկումը), ինչը նպաստել է իրանական ռիալի փոխարժեքի նվազմանը և գնաճի աճին[124][125]:
Աշխատանքային ժամանակ
2024 թվականին Իրանում օրենք է ընդունվել հանգստյան օրերը երկու օրով կրճատելու, շաբաթ օրը ուրբաթ օրերին ավելացնելու և հինգշաբթի օրերը չեղարկելու մասին, ինչի արդյունքում պահանջվող 44 աշխատանքային ժամերը կրճատվեցին մինչև շաբաթական 40/42 ժամ[126][127]:
Խնդիրներ
Իրանի ՀՆԱ-ն կրճատվել է 2018 և 2019 թվականներին, և 2020/2021 թվականներին նախատեսվել է համեստ վերականգնում, համաձայն ԱՄՀ-ի 2020 թվականի ապրիլյան Համաշխարհային տնտեսական հեռանկարների[128]: Տնտեսության մարտահրավերները ներառում են 2020 թվականի փետրվարին սկսված COVID-19-ի բռնկումը, որը, ի հավելումն 2018 թվականի կեսերին վերահաստատված ԱՄՆ պատժամիջոցների և այլ գործոնների, հանգեցրել է նավթի արդյունահանման անկմանը, դրանից հետո տարվել է նավթի արտահանման դանդաղ վերականգնման աշխատանքներ[129]: Աշխատուժի մասնակցությունն աճել է[128], սակայն գործազրկությունը 2020 թվականի դրությամբ 10%-ից բարձր է եղել և կանխատեսվել է, որ այն պետք է աճի 2021 և 2022 թվականներին[128]: 2019 թվականին գնաճը հասել է 41,1%-ի[128]: 2022 թվականի հուլիսին միջին գնաճն աճել է 40,5%-ով, մինչդեռ միայն պարենային ապրանքների և խմիչքների գնաճը աճել է 87%-ով[130][131]: Իրանի բանկային համակարգը «քրոնիկորեն թույլ է և թերկապիտալացված»՝ ըստ ըստ Նորդեա Բանկի[128], ունի միլիարդավոր դոլարների չաշխատող վարկեր[132], իսկ մասնավոր հատվածը շարունակում է մնալ «անեմիկ»[128]: Իրանական ռիալի ոչ պաշտոնական փոխարժեքը ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ, որը 2017 թվականին կայունացել է 40 000 ռեալի մեկ դոլարի նկատմամբ, 2019 թվականի նոյեմբերի դրությամբ նվազել է 120 000 մեկ դոլարի նկատմամբ[133]: Իրանի տնտեսությունը համեմատաբար ցածր վարկանիշ ունի Heritage Foundation-ի « Տնտեսական ազատության ինդեքսում» (180-ից 164 հորիզոնական)[134][128] ինչպես նաև Համաշխարհային բանկի վարկածով բիզնեսի վարման հեշտության վարկանիշում (127 հորիզոնականը 190-ից)[135]: Քննադատները դժգոհում են, սեփականաշնորհումը հանգեցրել է ոչ թե պետական ձեռնարկություններին, որոնք ոչ թե անցել են «որակավորված գործարարների» տիրապետությանը, այլ Իսլամական հեղափոխության պահապանների հզոր կորպուսին և նրա հանցակիցներին[136]: 2020 թվականին իրանցի գործարարներից մեկը բողոքել է օտարերկրյա լրագրողին (Դեքսթեր Ֆիլկինս), որ «նյութերի քրոնիկ պակասի և կաշառքներ պահանջող անկանոն տեսուչների» անորոշությունը դժվարացրել է իր բիզնեսի գործունեությունը»[136]:
ԸստԻրանի ազգային նավթային ընկերության, Իրանում բենզինի օրական սպառումը գերազանցել է 85 միլիոն լիտրը, այսինքն՝ 10 անգամ ավելի, քան գրեթե նույն բնակչությամբ Թուրքիան[137]:
Սեփականություն
Իրաքի հետ ռազմական գործողություններից հետո կառավարությունը հայտարարել է արդյունաբերության մեծ մասը սեփականաշնորհելու և տնտեսությունն ազատականացնելու և ապակենտրոնացնելու իր մտադրության մասին[142]: Պետական ընկերությունների վաճառքը դանդաղ է ընթացել՝ հիմնականում խորհրդարանում ազգայնական մեծամասնության հակազդեցության պատճառով: 2006 թվականին արդյունաբերության ոլորտների մեծ մասը՝ տնտեսության մոտ 70%-ը, մնացել են պետական սեփականություն[143]: Ծանր արդյունաբերության, այդ թվում՝ պողպատի, նավթաքիմիական, պղնձի, ավտոմեքենաների և հաստոցների մեծ մասը մնացել է պետական հատվածում, ընդ որում թեթև արդյունաբերության մեծ մասը մասնավոր սեփականություն է[143]:
Իրանի Սահմանադրության 44-րդ հոդվածը սահմանում է, որ երկրի տնտեսությունը պետք է բաղկացած լինի պետական, կոոպերատիվ և մասնավոր հատվածներից: Պետական հատվածը ներառում է բոլոր խոշոր արդյունաբերությունները, արտաքին առևտուրը, խոշոր օգտակար հանածոները, բանկային գործունեությունը, ապահովագրությունը, էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը, ամբարտակները և լայնածավալ ոռոգման ցանցերը, ռադիո և հեռուստատեսությունը, փոստային, հեռագրային և հեռախոսային ծառայությունները, ավիացիան, նավագնացությունը, ճանապարհները, երկաթուղին և այլն: Դրանք հանրային սեփականություն են և կառավարվում են պետության կողմից: Քաղաքային և գյուղական վայրերում արտադրությամբ և բաշխմամբ զբաղվող կոոպերատիվ ընկերությունները և ձեռնարկությունները կազմում են կոոպերատիվ հատվածի հիմքը և գործում են շարիաթի օրենքների համաձայն: 2012 թվականի դրությամբ 5923 սպառողական կոոպերատիվներում աշխատել է է 128.396 հազար մարդ[144]: Սպառողական կոոպերատիվներն ունեն ավելի քան վեց միլիոն անդամ[144]: Մասնավոր հատվածը գործում է շինարարության, գյուղատնտեսության, անասնաբուծության, արդյունաբերության, առևտրի և ծառայությունների ոլորտներում, որոնք լրացնում են պետական և կոոպերատիվ հատվածների տնտեսական գործունեությունը[145]:
Քանի որ 44-րդ հոդվածը երբեք խստորեն չի կիրառվել, մասնավոր հատվածը շատ ավելի մեծ դեր է խաղացել, քան սահմանադրությամբ նախատեսվածը[146]: Վերջին տարիներին այս ոլորտի դերը մեծացել է։ 2004 թվականի սահմանադրական փոփոխությունը թույլ է տալիս սեփականաշնորհել պետական ակտիվների 80%-ը։ Նման վաճառքների 40 տոկոսը իրականացվում է«Արդարության բաժնետոմսեր» սխեմայի միջոցով, իսկ մնացածը՝ Թեհրանի ֆոնդային բորսայի միջոցով: Կառավարությունը պահպանում է մնացած 20%-ը[147][148]: 2005 թվականին կառավարության ակտիվները գնահատվել են շուրջ 120 միլիարդ դոլար: Նման ակտիվների մոտ 63 միլիարդ դոլարը մասնավորեցվել է 2005-2010 թվականներին՝ նվազեցնելով կառավարության ուղղակի մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում 80%-ից մինչև 40%: Իրանում շատ ընկերություններ մնում են անմրցունակ՝ տարիների ընթացքում վատ կառավարման պատճառով, այդպիսով սեփականաշնորհումը պակաս գրավիչ դարձնելով հնարավոր ներդրողների համար[149]: Ըստ այն ժամանակվա նախագահ Մահմուդ Ահմադինեժադի, Իրանի հարստության 60%-ը վերահսկվում է ընդամենը 300 մարդու կողմից[150]:
Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուս
Ենթադրվում է, որ Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսը (ԻՀՊԿ) վերահսկում է Իրանի տնտեսության մոտ մեկ երրորդը դուստր ձեռնարկությունների և տրեստների միջոցով[151][152][153]: Los Angeles Times-ի գնահատականները ցույց են տալիս, որ ԻՀՊԿ-ն կապեր ունի ավելի քան հարյուր ընկերությունների հետ և տարեկան եկամուտը գերազանցում է 12 միլիարդ դոլարը, մասնավորապես շինարարության ոլորտում[154]: Նավթի նախարարությունը ԻՀՊԿ-ին միլիարդավոր դոլարներ է շնորհել առանց հայտի պայմանագրերի, ինչպես նաև խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծերի[155]: Սահմանային հսկողության խնդիրն ունենալով՝ Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսը պահպանում է մաքսանենգության մենաշնորհը՝ իրանական ընկերություններին ամեն տարի միլիարդավոր դոլարների վնաս պատճառելով[151]: Մաքսանենգությունը մասամբ խրախուսվում է ներքին ապրանքների (ներառյալ վառելիքի) առատաձեռն սուբսիդավորմամբ: ԻՀՊԿ-ն նաև ղեկավարում է հեռահաղորդակցական ընկերություն, աչքի լազերային վիրաբուժության կլինիկաներ, արտադրում է մեքենաներ, կառուցում կամուրջներ և ճանապարհներ և մշակում նավթի և գազի հանքավայրեր[156]:
Կրոնական հիմնադրամներ
Կարիքավորների բարեկեցության ծրագրերը կառավարվում են ավելի քան 30 պետական գործակալությունների կողմից, ինչպես նաև կիսապետական կազմակերպությունների, որոնք հայտնի են որպես Բոնյադներ, ինչպես նաև մի քանի մասնավոր ոչ կառավարական կազմակերպություններ: Բոնյադները ավելի քան 120 հարկերից ազատված կազմակերպությունների կոնսորցիում է, որոնք ստանում են սուբսիդիաներ և կրոնական նվիրատվություններ: Նրանք պատասխանատու ուղիղ Իրանի գերագույն առաջնորդին և վերահսկում են ՀՆԱ-ի 20%-ը[157][158]: Կառավարելով ամեն ինչ՝ սոյայի և բամբակի հսկայական ֆերմերային տնտեսություններից մինչև հյուրանոցներ, զովացուցիչ ըմպելիքների արտադրություն, մեքենաներ և առաքման գծեր[159]: Բոնյադ ընկերությունները մրցում են նաև Իրանի անպաշտպան մասնավոր հատվածի հետ, որի ընկերությունները դժգոհում են սուբսիդավորվող բոնյադների հետ մրցելու դժվարությունից[159]: Բոնյադները ենթակա չեն աուդիտի կամ Իրանի հաշվապահական հաշվառման օրենքներին[160]: Սեթադը բազմաճյուղ բիզնես կազմակերպություն է, որն ունի 37 ընկերությունների հոլդինգներ և գնահատվում է 95 միլիարդ դոլար: Այն գտնվում է Գերագույն առաջնորդ Ալի Խամենեիի վերահսկողության տակ և ստեղծվել է իրանցիներից բռնագրավված հազարավոր սեփականություններից[161]:
Աշխատուժ
| Զբաղվածությունը ըստ ոլորտների (2003)[86] | ||||
|---|---|---|---|---|
| ոլորտ | անձինք | |||
| Գյուղատնտեսություն | 4,009,155 | |||
| Սոցիալական, անձնական և կենցաղային ծառայություններ և Government of Iran | ||||
| Հանքարդյունաբերություն և Արտադրություն | 3,019,576 | |||
| Առևտուր, ռեստորան և հյուրանոց | 2,820,927 | |||
| Շինարարություն և անշարժ գույքի ծառայություններ | 2,395,144 | |||
| Փոխադրում, պահեստավորում և Հեռահաղորդակցություն | 1,541,401 | |||
| և դրամավարկային հաստատությունների ծառայություններ | 366,352 | |||
| Նավթ և գազ | 136,803 | |||
| Էլեկտրականություն | 77,026 | |||
| Ջուր | 63,510 | |||
| Աշխատուժ՝ 18,364,211 միլիոն մարդ (ընդհանուր) նշում: Հմուտ աշխատուժի բացակայություն[162] |
||||
Հեղափոխությունից հետո կառավարությունը ստեղծել է ազգային կրթական համակարգ, որը բարելավել է մեծահասակների գրագիտության մակարդակը: 2008 թվականի դրությամբ չափահաս բնակչության 85%-ը եղել է գրագետ, ինչը զգալիորեն գերազանցել է տարածաշրջանի միջինը 62%-ը[163][164]: Մարդկային զարգացման ինդեքսը 2013 թվականին կազմել է 0,749՝ Իրանին դասելով «մարդկային բարձր զարգացվածության» վրա[165]:
5%-ից բարձր տարեկան տնտեսական աճն անհրաժեշտ է ամեն տարի 750,000 նոր աշխատուժ ընդունողներին կլանելու համար[166]: Գյուղատնտեսությունը կազմում է ՀՆԱ-ի ընդամենը 10%-ը և աշխատուժի 16%-ը[167]: 2017 թվականի դրությամբ արդյունաբերության ոլորտը, որը ներառում է հանքարդյունաբերությունը, արտադրությունը և շինարարությունը, ապահովել է ՀՆԱ-ի 35%-ը և աշխատուժի 35%-ը[167]: Հանքային արտադրանքները, հատկապես նավթը, կազմում են Իրանի արտահանման եկամուտների 80%-ը, թեև հանքարդյունաբերության ոլորտում աշխատում է աշխատուժի 1%-ից պակասը[168]: 2004 թվականին ծառայությունների ոլորտը ՀՆԱ-ում ամենամեծ ներդրումն է ունեցել (48%) և զբաղված է աշխատողների 44%-ով[169]: 2005 թվականին կանայք կազմել են աշխատուժի 33%-ը[170]: Երիտասարդների գործազրկությունը (15-24 տարեկան) 2012 թվականին կազմել է 29,1%, ինչը հանգեցրել է կրթված մարդկանց զգալի արտահոսքի[169][171]:
Անձնական եկամուտ և աղքատություն
Iran in 2010: $4,520 nominal; (2012: $13,000 PPP)[172] Higher GNI per capita compared to Iran Lower GNI per capita compared to Iran
Իրանը դասվում է որպես միջին եկամուտ ունեցող երկիր և զգալի առաջընթաց է գրանցել առողջապահական և կրթական ծառայությունների մատուցման ոլորտում Հազարամյակի զարգացման նպատակներով (ՀԶՆ) ընդգրկված ժամանակահատվածում: 2010 թվականին Իրանի միջին ամսական եկամուտը կազմել է մոտ $500 դոլար ( 2012թվականին՝ $13,000 դոլար ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով)[173][174][175][176]: Նվազագույն ազգային աշխատավարձը կիրառվում է գործունեության յուրաքանչյուր ոլորտի համար, ինչպես սահմանված է Աշխատանքի բարձրագույն խորհրդի կողմից: 2009 թվականին սա կազմել է ամսական մոտ 263 դոլար (տարեկան 3156 դոլար)[177]: Համաշխարհային բանկը հայտնել է, որ 2001 թվականին տնային տնտեսությունների սպառման մոտավորապես 20%-ը ծախսվել է սննդի վրա, 32%-ը՝ վառելիքի, 12%-ը՝ առողջապահության և 8%-ը՝ կրթության վրա[178]: Իրանը քիչ պարտքեր ունի[179]: Իրանցիների 70 տոկոսն ունի իր սեփական տունը[180]:
Իրանի վիճակագրական կենտրոնի տվյալներով՝ 2018-2019 ֆինանսական տարում Իրանի տնային տնտեսությունների միջին եկամուտը կազմել է 434,905,000 ռիալ (3300 դոլարից մի փոքր ավելի), ինչը 18,6%-ով աճել է նախորդ տարվա 2017-2018 թվականների համեմատ, որտեղ տնային տնտեսությունների միջին եկամուտը կազմել է մոտ 366.700.000 ռիալ: Ճշգրտված գնողունակության համարժեքության համար՝ Իրանի 2017–2018 թվականների միջին եկամուտը համարժեք է մոտ $28,647 դոլարին[181]: Քանի որ իրանական տնային տնտեսությունների միջին չափը 3,5 է, դա նշանակում է, որ միջին անձնական եկամուտը կազմում է մոտ 8185 դոլար[182]: Թեև Իրանը համեմատաբար լավ է գնահատում եկամուտը, միջին հարստությունը շատ ցածր է իր եկամտի մակարդակով (Վիետնամի կամ Ջիբութիի համեմատ), ինչը վկայում է ծախսերի բարձր մակարդակի մասին: Ըստ Իրանի վիճակագրական կենտրոնի, տնային տնտեսությունների միջին ծախսերը 2018 ֆինանսական տարում կազմել են 393,227,000 ռիալ կամ 434,905,000 ռիալ տնային տնտեսությունների միջին եկամտի 90.5%-ը:
Հեղափոխությունից հետո Իրանում միջին խավի կազմը էապես չի փոխվել, սակայն նրա չափը կրկնապատկվել է՝ 1979 թվականին բնակչության մոտ 15%-ից հասնելով ավելի քան 32%-ի՝ 2000 թվականին[183]: Թեհրանում աղքատության պաշտոնական գիծը 2008 թվականի մարտի 20-ին ավարտվող տարվա համար կազմել է 9612 դոլար, մինչդեռ աղքատության միջին ազգային շեմը կազմել է 4932 դոլար[184]: 2010 թվականին Իրանի վիճակագրության վարչությունը հայտարարել է, որ 10 միլիոն իրանցիներ ապրում են աղքատության բացարձակ շեմի տակ, իսկ 30 միլիոնը՝ հարաբերական աղքատության գծի տակ[185]:
Սոցիալական ապահովություն
Թեև Իրանը չի առաջարկում համընդհանուր սոցիալական պաշտպանություն, 1996 թվականին Իրանի վիճակագրության կենտրոնը գնահատել է, որ Իրանի բնակչության ավելի քան 73%-ը ապահովագրված է սոցիալական ապահովությամբ[186]: Սոցիալական ապահովության համակարգի անդամությունը բոլոր աշխատողների համար պարտադիր է[187]:
Սոցիալական ապահովությունը ապահովում է աշխատողների պաշտպանությունը գործազրկությունից, հիվանդություններից, ծերությունից և աշխատանքային դժբախտ պատահարներից[188]: 2003 թվականի կառավարությունը սկսել է համախմբել իր սոցիալական կազմակերպությունները՝ վերացնելու ավելորդությունը և անարդյունավետությունը: 2003 թվականին նվազագույն ստանդարտ կենսաթոշակը կազմել է աշխատողի վաստակի 50%-ը, բայց ոչ պակաս, քան նվազագույն աշխատավարձը[188]: Իրանը 2003 թվականի իր ազգային բյուջեի 22,5%-ը ծախսել է սոցիալական ապահովության ծրագրերի վրա, որոնցից ավելի քան 50%-ը ծածկել է կենսաթոշակային ծախսերը[189]: 2015 թվականին Իրանում 15000 անօթևաններից 5000-ը եղել են կանայք[190]:
18-ից մինչև 65 տարեկան աշխատողները ապահովագրված են սոցիալական ապահովության համակարգով` աշխատողի (աշխատավարձի 7%), գործատուի (20-23%) և պետության միջև բաշխված ֆինանսավորմամբ, որն իր հերթին լրացնում է գործատուի վճարը մինչև 3%[191]: Սոցիալական ապահովությունը վերաբերում է ինքնազբաղված աշխատողներին, ովքեր կամավոր կերպով վճարում են եկամտի 12%-ից 18%-ը՝ կախված պահանջվող պաշտպանությունից[192]: Քաղաքացիական ծառայողները, կանոնավոր զինվորականները, իրավապահ մարմինները և ԻՀՊԿ-ն ունեն իրենց կենսաթոշակային համակարգերը[193]:
