Երմակ Տիմոֆեևիչ
| Երմակ Տիմոֆեևիչ Ерма́к Тимофе́евич | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | 1530-1540 թվականներ |
| Ծննդավայր | Վոլոգդյան երկրամաս |
| Մահացել է | 1585 թվականի 6 (16) օգոստոս |
| Մահվան վայր | Սիբիրի խանություն |
| Քաղաքացիություն | Ռուսական թագավորություն |
| Մասնագիտություն | ճանապարհորդ հետազոտող և ռազմական գործիչ |
| Գործունեություն | կազակական ատաման |
 Yermak Վիքիպահեստում | |
Երմակ Տիմոֆեևիչ (Երմակ Տիմոֆեևիչ Ալենին, 1532/1534/1542 թվականներ, Վոլոգդյան երկրամաս – 6 (16) օգոստոս 1585 թվական, Սիբիրի խանություն), կազակական ատաման, Ռուսական թագավորության համար պատմական Սիբիրի նվաճողը, Ռուսաստանի ազգային հերոս։
Ծագում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երմակի ծագումը ճշգրտորեն հայտնի չէ, գոյություն ունի մի քանի վարկած։ «Ծնունդով անհայտ, հոգով հայտնի» նա, ըստ մի վարկածի, ծնունդով Չուսովայա գետի ափերից էր։ Շնորհիվ տեղական գետերի իմացության, նա նավարկում էր Կամայով, Չուսովայայով և նույնիսկ հասնում էր Ասիա՝ Տագիլ գետով, մինչև չտարան ծառայելու-կազակության (Չերեպանովյան տարեգրություն)։ Համաձայն մեկ այլ վարկածի, նա հանդիսանում էր Դոնի Կաչալինյան ստանիցայի ծնունդ (Բրոնևսկիյ)։
Պահպանվել է Սեմյոն Ուլյանովիչ Ռեմեզովի Երմակի արտաքին նկարագրությունը՝ նրա «Ռեմեզովյան տարեգրություն» («Ремезовском летописце») XVII դարի վերջերի աշխատությունում։ Համաձայն Ռեմեզովի, նրա հայրը, որը կազակական հարյուրապետ Ուլյան Մոիսեևիչ Ռեմեզովն էր, անձամբ ճանաչում էր Երմակի արշավանքի ողջ մնացած անդամներին, հանրահայտ ատամանը «առնական է և մարդկային և ամենայն իաստությանբ բավարարված, հարթադեմ, սև մորուքով, հասակով միջին և թիկնեղ»։
Վերջին ժամանակներս ավելի հաճախ է լսվում Երմակի պոմորյան ծագման մասին վարկածը, հավանաբար նկատի ունենալով Բորեցյան վոլոստը՝ Բորոկ գյուղ կենտրոնով (այժմ Արխանգելսկի մարզի Վինոգրադովյան շրջան)[1]։ Երմակի անունը հանդիսանում է ռուսական Երմոլայ անվան խոսակցական տարբերակը և նրա կրճատ ձևն է։ Հայտնի ռուս գրող, ծնունդով Վոլոգոդչինայից, Վ, Գիլյարովսկին նրան անվանում է Երմիլ Տիմոֆեևիչ («Москва Газетная»)։ Ուրիշ պատմաբաններ և տարեգիրներ նրա անունը հնչեցնում են որպես Հերման և Երեմեյ։ Մի տարեգրություն, Երմակ անունը համարելով մականուն, նրան տալիս է քրիստոնեական Վասիլի անունը։ Ըստ իրկուտսկյան պատմաբան Ա. Գ. Սուտորմինի, ամբողջությամբ Երմակի անունը հնչում է որպես Վասիլի Տիմոֆեևիչ Ալենին։ Երմակի անվան նույն վարկածը օգտագործվում է Պ. Պ. Բաժովի «Երմակյան կարապները» («Ермаковы лебеди») պատմությունում։ Երմակի անվան ծագման վարկածներից մեկը վերաբերվում է կազակական կենցաղին, քանի որ կազակների մոտ «արմակ» նշանակում է մեծ, բոլորի համար ընդհանուր կաթսա։ Երմակի ազգանունը ճշգրտորեն հաստատված չէ։ Ալենին ազգանունը Երմակի կյանքի որոշ հետազոտողների ենթադրությունն է։ Այն ժամանակ, Ռուսաստանում, մարդկանց մեծամասնությունը ազգանուն չունեին։ Ազգանուն ունեին հասարակության բարձր խավի մարդիկ կամ օտարերկրացիները, որոնք ռուսական հողեր էին ժամանել մշտական բնակության համար։ Բազմաթիվ ռուսներ անվանվում էին ըստ հայրերի կամ ըստ մականվան։ Հաստատապես հայտնի է միայն այն, որ նրան մեծարում էին կամ Երմակ Տիմոֆեևիչ կամ Երմոլայ Տիմոֆեևիչ Տոկմակ։
