Կերչի նեղուց
| Կերչի նեղուց | |
|---|---|
| ուկ. /Керченська протока/crh/Керич богъазы, Keriç boğazı/ady/Хы ТІуалэ | |
 Կերչի նեղուց. Տիեզերքից (2011) | |
| Երկիր | Ղրիմ |
| Բաժանում է | Կերչի թերակղզին և Թամանյան թերակղզուց |
| Առավելագույն խորություն | 18 մ |
| Երկարություն | 45 կմ |
| Լայնություն | 4-15 կմ |
  | |
Կերչի նեղուց (ռուս.՝ Керченский пролив, ուկրաիներեն՝ Керченська протока), նեղուց Կերչի և Թամանյան թերակղզիների միջև։
Միացնում է Սև և Ազովի ծովերը։ Երկարությունը՝ մոտ 41 կմ, լայնությունը՝ 4-15 կմ, ամենամեծ խորությունը 18 մ է։ Կերչի նեղուցի արևմտյան ափին է գտնվում Կերչ նավահանգիստը։
18-րդ դարի վերջին - 20-րդ դարի դարերի սկզբին նեղուցը կոչվում էր նաև Տավրիյան[1], Ենիկալյան[2], Կերչ-Ենիկալի։ Հին հույները կոչեցին այն Կիմերյան Բոսպոր (հունարեն Βόσπορος Κιμμέριος), որտեղ Βόσπορος-ը «կովերի ծանծաղուտ», իսկ Կիմերյան անունը տրվում է հին կիմեր ժողովուրդների անունով[3]։
Կերչի նեղուցը բազմաթիվ ձկան տեսակների ձկնորսական գոտի է համարվում։ Ձկնորսության հիմնական սեզոնը սկսվում է ուշ աշնանը և տևում է մի քանի ամիս։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հին դիցաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Էվրիպիդեսը նկարագրում է[4], ինչպես հալածված Իոն՝ Զևսի սիեցյալը լողում է Տավրիդներ (Ղրիմ), ում Հերա աստվածուհին փոխակերպել էր կովի։
Էսքիլեսը նեղուցն անվանակոչում է «Կովերի ծանծաղուտ» (հունարեն՝ Βόσπορος, այսինքն Բոսպորոս, Բոսպոր, Բոսֆոր)[5]։
Իր «Կենսագրություններ» աշխատությունում Պլուտարքոսը հղում է Հելանիքոսին, տեղեկացնելով, որ ամազոնուհիները ուղղվում էին Բոսպոր Կիմերյանից սառցով[6]։
Անտիկ պատմությունը և աշխարհագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այն փաստը, որ քոչվորները ձմռանը սառույցի վրա գտնվող նեղուցըը հատել են, հայտնի է Հերոդոտի «Պատմություն»ից[7]։ Մ.թ.ա. 6-րդ դարում հույն-հոնիացիաները նեղուցի արևմտյան ափին հիմնեցին Պանտիկապեյ քաղաքը — Բոսպորյան թագավորության մայրաքաղաքը նախկին Կերչի տեղում։
Հերոդոտը երկակի հիշատակում է Կիմերյան անցատեղերը[8]։
Մ.թ.ա. 2-րդ դարում Մեոդիտի լճի (Ազովի ծով) կողմից սառցի վրա տեղի է ունեցել Միհրդատ VI Եվպատոր թագավորի բանակի միջև հրամանատար Միհրդատի և բարբարոսների առաջնորդությամբ։
Մեոդիտի լճի բերանին սառույցն այնքան ամուր էր (այսինքն Կերչի նեղուցում), որ այնտեղ, որտեղ ձմռանը զորահրամանատար Միհրդատը հաղթեց բարբարոսներին սառցի վրա ձիերի ճակատամարտում, նա կհաղթեր բարբարոսներին ամռանը, երբ ձյունը հալված կլիներ (Ստրաբոն, II, 1, 6 ):
Պատմում են, որ հրամանատար Միհրդատը հենց այդ նեղուցում ծովային ճակատամարտում ջախջախեց բարբարոսներին, իսկ ձմռանը՝ ձիերով (Ստրաբոն, VII, 3, 18):
Ամենայն հավանականությամբ, ժամանակակից Կրասնոդարի երկրամասի տարածքում բնակվող ախեյան ցեղը պարտվեց, ովքեր լավ էին տիրապետում և բանակին և ծովահենային նավատորմին։