Արհմիություններ
Թեև իրանցի աշխատավորները տեսական իրավունք ունեն ստեղծելու արհմիություններ, սակայն երկրում արհմիութենական համակարգ չկա։ Աշխատողների թվացյալ ներկայացուցչությունը տրամադրվում է Աշխատավորների տան կողմից, որը պետական հովանավորվող հաստատություն է, որը փորձում է վիճարկել որոշ պետական քաղաքականություն[194]: Գիլդիայի արհմիությունները գործում են տեղական տարածքներում, բայց հիմնականում սահմանափակվում են հավատարմագրերի և լիցենզիաների տրամադրմամբ: Գործադուլի իրավունքը հիմնականում չի հարգվում պետության կողմից։ 1979 թվականից գործադուլները հաճախ են ընդառաջվել ոստիկանության գործողություններով[195]:
Ոլորտներ
Գյուղատնտեսություն և սննդամթերք
Գյուղատնտեսությունը ապահովում է համախառն ներքին արդյունքի 9,5%-ը և աշխատուժի 17%-ը[196]: Իրանի հողերի մոտ 9%-ը վարելահող է[197], սննդամթերքի արտադրության հիմնական տարածքները գտնվում են Կասպից ծովի տարածաշրջանում և հյուսիս-արևմտյան հովիտներում։ Որոշ հյուսիսային և արևմտյան շրջանների հողերը ջրվում է անձրևային ջրերից, իսկ մյուսները պահանջում են ոռոգում[198]: Նախնադարյան գյուղատնտեսական մեթոդները, ծանրաբեռնված և անբավարար պարարտացված հողը, աղքատ սերմերի և ջրի սակավությունը արտադրության ավելացման հիմնական խոչընդոտներն են: Ընդհանուր մշակվող հողերի մոտ մեկ երրորդը ոռոգվում է։ Զագրոս և Էլբուրս լեռներում գետերի երկայնքով բազմաֆունկցիոնալ ամբարտակների և ջրամբարների կառուցումը մեծացրել է ոռոգման համար հասանելի ջրի քանակը: Գյուղատնտեսական արտադրությունն ավելանում է արդիականացման, մեքենայացման, մշակաբույսերի և անասնաբուծության բարելավման, ինչպես նաև հողերի վերաբաշխման ծրագրերի արդյունքում[199]:
Ցորենը՝ ամենակարևոր մշակաբույսը, աճեցվում է հիմնականում արևմուտքում և հյուսիս-արևմուտքում։ Բրինձը կասպիական տարածաշրջանի հիմնական մշակաբույսն է: Այլ մշակաբույսերից են գարին, եգիպտացորենը, բամբակը, շաքարի ճակնդեղը, թեյը, կանեփը, ծխախոտը, մրգերը, կարտոֆիլը, հատիկաընդեղենը (լոբի և ոսպ), բանջարեղենը, կերային բույսերը (առվույտ և երեքնուկ), նուշ, ընկույզ և համեմունքներ՝ ներառյալ չաման և աղտոր: Իրանն աշխարհում զաֆրանի, պիստակի, մեղրի, հատապտուղների և հատապտուղների ամենամեծ արտադրողն է և երկրորդն է արմավենու արտադրողներից[200]: Միսը և կաթնամթերքը ներառում են գառան, այծի, տավարի, թռչնի միս, կաթ, ձու, կարագ և պանիր:
Ոչ պարենային ապրանքները ներառում են բուրդ, կաշի և մետաքս: Էլբուրս լեռների հյուսիսային լանջերի անտառտնտեսության արտադրանքը տնտեսապես կարևոր է։ Ծառահատումը խստորեն վերահսկվում է կառավարության կողմից, որն իրականացնում է նաև անտառվերականգնման ծրագիր: Գետերը հոսում են Կասպից ծով և որսում են սաղմոն, կարպ, իշխան, ճիճու և թառափ, որոնք արտադրում են խավիար,որի ամենամեծ արտադրողը հենց Իրանն է[201][202]:
1979 թվականի հեղափոխությունից ի վեր առևտրային գյուղատնտեսությունը փոխարինել է կենսապահովման գյուղատնտեսությանը որպես գյուղատնտեսական արտադրության գերիշխող եղանակ: 1997 թվականին համախառն արժեքը հասել է 25 միլիարդ դոլարի[203]: Իրանը 90%-ով ինքնաբավ է առաջին անհրաժեշտության գյուղատնտեսական ապրանքների մեջ, թեև բրնձի սահմանափակ արտադրությունը հանգեցնում է զգալի ներմուծման: 2007 թվականին Իրանը հասել է ցորենի արտադրության մեջ ինքնաբավության և առաջին անգամ դարձել ցորենի զուտ արտահանող երկիր[204]: Մինչև 2003 թվականը Իրանի ոչ նավթային արտահանման քառորդ մասը կազմել է գյուղատնտեսական արտադրանքը[205], ներառյալ թարմ և չորացրած մրգերը, ընկույզները, կենդանիների մորթին, վերամշակված մթերքները և համեմունքները[203]: Իրանը 2007 թվականին արտահանել է 736 միլիոն դոլարի պարենամթերք և 1 միլիարդ դոլար (~ 600,000 տոննա) 2010 թվականին[206]: Իրանի սննդի արդյունաբերության ոլորտում զբաղված է ընդհանուր առմամբ 12198 սուբյեկտ կամ արդյունաբերության ոլորտի բոլոր սուբյեկտների 12%-ը։ Ոլորտում աշխատում է նաև մոտավորապես 328,000 մարդ կամ արդյունաբերության ոլորտի ողջ աշխատուժի 16.1%-ը։[207]
Արտադրություն
Լայնածավալ արդյունաբերական արտադրությունը սկսվել է 1920-ականներին։ Իրան-իրաքյան պատերազմի ժամանակ Իրաքը ռմբակոծել է Իրանի նավթաքիմիական գործարաններից շատերը՝ վնասելով Աբադանում գտնվող խոշոր նավթավերամշակման գործարանը, ինչը հանգեցրել է արտադրության դադարեցմանը: Վերակառուցումը սկսվել է 1988 թվականին, իսկ արտադրությունը վերսկսվել է 1993 թվականին։ Չնայած պատերազմին, եղել են բազմաթիվ փոքր գործարաններ, որոնք արտադրել են ներմուծման փոխարինող ապրանքներ և նյութեր, որոնք անհրաժեշտ են եղել զինվորականներին[208]:
Իրանի հիմնական արտադրական արտադրանքներն են նավթաքիմիական, պողպատի և պղնձի արտադրանքները: Մյուս կարևոր արտադրությունները ներառում են ավտոմեքենաներ, կենցաղային և էլեկտրական տեխնիկա, հեռահաղորդակցության սարքավորումներ, ցեմենտի և արդյունաբերական մեքենաներ: Իրանը շահագործում է Արևմտյան Ասիայում արդյունաբերական ռոբոտների ամենամեծ գործառնական պոպուլյացիան[209]: Այլ ապրանքներ ներառում են թուղթ, ռետինե արտադրանք, վերամշակված սննդամթերք, կաշվե արտադրանք և դեղագործական արտադրանք: 2000 թվականին տեքստիլ գործարանները, որոնք օգտագործել են կենցաղային բամբակ և բուրդ, ինչպիսիք են Թեհրան Պատուն և Իրան Տերմեհը, գործարաններում աշխատել են շուրջ 400,000 մարդ Թեհրանի, Սպահանի և Կասպից ծովի ափերի երկայնքով[210] [211]:
ՄԱԿ-ի արդյունաբերական զարգացման 2003 թվականի զեկույցում, որը նվիրված է փոքր և միջին ձեռնարկություններին[162], արդյունաբերական զարգացման ճանապարհին հայտնաբերվել են հետևյալ խոչընդոտները՝
- Մոնիտորինգի հաստատությունների բացակայություն,
- Անարդյունավետ բանկային համակարգ,
- Անբավարար հետազոտություն և զարգացում,
- Կառավարչական հմտությունների պակաս,
- Կոռուպցիա,
- Անարդյունավետ հարկում,
- Սոցիալ-մշակութային մտավախություններ,
- Սոցիալական ուսուցման օղակների բացակայություն,
- Համաշխարհային մրցակցության համար անհրաժեշտ միջազգային շուկայի իրազեկման թերությունները,
- Ծանր բյուրոկրատական ընթացակարգեր,
- Հմուտ աշխատուժի պակաս,
- Մտավոր սեփականության պաշտպանության բացակայություն,
- Անբավարար սոցիալական կապիտալ, սոցիալական պատասխանատվություն և սոցիալ-մշակութային արժեքներ:
Չնայած այս խնդիրներին, Իրանը առաջադիմել է տարբեր գիտական և տեխնոլոգիական ոլորտներում, այդ թվում՝ նավթաքիմիական, դեղագործական, օդատիեզերական, պաշտպանական և ծանր արդյունաբերության ոլորտներում: Նույնիսկ տնտեսական պատժամիջոցների պայմաններում Իրանը հանդես է գալիս որպես արդյունաբերական զարգացած երկիր[212]:
Ձեռագործ աշխատանքներ
Իրանն ունի արհեստագործության արտադրանքի, այդ թվում՝ պարսկական գորգերի, կերամիկայի, պղնձի, արույրի, ապակու, կաշվի, տեքստիլի և փայտի արտադրանքի արտադրության երկար ավանդույթ: Երկրում գորգագործության ավանդույթը սկիզբ է առել նախաիսլամական ժամանակներից և շարունակում է մնալ կարևոր արդյունաբերություն, որը զգալի եկամուտ է բերում գյուղացիներին: Իրանում գնահատվում է, որ 1,2 միլիոն հյուսողներ գորգեր են արտադրում ներքին և միջազգային արտահանման շուկաների համար: Տարեկան ավելի քան 500 միլիոն դոլար արժողությամբ ձեռագործ գորգեր են արտահանվում, ինչը 2008 թվականին համաշխարհային շուկայի 30%-ն է[213][214]: Շուրջ 5,2 միլիոն մարդ զբաղված է մոտ 250 արհեստագործական արդյունաբերություններում, որոնք կազմում են ՀՆԱ-ի 3%-ը:
Ավտոմեքենաների արտադրություն
2001 թվականի դրությամբ Իրանի ներսում եղել են 13 պետական և մասնավոր ավտոարտադրողներ, որոնցից են՝ Iran Khodro-ն և Saipa-ն, կազմել են ներքին արտադրության 94%-ը: Iran Khodro-ի Paykan-ը, որը փոխարինվել է 2005 թվականին Samand-ով, գերակշռող ապրանքանիշն է: 2001 թվականի շուկայի 61%-ով Khodro-ն եղել է առաջատարը, մինչդեռ Saipa-ն այդ տարի ներդրել է 33%-ը: Մնացած 6%-ը բաժին է ընկել այլ ավտոարտադրողներին, ինչպիսիք են Bahman Group-ը, Kerman Motors-ը, Kish Khodro-ն, Raniran-ը, Traktorsazi-ն, Shahab Khodro-ն և այլն[215]: Այս ավտոարտադրողները արտադրում են տրանսպորտային միջոցների լայն տեսականի, ներառյալ մոտոցիկլետներ, մարդատար ավտոմեքենաներ, ինչպիսիք են Saipa's Tiba-ն, ֆուրգոններ, մինի բեռնատարներ, միջին չափի բեռնատարներ, ծանր բեռնատարներ, միկրոավտոբուսներ, մեծ ավտոբուսներ և այլ ծանր ավտոմեքենաներ, որոնք օգտագործվում են երկրում առևտրային և մասնավոր գործունեության համար: 2009 թվականին Իրանը եղել է ավտոմեքենաների արտադրության աճով հինգերորդը Չինաստանից, Թայվանից, Ռումինիայից և Հնդկաստանից հետո[216]: Իրանը եղել է 2010 թվականին աշխարհի 12-րդ խոշոր ավտոարտադրողն և շահագործել է 11,5 միլիոն ավտոմեքենաների պարկ[217][218][219][220]: Իրանը 2010 թվականին արտադրել է 1.395.421 միլիոն մեքենա, այդ թվում՝ 35.901 հազար կոմերցիոն մեքենա։
Ռազմական արդյունաբերություն
2007 թվականին Ռազմավարական հետազոտությունների միջազգային ինստիտուտը Իրանի պաշտպանական բյուջեն գնահատել է 7,31 միլիարդ դոլար, որը համարժեք է ՀՆԱ-ի 2,6%-ին կամ մեկ շնչին ընկնող 102 դոլարին, այն միջազգային վարկանիշում զբաղեցրել է 25-րդ հորիզոնականը: Երկրի պաշտպանական արդյունաբերությունը արտադրում է բազմաթիվ տեսակի սպառազինություններ և սարքավորումներ: 1992 թվականից Իրանի պաշտպանական արդյունաբերության կազմակերպությունը (DIO) արտադրել է սեփական տանկեր, զրահափոխադրիչներ, կառավարվող հրթիռներ, ռադիոտեղորոշիչ համակարգեր, կառավարվող հրթիռների կործանիչներ, ռազմական նավեր, սուզանավեր և կործանիչներ[221]: 2006 թվականին Իրանը զենք է արտահանել 57 երկիր, այդ թվում՝ ՆԱՏՕ-ի անդամ, իսկ արտահանումը հասել է 100 միլիոն դոլարի[222][223]: Նաև մշակել է բարդ շարժական հակաօդային պաշտպանության համակարգ, որը կոչվում է Bavar 373[224]:
Շինարարություն և Անշարժ գույք
.jpg)
Մինչև 1950-ականների սկիզբը շինարարությամբ զբաղվել են տեղական փոքր ընկերությունները։ Նավթի և գազի արդյունահանումից և արտոնյալ վարկավորումից ստացված եկամուտների աճը շինարարական բում է առաջացրել, որը միջազգային շինարարական ընկերություններին գրավել է երկիրը: Այս աճը շարունակվել է մինչև 1970-ականների կեսերը, երբ գնաճի կտրուկ աճը և վարկավորման նվազումը հանգեցրել են բումի դադարեցմանը: 1980-ականների կեսերին շինարարական արդյունաբերությունը որոշ չափով աշխուժացել է, չնայած բնակարանների պակասն ու շահարկումները մնացել են լուրջ խնդիրներ, հատկապես քաղաքային խոշոր կենտրոններում: 2011 թվականի հունվարի դրությամբ բանկային հատվածը, մասնավորապես Մասկան Բանկը, բնակարանային ծրագրի դիմորդներին տրամադրել է մինչև 102 տրիլիոն ռիալ (10,2 միլիարդ դոլար) վարկեր[225]: Շինարարությունը ամենակարևոր ոլորտներից մեկն է, որը կազմում է քաղաքային բնակավայրերում ընդհանուր մասնավոր ներդրումների 20-50%-ը և եղել է հարուստ իրանցիների հիմնական ներդրումային նպատակներից մեկը[226]:
2005 թվականին տարեկան շրջանառությունը կազմել է 38,4 միլիարդ դոլար, իսկ 2011 թվականին՝ 32,8 միլիարդ դոլար[227][228]: Շինարարության վատ որակի պատճառով շատ շենքեր սեյսմակայուն ամրացման կամ վերանորոգման կարիք ունեն[229]: Իրանն ունի ամբարտակաշինության մեծ արդյունաբերություն[230]:
Հանքեր և Մետաղներ
2011 թվականին հանքարդյունաբերությունը կազմել է երկրի ՀՆԱ-ի 0,6%-ը, և այդ ցուցանիշը բարձրանում է մինչև 4%, եթե հաշվի առնենք հանքարդյունաբերության հետ կապված արդյունաբերությունները: Զսպող գործոնները ներառում են թույլ ենթակառուցվածքներ, իրավական խոչընդոտներ, հետախուզության դժվարություններ և բոլոր ռեսուրսների նկատմամբ պետական վերահսկողություն[232]: Իրանը աշխարհի 15 խոշորագույն օգտակար հանածոներով հարուստ երկրների շարքում է[233]:
Չնայած նավթային արդյունաբերությունն ապահովում է եկամտի մեծ մասը, հանքարդյունաբերության ոլորտի բոլոր աշխատողների մոտ 75%-ը աշխատում է հանքավայրերում, որոնք նավթից և բնական գազից բացի այլ օգտակար հանածոներ են արտադրում[234]: Դրանք ներառում են ածուխ, երկաթի հանքաքար, պղինձ, կապար, ցինկ, քրոմ, բարիտ, աղ, գիպս, մոլիբդեն, ստրոնցիում, սիլիցիում, ուրան և ոսկի, որոնցից վերջինը հիմնականում սար Չեսմե պղնձի համալիրի ենթամթերք է: Քերման նահանգի սար Չեսմե հանքում է գտնվում աշխարհում մեծությամբ երկրորդ պղնձի պաշարը[235]: Երկաթի հանքաքարի խոշոր հանքավայրերը գտնվում են Իրանի կենտրոնական մասում՝ Բաֆքի, Յազդի և Քերմանի մոտ։ Կառավարությունը տիրապետում է բոլոր հանքերի և հարակից ոլորտների 90%-ին և օտարերկրյա ներդրումներ է փնտրում[232]: Այս ոլորտին բաժին է ընկնում արտահանման 3%-ը[232]:
2019 թվականին երկիրը եղել է գիպսի 2-րդ խոշորագույն արտադրողն աշխարհում[236], մոլիբդենի 8-րդ խոշորագույն արտադրողը աշխարհում[237], ծարիրի աշխարհի 8-րդ ամենամեծ արտադրողը[238], երկաթի հանքաքարի 11-րդ խոշորագույն արտադրողը աշխարհում[239], ծծմբի 18-րդ խոշորագույն արտադրողն է աշխարհում[240] , աղի 21-րդն[241]և 2018 թվականին աշխարհում ուրանի 13-րդ խոշոր արտադրողը[242]:
Իրանը ածխի վերականգնվող պաշարները կազմում է մոտ 1,9 մլրդ կարճ տոննա: 2008 թվականի կեսերին երկրում արտադրվել է մոտ 1,3 մլն տարեկան կարճ տոննա ածուխ և սպառվել է մոտ 1,5 մլն կարճ տոննա, դարձնելով այն զուտ ներմուծող[243]: Երկիրը նախատեսել է ածխի արտադրությունը հասցնել 5 միլիոն տոննա 2012 թվականին 2 մլն տոննա 2008 թվականի նոյեմբերին[244]:
Հիմնական պողպատի գործարանները գտնվում են Սպահանում և Խուզեսթանում: Իրանը պողպատի ոլորտում ինքնաբավ է դարձել 2009 թվականին[245]: Նախատեսվել է, որ ալյումինի և պղնձի արտադրությունը կհասնի 245,000-ի և 383,000-ի տոննա համապատասխանաբար մինչև 2009 թվականի մարտը[246][247]: Ցեմենտի արտադրությունը հասել է 65 մլն տոննա 2009 թվականին՝ արտահանելով 40 երկիր[247][248]:
Նավթաքիմիա
Իրանն արտադրում է իր սարքավորումների 60-70%-ը երկրի ներսում, ներառյալ նավթավերամշակման գործարանները, նավթային տանկերները, հորատման սարքերը, ծովային հարթակները և երկրաբանահետախուզական սարքերը[249][250][251][252]:
Շիրազի պարարտանյութերի գործարանի կառուցման, Ասալույայում աշխարհի ամենամեծ էթիլենի արտադրության, ինչպես նաև հատուկ տնտեսական գոտում այլ նախագծերի ավարտի շնորհիվ իրանական նավթաքիմիական արտադրանքի արտահանումը 2007 թվականին հասել է 5,5 միլիարդ դոլարի, 2008 թվականին՝ 9 միլիարդ դոլարի և 2010 թվականի Իրանական օրացուցային տարվա առաջին տասը ամիսների ընթացքում՝ 7,6 միլիարդ դոլարի[253]: Ազգային նավթաքիմիական ընկերության արտադրական կարողությունները մինչև 2015 թվականը նախատեսվել է, որ պետք է ավելանար տարեկան ավելի քան 100 միլիոն տոննայով՝ 2010: Իրանում են գտնվում աշխարհի խոշորագույն քիմիական համալիրներից մի քանիսը[254]:
Աբադանում, Քերմանշահում և Թեհրանում տեղակայված խոշոր նավթավերամշակման գործարանները 2009 թվականին չեն կարողացել բավարարել բենզինի ներքին պահանջարկը: Իրանի վերամշակման արդյունաբերությունը 2007-2012 թվականներին 15 միլիարդ դոլարի ներդրումներ է պահանջել՝ ինքնաբավ դառնալու և բենզինի ներմուծումը դադարեցնելու համար[255]: Իրանը բենզինի ամենաէժան գներով հինգերորդն է աշխարհում, ինչը հանգեցնում է հարևան երկրների հետ վառելիքի մաքսանենգության[256]:
2019 թվականի նոյեմբերին Իրանը բարձրացրել է բենզինի գները 50%-ով և կրկին խիստ ռացիոնալ համակարգ է մտցրել (ինչպես 2007 թվականին)։ Մեկ լիտր բենզինի գները բարձրացել են մինչև 15000 ռիալ, որտեղ մեկ ամսով թույլատրվել է միայն 60 լիտր անհատական մեքենաներ։ Բացի այդ, սահմանից դուրս նավթի գնումը լիտրի համար արժեցել է 30000 ռիալ։ Այնուամենայնիվ, այդ գները դեռևս զգալիորեն ցածր են սուբսիդավորման բարեփոխումների ծրագրով սահմանված նպատակային գներից: Քաղաքականության փոփոխությունները ուժի մեջ են մտել ԱՄՆ պատժամիջոցների պատճառով և բողոքի ցույցեր են առաջացրել ամբողջ երկրում[257]: Մեկ տարի անց ռացիոնալացման արդյունքը եղել է աղտոտվածության նվազեցումն ու վատնող ներքին սպառումը և արտահանման աճը[258]:
Ծառայություններ
Չնայած 1990-ականների տնտեսության ազատականացման ջանքերին, պետական ծախսերը, ներառյալ քվազի պետական ֆոնդերի ծախսերը, շարունակում են մնալ բարձր: Ենթադրվում է, որ Իրանում ծառայությունների ոլորտի ծախսերը պարբերաբար գերազանցում են ՀՆԱ-ի երկու հինգերորդը, որոնք հիմնականում կապված են կառավարության հետ, ներառյալ ռազմական ծախսերը, պետական աշխատավարձերը և սոցիալական ապահովության վճարները[259]: Ուրբանիզացիան նպաստել է ծառայությունների ոլորտի աճին։ Ծառայությունների կարևոր ճյուղերն են հանրային ծառայությունները (ներառյալ կրթությունը), առևտուրը, կենցաղային ծառայությունները, մասնագիտական ծառայությունները և զբոսաշրջությունը:
Նպատակ է եղել, որ տրանսպորտի և կապի ընդհանուր արժեքը մինչև 2013 թվականը անվանական արտահայտությամբ կաճի մինչև 46 միլիարդ դոլար, ինչը կկազմի Իրանի ՀՆԱ-ի 6,8 տոկոսը[260]: Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության համար կազմված 1996 թվականի զբաղվածության թվերի վրա հիմնված կանխատեսումները ցույց են տալիս, որ 2008 թվականին Իրանի տրանսպորտի և կապի ոլորտում զբաղված է եղել 3,4 միլիոն մարդ կամ աշխատուժի 20,5%-ը[260]:
Էներգետիկա, գազ և նավթ
Electricity:
- production: 258 billion kWh (2014)
- consumption: 218 billion kWh (2014)
- exports: 9.7 billion kWh (2014)
- imports: 3.8 billion kWh (2014)
- հանածո վառելիք՝ 85.6% (2012)
- հիդրո՝ 12.4% (2012)
- այլ՝ 0.8% (2012)
- միջուկային՝ 1.2% (2012)
Յուղ
- արտադրություն՝ 3,300,000 bbl/d (520,000 m3/d) (2015)
- արտահանում՝ 1,042,000 bbl/d (165,700 m3/d) (2013)
- ներմուծում՝ 87,440 bbl/d (13,902 m3/d) (2013)
- ապացուցված բաժնետոմսեր՝ 157.8 Gbbl (25.09×109 m3) (2016)
Բնական գազ
- արտադրություն՝ 174.5 km3 (2014)
- սպառում՝ 170.2 km3 (2014)
- արտահանում՝ 9.86 km3 (2014)
- ներմուծում՝ 6.886 km3 (2014)
- ապացուցված բաժնետոմսեր՝ 34,020 km3 (2016)
.svg)
Իրանն ունի նավթի աշխարհի ապացուցված պաշարների 10%-ը և գազի պաշարների 15%-ը[262]: Կենցաղային նավթն ու գազը հիդրոէլեկտրակայանների հետ միասին ապահովում են էլեկտրաէներգիա[262]: Իրանում էներգիայի վատնումը կազմում է տարեկան վեց կամ յոթ միլիարդ դոլար[263], շատ ավելի բարձր, քան միջազգային նորման[264]: Իրանը վերամշակում է իր օգտագործած նավթի և գազի 28%-ը, մինչդեռ որոշ այլ երկրներ վերամշակում են մինչև 60%-ը[263]: 2008 թվականին Իրանը 84 միլիարդ դոլարի սուբսիդիա է վճարել նավթի, գազի և էլեկտրաէներգիայի համար[265]: Իրանը բնական գազի երրորդ խոշոր սպառողն է աշխարհում ԱՄՆ-ից և Ռուսաստանից հետո[266]: 2010 թվականին Իրանը Ռուսաստանի աջակցությամբ բացել է Բուշերի իր առաջին ատոմակայանը[267]:
Իրանը նավթի խոշոր արտահանողն է 1913 թվականից: Երկրի խոշոր նավթահանքերը գտնվում են արևմտյան Զագրոս լեռների կենտրոնական և հարավ-արևմտյան մասերում: Նավթ կա նաև Իրանի հյուսիսում և Պարսից ծոցում: 1978 թվականին Իրանը չորրորդն է եղել որպես նավթ արդյունահանող, ՕՊԵԿ-ի երկրորդ խոշորագույն նավթ արդյունահանող երկիրն է[268]:1979 թվականի հեղափոխությունից հետո նոր կառավարությունը կրճատել է արտադրությունը։ Արդյունահանման հետագա անկումը տեղի է ունեցել իրաքա-իրանական պատերազմի ժամանակ նավթային օբյեկտների վնասման հետևանքով: Նավթի արդյունահանումը բարձրացել է 1980-ականների վերջին, երբ խողովակաշարերը վերանորոգվել են և Ծոցի նոր հանքավայրերը սկսել են շահագործվել: 2004 թվականին նավթի տարեկան արդյունահանումը հասել է 1,4 միլիարդ բարելը՝ որը տվել է50 միլիարդ դոլարի մաքուր շահույթ[269]: Իրանի Կենտրոնական բանկի տվյալները ցույց են տալիս նավթամթերքներից իրանական արտահանման մասնաբաժնի նվազման միտում (2006 թվականին՝ 84,9%, 2007/2008 թվականներին՝ 86,5%, 2008/2009 թվականներին՝ 85,5%, 2009/2010 թվականներին՝ 79,8%, 2010 թվականի երեք քառորդին՝ 78,9%)[270]: Իրանցի պաշտոնյաները գնահատել են, որ Իրանի նավթի և գազի տարեկան եկամուտը մինչև 2015 թվականը կարող էր հասնել 250 միլիարդ դոլարի, երբ ընթացիկ նախագծերը գործարկվեն[271]:
Խողովակաշարերով նավթը հանքավայրերից տեղափոխում են նավթավերամշակման գործարաններ և այնպիսի արտահանող նավահանգիստներ, ինչպիսիք են Աբադանը, Բանդար-է Մաշուրը և Խարկ կղզին: 1997 թվականից Իրանի նավթի և գազի պետական արդյունաբերությունը խոշոր հետախուզման և արդյունահանման պայմանագրեր է կնքել օտարերկրյա կոնսորցիումների հետ[272][273]: 2008 թվականին Քիշ կղզում բացվել է Իրանի նավթային բորսան (IOB)[274]: IOB-ը նավթի, նավթաքիմիական ապրանքների և գազի առևտուր է անում տարբեր արժույթներով: Առևտուրը հիմնականում իրականացվում է եվրոյով և ռիալով այլ հիմնական արժույթների հետ միասին, չներառյալ ԱՄՆ դոլարը: Ըստ Նավթի նախարարության նախատեսում է մինչև 2025 թվականը 500 միլիարդ դոլար ներդնել իր նավթային ոլորտում[275]:
Մանրածախ առևտուր և բաշխում
Իրանում մանրածախ առևտուրը հիմնականում բաղկացած է կոոպերատիվներից (որոնցից շատերը ֆինանսավորվում են կառավարության կողմից) և անկախ մանրածախ առևտրականներից, որոնք աշխատում են շուկաներում: Սննդամթերքի վաճառքի հիմնական ծավալն իրականացվում է փողոցային շուկաներում՝ գլխավոր վիճակագրական բյուրոյի կողմից սահմանված գներով: Իրանում կա 438,478 փոքր մթերային խանութ[276]: Դրանք հատկապես տարածված են Թեհրանից բացի այլ քաղաքներում, որտեղ հիպերմարկետների և սուպերմարկետների քանակը դեռ շատ սահմանափակ է: Կան ավելի ու ավելի շատ հարմարավետ խանութներ և սուպերմարկետների խանութներ, որոնք հիմնականում անկախ են: Ամենամեծ ցանցային խանութներն են պետական Etka-ն, Refah-ը, Shahrvand-ը և Hyperstar Market-ը[276]: 2009 թվականին Իրանում էլեկտրոնային առեւտրի ծավալը գերազանցել է 1 մլրդ դոլարի նշագիծը[277]:
2012 թվականին իրանցիները 77 միլիարդ դոլար են ծախսել սննդի վրա, 22 միլիարդ դոլար՝ հագուստի և 18,5 միլիարդ դոլար՝ արտաքին զբոսաշրջության վրա[278] 2015 թվականին ընդհանուր սպառողական ծախսերը և տնօրինվող եկամուտը կանխատեսվել են համապատասխանաբար 176,4 միլիարդ դոլար և 287 միլիարդ դոլար[279]:
Առողջապահություն և դեղագործություն
| Իրան ՝ Առողջապահություն (Աղբյուր ՝ ԵԻՈՒ)[280] | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Կյանքի միջին տևողությունը (տարիներ) | 70.0 | 70.3 | 70.6 | 70.9 | 71.1 | 71.4 |
| Առողջապահական ծախսեր (ՀՆԱ-ի%) | 4.2 | 4.2 | 4.2 | 4.2 | 4.2 | 4.2 |
| Առողջապահական ծախսեր (մեկ շնչի հաշվով, դոլար) | 113 | 132 | 150 | 191 | 223 | 261 |
Սահմանադրությունը իրանցիներին տալիս է հիմնական բժշկական օգնության իրավունք: Մինչև 2008 թվականը իրանցիների 73%-ը օգտնվել է կամավոր ազգային բժշկական ապահովագրության համակարգից[280]: Չնայած բնակչության ավելի քան 85%-ը օգտվում է ապահովագրական համակարգից՝ իր դեղերի ծախսերը հոգալու համար, կառավարությունը մեծապես սուբսիդավորում է դեղերի արտադրությունը/ներմուծումը: Իրանի առողջապահության ոլորտի ընդհանուր շուկայական արժեքը 2002 թվականին կազմել է 24 միլիարդ դոլար, և կանխատեսվել է, որ մինչև 2013 թվականը այն կաճի մինչև 50 միլիարդ դոլար[281][282]: 2006 թվականին Իրանի 55 դեղագործական ընկերություններ 1,2 միլիարդ դոլար արժողությամբ շուկա են արտադրել դեղերի 96%-ը (քանակականորեն)[280][283][284]: Կանխատեսվել է, որ մինչև 2013 թվականը դրա ցուցանիշը կաճի մինչև 3,65 միլիարդ դոլար[282][282]:
Զբոսաշրջություն և ճանապարհորդություն
Թեև Իրաքի հետ պատերազմի ժամանակ զբոսաշրջությունը զգալիորեն կրճատվել է, այն հետագայում վերականգնվել է։ 2004 թվականին Իրան է այցելել շուրջ 1,659,000 օտարերկրյա զբոսաշրջիկ, իսկ 2009 թվականին՝ 2,3 միլիոն, հիմնականում ասիական երկրներից, ներառյալ Կենտրոնական Ասիայի հանրապետությունները, մոտ 10%-ը եկել Է Եվրամիությունից և Հյուսիսային Ամերիկայից[285][286]:
Զբոսաշրջության ամենահայտնի վայրերն են Մազանդարանը, Սպահանը, Մաշհադը և Շիրազը[287]: 2000-ականների սկզբին արդյունաբերությունը բախվել է լուրջ սահմանափակումների ենթակառուցվածքների, կապի, արդյունաբերության ստանդարտների և անձնակազմի վերապատրաստման առումով[288]: Տարեկան մի քանի կազմակերպված շրջագայություններ Գերմանիայից, Ֆրանսիայից և եվրոպական այլ երկրներից գալիս են Իրան՝ այցելելու հնագիտական վայրեր և հուշարձաններ: 2003 թվականին Իրանը զբոսաշրջությունից ստացված եկամուտներով աշխարհում զբաղեցրել է 68-րդ հորիզոնականը[289]: Ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի և Իրանի ճանապարհորդության և զբոսաշրջության կազմակերպության հետազոտական ղեկավարի տեղակալի, Իրանը դասվել է «աշխարհի 10 ամենազբոսաշրջային երկրների շարքում»[289]: Իրանում ներքին զբոսաշրջությունը խոշորագույններից մեկն է աշխարհում[290]:
Բանկային գործ, ֆինանսներ և ապահովագրություն
Government loans and credits are available to industrial and agricultural projects, primarily through banks. Iran's unit of currency is the rial which had an average official exchange rate of 9,326 rials to the U.S. dollar in 2007.[259] Rials are exchanged on the unofficial market at a higher rate. In 1979, the government nationalized private banks. The restructured banking system replaced interest on loans with handling fees, in accordance with Islamic law. This system took effect in the mid-1980s.[138]
The banking system consists of a central bank, the Bank Markazi, which issues currency and oversees all state and private banks. Several commercial banks have branches throughout the country. Two development banks exist and a housing bank specializes in home mortgages. The government began to privatize the banking sector in 2001 when licenses were issued to two new privately owned banks.[293]
State-owned commercial banks predominantly make loans to the state, bonyad enterprises, large-scale private firms and four thousand wealthy/connected individuals.[294][295] While most Iranians have difficulty obtaining small home loans, 90 individuals secured facilities totaling $8 billion.[փա՞ստ] In 2009, Iran's General Inspection Office announced that Iranian banks held some $38 billion of delinquent loans, with capital of only $20 billion.[փա՞ստ]
Foreign transactions with Iran amounted to $150 billion of major contracts between 2000 and 2007, including private and government lines of credit.[296] In 2007, Iran had $62 billion in assets abroad.[297] In 2010, Iran attracted almost $11.9 billion from abroad, of which $3.6 billion was FDI, $7.4 billion was from international commercial bank loans, and around $900 million consisted of loans and projects from international development banks.[298]
As of 2010, the Tehran Stock Exchange traded the shares of more than 330 registered companies.[292] Listed companies were valued at $100 billion in 2011.[299]
Insurance premiums accounted for just under 1% of GDP in 2008,[300] a figure partly attributable to low average income per head.[300] Five state-owned insurance firms dominate the market, four of which are active in commercial insurance. The leading player is the Iran Insurance Company, followed by Asia, Alborz and Dana insurances. In 2001/02 third-party liability insurance accounted for 46% of premiums, followed by health insurance (13%), fire insurance (10%) and life insurance (9.9%).[293]
Communications, electronics and IT
Broadcast media, including five national radio stations and five national television networks as well as dozens of local radio and television stations are run by the government. In 2008, there were 345 telephone lines and 106 personal computers for every 1,000 residents.[301] Personal computers for home use became more affordable in the mid-1990s, since when demand for Internet access has increased rapidly. As of 2010, Iran also had the world's third largest number of bloggers (2010).[302] In 1998, the Ministry of Post, Telegraph & Telephone (later renamed the Ministry of Information & Communication Technology) began selling Internet accounts to the general public. In 2006, revenues from the Iranian telecom industry were estimated at $1.2 billion.[303] In 2006, Iran had 1,223 Internet Service Providers (ISPs), all private sector operated.[304] As of 2014, Iran has the largest mobile market in the Middle East, with 83.2 million mobile subscriptions and 8 million smart-phones in 2012.[305]
According to the World Bank, Iran's information and communications technology sector had a 1.4% share of GDP in 2008.[301] Around 150,000 people work in this sector, including 20,000 in the software industry.[306] 1,200 IT companies were registered in 2002, 200 in software development. In 2014 software exports stood at $400 million.[փա՞ստ] By the end of 2009, Iran's telecom market was the fourth-largest in the Middle East at $9.2 billion and was expected to reach $12.9 billion by 2014 at a compound annual growth rate of 6.9%.[307]
Transport
Iran has an extensive paved road system linking most towns and all cities. In 2011, the country had 173,000 կիլոmetres (107,000 mi) of roads, of which 73% were paved. In 2007 there were approximately 100 passenger cars for every 1,000 inhabitants.[308] Trains operated on 11,106 կիլոmetres (6,901 mi) of track.[259]
The country's major port of entry is Bandar-Abbas on the Strait of Hormuz. After arriving in Iran, imported goods are distributed by trucks and freight trains. The Tehran–Bandar-Abbas railroad, opened in 1995, connects Bandar-Abbas to Central Asia via Tehran and Mashhad. Other major ports include Bandar Anzali and Bandar Torkaman on the Caspian Sea and Khoramshahr and Bandar Imam Khomeini on the Persian Gulf. Dozens of cities have passenger and cargo airports. Iran Air, the national airline, was founded in 1962 and operates domestic and international flights. All large cities have bus transit systems and private companies provide intercity bus services. Tehran, Mashhad, Shiraz, Tabriz, Ahvaz and Isfahan are constructing underground railways. More than one million people work in the transportation sector, accounting for 9% of 2008 GDP.[309]