Նաև հավանական է նախահեղափոխական (մինչ 1917 թվականը) վարկածը Երմակի անվան (մականվան) թյուրքական կամ մոնղոլական ծագման մասին։ Համաձայն դոնյան պատմաբան Ե. Պ. Սավելևի տեղեկությունների, թյուրքա-մոնղալական բարբառում «Իրմակ» բառը նշանակում է կտրուկ խփող ակունք (Կիզիլ Իրմակ գետ - կտրուկ խփող կարմիր ակունք), իսկ թաթարերենով «յարմակ» բայը նշանակում է ճեղքել, կտրտել, պառակտել։ Այդ բառերի արմատը՝ իր, յար, էր ծագում է հին պարսկական, այսինքն իրանական էր, իր կամ հայկական ար - տղամարդ, ռազմիկ բառերից։ Երմեկ կամ Էրմեկ, որը ժողովրդական բառբարով արտասանվում է որպես Երմակ, մոնղոլական լեզվով նշանակում է ամուրի, որը խուսափում է ընտանեկան կյանքից։ Երմակի մականվան՝ ծագած թյուրքական անունից, վարկածի օգտին է բերվում այն փաստարկները, որ այդ անունը գոյություն ունի մինչ այժմ թաթարների, բաշկիրների և ղազախների մոտ, բայց արտասանվում է որպես «Երմեկ»՝ զվարճանք, խրախճանք։ Բացի այդ, արական Երմակ («Ырмаг») անունը հանդիպում է ալան-օսեթների մոտ, որոնք լայնորեն բնակություն էին հաստատել դոնյան տափաստանում մինչև XIV հարյուրամյակը։
Հավանաբար Երմակը սկզբնապես ատաման էր այն ժամանակվա համար բնորոշ բազմաթիվ և բազմազգ՝ իր կազմով, վոլգյան կազակների դրուժինայում, որոնք Վոլգայի առևտրական ճանապարհին զբաղվում էին կողոպուտով և ավազակային հարձակումներով ռուսական վաճառական քարավանների վրա և ղրիմյան, աստրախանյան թաթարների ու ղազախների վրա։ Այդ մասին են վկայում մեզ հասած երգերը և Երմակի մասին դոնյան կազակների ավանդազրույցները, որոնցում Երմակի բանդայի կազմի մասին բառացիորեն ասվում է. «из тумы-то тумов мазурушки»: Համաձայն «Կազակական բառարան-տեղեկագրքի» (Սան Անսելմո, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ, բառարանի կազմող Գ. Վ. Գուբարև, խմբագիր- հրատարակիչ Ա. Ի. Սկրիլով, 1966-1970 թվական) «ТУМА»-ն դա. 1) Նեկրասովցիների մոտ հայհոյական խոսք է, որը տրվում է այլահավատների հետ ամուսնությունից ծնվածին; 2) հին ժամանակները դոնում՝ դավաճան, մատնիչ։ Համաձայն Ֆասմերի ստուգաբանական բառարանի «тума тума» նշանակում է մետիս, կիսառուս, կիսաթաթար։
Վերը նշված ապրելավերպի մասին են վկայում նաև «հին» կազակների խնդրագրերը՝ ուղված ցարին, հատկապես. Երմակի համախոհ Գավրիլ Իլյինը գրում է, որ նա քսան տարի ազատ կյանք էր վարում Երմակի հետ Վայրի դաշտում, իսկ այլ վետերան Գավրիլա Իվանովը գրում է, որ «քսան տարի դաշտում եղել է Երմակի մոտ ստանիցայում» և ուրիշ ատամանների ստանիցաներում[2]։ Ազգագրագետ Իոսաֆ Ժելեզնյովը՝ հիմնվելով ուրալյան ավանդություններին, օրինակ էր բերում, որ ատաման Երմակ Տիմոֆեևիչը կազակների մոտ համարվում էր «օգտակար կախարդ» և «իր մոտ ծառայության մեջ ունի սատանաների փոքրիկ խումբ։ Որտեղ անձնակազմը չէր բավարարում, այնտեղ նշանակում էր նրանց»[3]։
