Հայերենի բարբառներ
Բարբառը լեզվի տարածքային տարբերակ է, համաժողովրդական լեզվի ճյուղավորում, որը սպասարկում է հասարակության որոշակի հատվածի։ Բարբառը գրական լեզվի ու այլ տարածքային տարբերակների (այլ բարբառների) հետ ունենում է ակնհայտ ընդհանրություններ, սակայն բնորոշը նրա համար հնչյունական, բառային, քերականական ու ոճաբանական այն առանձնահատկություններն են, որոնք պայմանավորում են նրա ինքնուրույնությունը։ Բարբառների գոյացումն ու անկախ ինքնուրույն զարգացումը հատկանշական են դեռևս ցեղային, էթնիկական լեզուների շրջանին, դրանք ակնառու կերպով դրսևորվում են նաև տարածքային մասնատվածության պայմաններում։ Ազգային լեզուների զարգացումը տանում է դեպի բարբառների աստիճանական վերացում։
Հայերենի բարբառների մասին առաջին տեղեկությունները վերաբերում են 5-րդ դարին, սակայն դրանք հստակ առանձնանում են միջին հայերենում։ Բավական մեծ թիվ են կազմում նոր հայերենի բարբառները (շուրջ 60 բարբառ)։ Հայերենի բարբառների մի մասն այժմ էլ գործածվում է, որոշ բարբառների խոսողական տարածքը նկատելիորեն նեղացել է, իսկ բազմաթիվ բարբառախոս տարածքներ այժմ վերացված են։
Հայերենի բարբառների դասակարգումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տարբեր լեզվաբաններ հայերենի բարբառները դասակարգում են տարբեր հատկանիշներով։ Քրիստոփոր Պատկանյանը, կատարելով աշխարհագրական դասակարգում, տարբերակում է արևելյան ու արևմտյան բարբառներ։ Ըստ Հրաչյա Աճառյանի[1] ձևաբանական դասակարգման՝ ընդունվում են բարբառների երեք խումբ՝ ում ճյուղ (բայի սահմանական եղանակի անկատար ներկա ժամանակաձևը կազմվում է ում , ամ , իմ տարրերով), կը ճյուղ (անկատար ներկան կազմվում է կը , կու , գը , գու, գա, գի, գօ տարրերով), ել ճյուղ (ներկան կազմվում է ել , իլ , ալ տարրերով)։
Արարատ Ղարիբյանը կատարել է հայերենի բարբառների հնչյունաբանական, Գևորգ Ջահուկյանը՝ բազմահատկանիշ վիճակագրական դասակարգում։
Հայերենի բարբառների ցանկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ագուլիսի բարբառ
- Ակնա բարբառ
- Ամասիայի բարբառ
- Առտիալի բարբառ
- Արաբկիրի բարբառ
- Արամոյի բարբառ
- Արարատյան բարբառ (ընկած է գրական արևելահայերենի հիմքում)
- Արդվինի բարբառ
- Արեշ- Հավարիքի բարբառ
- Բեյլանի բարբառ
- Բուրդուրի բարբառ
- Գորիսի բարբառ
- Դզմարի բարբառ
- Դիադինի բարբառ
- Եդեսիայի բարբառ
- Եվդոկիայի բարբառ
- Երզնկայի բարբառ
- Զեյթունի բարբառ
- Զմյուռնիայի բարբառ
- Թավրիզ-Մազդոկյան բարբառ
- Թբիլիսիի բարբառ
- Լոռվա բարբառ
- Խարբերդի բարբառ
- Խոտորջուրի բարբառ
- Կարնո բարբառ
- Կարճևանի բարբառ
- Կաքավաբերդի բարբառ
- Կեսարիայի բարբառ
- Կիլիկիայի բարբառ
- Կռզենի բարբառ
- Հադրութի բարբառ
- Համշենի բարբառ
- Հաճընի բարբառ
- Ղարաբաղի բարբառ
- Ղարադաղի բարբառ
- Մալաթիայի բարբառ
- Մարաղայի բարբառ
- Մարաշի բարբառ
- Մեղրու բարբառ
- Մշո բարբառ
- Նիկոմեդիայի բարբառ
- Նոր Նախիջևանի բարբառ
- Նոր Ջուղայի բարբառ
- Շամախիի բարբառ
- Շապին-Գարահիսարի բարբառ
- Շատախի բարբառ
- Ոզմի բարբառ
- Կ. Պոլսի բարբառ (ընկած է գրական արևմտահայերենի հիմքում)
- Ռոդոսթոյի բարբառ
- Սասունի բարբառ
- Սեբաստիայի բարբառ
- Սիրիայի բարբառ
- Սվեդիայի բարբառ
- Վանի բարբառ
- Տիգրանակերտի բարբառ
- Տրապիզոնի բարբառ
- Ուրմիայի (Խոյի) բարբառ
- Քաբուսիեի բարբառ
- Քեյվան-Շաղախի բարբառ
- Քեսաբի բարբառ
- Օրդուի բարբառ
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Հայ Բարբառագիտութիւն», 1911
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հ. Պետրոսյան, Հայերենագիտական բառարան, Երևան, 1987, էջ 128-130։
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հայ Բարբառագիտութիւն, Հրաչեայ Աճառեան։ Լազարեան Ճեմարան Արևելեան Լեզուաց, Մոսկուա―Նոր-Նախիջևան, 1911։
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||