In August 2022, President Ebrahim Raisi's cabinet approved a law to import fully assembled foreign cars. His predecessor President Hassan Rouhani, had outlawed such imports in July 2018 due to sanctions imposed on Iran. Regular Iranian citizens were unable to buy safe cars at affordable prices.[310]
International trade
Iran is a founding member of OPEC and the Organization of Gas Exporting Countries.[311] Petroleum constitutes 56% of Iran's exports with a value of $60.2 billion in 2018.[312] For the first time, the value of Iran's non-oil exports is expected to reach the value of imports at $43 billion in 2011.[313] Pistachios, liquefied propane, methanol (methyl alcohol), hand-woven carpets and automobiles are the major non-oil exports.[314] Copper, cement, leather, textiles, fruits, saffron and caviar are also export items of Iran.
Technical and engineering service exports in FY 2007 were $2.7 billion of which 40% of technical services went to Central Asia and the Caucasus, 30% ($350 million) to Iraq, and close to 20% ($205 million) to Africa.[315] Iranian firms have developed energy, pipelines, irrigation, dams and power generation in different countries. The country has made non-oil exports a priority[316] by expanding its broad industrial base, educated and motivated workforce and favorable location, which gives it proximity to an estimated market of some 300 million people in Caspian, Persian Gulf and some ECO countries further east.[317][318]
Total import volume rose by 189% from $13.7 billion in 2000 to $39.7 billion in 2005 and $55.189 billion in 2009.[319] Iran's major commercial partners are China, France, Germany, India, Italy, Japan, Russia, and South Korea. From 1950 until 1978, the United States was Iran's foremost economic and military partner, playing a major role in infrastructure and industry modernization.[320][321] It is reported that around 80% of machinery and equipment in Iran is of German origin.[322] In March 2018, Iran had banned Dollar in trade.[323] In July 2018, France, Germany and the UK agreed to continue trade with Iran without using Dollar as a medium of exchange.[324]
| Top Trading Partners for Iran for 2016[325] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Since the mid-1990s, Iran has increased its economic cooperation with other developing countries in "South–South integration" including Syria, India, China, South Africa, Cuba, and Venezuela. Iran's trade with India passed $13 billion in 2007, an 80% increase within a year.[փա՞ստ] Iran is expanding its trade ties with Turkey and Pakistan and shares with its partners the common objective to create a common market in West and Central Asia through ECO.[փա՞ստ]
Since 2003, Iran has increased investment in neighboring countries such as Iraq and Afghanistan. In Dubai, UAE, it is estimated that Iranian expatriates handle over 20% of its domestic economy and account for an equal proportion of its population.[326][327] Migrant Iranian workers abroad remitted less than $2 billion home in 2006.[328] Between 2005 and 2009, trade between Dubai and Iran tripled to $12 billion; money invested in the local real estate market and import-export businesses, collectively known as the Bazaar, and geared towards providing Iran and other countries with required consumer goods.[329] It is estimated that one third of Iran's imported goods and exports are delivered through the black market, underground economy, and illegal jetties, thus damaging the economy.[330]
Foreign direct investment
In the 1990s and early 2000s, indirect oilfield development agreements were made with foreign firms, including buyback contracts in the oil sector whereby the contractor provided project finance in return for an allocated production share. Operation transferred to National Iranian Oil Company (NIOC) after a set number of years, completing the contract.[331]
Unfavorable or complex operating requirements and international sanctions have hindered foreign investment in the country, despite liberalization of relevant regulations in the early 2000s. Iran absorbed $24.3 billion of foreign investment between the Iranian calendar years 1993 and 2007.[332] The EIU estimates that Iran's net FDI will rise by 100% between 2010 and 2014.[333]
Foreign investors concentrated their activities in the energy, vehicle manufacture, copper mining, construction, utilities, petrochemicals, clothing, food and beverages, telecom and pharmaceuticals sectors. Iran is a member of the World Bank's Multilateral Investment Guarantee Agency.[334] In 2006, the combined net worth of Iranian citizens abroad was about 1.3 trillion dollars.[335]
According to the head of the Organization for Investment, Economic and Technical Assistance of Iran (OIETAI), in 2008 Iran ranked 142 among 181 countries in working conditions. Iran stands at number 96 in terms of business start-ups, 165 in obtaining permits, 147 in employment, 147 in asset registration, 84 in obtaining credit, 164 in legal support for investments, 104 in tax payments, 142 in overseas trade, 56 in contract feasibility and 107 in bankruptcy.[336] Firms from over 50 countries invested in Iran between 1992 and 2008, with Asia and Europe the largest participants as shown below:[337]
| Continent of origin | Leading countries investing in Iran (1992–2008) | Number of projects | Total amount invested |
|---|---|---|---|
| Asia | India, United Arab Emirates (UAE), Singapore, Indonesia and Oman | 190 | $11.6 billion |
| Europe | Germany, the Netherlands, Spain, UK, Turkey, Italy and France (20 countries in total) | 253 | $10.9 billion |
| Americas | Canada, Panama, the US and Jamaica | 7 | $1.4 billion |
| Africa | Mauritius, Liberia and South Africa | Չկա տվյալ | $8 billion |
| Australia | Australia | 1 | $682 million |
The economic impact of a partial lifting of sanctions extends beyond the energy sector; The New York Times reported that "consumer-oriented companies, in particular, could find opportunity in this country with 81 million consumers, many of whom are young and prefer Western products".[338] The consumer-goods market is expected to grow by $100 billion by 2020.[339] Iran is considered "a strong emerging market play" by investment and trading firms.[340] Opening Iran's market place to foreign investment could also be a boon to competitive multinational firms operating in a variety of manufacturing and service sectors, worth $600 billion to $800 billion in new investment opportunities over the next decade.[341][342][343][344]
World Trade Organization
Iran has held observer status at the World Trade Organization (WTO) since 2005. Although the United States has consistently blocked its bid to join the organization, observer status came in a goodwill gesture to ease nuclear negotiations between Iran and the international community.[345] With exports of 60 products with revealed comparative advantage, Iran is the 65th "most complex country".[346]
Should Iran eventually gain membership status in the WTO, among other prerequisites, copyrights will have to be enforced in the country. This will require a major overhaul. The country is hoping to attract billions of dollars' worth of foreign investment by creating a more favorable investment climate through freer trade. Free trade zones such as Qeshm, Chabahar, and Kish Island are expected to assist in this process. Iran allocated $20 billion in 2010 to loans for the launch of twenty trade centers in other countries.[347]
International sanctions
See also Economic Recession in Iran
After the Iranian Revolution in 1979, the United States ended its economic and diplomatic ties with Iran, banned Iranian oil imports and froze approximately $11 billion of its assets.[348] In 1996, the U.S. Government passed the Iran and Libya Sanctions Act (ILSA) which prohibits U.S. (and non-U.S.) companies from investing and trading with Iran in amounts of more than $20 million annually.[349] Since 2000 exceptions to this restriction have been made for items including pharmaceuticals and medical equipment.[350]
Iran's nuclear program has been the subject of contention with the West since 2006 over suspicions of its intentions. The UN Security Council imposed sanctions against select companies linked to the nuclear program, thus furthering the country's economic isolation.[351] The economic effects of sanctions have been severe.[352] Sanctions notably bar nuclear, missile and many military exports to Iran and target investments in oil, gas and petrochemicals, exports of refined petroleum products, as well as the Islamic Revolutionary Guard Corps, banks, insurance, financial transactions and shipping.[353] In 2012 the European Union tightened its own sanctions by joining the three decade-old US oil embargo against Iran.[354][355] In 2015, Iran and the P5+1 reached a deal on the nuclear program that will remove the main sanctions by early 2016.[356] Even though Iran can trade in its own currency some problems subsist mainly due to the fact that it cannot transact in US dollars freely.[357] Կաղապար:Citation needed span[358]
In 2018, the United States government unilaterally withdrew from the JCPOA agreement and re-imposed its sanctions on Iran's oil sales, petrochemicals, shipping, metals trading and banking transactions.[359]
Effects
According to U.S. Undersecretary of State William J. Burns, Iran may be losing as much as $60 billion annually in energy investment.[360] Sanctions are making imports 24% more costly on average.[361] In addition, the latest round of sanctions could cost Iran annually $50 billion in lost oil revenues.[362] Iran is increasingly using barter trade because its access to the international dollar payment system has been denied. According to Iranian officials, large-scale withdrawal by international companies represents an "opportunity" for domestic companies to replace them.[363][364]
The IEA estimated that Iranian exports fell to a record of 860,000 bpd in September 2012 from 2.2 million bpd at the end of 2011. This fall led to a drop in revenues and clashes on the streets of Tehran when the local currency, the rial, collapsed. September 2012 output was Iran's lowest since 1988.[365]
According to the U.S. Iran could reduce the world price of crude petroleum by 10%, saving the United States annually $76 billion (at the proximate 2008 world oil price of $100/bbl).[342]
According to NIAC, sanctions cost the United States over $175 billion in lost trade and 279,000 lost job opportunities.[366] Between 2010 and 2012, sanctions cost the E.U. states more than twice as much as the United States in terms of lost trade revenue. Germany was hit the hardest, losing between $23.1 and $73.0 billion between 2010–2012, with Italy and France following at $13.6-$42.8 billion and $10.9-$34.2 billion respectively.[366]
GDP growth turned negative in 2013 (−5%). The unofficial unemployment rate was 20% by mid-2012. Oil exports dropped to 1.4 million bpd in 2014 from 2.5 million bpd in 2011. By 2013, Iran had $80 billion in foreign exchange reserves frozen overseas. Automobile production declined 40% between 2011 and 2013.[367] According to the U.S. government in 2015, Iran's economy has reached a point where it is "fundamentally incapable of recovery" without a nuclear accommodation with the West.[368]
The tentative rapprochement between Iran and the US, which began in the second half of 2013, has the potential to become a world-changing development, and unleash tremendous geopolitical and economic opportunities, if it is sustained […] if Iran and the US were to achieve a diplomatic breakthrough, geopolitical tensions in the Middle East could decline sharply, and Iran could come to be perceived as a promising emerging market in its own right.[369]
In January 2019, President Hassan Rouhani blamed the US for Iran's declining economy. Following the US pullout from an international nuclear deal with Iran and re-imposed sanctions, Iran faced the toughest economic situation in 40 years.[370] According to Majlis, this has caused damages estimated between 150 and 200 billion dollars to the Iranian economy.[371]
See also
- Corruption in Iran
- Electronic currency in Iran
- Energy superpower
- Foreign relations of Iran
- Iranian calendar
- Iran's international rankings in economy
- Iranian targeted subsidy plan
- Smuggling in Iran
- Venture capital in Iran
- Lists
- List of Iranians by net worth
- List of Iranian companies
- List of Iranian economists
- List of major economic laws in Iran
- Institutions
- Donya-e-Eqtesad – leading Iranian business newspaper
- Government of Iran – with links to ministries and affiliated agencies
- International Iranian Economic Association
- Iran Chamber of Commerce Industries and Mines – with links to information on commercial dispute resolution
- Ministry of Economic Affairs and Finance (Iran)
- Ministry of Industries and Business (Iran) – merger of Ministry of Commerce with Ministry of Industries and Mines
- Ministry of Petroleum (Iran)
- National Development Fund – Iran's sovereign wealth fund
- Ravand Institute – Iran's "Davos Forum"
- Supreme Audit Court of Iran
Notes
- ↑ "A survey of Iran: Stunted and distorted".