Երմակը մարտնչել է Լիվոնյան պատերազմում՝ ղեկավարելով կազակական հարյուրյակով։ Վոյեվոդա Դմիտրի Խվորոստինինի ղեկավարությամբ 1581 թվականին մասնակցել է Լիտվայի վրա հաջող արշավին, Դնեպրի հոսանքն ի վար հասել է մինչև Մոգիլյով և մարտնչել է Շկլովի ճակատամարտին։ Պահպանվել է Մոգիլյովի լիտվացի պարետ Ստրավինսկու նամակը, որը ուղարկվել է 1581 թվականի հունիսի վերջին՝ արքա Ստեֆան Բատորիային, որում հիշահակվում է «Կազակական ատաման Երմակ Տիմոֆեևիչը»[4]։ Նույն թվականի աշնանը Երմակը օգնում է ազատագրել պաշարված Պսկովը, իսկ պաշարման ավարտից հետո, 1582 թվականի փետրվարին, մասնակցում է Լյալիցամի ճակատամարտին, որում ռուսական զորքը՝ Խվորոստինինի հրամանատարությամբ, կանգնեցրել է շվեդացիների առաջխաղացումը։ Ինչպես գրում է Ռուսլան Սկրիննիկովը, Երմակը մարտնչում էր Խվորոստինինի ղեկավարությամբ դեռևս տասը տարի առաջ՝ Մոլոդյախի ճակատամարտում, դոնի ատաման Միխաիլ Չերկաշենինի ջոկատի կազմում[5]։
1582 թվականին կազակների դրուժինան (ավելի քան 450 մարդ), ատամաններ Երմակ Տիմոֆեևիչի, Իվան Կոլցոյի, Յակով Միխայլովի, Նիկիտա Պանի, Մատվեյ Մեշչերյակի, Չերկաս Ալեքսանդրովի և Բոգդան Բրյազգի ղեկավարությամբ, ուրալյան վաճառականներ Ստրոգանովների կողմից հրավիրվում են սիբիրյան խան Կուչումի կողմից կանոնավոր կազմակերպվող հարձակումներից պաշտպանելու համար և գնում է Կամայով դեպի վեր, իսկ 1582 թվականի հունիսին ժամանում է Չուսովայա գետը՝ Ստրոգանով եղբարների չուսովյան քաղաքները։ Այստեղ կազակները ապրում են երկու ամիս և Ստրոգանովներին օգնում են իրենց քաղաքները պաշտպանել սիբիրյան խան Կուչումի թալանչիական հարձակումներից։
Երմակի Սիբիրյան արշավ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1581 թվականի սեպտեմբերի 1-ին կազակների դրուժինան՝ Երմակի գլխավոր հրամանատարությամբ, Նիժնի Չուսովսկի քաղաքից արշավի է դուրս գալիս Կամեննի Պոյասի (Ուրալ) համար։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ առաջարկված պատմաբան Ռ. Գ. Սկրիննիկովից, Երմակի, Իվան Կոլցոյի և Նիկիտա Պանի արշավը Սիբիր թվագրվում է հաջորդ՝ 1852 թվականով, քանի որ Ռեչ Պոսպոլիտայի հետ դաշնը կնքվել է 1582 թվականի հունվարին, իսկ 1581 թվականի վերջին Երմակը դեռևս մարտնչում էր լիտվացիների դեմ[6]։
Այդ արշավի նախաձեռնությունը՝ ըստ Եսիպովսկու և Ռեմիզովսկու տարեգրությունների, պատկանում էր Երմակին, Ստրոգանովների մասնակցությունը սահմանափակվում էր կազակներին պարենով և զանիմթերքով ստիպված մատակարարմամբ։ Ըստ Ստրոգանովյան տարեգրությունների վկայության (որոնք ընդունվում են Կարամզինի, Սոլովյովի և ուրիշների կողմից), Ստրոգանովները իրենք են կազակներին Վոլգայից կանչել Չուսովայա և նրանց ուղարկել են արշավի՝ Երմակի ջոկատին (540 մարդ) կցելով 300 ռազմատենչ մարդկանց՝ իրենց տիրույթներից[7]։