Մուտքը Մեոտիդա կոչվում է Կիմերյան Բոսպոր. այն սկսվում է բավականին նշանակալի լայնությամբ, ընդամենը յոթանասուն ստադիա, որտեղ դրանք Պանտիկապեյից տեղափոխվում են մոտակա ասիական Ֆանագորիա քաղաք և ավարտվում է շատ նեղ նեղուցով։ Այս միջանցքը Եվրոպան բաժանվում է Ասիայից (Ստրաբոն, VII, 4, 5):
Նոր ժամանակաշրջան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1790 թվականի հուլիսի 8-ին տեղի է ունեցել Կերչի ճակատամարտը՝ (1790) ծովային ճակատամարտ ռուսական և օսմանյան կայսրության նավատորմիղների միջև, որի արդյունքում ռուսական նավատորմիկը փոխ-ծովակալ Ուշակովի հրամանատարությամբ պահպանեց հաղթանակը, և չույլատրեց Ֆյոդր Օսմանյան կայսրությանը իր զորքը իջեցնի Ղրիմ։
20-րդ դար
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1944 թվականի ապրիլին սկսվեց Կերչի նեղուցի երկաթուղային կամրջի կառուցումը։ 115 միանաման կամրջամասերը 27,1 մ, շրջվում են 110 մետրանոց միջին հենարանների վրա, վերևից նավարկելի անցք մինչև ֆարվատեր՝ խոշոր նավերի նավարկության համար:Շինարարությունը ավարտվեց նույն տարվա աշնանը, Հոկտեմբերյան հեղափոխության 27-ամյակի տոնին։ Շինարարությունը իրականացվեց գերմանական զորքերի նահանջից հետո մնացած ռազմաավարի նյութերից, որոնք մտադիր էին Ղրիմից իրենց զինված ուժերը տեղափոխել ՌՍՖՍՀ-ի հիմնական մաս[9]։ Այնուամենայնիվ, կա ապացույց, որ կամրջի կառուցումը պլանավորվել է խորհրդային ղեկավարության կողմից մինչև պատերազմը և կամրջի կառուցվածքի մի մասը պատվիրված էր հենց Գերմանիայում[10]։ Քանի որ կամուրջը սառցահատներ չուներ, 1945 թ. փետրվարի 16-ին Ազովի ծովի սառույցից վնասվեց մոտ 30%-ը։ Կամրջի ոչնչացումից ընդամենը մի քանի օր առաջ խորհրդային պատվիրակության գնացքը վերադառնում էր Յալթայի կոնֆերանսից։ Կամուրջը չվերակառուցվցլ, և վերականգնվող մասերն էլ լուծարեցին, քանի որ դրանք խոչընդոտ էին նավագնացության համար[11]:. 1953 թվականին քանդված կամրջի տեղում բացվեց Կերչի լաստանավային անցատեղին։ Նրա երկարությունը կազմում է 2, 5 մղոն (4,6կմ)։ [12],այն միացնում է Ղրիմը և Կրասնոդարի երկրամասին (Ղրիմ նավահանգիստ — Կովկաս նավահանգիստ գծով). Աշխատանքների մեջ մասնակցում էին չորս երկաթուղային լաստանավեր՝ «Զապոլյարնի», «Սեվերնի», «Յուժնի» и «Վոստոչնի». Հետագայում գործարկվեցին երեք ավտոմոբիլային լաստանավեր՝ «Կերչի-1», «Կերչի-2» и «Եյսկ». 1980 թվականի վերջերին երկաոթուղային լաստանավի հին լինելու պատճառով ընդհատվեց նեղուցով ուղևորների փոխադրումը, իսկ հետո նաև ապրանքատար գնացքներինը։ Ֆինանսական խնդիրների պատճառով նոր լաստանավային ուղիներ չշահագործվին, շուրջ 15 տարի այն շառայեց միայն ավտոմեքենաների փոխադրման համար
21-րդ դար
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2003 թվականին Կերչի նեղուցը գտնվում էր Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջեւ տարածքային վեճի կենտրոնում,այն բանից հետո,երբ Կրասնոդարի երկրամասի իշխանությունները սկսեցին արագ կերպով դամբեր կառուցել Թամանյան թերակղզուց դեպի դեպի Թուզլա կղզին, նախկինում Թուզլայի ցամաքալեզվակի մի մասը։ Հակամարտությունը լուծվել է նախագահների միջամտությունից հետո, երբ Թուզլա կղզուց հարյուրավոր մետր հեռավորության վրա դադարեցվեց պատնեշի կառուցումը։