- ↑ «Overview». World Bank (անգլերեն). Վերցված է 2023-12-24-ին.
- ↑ Matthew Lynn: Are you brave enough to invest in Iran?.
- ↑ «Trade With Neighbors Accounts for 50% of Total Commercial Exchanges». اقتصاد آنلاین (անգլերեն). 2021-09-05. Վերցված է 2023-10-19-ին.
- ↑ Iran (data).
- ↑ Balamir Coşkun, Bezen (Winter 2009). «Global Energy Geopolitics and Iran» (PDF). Uluslararası İlişkiler. 5 (20): 179–201. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) April 1, 2014-ին.
- ↑ An Overview of the Economy of the Islamic Republic of Iran Արխիվացված Օգոստոս 6, 2010 Wayback Machine. United Nations Industrial Development Organization (UNIDO). Retrieved September 24, 2010.
- ↑ Jordan, Robert W. (July 16, 2015).
- ↑ Bonyad-e Mostazafan va Janbazan Oppressed and Disabled Veterans Foundation (MJF).
- ↑ «U.S. targets Iran's vulnerable oil». Los Angeles Times. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից September 3, 2017-ին. Վերցված է July 17, 2007-ին.
- ↑ «Energy subsidies reach $84b». Iran Daily. April 27, 2008. Արխիվացված է օրիգինալից June 19, 2009-ին.
- ↑ German businesses should seize lucrative opportunities in Iran: NUMOV CEO Արխիվացված Օգոստոս 10, 2014 Wayback Machine. Tehran Times, July 19, 2014. Retrieved July 24, 2014.
- ↑ Ramin Mostaghim, Iran Bans Import Purchase Orders Based On US Dollars, Radio Farda, March 1, 2018. Retrieved May 20, 2023.
- ↑ «World Factbook: Iran's entry». Central Intelligence Agency. 2008. Վերցված է November 6, 2009-ին.
- ↑ «Islamic Republic of Iran. Overview». World Bank. May 1, 2020. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «Domestic Economy (Islamic WTO proposed)». Արխիվացված օրիգինալից October 17, 2007. Վերցված է December 3, 2006-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). Iran Daily, January 22, 2006. - ↑ 17,0 17,1 «Iran Signs Deal With Russia To Import 20 Million Tons Of Basic Goods». Volant Media UK Limited. 20 March 2022.
- ↑ «World Factbook: Iran's entry». Central Intelligence Agency. 2008. Վերցված է November 6, 2009-ին.
- ↑ Frances Harrison (January 8, 2007). «Huge cost of Iranian brain drain». BBC News.
- ↑ Gheissari, Ali (2009). Contemporary Iran: Economy, Society, Politics. USA: Oxford University Press. էջեր 3–4 (Paperback edition). ISBN 978-0-19-537849-8.
- ↑ «Human Development Report 2014 – "Sustaining Human Progress: Reducing Vulnerabilities and Building Resilience"» (PDF). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Վերցված է August 8, 2014-ին.
- ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 22,6 «Iran: Economic and Political Overview». Nordea. May 2020. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «Islamic Republic of Iran. Overview». World Bank. May 1, 2020. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «Iran Economy 2020». theodora. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «Six charts that show how hard US sanctions have hit Iran». BBC News. December 9, 2019. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «2020 Index of Economic Freedom. Country Rankings». Heritage. Արխիվացված է օրիգինալից May 21, 2020-ին. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «Ease of Doing Business rankings». DOINGBUSINESS. May 2019. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «Gold coins – A Brief History». Վերցված է February 16, 2014-ին.
- ↑ John Letzing (July 15, 2016). «P&G's Road Map to Business in Iran». Wall Street Journal. էջ B1.
- ↑ 30,0 30,1 «History of Banking in Iran». Parstimes.com. Վերցված է November 11, 2012-ին.
- ↑ Curtis, Glenn; Hooglund, Eric (April 2008). Iran, a country study. Washington, D.C., USA: Library of Congress. էջ 195. ISBN 978-0-8444-1187-3.
- ↑ «History of Banking in Iran». Parstimes.com. Վերցված է November 11, 2012-ին.
- ↑ Curtis, Glenn; Hooglund, Eric (April 2008). Iran, a country study. Washington, D.C., USA: Library of Congress. էջ 195. ISBN 978-0-8444-1187-3.
- ↑ Curtis, Glenn; Hooglund, Eric (April 2008). Iran, a country study. Washington, D.C., USA: Library of Congress. էջ 195. ISBN 978-0-8444-1187-3.
- ↑ Iran's Industrial Progresses (Part I) ՅուԹյուբում.
- ↑ Iran's Industrial Progresses (Part II) ՅուԹյուբում.
- ↑ Shirin Hakimzadeh.
- ↑ Bonyad-e Mostazafan va Janbazan Oppressed and Disabled Veterans Foundation (MJF).
- ↑ Kenneth Katzman (2003): "The Iran-Libya Sanctions Act (ILSA)" Արխիվացված Դեկտեմբեր 19, 2016 Wayback Machine. CRS Report for Congress. Retrieved January 23, 2008.
- ↑ U.S. Approved Business With Blacklisted Nations. The New York Times, December 23, 2010 (subscription required). Retrieved February 2, 2011.
- ↑ «Iranian Economy in Six Snapshots». Payam-e Emruz; Economic, Social, Cultural (Monthly). February 2001. Արխիվացված է օրիգինալից September 27, 2007-ին.
- ↑ Gheissari, Ali (2009). Contemporary Iran: Economy, Society, Politics. USA: Oxford University Press. էջեր 7–8 (Paperback edition). ISBN 978-0-19-537849-8.
- ↑ Shirin Hakimzadeh.
- ↑ «Exclusive: EU agrees to embargo on Iranian crude». Reuters. January 2012. Արխիվացված օրիգինալից September 19, 2012-ին. Վերցված է September 28, 2012-ին.
- ↑ Reza Malekzadeh, Azarakhsh Mokri, Pejman Azarmina: "Medical Science and Research in Iran" Արխիվացված Մայիս 17, 2017 Wayback Machine.
- ↑ – The foreign trade regime of the Islamic Republic of Iran.
- ↑ Jay Salomon (October 8, 2016). «Obama Further Eases Financial Sanctions On Iran News». The Wall Street Journal. Վերցված է October 9, 2016-ին.
- ↑ «Sanctions Buster? Iran Eyes Cryptocurrency To Blunt U.S. Deterrents». Payvand.com. Արխիվացված է օրիգինալից August 8, 2018-ին. Վերցված է July 21, 2019-ին.
- ↑ «Trump re-imposes Iran sanctions: Now what?». BBC News. November 3, 2018.
- ↑ «World Factbook: Iran's entry». Central Intelligence Agency. 2008. Վերցված է November 6, 2009-ին.
- ↑ Iran admits the pain of sanctions Արխիվացված Փետրվար 11, 2012 Wayback Machine. Agence France Presse (AFP), December 19, 2011. Retrieved January 7, 2012.
- ↑ Iran at a glance.
- ↑ 53,0 53,1 Ali Akbar Dareini: Iran Leader Unveils 'Economy of Resistance'.
- ↑ Sanctions should be taken as opportunity: Larijani. Tehran Times, September 30, 2010. Retrieved March 30, 2012.
- ↑ Leader: Imports, Contraband Inflicting Damage on Iran's Economy.
- ↑ Javier Blas: Sanctions take heavy toll on Iran.
- ↑ Jbili, A.; Kramarenko, V.; Bailén, J. M. (March 1, 2007). Islamic Republic of Iran: Managing the Transition to a Market Economy (PDF). The International Monetary Fund. էջ xii. ISBN 978-1-58906-441-6. Վերցված է February 5, 2011-ին.
- ↑ «Iran's entry». Microsoft Encarta. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից October 28, 2009-ին. Վերցված է July 24, 2010-ին.
- ↑ «Iran-US Rapprochement: Historic Opportunities Beckon». Business Monitor International. January 10, 2014. Արխիվացված է օրիգինալից May 21, 2014-ին.
- ↑ Erdbrink, Thomas (January 30, 2019). «Iran Faces Worst Economic Challenge in 40 Years, President Says». The New York Times. Վերցված է January 30, 2019-ին.
- ↑ Iran ranks 69th out of 139 in global competitiveness Արխիվացված Դեկտեմբեր 9, 2013 Wayback Machine.
- ↑ "The N-11: More Than an Acronym" Արխիվացված Սեպտեմբեր 11, 2008 Wayback Machine.
- ↑ Iran Ranks 3rd Among Newly-Emerged Economies Արխիվացված Հունիս 17, 2011 Wayback Machine.
- ↑ Iran eyes 'constructive engagement'—but not with Israel.
- ↑ World Economic Outlook Database (Iran). International Monetary Fund (October 2014). Retrieved February 16, 2015.
- ↑ Full Text of the Law for the Targeting of Subsidies (չաշխատող հղում) .
- ↑ Roshanak Taghavi (April 30, 2010). «Why Iran's Ahmadinejad is pushing to cut popular government subsidies». CSMonitor.com. Վերցված է May 5, 2010-ին.
- ↑ 68,0 68,1 Iran Investment Monthly Արխիվացված Օգոստոս 9, 2011 Wayback Machine.
- ↑ «Iran – Country Brief». World Bank. September 2010. Արխիվացված է օրիգինալից February 10, 2011-ին. Վերցված է January 30, 2010-ին.
- ↑ Planned Economic Reforms Արխիվացված Մայիս 13, 2011 Wayback Machine.
- ↑ Iran to Cut Oil Subsidies in Energy Reform.
- ↑ Reza Taghizadeh (June 9, 2010): Sanctions And Iran's Achilles Heel.
- ↑ Iran Investment Monthly Արխիվացված Դեկտեմբեր 14, 2010 Wayback Machine.
- ↑ Curtis, Glenn; Hooglund, Eric (April 2008). Iran, a country study. Washington, D.C., USA: Library of Congress. էջ 195. ISBN 978-0-8444-1187-3.
- ↑ Ayse, Valentine; Nash, Jason John; Leland, Rice (January 2013). The Business Year 2013: Iran. London, U.K.: The Business Year. էջ 41. ISBN 978-1-908180-11-7. Արխիվացված է օրիգինալից December 27, 2016-ին. Վերցված է March 14, 2014-ին.
- ↑ World Economic Outlook Database – Report for Selected Countries and Subjects. International Monetary Fund (2009). Retrieved November 29, 2010.
- ↑ 77,0 77,1 77,2 77,3 77,4 77,5 Iran five-year plan targets annual 8% growth (չաշխատող հղում) . Agence France Presse, January 11, 2010. Retrieved July 23, 2010.
- ↑ Iran approves $1.6b of foreign investment plans Արխիվացված Ապրիլ 25, 2012 Wayback Machine. Tehran Times, April 21, 2012. Retrieved April 21, 2012.
- ↑ Iran Commercial Banking Report Արխիվացված Փետրվար 13, 2012 Wayback Machine. Business Monitor International (Q1 2009). Retrieved July 10, 2010.
- ↑ Cracks Start to Show in Iran's Economy as U.S. Touts Sanctions. Foxnews, December 27, 2010. Retrieved December 27, 2010.
- ↑ Prices in Iran rise after lifting of subsidies. Los Angeles Times, December 23, 2010. Retrieved December 27, 2010.
- ↑ 82,0 82,1 Iran Investment Monthly Արխիվացված Մարտ 6, 2012 Wayback Machine. Turquoise Partners (December 2010). Retrieved December 27, 2010.
- ↑ Iran to privatize 186 state-run companies: official Արխիվացված Մայիս 28, 2014 Wayback Machine. Tehran Times, May 11, 2014. Retrieved May 27, 2014.
- ↑ Cooperatives Share Meager in Economy. Financial Tribune, May 9, 2015. Retrieved May 10, 2015.
- ↑ Invest in Iran. Organization for Investment, Economic and Technical Assistance of Iran, Winter 2011. Retrieved March 28, 2014.
- ↑ 86,0 86,1 – The foreign trade regime of the Islamic Republic of Iran. Ministry of Commerce (Iran) (2009). Retrieved April 8, 2010.
- ↑ Iran plans $160 billion annual trade turnover by 2016 Արխիվացված Մայիս 27, 2012 Wayback Machine. Tehran Times, May 23, 2012. Retrieved June 3, 2012.
- ↑ Iran eyes $250 billion annual revenue in 5 years Արխիվացված Հունվար 7, 2011 Wayback Machine. Mehr News Agency, December 22, 2010. Retrieved December 22, 2010.
- ↑ 2010 Staff report. IMF (March 2010). Retrieved December 27, 2010.
- ↑ Iran's NDF allocates $7b to upstream oil projects Արխիվացված Հուլիս 14, 2014 Wayback Machine. Tehran Times, July 9, 2014. Retrieved July 12, 2014.
- ↑ Oil Minister: Iran Self-Sufficient in Drilling Industry Արխիվացված Հունիս 6, 2013 Wayback Machine. Fars News Agency, January 9, 2012. Retrieved February 5, 2012.
- ↑ Oil Industry Will Carry Out 380 Research Projects. Iran Daily, April 12, 2012. Retrieved April 13, 2012.
- ↑ South Pars attracts $15b in domestic investment. Mehr News Agency, June 15, 2010. Retrieved June 15, 2010.
- ↑ Iran to build 46 new petchem units. Tehran Times, January 13, 2010. Retrieved January 30, 2010.
- ↑ $44b investment for 64 petchem projects. Tehran Times, November 23, 2010. Retrieved November 23, 2010.
- ↑ Bunkering Sector Flourishing. Iran Daily, October 26, 2010. Retrieved October 25, 2010.
- ↑ Iran to boost power generation capacity by 25,000MW. Tehran Times, October 26, 2011. Retrieved October 30, 2011.
- ↑ Iran Top Producer of Hydroelectric Power Plants. Zawya, April 14, 2011. Retrieved October 7, 2011.
- ↑ 99,0 99,1 99,2 99,3 99,4 Mining Sector Exports Hit $8b. Iran Daily, July 4, 2010. Retrieved July 10, 2010.
- ↑ Economy, News. National Geoscience Database of Iran (2010) Արխիվացված Մարտ 23, 2020 Wayback Machine. Retrieved July 24, 2010.
- ↑ Ports Capacity to Increase. Iran Daily, December 27, 2010. Retrieved December 26, 2010.
- ↑ Iran to extend rail network to 15,000 kilometers by 2015 Արխիվացված Փետրվար 4, 2012 Wayback Machine. Tehran Times, January 3, 2012. Retrieved January 3, 2012.
- ↑ Iran Investment Monthly Արխիվացված Օգոստոս 9, 2011 Wayback Machine. Turquoise Partners (January 2011). Retrieved January 31, 2011.
- ↑ Transportation. Organization for Investment and Technical Assistance of Iran, 2012. Retrieved March 14, 2014.
- ↑ Electronic trade up. Iran Daily, October 6, 2011. Retrieved October 6, 2011.