Կարևոր է նշել, որ կազակների ապագա հակառակորդ խան Կուչումի ենթակայության տակ գտնվում էին ուժեր, որոնք մի քանի անգամ գերազանցում էին Երմակի դրուժինային, բայց զինված էին զվալիորեն վատ։ Համաձայն Պոսոլյան վարչության (РГАДА) արխիվային փաստաթղթերի, խան Կուչումի տրամադրության տակ կար մոտ տաս հազարանոց բանակ, իսկ այն մարդիկ, որոնք նրա ենթակայության տակ էին, չէին գերազանցում երեսուն հազար տարիքավոր տղամարդուն[8]։
Կուչում խանը, որը Շեյբանիդների տոհմից էր, Բուխարայի կառավարիչ խան Աբդուլայի ազգականն էր և, ըստ երևույթին, էթնիկ ուզբեկ էր։ 1555 թվականին Սիբիրյան խան Եդիգերը՝ թայբուգինների տոհմից, լսելով Ռուսաստանի կողմից Կազանի և Աստրախանի գրավման մասին, կամավոր համաձայնվել է ընդունել ռուսական հպատակություն և ռուսական ցար Իվան IV-ին վճարել որոշակի տուրք։ Սակայն 1563 թվականին Կուչումը հեղաշրջում է կատարում՝ սպանելով Եդիգերին և նրա եղբայր Բեկբուլատին։ Կաշլիկում տիրելով իշխանությանը, Կուչումը առաջին տարիներին վարում էր ճկուն դիվանագիտական խաղ Մոսկվայի հետ՝ խոստանալով ենթարկվել, բայց և այնպես անընդհատ ձգձգելով տուրքի վճարումը։ Համաձայն Ռեմեզովյան տարեգրության, կազմված XVII դարի վերջին Սեմյոն Ռեմեզովի կողմից, Կուչումը Արևմտյան Սիբիրում իր իշխանությունը հաստատում էր ծայրահեղ դաժանությամբ։ Դա էր պայմանավորեցնում վոգուլների (մանսի), օստյակների (խանտի) և այլ բնիկ ժողովուրդների ջոկատների անվստահելիությունը, որոնք ուժով հավաքվել էին նրա կողմից 1582 թվականին՝ կազակական ներխուժմանը դիմագրավման համար։
Կազակները նավակներով ուղղվում են Չուսովայան և նրա վտակ Սերեբրյաննոյն ի վեր, մինչ սիբիրյան գետամեջ, որը բաժանում էր Կամայի և Օբի ավազանները և գետամեջով նավակները փոխադրում են Ժերավլյու գետը։ Այստեղ կազակները պետք է ձմեռեին (Ռեմեզովյան տարեգրություն)։ Ձմեռման ընթացքում, համաձայն «Ռժևյան գանձեր» գրքի, Երմակը համախոհների ջոկատ է ուղարկում հետազոտելու Նեյվա գետի ավելի հարավային ուղիները։ Սակայն թաթարական միրզան ջախջախում է Երմակի հետախուզական ջոկատը։ Այն վայրում, որտեղ ապրում էր միրզան, այժմ գտնվում է իր ակնեղենով հռչակված Մուրզինկա գյուղը։
Միայն 1582 թվականի աշնանը, Ժերավլյու, Բարանչա և Տագիլ գետերով լողում են Տուրա։ Երկու անգամ նրանք ջախջախում են սիբիրյան թաթարներին՝ Տուրայում և Տավդայի ակունքում։ Կուչումը կազակների դեմ ուղարկում է Մամետկուլային՝ մեծաթիվ զորքով, սակայն օգոստոսի 1-ին այս զորքը, նույնպես, ջախջախվում է Երմակի կողմից՝ Տոբոլ գետի ափին, Բարաբանի մոտ։ Վերջապես Իրտիշում՝ Չուվաշևի մոտ, կազակները վերջնական պարտության են մատնում թաթարներին՝ Չուվաշևի հրվանդանի մոտ։ Կուչումը թողնում է ջոկատը, որը պաշտպանում էր նրա խանության գլխավոր քաղաք Սիբիրը և փախչում է դեպի հարավ՝ Իշիմյան տափաստանները։