2004 թվականին անցատեղին տեղափոխվեց երկաթուղային լաստանավ «Աննեկով», իսկ 2004 թվականի նոյեմբերին Ուկրաինայում կայացած նախագահական ընտրությունների նախաշեմին տեղի ունեցավ լաստանավային անցատեղի հանդիսավոր բացումը։ Ակցիային մասնակցել են Վիկտոր Յանուկովիչին (այդ ժամանակ վարչապետ և նախագահի թեկնածու) և Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը։ Բացման հանդիսավոր արարողության ավարտից հետո վերականգնվել է նեղուցի երկաթուղային երթևեկությունը, սակայն այն ծառայում էր միայն բեռների փոխադրման համար։
2007 թվականի աշնանը Կերչի նեղուցի հսկայական փոթորիկի ժամանակ մի քանի նավ է խորտակվեց, մի քանի տոննա մազութ է լցվել ծով, դրանով վնասելով Կերչի նեղուցի ջրային ավազանը[13][14]։ XX դարի 90-ական թվականներից ի վեր Կերչի նեղուցում Կեչի կամուրջ կառուցելու համար մոտ երկու տասնյակ նախնական նախագիծը մշակվել է ինչպես Ղրիմյան կողմից, այնպես էլ ռուսական կողմի նախաձեռնությամբ։
Ռուսաստանի Դաշնության տրանսպորտային ռազմավարությունը մինչև 2030 թվականը, 2008 թ. Նոյեմբերի 22-ին հաստատված Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության կողմից, նախատեսում է մինչեւ 2015 թ. Հարավային դաշնային օկրուգի տրանսպորտային ենթակառուցվածքների զարգացման հիմնական ուղղություններից մեկը` Կերչի նեղուցի կամրջի նախագծման, ինչպես նաև ավտոճանապարհային ենթակառուցվածքների շքամուտքերի վերակառուցմանը և մուտք դեպի Կովկասի նավահանգիստ:Կերխի նեղուցի կամրջի կառուցումը կտևի 2016 թվականից մինչև 2030 թվականը[15]։
2010 թվականի ապրիլին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը և ՌԴ նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը ստորագրել են փաստաթուղթ, ըստ որի 2014 թվականին պետք է կառուցել Կրասնոդարի երկրամասը Ղրիմի հետ կապող կամուրջ[16], բայց այս ծրագիրը չիրագործվեց։ 2014 թվականի մարտին, երբ Ղրիմի միացավ Ռուսաստանին, կամրջի կառուցման ծրագիրը ակտիվացավ։ 2014 թվականի օգոստոսի 1-ից մինչև օգոստոսի 12-ը երկաթուղային երևեկությունը իրականացվել է նեղուցով, որը կասեցվել է մինչև օգոստոսի 31-ը, կապված ավտոմեքենաների փոխադրման համար երկաթուղային լաստանավերի օգտագործման հետ[17][18]։
Տրանսպորտային ենթակառուցվածք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կերչի նավահանգիստի ափերին տեղակայված են Կերչի առևտրական նավահանգիստը, Կամիշ-Բուրուն նավահանգիստը, Ղրիմի նավահանգիստը եւ Կովկասի նավահանգիստը։ Ղրիմի և Կովկասի նավահանգիստների միջև գործում է լաստանավային ծառայություն։ Կերչի նեղուցը բավականին մեծ խորություն ունի խոշոր նավերի անցնելու համար, այնպես որ 19-րդ դարի վերջին նավագնացությունն ապահովելու համար փորվեց Կերչ Ենիկալյան ջրանցքը։ Ջրանցքների նավահանգիստները միմյանց կապված են առբերիչ ջրանցքներով։ Կերչ Ենիկալյան ջրանցքը ապահովումէ նաև Սև և Ազովի ծովերի միջև նավարկությունը։