- ↑ Kordvani, Amir; Berenjforoush, Poulad (April 21, 2017). «Iran approves the Sixth Development Plan to boost investment». lexology. Վերցված է June 13, 2020-ին.
- ↑ «Overview». World Bank (անգլերեն). Վերցված է October 21, 2017-ին.
- ↑ 108,0 108,1 Curtis, Glenn; Hooglund, Eric (April 2008). Iran, a country study. Washington, D.C., USA: Library of Congress. էջ 195. ISBN 978-0-8444-1187-3.
- ↑ 109,0 109,1 «World Factbook: Iran's entry». Central Intelligence Agency. 2008. Վերցված է November 6, 2009-ին.
- ↑ «Iran Inflation Rate». Index Mondi. 2009. Վերցված է February 5, 2011-ին.
- ↑ "Crude price pegged at dlrs 39.6 a barrel under next year's budget" Արխիվացված Հունիս 22, 2011 Wayback Machine.
- ↑ Iran's entry.
- ↑ 113,0 113,1 Iran's parliament approves $462 billion budget Արխիվացված Հուլիս 18, 2013 Wayback Machine.
- ↑ Ten Million Iranians Under "Absolute Poverty Line" Արխիվացված Հունվար 5, 2012 Wayback Machine.
- ↑ Experts: Steinitz exaggerates on Iran economy.
- ↑ Najmeh Bozorgmehr: Subsidy dispute adds to Iran's woes.
- ↑ Minister: Iran Facing No Problem in Currency Reserves, Revenues Արխիվացված Ապրիլ 19, 2012 Wayback Machine.
- ↑ The Oil and Gas Industry.
- ↑ Marjorie Olster (August 23, 2013). «Sanctions Biting but Iran Not Budging». AP. Վերցված է August 24, 2013-ին.
- ↑ Najmeh Bozorgmehr: Subsidy dispute adds to Iran's woes.
- ↑ Iran at a glance.
- ↑ Iran's external debts cut by $10b, hit $7.2b: Central Bank Chief Արխիվացված Հունիս 16, 2018 Wayback Machine.
- ↑ Iran: Concluding Statement of an IMF Staff Visit.
- ↑ «Iran's Money Supply Skyrockets Parallel to Inflation». En.radiofarda.com. June 15, 2020.
- ↑ «Government Debt, Deficit, Money Supply Soar, Iran Central Bank Reveals». En.radiofarda.com. February 14, 2020.
- ↑ https://kayhan.ir/fa/news/288201/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%A8%D8%A7-%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%D8%B9%D8%AA-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%DB%B4%DB%B0-%D8%B3%D8%A7%D8%B9%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA
- ↑ https://www.eghtesadnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-67/647441-%D9%86%D9%82%D8%AF-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%B1-%D8%AA%D8%B9%D8%B7%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%81%D9%82%D8%B7-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC-%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7-%D8%A7%D9%86%D8%AF-%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D8%B9%D8%B7%DB%8C%D9%84-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%DB%8C%D8%AF
- ↑ 128,0 128,1 128,2 128,3 128,4 128,5 128,6 «Iran: Economic and Political Overview». Nordea. May 2020. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «Islamic Republic of Iran. Overview». World Bank. May 1, 2020. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «Economic Chaos Continues In Iran As Prices Rise And Currency Falls». Iran International (անգլերեն). Վերցված է 2022-08-16-ին.
- ↑ «شاخص قیمت مصرف کننده – تیر 1401 > درگاه ملی آمار». www.amar.org.ir. Վերցված է 2022-08-16-ին.
- ↑ «Iran Economy 2020». theodora. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «Six charts that show how hard US sanctions have hit Iran». BBC News. December 9, 2019. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «2020 Index of Economic Freedom. Country Rankings». Heritage. Արխիվացված է օրիգինալից May 21, 2020-ին. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «Ease of Doing Business rankings». DOINGBUSINESS. May 2019. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ 136,0 136,1 Filkins, Dexter (May 18, 2020). «The Twilight of the Iranian Revolution». The New Yorker.
- ↑ «Iran Per Capita Gasoline Consumption Above Global Average». Financial Tribune. October 25, 2021.
- ↑ 138,0 138,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «LOC5» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Iran Investment Monthly Արխիվացված Մարտ 14, 2020 Wayback Machine. Turquoise Partners, May 2016. Retrieved December 15, 2016.
- ↑ Katy Barnato: Iranians to splash up to $8B on overseas property: Study. CNBC, March 16, 2016. Retrieved December 15, 2016.
- ↑ Ten Million Iranians Under "Absolute Poverty Line" Արխիվացված Հունվար 5, 2012 Wayback Machine. Radio Zamaneh, May 29, 2010. Retrieved December 15, 2016.
- ↑ Decentralization key to solving economic problems.
- ↑ 143,0 143,1 «World Factbook: Iran's entry». Central Intelligence Agency. 2008. Վերցված է November 6, 2009-ին.
- ↑ 144,0 144,1 6,000 Cooperatives Nationwide.
- ↑ Iranian Constitution.
- ↑ «Call for Prioritizing Vision 2025». Արխիվացված օրիգինալից February 17, 2009. Վերցված է February 13, 2012-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ Justice Shares Payment Soon (չաշխատող հղում) .
- ↑ «BBC Persian» (պարսկերեն). BBC. January 16, 2006. Վերցված է July 17, 2007-ին.
- ↑ Minister predicts high rate of firm closures.
- ↑ Ahmadinejad slams corrupt hoarders of wealth: "The Iranian 1%" Արխիվացված Ապրիլ 11, 2019 Wayback Machine.
- ↑ 151,0 151,1 Wehrey, Frederic (2009): "The Rise of the Pasdaran".
- ↑ Iran's Guards in $2.5bn rail deal.
- ↑ «Profile: Iran's Revolutionary Guards». BBC News. October 26, 2007. Վերցված է December 27, 2008-ին.
- ↑ Kim Murphy (August 26, 2007). «Iran's $12-billion enforcers». Los Angeles Times. Վերցված է December 27, 2008-ին.
- ↑ Azadeh Moaveni (September 5, 2007). «Iran's Rich Revolutionary Guard». Time. Արխիվացված է օրիգինալից September 16, 2007-ին. Վերցված է December 27, 2008-ին.
- ↑ Michael Slackman (July 20, 2009). «Hard-Line Force Extends Grip Over a Splintered Iran». The New York Times. Վերցված է July 21, 2009-ին.
- ↑ Wehrey, Frederic (2009): "The Rise of the Pasdaran".
- ↑ Abrahamian, History of Modern Iran (p.178).
- ↑ 159,0 159,1 Abbas Bakhtiar: "Ahmadinejad's Achilles Heel: The Iranian Economy" Արխիվացված Հոկտեմբեր 10, 2017 Wayback Machine.
- ↑ Ilias, Shayerah (June 2008). «Iran's Economy» (PDF). U.S. Department of State. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008-07-25-ին.
- ↑ Stecklow, Steve; Dehghanpisheh, Babak; Torbati, Yeganeh (November 11, 2013). «Assets of the Ayatollah». Reuters. Վերցված է December 7, 2013-ին.
- ↑ 162,0 162,1 Iran's Small and Medium Enterprises Արխիվացված Սեպտեմբեր 3, 2013 Wayback Machine. The United Nations Industrial Development Organization (2003). Retrieved February 2, 2010.
- ↑ «National adult literacy rates (15+), youth literacy rates (15–24) and elderly literacy rates (65+)». UNESCO Institute for Statistics. Արխիվացված է օրիգինալից October 29, 2013-ին. Վերցված է December 18, 2013-ին.
- ↑ Nash, Jason John; Sasmaz, Aytng (January 2011). The Business Year 2011: Iran. London, U.K.: The Business Year. էջ 232. ISBN 978-1-908180-00-1. Վերցված է January 14, 2012-ին.
- ↑ «Human Development Report 2014 – "Sustaining Human Progress: Reducing Vulnerabilities and Building Resilience"» (PDF). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Վերցված է August 8, 2014-ին.
- ↑ «Gov't Set to Change Economic Course». Արխիվացված օրիգինալից May 5, 2009. Վերցված է July 6, 2008-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ 167,0 167,1 «MIDDLE EAST :: IRAN». CIA.gov. Վերցված է January 17, 2020-ին.
- ↑ – The foreign trade regime of the Islamic Republic of Iran.
- ↑ 169,0 169,1 «World Factbook: Iran's entry». Central Intelligence Agency. 2008. Վերցված է November 6, 2009-ին.
- ↑ Valentine M. Moghadam (2009).
- ↑ Emanuele Ottolenghi: Toppling Iran's Unsteady Regime.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «Mehr1» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ «World Factbook: Iran's entry». Central Intelligence Agency. 2008. Վերցված է November 6, 2009-ին.
- ↑ Iran's per capita income exceeds $13,000: minister.
- ↑ Inside Story – Iran's economic surgery (Motion picture). Iran: AljazeeraEnglish. December 2010. Event occurs at 02:50. Վերցված է December 28, 2010-ին. «in a country where the average income is around 500 dollars»
- ↑ Iran Data by country: Iran, Islamic Rep Արխիվացված Հունիս 20, 2013 Wayback Machine.
- ↑ Iran's Poor Face a Logjam in the Labyrinths of Work Արխիվացված Հոկտեմբեր 2, 2011 Wayback Machine.
- ↑ Iran – Income.
- ↑ Fitch, Asa; Nicolas Parasie (April 6, 2015). «Western Companies See Potential in Reaching Iran's Consumers After Nuclear Deal». Wall Street Journal. Վերցված է April 10, 2015-ին.
- ↑ «70% of Population Own Homes». Արխիվացված օրիգինալից February 19, 2008. Վերցված է April 9, 2007-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ PPP conversion factor, private consumption (LCU per international $).
- ↑ Household size and Composition Around the World 2017.
- ↑ Curtis, Glenn; Hooglund, Eric (April 2008). Iran, a country study. Washington, D.C., USA: Library of Congress. էջ 104. ISBN 978-0-8444-1187-3.
- ↑ Iran Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Lulu.com. March 3, 2012. ISBN 978-1-4387-7462-6.
- ↑ Ten Million Iranians Under "Absolute Poverty Line" Արխիվացված Հունվար 5, 2012 Wayback Machine.
- ↑ «Iran: Country Brief». World Bank. 2009. Արխիվացված է օրիգինալից February 10, 2011-ին. Վերցված է July 12, 2009-ին.
- ↑ Rouznameh, Rasmi (1990). «Labour Code». International Labour Organization. Վերցված է March 1, 2009-ին.
- ↑ 188,0 188,1 Iran's entry.
- ↑ «Annual Review». Central Bank of Iran. December 2009. Արխիվացված է օրիգինալից June 18, 2011-ին. Վերցված է May 10, 2010-ին.
- ↑ Women now comprise one-third of homeless Iranians Արխիվացված Սեպտեմբեր 17, 2017 Wayback Machine.
- ↑ Social Security Programs Throughout the World: Asia and the Pacific.
- ↑ Iran's entry.
- ↑ Iran – The pension system in Iran Արխիվացված Նոյեմբեր 30, 2011 Wayback Machine.
- ↑ Iran's entry.
- ↑ Iran's New Labor?
- ↑ «Iran: Economic and Political Overview». Nordea. May 2020. Վերցված է June 12, 2020-ին.
- ↑ «Arable land (% of land area) | Data». data.worldbank.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է May 10, 2018-ին.
- ↑ Curtis, Glenn; Hooglund, Eric (April 2008). Iran, a country study. Washington, D.C., USA: Library of Congress. էջ 354. ISBN 978-0-8444-1187-3.
- ↑ «Islamic Republic of Iran – Services for Agriculture and Rural Development». World Bank. June 1994. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) July 23, 2008-ին. Վերցված է March 28, 2011-ին.
- ↑ Commodities by country – Iran Արխիվացված Հուլիս 13, 2011 Wayback Machine.
- ↑ «Islamic Republic of Iran – Services for Agriculture and Rural Development». World Bank. June 1994. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) July 23, 2008-ին. Վերցված է March 28, 2011-ին.
- ↑ Business | Crunch time for Caspian caviar.
- ↑ 203,0 203,1 – The foreign trade regime of the Islamic Republic of Iran.
- ↑ «Trade With PGCC To Improve». Արխիվացված օրիգինալից March 7, 2008. Վերցված է December 3, 2008-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ The Case Study of The Islamic Republic of Iran.
- ↑ «Iran's foodstuff exports near $1b». Tehran Times. February 24, 2010. Վերցված է January 21, 2012-ին.
- ↑ Ayse, Valentine; Nash, Jason John; Leland, Rice (January 2013). The Business Year 2013: Iran. London, U.K.: The Business Year. էջ 82. ISBN 978-1-908180-11-7. Արխիվացված է օրիգինալից December 27, 2016-ին. Վերցված է March 14, 2014-ին.
- ↑ Iran's Defense Industry. Globalsecurity.org. Retrieved February 3, 2011.
- ↑ IFRstat.org (չաշխատող հղում) .
- ↑ «Textile Smuggling Harms Domestic Production». Վերցված է June 1, 2016-ին.
- ↑ «Textile factories in trouble». Արխիվացված օրիգինալից October 18, 2007. Վերցված է June 2, 2010-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ Torbat, Akbar (September 27, 2010). «Industrialization and Dependency: the Case of Iran». Economic Cooperation Organization. Արխիվացված օրիգինալից July 26, 2011. Վերցված է February 5, 2011-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ «Health Insurance for Carpet Weavers». Արխիվացված է օրիգինալից June 3, 2009-ին. Վերցված է December 16, 2008-ին.. Iran Daily, December 16, 2008.
- ↑ Iran's oldest craft left behind. Financial Times, February 10, 2010 (subscription required). Retrieved February 10, 2009.
- ↑ «Iran Automotive Industry». Արխիվացված է օրիգինալից June 17, 2008-ին. Վերցված է May 29, 2011-ին.
- ↑ «Iran Ranks 5th in Car Production Growth». Fars News Agency. August 18, 2010. Արխիվացված է օրիգինալից March 1, 2012-ին. Վերցված է November 28, 2010-ին.
- ↑ «Iran Automotive Forecast» (Document). Economist Intelligence Unit. 2008.
- ↑ «Iran 16th Biggest Automaker». Արխիվացված է օրիգինալից October 17, 2007-ին. Վերցված է June 12, 2007-ին.
- ↑ «Gasoline Quota Will Change In Two Months». Արխիվացված օրիգինալից October 20, 2007. Վերցված է July 4, 2007-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ Iran ranks 2nd in using gas-fueled cars.
- ↑ Iran Launches Production of Stealth Sub Արխիվացված Փետրվար 8, 2011 Wayback Machine.
- ↑ «IRI exports warfare to 50 countries». Արխիվացված օրիգինալից February 13, 2008. Վերցված է July 20, 2010-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ «Iran exports military equipment». Արխիվացված օրիգինալից September 27, 2007. Վերցված է July 20, 2010-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ «Iran Nearing Production of Indigenous S-300 Missile System». Payvand. September 22, 2011. Արխիվացված է օրիգինալից September 24, 2015-ին. Վերցված է September 6, 2015-ին.
- ↑ $10b Allocated for Mehr Housing. Iran Daily, January 13, 2011. Retrieved April 3, 2011.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «CBI2» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ «Construction in Iran». Արխիվացված օրիգինալից March 6, 2007. Վերցված է March 6, 2007-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ Iran Infrastructure Report.
- ↑ «Housing for All». Արխիվացված օրիգինալից June 15, 2009. Վերցված է August 11, 2014-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ «Simultaneous Dam, Spillways Construction Obligatory – 30% Drinking Water Wasted». Արխիվացված օրիգինալից October 20, 2007. Վերցված է November 29, 2006-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ Monthly Bulletin Արխիվացված Մարտ 18, 2012 Wayback Machine. Tehran Stock Exchange (June 2010). Retrieved April 4, 2011.
- ↑ 232,0 232,1 232,2 «Mining to Iran». Australian Government. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից July 23, 2008-ին. Վերցված է February 5, 2011-ին.
- ↑ «Mining in Iran». InfoMine. Վերցված է October 18, 2011-ին.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «Ministry of Commerce5» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Curtis, Glenn; Hooglund, Eric (April 2008). Iran, a country study. Washington, D.C., USA: Library of Congress. էջ 167. ISBN 978-0-8444-1187-3.
- ↑ «USGS Gypsum Production Statistics» (PDF). Pubs.usgs.gov. Վերցված է November 12, 2021-ին.
- ↑ «USGS Molybdenum Production Statistics» (PDF). Pubs.usgs.gov. Վերցված է November 12, 2021-ին.
- ↑ «USGS Antimony Production Statistics» (PDF). Pubs.usgs.gov. Վերցված է November 12, 2021-ին.
- ↑ «USGS Iron Ore Production Statistics» (PDF). Pubs.usgs.gov. Վերցված է November 12, 2021-ին.