.jpg)
1582 թվականի հոկտեմբերի 26-ին Երմակը մտնում է թաթարների կողմից լքված Սիբիր (Կաշլիկ) քաղաքը[9]։ Չորս օր անց ներքին Իրտիշի աջ վտակ Դեմյանկա գետի խանտիները նվաճողներին որպես նվեր են բերում մորթեղեն և սննդի պաշար, գլխավորապես ձկնեղեն։ Երմակը «քնքշանքով և ողջույնով» ընդունում է նրանց և ազատ է արձակում «պատվով»։ Խանտերին հետևում են՝ նվերներով, տեղացի թաթարները, որոնք նախկինում փախչում էին ռուսներից։ Երմակը նրանց դիմավորում է նույն քնքշանքով, թույլ է տալիս վերադառնալ իրենց բնակավայրերը և խոստանում պաշտպանել թշնամիներից, առաջին հերթին Կուչումից։ Այնուհետև սկսում են մորթեղենով և սննդամթերքով ներկայանալ ձախակողմյան շրջանի խանտերը՝ Կոնդա և Տավդա գետերից։ Բոլոր ներկայացողներին Երմակը հարկում էր ամենամյա պարտադիր տուրքով բնահարկով (յասակ)։ «Լավագույն մարդկանցից» (ցեղային վերնախավից) Երմակը երդում էր վերցնում, որ նրանց ժողովուրդը ճիշտ ժամանակին կվճարի յասակը։ Դրանից հետո նրանք դիտվում էին որպես ռուսական ցարի հպատակներ[9]։
1582 թվականի դեկտեմբերին, Կուչումի զորապետ Մամետկուլը, դարանից բնաջնջում է Աբալացկի լճի կազակական մեկ ջոկատ։ Սակայն փետրվարի 23-ին կազակները նոր հարված են հասցնում Կուչումին՝ Վագա գետի վրա գերի վերցնելով Մամետկուլին։
1583 թվականի ամառը Երմակը օգտագործում է թաթարական քաղաքների և Իրտիշ և Օբ գետի ուլուսների նվաճմամբ, ամենուր հանդիպելով համառ դիմադրության և գրավում է Նազիմ քաղաքը։ Սիբիր քաղաքի գրավումից հետո Երմակը սուրհանդակներ է ուղարկում Ստրոգանովներին և դեսպան ցարին՝ ատաման Իվան Կոլցոին։
Իվան Ահեղը նրան ընդունում է հարգանքով, հարստորեն պարգևատրում է կազակներին և որպես օգնություն ուղարկում է իշխան Սեմյոն Բոլխովսկուն և Իվան Գլուխովին՝ 300 ռազմիկներով։ Երմակին ուղարկված ցարական նվերների մեջ կային երկու օղազրահ, այդ թվում և իշխան Պյոտր Իվանովիչ Շույսկուն երբեմն պատկանած օղազրահը։ Նվերը ժամանակին էր։ Երմակը՝ շարունակելով իր դժվարին արշավը, ըստ իր համախոհների վկայության, կրում էր երկու օղազրահները միաժամանակ՝ մեկը մյուսի վրա, և ցերեկը, և գիշերը։ Ցարական զորապետերը Երմակի մոտ ժամանեցին 1583 թվականի աշնանը, սակայն նրանց ջոկատը ոչ մի լիարժեք օգնություն չցուցաբերեց մարտերում բավականին նոսրացած կազակական դրուժինային։ Ատամանները զոհվում էին մեկը մուսի ետևից։ Սկզբում դարանն ընկավ Բոգդան Բրյազգան, այնուհետև, Նազիմի գրավման ժամանակ, սպանվեց Նիկիտա Պանը, իսկ 1584 թվականի գարնանը թաթարները սպանեցին Իվան Կոլցոին և Յակով Միխայլովին։ Ատաման Մատվեյ Մեշչերյակը, իր ճամբարում, պաշարվեց թաթարների կողմից և միայն մեծ կորուստների գնով ստիպեց ետ քաշվել նրանց առաջնորդ Կարաչին՝ Կուչումի վեզիրին։