2018 թվականին կբացվի[19] Ղրիմի կամրջի ավտոճանապարհային մասը։ Երկաթուղային հատվածի շինարարության ավարտը նախատեսվում է 2019 թվականի դեկտեմբերին։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Таврический пролив». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Еникальский пролив // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ Головкинский Н. А. (1890–1907). «Керченский пролив». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Вы синие, синие волны,
Где с морем сливается море,
Где жало аргосской осы
Когда-то по лютой пучине
К берегам азиатским Ио
Промчало от пастбищ Европы!
Кого переправили к нам вы?
Еврипид. Ифигения в Тавриде, ст. 393—399. - ↑
Придешь ты после к Истму Киммерийскому,
К воротам тесным моря. Там, отважившись,
Должна ты Меотиды переплыть пролив.
И память в людях славная останется
Об этой переправе. Будет имя ей —
«Коровий брод» — Босфор. Европы кинешь ты
Равнины, на Азийский материк придешь.
«Эсхил, Прометей прикованный», ст. 732—735. (Пер. А. И. Пиотровского) - ↑ Плутарх, Тесей, 26
- ↑ «…скифы… толпами переходят по льду и на повозках переезжают в землю скиндов» Геродот, IV, 28
- ↑ Геродот, IV, 12, 45.
- ↑ Мост через пролив. Керчь — это мой город
- ↑ Мост через Керченский пролив. Крымские тайны XX века
- ↑ Б. М. Надежин «Архитектура мостов», М.: Стройиздат, 1989
- ↑ «История переправы». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
- ↑ Из Керченского пролива эвакуируются полсотни судов
- ↑ «О катастрофе в Керченском проливе 11 ноября 2007 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 8-ին.
- ↑ Транспортная стратегия Российской федерации на период до 2030 года. Утверждена Распоряжением Правительства РФ от 22 ноября 2008 года № 1734-р
- ↑ «Медведев и Янукович договорились о строительстве моста через Керченский пролив» // Lenta.ru, 25.04.2010
- ↑ ИТАР-ТАСС: Общество — Из Симферополя в Москву отправился первый поезд, следующий через Керченскую переправу
- ↑ Комсомольская правда (12.08.2014). «Поезд «Москва – Симферополь» больше не будет переправляться через Керченский пролив». Комсомольская правда.
- ↑ Для легковых автомобилей и общественного транспорта открыта с 16 мая 2018 года, открытие Крымского моста для грузового автотранспорта ожидается в октябре 2018 года.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Мирмекийская археологическая экспедиция Государственного Эрмитажа.
- google map նածագծում
- Травников А. И. Коса Тузла։ перечисленная территория. Изд. Краснодарские Известия. Краснодар. 1997 г.
- Травников А. И. Коса Тузла и стратегические интересы России. Изд. Феникс, Ростов на Дону, 2005.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կերչի նեղուց» հոդվածին։ |
| ||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 393)։ 
|