- ↑ «USGS Sulfur Production Statistics» (PDF). Pubs.usgs.gov. Վերցված է November 12, 2021-ին.
- ↑ «USGS Salt Production Statistics» (PDF). Pubs.usgs.gov. Վերցված է November 12, 2021-ին.
- ↑ «World Uranium Mining - World Nuclear Association». World-nuclear.org. Վերցված է November 12, 2021-ին.
- ↑ «Energy and Electricity Forecast» (Document). Economist Intelligence Unit. 2008.
- ↑ Iran Plans to Produce 250,000 Tons of Copper in Year to March.
- ↑ «Steel Self-sufficiency». Արխիվացված օրիգինալից April 14, 2011. Վերցված է July 23, 2010-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ Iran Plans to Produce 250,000 Tons of Copper in Year to March.
- ↑ 247,0 247,1 Iran: $30 Billion Dollar to be invested in industry Արխիվացված Դեկտեմբեր 10, 2008 Wayback Machine.
- ↑ Iran exports cement to 40 countries.
- ↑ «Dehloran Refinery Under Construction». Արխիվացված օրիգինալից March 29, 2011. Վերցված է July 23, 2010-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). Iran Daily, November 9, 2008. - ↑ «Company Advances In Energy Capabilities». Արխիվացված է օրիգինալից October 20, 2007-ին. Վերցված է February 7, 2012-ին.. Iran Daily, April 29, 2007.
- ↑ Iran Ready for Sudden Cut in Gas Supplies Արխիվացված Մարտ 9, 2012 Wayback Machine. Fars News Agency, July 14, 2010. Retrieved July 26, 2010.
- ↑ Share of domestically made equipments on the rise Արխիվացված Մարտ 9, 2012 Wayback Machine. SHANA, July 18, 2010. Retrieved July 26, 2010.
- ↑ Petrochemical Exports Pass $7 Billion Արխիվացված Փետրվար 6, 2011 Wayback Machine. SHANA, January 31, 2011. Retrieved March 23, 2011.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «NIPC2» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Iran's oil refining industry needs dlrs 15b investment: Oil Minister Արխիվացված Հոկտեմբեր 15, 2008 Wayback Machine.
- ↑ Iran Investment Monthly Արխիվացված Մարտ 3, 2016 Wayback Machine.
- ↑ «Oil Price Hike Out of Economic Crisis Result in Protests Across Iran». True News Source. Վերցված է November 16, 2019-ին.
- ↑ «Iran's gasoline rationing scheme: From policy to practice». Tehran Times. November 15, 2020.
- ↑ 259,0 259,1 259,2 259,3 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «CIA» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ 260,0 260,1 Rail-Freight Transport.
- ↑ Iran and Nuclear Energy Արխիվացված Դեկտեմբեր 15, 2010 Wayback Machine. IRVL.net. Retrieved July 26, 2010.
- ↑ 262,0 262,1 Iran (data).
- ↑ 263,0 263,1 Energy Wastage In Iran Equals 6–7 Billion Dollars Per Year Արխիվացված Հունվար 15, 2020 Wayback Machine.
- ↑ Reza Taghizadeh (June 9, 2010): Sanctions And Iran's Achilles Heel.
- ↑ «Energy subsidies reach $84b». Iran Daily. April 27, 2008. Արխիվացված է օրիգինալից June 19, 2009-ին.
- ↑ «World Factbook: Iran's entry». Central Intelligence Agency. 2008. Վերցված է November 6, 2009-ին.
- ↑ «Iran begins loading Bushehr nuclear reactor». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2010-08-21. Վերցված է 2022-02-19-ին.
- ↑ Iran's Economy.
- ↑ Barry Schweid (December 26, 2006): "Iran oil industry founders".
- ↑ Iranian National Bank. «Economic Trends No 62, Third Quarter 1389 (2010/2011), Balance of Payments, p.16». Արխիվացված է օրիգինալից January 2, 2012-ին. Վերցված է October 14, 2012-ին.
- ↑ Iran eyes $250 billion annual revenue in 5 years Արխիվացված Հունվար 7, 2011 Wayback Machine.
- ↑ Curtis, Glenn; Hooglund, Eric (April 2008). Iran, a country study. Washington, D.C., USA: Library of Congress. էջեր 160–163. ISBN 978-0-8444-1187-3.
- ↑ Wolfensberger, Marc (November 25, 2006). «Iran Invites Sinopec Head to Sign $100 Billion Oil, Gas Deals». Bloomberg. Արխիվացված է օրիգինալից February 6, 2007-ին. Վերցված է November 20, 2010-ին.
- ↑ 1st phase of Iran oil stock inaugurated on Kish Island.
- ↑ «$500b Needed For Hydrocarbon Sector». Արխիվացված օրիգինալից October 7, 2008. Վերցված է September 2, 2012-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ 276,0 276,1 «Retailing in Iran». Euromonitor. January 2010. Արխիվացված է օրիգինալից February 28, 2010-ին. Վերցված է November 28, 2010-ին.
- ↑ Iran's e-commerce to reach rls 10,000 billion. IRNA, December 3, 2008.
- ↑ Fitch, Asa; Nicolas Parasie (April 6, 2015). «Western Companies See Potential in Reaching Iran's Consumers After Nuclear Deal». Wall Street Journal. Վերցված է April 9, 2015-ին.
- ↑ Faucon, Benoit (July 15, 2015). «In Iran, Business Deals Rarely Smooth». Wall Street Journal. Վերցված է July 27, 2015-ին.
- ↑ 280,0 280,1 280,2 «IRAN: Healthcare and Pharmaceuticals Forecast» (Document). Economist Intelligence Unit. 2008.
- ↑ «Health Sector in Iran». Արխիվացված օրիգինալից April 19, 2008. Վերցված է March 6, 2007-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). Australian Trade (2006). - ↑ 282,0 282,1 282,2 Iran Pharmaceuticals and Healthcare Report Արխիվացված Նոյեմբեր 29, 2011 Wayback Machine. Business Monitor International (Q2 2009). Retrieved March 24, 2010.
- ↑ «Health services and pharmaceuticals to Iran». Արխիվացված օրիգինալից April 19, 2008. Վերցված է March 6, 2007-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). Australian Trade (2006). - ↑ «18% of Medicines Thrown Out Annually». Արխիվացված է օրիգինալից October 18, 2007-ին. Վերցված է June 30, 2007-ին.. Iran Daily, July 1, 2007.
- ↑ «Iran's entry». Microsoft Encarta. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից October 28, 2009-ին. Վերցված է July 24, 2010-ին.
- ↑ «Iran Travel And Tourism Forecast» (Document). Economist Intelligence Unit. 2008.
- ↑ Sightseeing and excursions in Iran Արխիվացված Ապրիլ 18, 2015 Wayback Machine.
- ↑ Curtis, Glenn; Hooglund, Eric (April 2008). Iran, a country study. Washington, D.C., USA: Library of Congress. էջ 354. ISBN 978-0-8444-1187-3.
- ↑ 289,0 289,1 Iran ranks 68th in tourism revenues worldwide Արխիվացված Մայիս 2, 2013 Wayback Machine.
- ↑ Ayse, Valentine; Nash, Jason John; Leland, Rice (January 2013). The Business Year 2013: Iran. London, U.K.: The Business Year. էջ 166. ISBN 978-1-908180-11-7. Արխիվացված է օրիգինալից December 27, 2016-ին. Վերցված է March 14, 2014-ին.
- ↑ Iran blocks share price gains. BBC, August 6, 2003. Retrieved February 15, 2010.
- ↑ 292,0 292,1 «Tehran Exchange Trades Futures to Attract Investors». BusinessWeek. July 26, 2010. Արխիվացված է օրիգինալից May 14, 2011-ին. Վերցված է July 29, 2010-ին.
- ↑ 293,0 293,1 «Iran Financial Services Forecast» (Document). Economist Intelligence Unit. 2008.
- ↑ «Banking System Needs Overhaul». Արխիվացված օրիգինալից December 10, 2008. Վերցված է October 10, 2008-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). Iran Daily, October 7, 2008. - ↑ «President in Birjand Rally». Արխիվացված օրիգինալից December 12, 2008. Վերցված է October 10, 2008-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). Iran Daily, October 9, 2008. - ↑ «Global Investment in Iran». Արխիվացված օրիգինալից January 5, 2010. Վերցված է January 9, 2012-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). American Enterprise Institute (2007). - ↑ Iran's foreign assets surpass $62b Արխիվացված Հունվար 19, 2008 Wayback Machine. Mehr News Agency, June 30, 2007. Retrieved January 23, 2008.
- ↑ Iran Investment Monthly Արխիվացված Հուլիս 21, 2013 Wayback Machine. Turquoise Partners (August 2011). Retrieved January 31, 2011.
- ↑ «Vast Economic Potential Lauded». Արխիվացված օրիգինալից December 12, 2008. Վերցված է October 10, 2008-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). Iran Daily, October 9, 2008. - ↑ 300,0 300,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «Iran» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ 301,0 301,1 ICT At-a-Glance, Iran's entry Արխիվացված Հուլիս 27, 2008 Wayback Machine. World Bank (login required). Retrieved February 4, 2011.
- ↑ Hackers take Iran's civil war online. Jerusalem Post, February 6, 2010. Retrieved February 6, 2011
- ↑ «Privatization of Telecom Companies». Արխիվացված է օրիգինալից February 19, 2008-ին. Վերցված է February 6, 2016-ին.. Iran Daily, October 9, 2006.
- ↑ «Information and communications technology to Iran». Արխիվացված օրիգինալից July 27, 2008. Վերցված է May 9, 2009-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). Australian Trade (2006). - ↑ Iran's Mobile Market: Connectivity in 2014. "Innovation Is Everywhere". Retrieved July 15, 2014.
- ↑ Iran. Economist Intelligence Unit (2006). Retrieved December 5, 2008.
- ↑ Susan J. Campbell, Dearbhla McHenry (January 22, 2010): "Iran Telecom Market Expected to Reach $12.9 Billion by 2014". TMCnet/Pyramid Research. Retrieved January 24, 2010.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «Cars» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Road Construction Projects Upbeat. Iran Daily, December 21, 2008. Retrieved July 23, 2010.
- ↑ "Why Iran is ending its years-long ban on car imports" aljazeera.com. Retrieved 1 September 2022.
- ↑ Iran to Join Gas Exporters Club Soon Արխիվացված Մարտ 29, 2012 Wayback Machine. Fars News Agency, January 17, 2010. Retrieved January 22, 2010.
- ↑ «Iran facts and figures». OPEC. Վերցված է July 28, 2019-ին.
- ↑ VP predicts Iran's non-oil trade balance would reach zero next year. Mehr News Agency, December 31, 2011. Retrieved January 19, 2012.
- ↑ «Trade With Neighbors Accounts for 50% of Total Commercial Exchanges». اقتصاد آنلاین (անգլերեն). 2021-09-05. Վերցված է 2023-10-19-ին.
- ↑ Engineering Service Exports Improve(չաշխատող հղում) . Iran Daily November 24, 2008. Retrieved July 23, 2010.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «AFP2» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ An Overview of the Economy of the Islamic Republic of Iran Արխիվացված Օգոստոս 6, 2010 Wayback Machine. United Nations Industrial Development Organization (UNIDO). Retrieved September 24, 2010.
- ↑ «Population in ECO Member States». Economic Cooperation Organization. Արխիվացված օրիգինալից January 20, 2012. Վերցված է September 28, 2010-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ Nader Habibi (May 5, 2005): "The Cost of Economic Sanctions on Major Exporters to Iran" Արխիվացված Հուլիս 9, 2011 Wayback Machine. Payvand. Retrieved January 23, 2008.
- ↑ Iran's Industrial Progresses (Part I) ՅուԹյուբում. Iran National Film Center (circa 1975). Retrieved January 20, 2010.
- ↑ Iran's Industrial Progresses (Part II) ՅուԹյուբում. Iran National Film Center (circa 1975). Retrieved January 20, 2010.
- ↑ German businesses should seize lucrative opportunities in Iran: NUMOV CEO Արխիվացված Օգոստոս 10, 2014 Wayback Machine. Tehran Times, July 19, 2014. Retrieved July 24, 2014.
- ↑ Ramin Mostaghim, Iran Bans Import Purchase Orders Based On US Dollars, Radio Farda, March 1, 2018. Retrieved May 20, 2023.
- ↑ France, Germany, UK Agree on Non-Dollar Trade With Iran, Financial Tribune, July 9, 2018. Retrieved May 20, 2023.
- ↑ «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) October 31, 2017-ին. Վերցված է October 2, 2017-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link) - ↑ «Domestic Economy (Islamic WTO proposed)». Արխիվացված օրիգինալից October 17, 2007. Վերցված է December 3, 2006-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). Iran Daily, January 22, 2006. - ↑ «In 2005: Import Bill From Dubai $28.7b». Արխիվացված է օրիգինալից February 19, 2008-ին. Վերցված է December 16, 2008-ին.. Iran Daily, April 4, 2006.
- ↑ «Overseas Workers Remit Over $2b». Արխիվացված օրիգինալից February 25, 2008. Վերցված է June 2, 2010-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). Iran Daily, October 22, 2007. - ↑ Kambiz Foroohar (January 25, 2010): "Dubai Helps Iran Evade Sanctions as Smugglers Ignore U.S. Laws" Արխիվացված Մարտ 21, 2010 Wayback Machine. Bloomberg. Retrieved January 26, 2010.
- ↑ Wehrey, Frederic (2009): "The Rise of the Pasdaran". RAND Corporation. Retrieved June 10, 2010.
- ↑ «Iran – Oil and gas». Արխիվացված է օրիգինալից September 28, 2007-ին. Վերցված է September 28, 2007-ին.. Atieh Bahar Consulting (2003).
- ↑ Iran attracted $24.3 billion foreign capital in 16 years Արխիվացված Սեպտեմբեր 29, 2007 Wayback Machine. Mehr News Agency, May 27, 2007. Retrieved January 23, 2008.
- ↑ The tragicomedy of Iran sanctions. Aljazeera, May 22, 2010. Retrieved May 22, 2010.
- ↑ Dr. Amuzegar, Jahangir (March 20, 2005). «Iran's Third Development Plan: an Appraisal». Արխիվացված է օրիգինալից November 29, 2011-ին. Վերցված է July 26, 2010-ին.
- ↑ «Expats Worth $1.3 Trillion». Արխիվացված է օրիգինալից December 30, 2007-ին. Վերցված է March 30, 2007-ին.. Iran Daily, February 14, 2007.
- ↑ «Working Conditions to Improve». Արխիվացված է օրիգինալից June 3, 2009-ին. Վերցված է November 8, 2008-ին.. Iran Daily, November 9, 2008.
- ↑ «$34b Foreign Investment in 16 years». Արխիվացված է օրիգինալից December 10, 2008-ին. Վերցված է February 19, 2016-ին.. Iran Daily, December 7, 2008.
- ↑ Clifford Krauss, A New Stream of Oil for Iran, but Not Right Away, The New York Times (July 14, 2015).
- ↑ John Letzing (July 15, 2016). «P&G's Road Map to Business in Iran». Wall Street Journal. էջ B1.
- ↑ Clifford Krauss: A New Stream of Oil for Iran, but Not Right Away The New York Times, July 14, 2015. Retrieved September 18, 2015.
- ↑ Asa Fitch: Post-Sanctions Iran Could Be A Turkey-Size Win for Investors. The Wall Street Journal, March 12, 2014. Retrieved March 13, 2014.
- ↑ 342,0 342,1 Dean A. DeRosa & Gary Clyde Hufbauer: "Normalization of Economic Relations". (U.S.) National Foreign Trade Council. November 21, 2008. Retrieved March 30, 2012.
- ↑ Jason Rezaian: U.S. investors begin to imagine a return to Iran. The Washington Post, May 28, 2014. Retrieved June 1, 2014.
- ↑ Jay Solomon (July 1, 2014). «Oil, Auto Companies Make Plans to Invest in Iran if Sanctions Ease». Wall Street Journal. Վերցված է July 5, 2014-ին.
- ↑ «WTO Membership». Արխիվացված օրիգինալից February 15, 2008. Վերցված է April 9, 2010-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). Iran Daily, April 15, 2007. - ↑ Atlas: Iran. M.I.T (The Observatory of Economic Complexity). Retrieved December 15, 2016.
- ↑ Iran Plans to Open Trade Centers Abroad Արխիվացված Մարտ 1, 2012 Wayback Machine. Fars News Agency, January 16, 2010. Retrieved January 18, 2010.
- ↑ Suzanne Maloney (2010): "The Revolutionary Economy". United States Institute of Peace. Retrieved November 17, 2010.
- ↑ Kenneth Katzman (2003): "The Iran-Libya Sanctions Act (ILSA)" Արխիվացված Դեկտեմբեր 19, 2016 Wayback Machine. CRS Report for Congress. Retrieved January 23, 2008.