Երմակի մահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1585 թվականի օգոստոսի 6-ին մահանում է նաև ինքը՝ Երմակ Տիմոֆեևիչը։ Նա 50 հոգիանոց մի փոքրիկ ջոկատի հետ գնում էր Իրտիշով։ Վագայ գետի ակունքի ափին, գիշերակացի ժամանակ, Կուչումը հարձակվում է կազակների վրա և բնաջնջում է համարյա ամբողջ ջոկատը։ Միայն մի քանի կազակների է հաջողվում փրկվել։ Համաձայն այդ սարսափելի գիշերվա ականատեսների հիշողությունների, ատամանը ծանրաբեռնված էր իր սպառազինությամբ, մասնավորապես, ցարի նվիրած երկու օղազրահներով և փորձելով լողալ մինչև նավակները, խեղդվում է Իրտիշում։ Հավանաբար այդպես էլ եղել է։ Դժվար է նույնիսկ շատ ուժեղ մարդուն, ինչպիսին էր, հավանաբար Երմակը, հեռու ցատկել լիովին զրահավորված, որը այն ժամանակ կշռում էր մեկուկեսից երկու փութ։ Ավելի դժվար է լողալ, եթե ցատկելիս չհասնես նավակին։ Լիովին հավանական է, որ Երմակը, նաև, վիրավորված էր, չէ որ նրա վրա, որպես զորահրամանատար, առաջին հերթին կրակում են աղեղից։ Համաձայն թաթարական ավանդության, Երմակը թաթարական դյուցազն Կուտուգայի կողմից նիզակով մահացու վիրավորված էր կոկորդից։
Կազակները մնացել էին այնքան քիչ, որ ատաման Մեշչերյակը՝ ժողովից հետո, պետք է վերադառնար հետ՝ Ռուսաստան։ Երկու տարվա տիրապետությունից հետո կազակները ստիպված էին Սիբիրը զիջել Կուչումին, որպեսզի մեկ տարի անց այնտեղ վերադառնան ցարական բանակի նոր ջոկատներով։
Երմակի մահվան մասին լեգենդ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ լեգենդի, Երմակի մարմինը շուտով Իրտիշից հանում է թաթար ձկնորս «Յանիշը՝ Բեգիշևի թոռը»[10]։ Ատամանի մարմինը տեսնելու համար հավաքվում են բազմաթիվ ականավոր մուրզաներ, նաև ինքը՝ Կուչումը։ Թաթարները մի քանի օր աղեղներից կրակում են մարմնի վրա և խրախճանք անում, նրա մարմինը այդպես մնում է մեկ ամիս և, նույնիսկ, չի քայքայվում։ Հետագայում, բաժանելով նրա ունեցվածքը, մասնավորապես, երկու օղազրահները, որոնք նրան էր նվիրել մոսկովյան ցարը, նրան թաղում են գյուղում, որը այժմ կրում է Բաիշևո անվանումը։ Թաղում են պատվավոր տեղում, բայց գերեզմանից դուրս, քանի որ նա մուսուլման չէր։ Ներկայումս դիտարկվում է նրա թաղման իրական լինելու հարցը։
Վերջերս հայտնվել է վարկած, որ Երմակի գերեզմանը գտնվում է Բոշկորտստանի Հանրապետության Միյակինսկի շրջանում[11][12]։
Գործունեության գնահատական
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Որոշ պատմաբաններ Երմակի անձը գնահատում են որպես արտակարգ քաջարի անձնավորություն, առաջնորդի հատկություններով և երկաթե կամքի ուժով։ Երմակը հանդիսանում է «ռուսական պատմության նշանակալից դեմքերից մեկը»։
Հիշատակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երմակի հիշատակը ռուս ժողովուրդի մոտ ապրում է լեգենդներում, երգերում (օրինակ՝ «Երգ Երմակի մասին» («Песня о Ермаке») երգը մտնում է Օմսկի երգչախմբի երգացանկի մեջ) և տեղանուններում։ Առավել հաճախ նրա անունով բնակավայրեր և հաստատություններ կարելի է հանդիպել Արևմտյան Սիբիրում։ Երմակի պատվին անվանվում են քաղաքներ և գյուղեր, մարզահամալիրներ և մարզական ակումբներ, փողոցներ և հրապարակներ, գետեր և նավահանգիստներ, շոգենավեր և սառցանավեր, հյուրանոցներ և այլն։ Բազմաթիվ սիբիրյան առևտրական կազմակերպություններ իրենց անուններում ունեն «Երմակ» անվանումը։
