Նաթրիոն

Նաթրիոն քիմիական տարր է, քիմիական բանաձեւն է Na (լատ.՝ Natrium-էն), կարգահամարը՝ 11, հիւլէական զանգուածը՝ 22,98977։

Նաթրիոնը արծաթա-սպիտակաւուն, ալքալիական մետաղ մըն է։

Պատմութիւն

Նաթրիոնի միացութիւնները՝ կերակուրի աղը եւ սոտան, յայտնի են շատ հին ժամանակներէն։ Եբրայերէն նէթեր (հին յուն․՝ νίτρον, լատ.՝ nitrum) բառը հանդիպած է Աստուածաշունչին մէջ իբրեւ նիւթի մը անուանում, որ, ըստ Սողոմոնի, եռացած է քացախին մէջ^[1]:

Բնական սոտան հին եգիպտացիները օգտագործած են զմռսելու, կտաւները սպիտակեցնելու համար, խոհանոցը, ինչպէս նաեւ ներկերու պատրաստման համար։

Մետաղական նաթրիոնը առաջին անգամ անջատած է Համփրի Տեւին (անգլերէն՝ Humpry Davy, 19 Նոյեմբեր, 1807-ին):^[2] Ան նշած է, թէ 6 Հոկտեմբեր 1807-ին յայտնաբերած է քաղիւմը, իսկ նաթրիոնը քաղիւմէն՝^[3] քանի մը օր անց)։ Ան նաթրիոնը ստացած է խոնաւ նաթրիոնի հիտրօքսիտը ելեկտրոլիզի ենթարկելով։

Բնութեան Մէջ

Բնութեան մէջ տարածուած տարր մըն է, երկրակեղեւին 2,83%, ըստ զանգուածի եօթներորդն է։ Նաթրիոնի գլխաւոր միներալներն են՝ հալիթը, լիլիական բորակը, թենարտիթը, միրապիլիթը, որոնք նաթրիոնի եւ անոր միացութիւններուն ստացման հիմնական աղբիւրն են։ Ազատ վիճակին բնութեան մէջ չի հանդիպեր, կը մտնէ 222 միներալներու բաղադրութեան մէջ։

Կը պարունակէ կրանիթներուն մէջ մինչեւ 2.77%, պազալթներուն մէջ՝ 1.94%։ Հողին մէջ եւ նստուածքային ապարներուն մէջ՝ կկաւեր, թերթաքարեր, նաթրիոնի պարունակութիւնը փոքր է (0.63-0.66%)։ Լուծուելով հոսող ջուրերուն մէջ՝ կը կուտակուի ծովերուն եւ ովկիանոսներուն մէջ, ուր հիմնական մետաղական տարրն է (1.035%)։ Ծովափնեայ, տափաստանային եւ անապատային լիճերուն մէջ շոգիացման հետեւանքով անջատուող նաթրիոնի աղերը կը յառաջացնեն աղային նստուածքներ։ Նաթրիոնի տարեկան հանոյթը մօտ 10⁸ թոն է։

Կենսաբանական նշանակութիւն

Կարեւոր կենսատարր մըն է, կենդանի նիւթին մէջ անոր միջին պարունակութիւնը 0.02% է։ Մարդու եւ անասուններու օրկանիզմին մէջ կը մասնակցի հանքային փոխանակութեան, օսմոթիկ ճնշման եւ թթուահիմնային հաւասարակշռութեան պահպանման եւ նեարդային ազդակներու հաղորդման։ Կը պարունակէ արտաբջիջային հեղուկներուն մէջ (մարդու էրիթրոցիտներուն մէջ՝ մօտ 10 մմոլ/քկ, արեան շիճուկին մէջ՝ 143 մմոլ/քկ)։

Նաթրիոնի քլորիտի՝ մարդու օրական պահանջը 2-10 կրամ է։ Նաթրիոնի իոններու համակեդրոնացումը օրկանիզմին մէջ կը կարգավորուէ ալտոսթերոն հորմոնով։

Բնագիտական յատկութիւններ

Հանքային իւղին մէջ պահուող մետաղական նաթրիոն։

Նաթրիոնը բոցին կու տայ դեղնաւուն գոյն։

Սենեկային ջերմաստիճանին նաթրիոնը ճերմակ, արծաթափայլ մետաղ է։ Բոլոր մետաղներուն պէս ան լաւ կը հաղորդէ ելեկտրական հոսանքը։ Նաթրիոնը փափուկ է՝ հեշտօրէն կը կտրուի դանակով։ Ան քիչ մը թեթեւ է ջուրէն եւ կը պատկանի թեթեւ մետաղներու թիւին։ Նաթրիոնը դիւրահալ մետաղ է։ Եթէ նաթրիոնի մէկ կտորը տեղաւորենք փորձանօթին մէջ եւ տաքցնենք, ապա ան արագ պիտի հալի։ Նաթրիոնի հալման ջերմաստիճանն է 98°C, եռմանը՝ 882,9 °С, խտութիւնը՝ 968 քկ/մ³, պարամագնիսական է։

Նաթրիոնի եւ անոր միացութիւններու շոգիները բոցը կը ներկեն բնորոշ դեղին գոյնով։ Այս յատկութիւնը յաճախ կ'օգտագործուի իբրեւ նիւթին մէջ նաթրիոնի առկայութեան ստուգման միջոց։ Նաթրիոնի շոգիները կարմրածիրանագոյն են։ Քիմիապէս աշխոյժ տարր մըն է, յայտնի բոլոր միացութիւններուն մէջ միարժէք է, օդին մէջ արագ կ'օքսիտանայ՝ յառաջացնելով օքսիտ, գէրօքսիտ, հիտրօքսիտ եւ քարպոնաթ։ Նաթրիոնի նորմալ ելեկտրոտային ներուժը -2,74 վ է, հալոյթին մէջ՝ -2,4 վ։

Քիմիական Յատկութիւններ

3-րդ պարբերութեան 1-ին խումբի տարր, s-տարր է, հիւլէի ելեկտրոնային թաղանթներու կառուցուածքն է 3s¹։ K եւ L թաղանթները լրացուած են։

Բնական նաթրիոնը բաղկացած է միայն ²³Na կայուն իզոտոպէն։ Ստացուած են 20-22, 24 եւ 25 ռատիոաշխոյժ իզոտոպները (²²Na-ի T_½ = 2.64 տարի)։

Ծանօթագրութիւններ

↑ Алексеев М. Т., Колотов С. С., Менделеев Д. И. Натрий // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
↑ Davy, H. (1808)։ «The Bakerian Lecture, on some new Phenomena of chemical Changes produced by Electricity particularly the Decomposition of the fixed Alkalies, and the Exhibition of the new substances which constitute their bases; and on the general Nature of alkaline Bodies»։ Philosophical Transactions 98: 1–44
↑ Davy, John (1839)։ The Collected Works of Sir Humphry Davy I։ London: Smith, Elder, and Company։ էջ 109

[1] Алексеев М. Т., Колотов С. С., Менделеев Д. И. Натрий // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

[2] Davy, H. (1808)։ «The Bakerian Lecture, on some new Phenomena of chemical Changes produced by Electricity particularly the Decomposition of the fixed Alkalies, and the Exhibition of the new substances which constitute their bases; and on the general Nature of alkaline Bodies»։ Philosophical Transactions 98: 1–44

[3] Davy, John (1839)։ The Collected Works of Sir Humphry Davy I։ London: Smith, Elder, and Company։ էջ 109

[1]

[2]

[3]