- ↑ U.S. Approved Business With Blacklisted Nations. The New York Times, December 23, 2010 (subscription required). Retrieved February 2, 2011.
- ↑ Farnaz Fassihi: Iran's Economy Feels Sting of Sanctions. The Wall Street Journal, October 12, 2010. Retrieved October 13, 2010.
- ↑ Oryoie, Alireza; Abbasinejad, Hossien (2017). «The Rise and Fall of Top Incomes in Iran 1985-2015». Iranian Economic Review. 21 (4): 941–968. doi:10.22059/ier.2017.64104.
- ↑ Iran nuclear talks back on, in Geneva next week (չաշխատող հղում) . Agence France Presse (AFP), November 30, 2010. Retrieved December 2, 2010.
- ↑ «Exclusive: EU agrees to embargo on Iranian crude». Reuters. January 2012. Արխիվացված օրիգինալից September 19, 2012-ին. Վերցված է September 28, 2012-ին.
- ↑ «EU Embargo on Iran Oil Takes Effect». The Wall Street Journal. July 1, 2012. Վերցված է September 28, 2012-ին.
- ↑ Bijan Khajehpour: Preventing Iran's post-sanctions job crisis Արխիվացված Օգոստոս 11, 2016 Wayback Machine. Al-Monitor, July 17, 2015. Retrieved July 27, 2015.
- ↑ Jay Salomon (October 8, 2016). «Obama Further Eases Financial Sanctions On Iran News». The Wall Street Journal. Վերցված է October 9, 2016-ին.
- ↑ «Sanctions Buster? Iran Eyes Cryptocurrency To Blunt U.S. Deterrents». Payvand.com. Արխիվացված է օրիգինալից August 8, 2018-ին. Վերցված է July 21, 2019-ին.
- ↑ «Trump re-imposes Iran sanctions: Now what?». BBC News. November 3, 2018.
- ↑ Flavia Krause-Jackson (December 1, 2010). «Sanctions Cost Iran $60 Billion in Oil Investments, Burns Says». Bloomberg. Արխիվացված է օրիգինալից September 1, 2012-ին. Վերցված է February 13, 2012-ին.
- ↑ Iran admits the pain of sanctions Արխիվացված Փետրվար 11, 2012 Wayback Machine. Agence France Presse (AFP), December 19, 2011. Retrieved January 7, 2012.
- ↑ Una Galani: (March 30, 2012) Sanctions could cost Iran $50 bln. Reuters. Retrieved March 30, 2012.
- ↑ Sanctions an 'opportunity' for local companies: Iran Արխիվացված Մարտ 18, 2013 Wayback Machine. Agence France Presse (AFP), October 14, 2010. Retrieved March 30, 2012.
- ↑ Sanctions should be taken as opportunity: Larijani. Tehran Times, September 30, 2010. Retrieved March 30, 2012.
- ↑ «IEA: Iran's oil exports fell, may slip further». The Jerusalem Post. Reuters. October 12, 2012. Վերցված է October 14, 2012-ին.
- ↑ 366,0 366,1 Iran sanctions cost U.S. over $175b in lost trade: study Արխիվացված Հուլիս 26, 2014 Wayback Machine. Tehran Times, July 15, 2014. Retrieved July 24, 2014.
- ↑ Mark Glassman: What Sanctions Have Done to Iran's Economy. Bloomberg LLP, March 2, 2015. Retrieved March 3, 2015.
- ↑ Solomon, Jay; Mauldin, William (February 1, 2015), «U.S. Treasury's Sanctions Czar Says Iran, Russia, Islamic State Weakened», Wall Street Journal, Վերցված է February 7, 2015-ին
- ↑ «Iran-US Rapprochement: Historic Opportunities Beckon». Business Monitor International. January 10, 2014. Արխիվացված է օրիգինալից May 21, 2014-ին.
- ↑ Erdbrink, Thomas (January 30, 2019). «Iran Faces Worst Economic Challenge in 40 Years, President Says». The New York Times. Վերցված է January 30, 2019-ին.
- ↑ «U.S., Europe should pay Iran $200 billion in compensation over JCPOA failure: Senior MP». November 22, 2020.
General references
Encyclopedia Iranica entries
- Hakimian, Hassan (1997). «ECONOMY viii. IN THE QAJAR PERIOD». Encyclopaedia Iranica. Vol. VIII, Fasc. 2. էջեր 138–143.
- Nowshirvani, Vahid F. (1999). «ECONOMY x. UNDER THE ISLAMIC REPUBLIC». Encyclopaedia Iranica. Vol. VIII, Fasc. 2. էջեր 156–163.
- Pesaran, M. Hashem (1997). «ECONOMY ix. IN THE PAHLAVI PERIOD». Encyclopaedia Iranica. Vol. VIII, Fasc. 2. էջեր 143–156.
Articles
- Khajehpour, Bijan (August 9, 2019). «Can Iran combat corruption in petroleum sector?». Al-Monitor. Վերցված է February 2, 2020-ին.
- Saki, M.A. (March 5, 2019). «Blind subsidy system costing economy greatly». Tehran Times. Վերցված է June 21, 2019-ին.
- «Why Fuel Is Smuggled Out Of Iran And Why No One Stops It». Radio Farda. February 21, 2019. Վերցված է July 18, 2019-ին.
- Hossein-Zadeh, Ismael (November 9, 2018). «Why Iran Needs a War Economy». Payvand.com. Արխիվացված է օրիգինալից May 2, 2019-ին. Վերցված է December 22, 2018-ին.
- Khajehpour, Bijan (July 17, 2015). «Preventing Iran's post-sanctions job crisis». Atieh Group. Al-Monitor. Արխիվացված է օրիգինալից August 11, 2016-ին. Վերցված է July 27, 2015-ին.
- Khajehpour, Bijan (April 10, 2015). «How the nuclear deal will help Iran's economy». Atieh Group. Al-Monitor. Վերցված է April 12, 2015-ին.
- «Iran's Neoliberal Austerity-Security Budget». Hooshang Amirahmadi. Payvand.com. February 16, 2015. Արխիվացված է օրիգինալից August 21, 2016-ին. Վերցված է February 21, 2015-ին.
- Khajehpour, Bijan (January 8, 2015). «Iran's new budget to focus on privatization, subsidy reforms». Atieh Group. Al-Monitor. Վերցված է February 2, 2015-ին.
- Khan, Jeremy (August 17, 2014). «Iran Lures Investors Anticipating Nuclear Deal May End Sanctions». Bloomberg News. Վերցված է August 20, 2014-ին.
- Stecklow, Steve; Dehghanpisheh, Babak; Torbati, Yeganeh (November 11, 2013). «Assets of the Ayatollah». Reuters. Վերցված է December 7, 2013-ին.
- «Iran's bold economic reform – Economic jihad». The Economist. June 23, 2011. Վերցված է April 7, 2012-ին.
- Behdad, Sohrab (October 25, 2010). «Where Did Iran's Islamic Economy Come From and Where Did it Go?». Payvand.com. Արխիվացված է օրիգինալից October 28, 2010-ին. Վերցված է October 25, 2010-ին.
- Askari, Hossein (August 26, 2008). «Iran's economic self-mutilation». Asia Times Online. Արխիվացված օրիգինալից November 21, 2008. Վերցված է October 18, 2010-ին.
{{cite news}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - «Ambitious modernization program for the Tehran Stock Exchange». Global Investment House. June 22, 2007. Արխիվացված է օրիգինալից November 15, 2012-ին. Վերցված է October 18, 2010-ին.
- Higgins, Andrew (June 2, 2007). «Inside Iran's Holy Money Machine». The Wall Street Journal. Արխիվացված է օրիգինալից March 14, 2016-ին. Վերցված է July 23, 2014-ին.
- «Still failing, still defiant». The Economist. December 9, 2004. Վերցված է July 23, 2014-ին.
- Klebnikov, Paul (July 21, 2003). «Millionaire Mullahs». Forbes. Վերցված է March 16, 2008-ին.
Books
- Suzanne, Maloney (June 2015). Iran's Political Economy since the Revolution. New York, USA: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-73814-9.
- Amuzegar, Jahangir (October 2014). The Islamic Republic of Iran: Reflections on an Emerging Economy. New York, USA: Routledge. ISBN 978-1-85743-748-5.
- Parvin, Alizadeh; Hakimian, Hassan (December 2013). Iran and the Global Economy: Petro Populism, Islam and Economic Sanctions. London, U.K.: Routledge. ISBN 978-1-315-86720-5.
- Ayse, Valentine; Nash, Jason John; Leland, Rice (January 2013). The Business Year 2013: Iran. London, U.K.: The Business Year. ISBN 978-1-908180-11-7. Արխիվացված է օրիգինալից March 27, 2015-ին.
- Nash, Jason John; Sasmaz, Aytng (January 2011). The Business Year 2011: Iran. London, U.K.: The Business Year. ISBN 978-1-908180-00-1. Արխիվացված է օրիգինալից April 17, 2014-ին.
- Gheissari, Ali (April 2009). Contemporary Iran: Economy, Society, Politics. New York, USA: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-537849-8.
- Wehrey, Frederic (2009). The Rise of the Pasdaran: Assessing the Domestic Roles of Iran's Islamic Revolutionary Guards Corps (PDF). Santa Monica, California, USA: RAND Corporation. ISBN 978-0-8330-4620-8.
- Curtis, Glenn; Hooglund, Eric (April 2008). Iran, a country study. Washington, D.C., USA: Library of Congress. ISBN 978-0-8444-1187-3.
- Jbili, A.; Kramarenko, V.; Bailén, J. M. (March 2007). Islamic Republic of Iran: Managing the Transition to a Market Economy (PDF). International Monetary Fund. ISBN 978-1-58906-441-6.
- Mohammadi, Ali (April 2003). Iran encountering globalization: problems and prospects. London, U.K.: Routledge. ISBN 978-0-415-30827-4.
- Parvin, Alizadeh; Hakimian, Hassan (March 2001). The Economy of Iran: Dilemmas of an Islamic State. London, U.K.: I. B. Tauris. ISBN 978-1-86064-464-1.
- Homa, Katouzian (1981). The Political Economy of Modern Iran: Despotism and Pseudo-Modernism, 1926–1979. London, U.K.: Macmillan Publishers. ISBN 978-1-349-04778-9.
Governments
- «Annual Review 2013/14». Central Bank of Iran. February 2015. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) May 2, 2019-ին. Վերցված է August 22, 2015-ին.
- «Annual Review 2012/13». Central Bank of Iran. July 2014. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) August 8, 2014-ին. Վերցված է August 8, 2014-ին.
- «A Review of the Iranian Tax System». Organization for Investment Economic and Technical Assistance of Iran. January 2014. Արխիվացված է օրիգինալից September 7, 2014-ին.
- Katzman, Kenneth (January 2014). «Iran Sanctions» (PDF). U.S. Congressional Research Service.
- «Memorandum of the foreign trade regime of Iran» (PDF). Ministry of Commerce (Iran). November 2009. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) July 13, 2011-ին.
- Ilias, Shayerah (June 2008). «Iran's Economy» (PDF). U.S. Congressional Research Service.
- «Doing Business in Iran». Austrade. 2006. Արխիվացված է օրիգինալից May 25, 2006-ին.
- «The National Report on E-Commerce in Iran» (PDF). Ministry of Commerce (Iran). 2004. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) April 27, 2006-ին.
- «Millennium Development Goals» (PDF). Management and Planning Organization of Iran. 2004. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) November 28, 2007-ին.
- Կաղապար:Cite periodical
Papers
- «Science, Technology and Innovation Policy Review – The Islamic Republic of Iran» (PDF). United Nations Conference on Trade and Development. 2016. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) December 20, 2016-ին. Վերցված է December 7, 2016-ին.
- «Iran: Concluding Statement of an IMF Staff Visit». International Monetary Fund. October 3, 2016. Վերցված է December 12, 2016-ին.
- «Entrepreneurship Ecosystem in Iran» (PDF). Iran Entrepreneurship Association. Winter 2014. Արխիվացված օրիգինալից September 13, 2015.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - «Islamic Republic of Iran» (PDF). International Monetary Fund. April 2014.
- «Investment Guide To Iran». Atieh Bahar Consulting. February 2014. Արխիվացված է օրիգինալից March 17, 2014-ին.
- «Regional Economic Outlook: Middle East and Central Asia» (PDF). International Monetary Fund. April 2011.
- «Regional Economic Outlook: Middle East and Central Asia» (PDF). International Monetary Fund. October 2010.
- Salehi-Isfahani, Djavad (November 2011). «Iranian Youth in Times of Economic Crisis» (PDF). Iranian Studies. 44 (6): 789–806. doi:10.1080/00210862.2011.570510. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) May 3, 2013-ին. Վերցված է September 1, 2012-ին.
- IMF Staff Report (March 2010). «Islamic Republic of Iran» (PDF). International Monetary Fund.
- «Economic Prospects for the Middle East and North Africa Region» (PDF). World Bank. January 2010.
- «Normalization of Economic Relations: Consequences for Iran's Economy and the United States» (PDF). National Foreign Trade Council. 2008.
- The N-11: More Than an Acronym (PDF) (Report). Goldman Sachs. March 2007. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) March 31, 2010-ին.
- «Science, Technology and Innovation Policy Review – The Islamic Republic of Iran» (PDF). United Nations Conference on Trade and Development. February 2005.
- «Small and Medium Enterprises in Iran» (PDF). United Nations Industrial Development Organization. 2003. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) September 3, 2013-ին. Վերցված է January 31, 2010-ին.
- Nichols, Brian; Sahay, Sundeep (2003). Building Iran's Software Industry (PDF) (Report). University of Manchester. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) March 4, 2016-ին. Վերցված է March 22, 2014-ին – via United Nations.
- «Islamic Republic of Iran – Services for Agriculture and Rural Development». World Bank. June 1994. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) July 23, 2008-ին.
External links
 |
Վիքիճամփորդն ունի Iran (including business etiquette information)ին առնչվող զբոսաշրջային տեղեկատվություն։ |
- General
- BBC – Iran in Maps (Population, land and infrastructure)
- DMOZ Արխիվացված Ապրիլ 15, 2014 Wayback Machine – Business and Economy of Iran (Open Directory)
- Financial Tribune – Iran's economic and business newspaper (in English)
- Pars Times – Iran Business Resources (Comprehensive list of resources on the Internet relating to Iran and its economy)
- Governments
- (en) Ministry of Economic Affairs and Finance Of Iran Արխիվացված Դեկտեմբեր 3, 2010 Wayback Machine – Official Website
- (en) Ministry of Industry, Mine & Trade of Iran Արխիվացված Դեկտեմբեր 17, 2020 Wayback Machine – Official Website
- (en) Central Bank of Iran Արխիվացված Նոյեմբեր 24, 2020 Wayback Machine – Detailed statistics about Iran's economy and sectors, including national accounts and annual reviews
- High Council of Iran Free Trade-Industrial Zone Արխիվացված Փետրվար 9, 2012 Wayback Machine – Official site with information on Iran's Free Trade Zones
- Organization For Investment, Economic and Technical Assistance of Iran Արխիվացված Հունիս 20, 2020 Wayback Machine – Government "one-stop institution" for foreign direct investment in Iran (Including information on labor laws, taxation and customs)
- Trade Promotion Organization of Iran Արխիվացված Սեպտեմբեր 17, 2016 Wayback Machine – Many useful information about trade, FDI, economic reports, customs, laws, statistics, links and opportunities for investors in Iran (Affiliated to Iran's Ministry of Commerce)
- Austrade Արխիվացված Հոկտեմբեր 2, 2016 Wayback Machine – Iran Profile (Many practical information and sector specific reports, with useful websites and resources. Login required for sector reports)
- U.K. Department for International Trade – Doing business in Iran (Trade and export guide)
- U.S. Central Intelligence Agency: Iran's entry – The World Factbook
- U.S. Department of Energy: Iran's entry – Oil, gas, electricity, data, profile, analysis and resources
- Publications and statistics
- American Enterprise Institute – Global Investment in Iran (Indicative list of major international companies investing in Iran broken down by their nationality, sector of activity and amount invested)
- Business Monitor International Արխիվացված Փետրվար 22, 2015 Wayback Machine – Iran Business Forecast Report (Login required for sector reports)
- Business Year – Iran (VIP interviews, economic data, sector reports, investment opportunities)
- Economist Intelligence Unit: Iran's entry – Forecast, factsheet, regulation, economic data & structure (Login required for some reports)
- International Monetary Fund – Analysis, reports and recommendations for Iran
- Statistical Center of Iran – Statistics by topic, database and metadata
- Turquoise Partners Արխիվացված Հունվար 11, 2010 Wayback Machine – Iran Investment Monthly (Reports on the Tehran Stock Exchange and Iran's economy)
- World Bank – Social and economic indicators for Iran
| ||||||
- ↑ «Iran's GDP stands at $1tr despite the economic war». Tehran Times. Dec 27, 2021. Վերցված է Dec 27, 2021-ին.