- Օմսկ քաղաքում՝ Նիկոլսկի կազակական տաճարում, մինչև 1918 թվականը պահպանվում էր Երմակի զինանշանը, որը կորչում է Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ։
- Օմսկում, դանիացի ձեռնարկատեր Ս. Խ. Ռանդրուպը, XX դարի սկզբում, կազմակերպում է կարի մեքենաների արտադություն՝ «Երմակ» անվանումով, գերմանական «Զինգեր» կարի մեքենաների հիմքի վրա։
- XX դարի սկզբում Երմակ անվանումն է ստանում Սեմիպալատինսկի շրջանի Պավլոդարսկի ուեզդի գյուղերից մեկը։ 1961 թվականին գյուղին շնորհվում է շրջանային ենթակայության քաղաքի կարգավիճակ։ Սակայն 1963 թվականին Ղազախստանի Գերագույն Խորհրդի որոշմամբ Երմակը վերանվանվում է Ակսու քաղաքի։
- Երմակ երկաթգծային կայարան Սվերդլովսկի երկաթգծում։
- Օմսկի մարզի Ուստ Շիշ գյուղի մոտ, Շիշ գետի ակունքում, կանգնեցված է հուշարձան՝ ամենա հարավային կետը, որտեղ հասել է Երմակի ջոկատը իր վերջին արշավանքի ժամանակ 1584 թվականին։
- Հուշարձաններ քաղաքներում. Նովոչերկասկում[13], Տոբոլսկում (կոթողի տեսքով Երմակի այգում, 1848 թվական), Ալթայի Զմեինոգորսկում (տեղափոխված է Ակսու քաղաքից, մինչև 1993 թվականի կրել է Երմակ անվանումը), Սուրգուտում (բացված է 2010 թվականի հունիսի 11-ին, հեղինակ՝ քանդակագործ Կ. Վ. Կուբիշկին)[14], Չուսովո քաղաքում (բացված է 2013 թվականի հունիսին)[15]։ Վելիկի Նովգորոդում, «Ռուսաստանի հազարամյակը» («1000-летие России») հուշարձանում, ռուսական պատմության (1862 թվականի դրությամբ) ականավոր 129 կերպարների մեջ կա Երմակի կերպարը։
- Փողոցներ քաղաքներում. Բելովում, Բերեզնիկիում, Ժելեզնոգորսկում (Կրասնոյարսկի երկրամաս), Նիժնի Տագիլում, Նովոկուզնեցկում, Նովոսիբիրսկում, Օմսկում, Շադրինսկում, Պերմում, Նովոչերկասկում (հրապարակ և պողոտա), Լիպեցկում և Դոնի Ռոստովում։
- Մարզադաշտ «Երմակ» Անգարսկում:ր
- Երմակ բլրակը Վերխնյաա Տուրա (Սվերդլովսկի մարզ) քաղաքի տեսարժան վայրերից մեկն է։
- Երմակ լեռը Պերմի երկրամասի Կունգուրսկի շրջանում։
- Վ. Կրասնոպոլսկու և Վ. Ուսկովի ռուսական գեղարվեստական ֆիլմ (մինի սերիալ, 1996 թվական)(գլխավոր դերում Վիկտոր Ստեպանով)։
- 2001 թվականին Ռուսաստանի Բանկի կողմից, «Սիբիրի զարգացումը և հետազոտումը» պատմական դրամների շարքում թողարկվում է «Երմակի արշավը» հուշադրամ՝ 25 ռուբլի անվանական արժեքով։
- Ռուսական ազգանունների շրջանում հանդիպում է Երմակ և Երմակով ազգանունը, ինչպես նաև Տոկմակով ազգանունը, որը տարածում է ստացել Երմակ Տիմոֆեևիչի արշավի մասնակիցների մականունից[16]։
- 1899 թվականին Նյուքասլի (Անգլիա) նավաշինարանում, ադմիրալ Ս. 0. Մակարովի նախագծով, կառուցվում է Ռուսաստանի առաջին «Երմակ» գծային սառցանավը, որը ծառայում է մինչև 1960 թվականը։ 1974 թվականին ֆիննական Վյարտսիլա նավաշինարանում Խորհրդային Միության համար կառուցվում է նոր դիզել-էլեկտրական «Երմակ» սառցանավը։
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Дон и Поморье: геокультурные образы родины Ермака». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 30-ին.
- ↑ Скрынников Р. Г. Ермак. - М.: Просвещение, 1986; Скрынников Р. Г., 1992 г., с изменениями. ISBN 5-09-003828-7
- ↑ Уральцы : очерки быта уральских казаков : полное собрание сочинений Иоасафа Игнатьевича Железнова [в 3 т.]/ И. И. Железнов ; под ред. Н. А. Бородина . - С.-Петербург : Тип. т-ва "Общественная польза", 1910.
- ↑ Скрынников М. И. Ермак. - М.: Воениздат, 1989; Скрынников Р. Г., 1992 г., с изменениями. ISBN 5-203-00333-5
- ↑ Р. Скрынников. Иван Грозный. Борис Годунов. Ермак
- ↑ Скрынников Р. Г. Борис Годунов: АСТ, 2003. - ISBN 5-17-010892-3.
- ↑ Соловьёв С М. История России с древнейших времён
- ↑ Бузукашвили М. И. Ермак., 1989. - С. 58.
- ↑ 9,0 9,1 Магидович И. П., Магидович В. И. Очерки по истории географических открытий. - 3-е изд. - Т. 2. Великие географические открытия (конец XV - середина XVII в.).: Просвещение, 1983. - 400 с.
- ↑ «Проект «Атаман-Ермак - Князь Сибирский». Могила Ермака». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 30-ին.
- ↑ «Могила Ермака находится в Башкирии?». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 30-ին.
- ↑ «В Башкортостане нашли могилу Ермака». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 30-ին.
- ↑ изображение новочеркасского памятника Ермаку использовалось на деньгах Донского правительства
- ↑ «В СУРГУТЕ УСТАНОВЯТ ПАМЯТНИК ЕРМАКУ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 30-ին.
- ↑ В пермском городе Чусовой откроется первый на Урале памятник Ермаку
- ↑ «Происхождение фамилии Токмаков». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 30-ին.
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Атаман Ермак Йармак (Ермак)
- Кольцо Сибири. Ермак, освоение Сибири Արխիվացված 2011-08-26 Wayback Machine
- Сказ о казаке-разбойнике Արխիվացված 2007-10-27 Wayback Machine
- Ермак - человек - ледокол
- Кто же ты, Ермак Аленин? Արխիվացված 2010-01-06 Wayback Machine
- Казаки. Походы Ермака (фигурки) Արխիվացված 2011-12-27 Wayback Machine
- Савельев, Евграф Петрович Кто был Ермак и его сподвижники.
- Суржик Д. В. «Ермак Тимофеевич». Проект РВИО и ВГТРК «100 великих полководцев». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 30-ին.
{{cite web}}: External link in|publisher=
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 636)։ 
|
 |
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված: |