Wasita Basa Jawa 9.Gnp.2021 Bab 5,6,7
Wasita Basa Jawa 9.Gnp.2021 Bab 5,6,7
Wasita Basa Jawa 9.Gnp.2021 Bab 5,6,7
GEGURITAN
Kompetensi Dasar
3.1. Memahami isi teks geguritan
Indikator
Mendengarkan pembacaan teks geguritan
Mendiskusikan dan mengartikan kata-kata sulit dalam geguritan
Menjawab dan mengajukan pertanyaan tentang isi geguritan
Menuliskan isi /amanat geguritan
I.A. Wacanen kanthi kedal lan intonasi kang trep geguritan iki!
Pamulangan
Nanging
prakanca,
Kapirid saka wujud lan isine, geguritan iku bisa kaperang dadi loro, yaiku geguritan
gagrag lawas (geguritan tradisional) lan geguritan gagrag anyar (geguritan modern).
Beda karo geguritan gagrag lawas, geguritan gagrag anyar luwih bebas, ora kaiket
paugeran kaya geguritan gagrag lawas. Geguritan gagrag anyar duwe titikan kayata:
No Tembung Tegese
1. pamulangan pendidikan, pembelajaran
2. kareben supaya
3. genah mrenah manut aturan, ndalan, ora
neka-neka, ora aneh-aneh
4. nggladrah ora manut, sakarepe dhewe
5. kesrakat kekurangan
6. mlarat ora duwe banget; miskin
7. tinuju sing dituju, siseja, dikarepake
8. tumata mapan, kepenak
9. tuladha conto
10. suba sita, trapsila sopan santun, tata krama
11. lurung dalan
12. ...
13. ...
14. ...
15. ...
D. Wacanen geguritan ing ngisor iki kanthi kedal lan lagu kang trep!
Sun gegurit
Kaanan jaman saiki
Sipat pemudha-pemudhi
Srawunge saya ndadi
Raket wewekane sepi
Tan kadi duk jaman nguni
Srawung sarwa ngati-ati
No Tembung Tegese
1. sun ingsun, aku
Wangsulan :
1. ……………………………………………………………………………………….
2. ………………………………………………………………………………………
3. ……………………………………………………………………………………….
4. ………………………………………………………………………………………
5. ……………………………………………………………………………………….
E. Tembung Saroja
Tuladha:
Kula lan panjenengan sedaya taksih keparengaken pepanggihan saha lelenggahan
wonten ing pasamuwan menika kanthi rahayu wilujeng kalis ing sambekala.
Tembung rahayu wilujeng tegese padha, yaiku rahayu = slamet, wilujeng = slamet.
Tembung liyane kang tegese padha karo rahayu wilujeng iku rahayu slamet, basuki
widada utawa rahayu widada.
Tembung loro kang tegese padha dienggo bebarengan kanggo nyethakake
(mbangetake) diarani tembung saroja.
Tembung-tembung ing ngisor iki ganapana saengga dadi tembung saroja, banjur
gawenen ukara kang mathuk!
Tuladha :
rahayu ……………….. Kula lan panjenengan tansah rahayu wilujeng
rahayu wilujeng boten wonten alangan satunggal punapa.
………………………………………………….
1. andhap …….. ………………………………………………….
2. bagas ……….. ………………………………………………….
3. bagya ………… ………………………………………………….
4. berkah .............. ………………………………………………….
5. cancut................... ………………………………………………….
6. dana ................... ………………………………………………….
7. darma.......... ………………………………………………….
8. eguh ............ ………………………………………………….
9. tata .......... ………………………………………………….
10. idi ............. ..........................................................................
11 kempal ..............
12 labuh.....................
13 lila .......................
14 mudha.....................
15 welas ..............................
F. Wangsalan
Tuladha :
Kula minangka sesulihipun panitia ngaturaken ”jenang sela wader kalen
sesondheran nyuwun agunging pangapunten tumrap sedaya kalepatan.”
Tembung jenang sela- jenang watu- watu sing wis kaya jenang tegese apu, mula
oleh tembung pangapunten, wader kalen sesondheran= iwak wader ing kalen sing
nduwe/nganggo sondher (slendhang) tegese iwak sepat, mula oleh tembung
kalepatan.
Kompetensi Dasar
4.1 Menulis dan Membaca Geguritan
Indikator
Membaca pemahaman teks geguritan
Mendiskusikan struktur geguritan
Menulis geguritan
Membaca indah geguritan yang ditulis
Geguritan iku kena diarani sastra kang adiluhung, amarga isi piwulang kang becik,
endah yen diwaca, lan migunani ( tumrap budi pekerti ) kanggone wong kang maca utawa
ngrungokake.
Struktur geguritan nyakup: tipografi (bentuk geguritan), diksi (pilihane tembung),
imajinasi, tema, rasa, nada, lan amanat.
Carane nulis geguritan yaiku: ngeling-eling salah sijine pengalaman kang tau
dialami, milih salah sijine pengalaman pribadi kang wis tau dilakoni/dialami, nemtokake
diksi /pilihan tembung kang duweni teges /makna, lan dijumbuhake karo bab kang arep
digawe geguritan, sabanjure terus nulis larik geguritan adhedhasar pilihan tembung kang
trep.
Supaya tulisane geguritan bisa apik lan onjo bisa methik /nyunting saperangan tembung –
tembung saka asil tulisan geguritane wong liya. Dene menawa nggawe geguitan iku, kang
dibiji yaiku isi lan judul/irah-irahan jumbuh /cocok, rima/persajakan (kasusatran Indonesia)
lan pamilihing tembung /diksi.
IBU
( Dening : Anggitani Nyai Langgeng )
Pangandikamu
Tumindakmu
Kabeh ngemu pitutur luhur
Luwih-luwih tresnamu ibu
Tresna kang tan bisa den ukur
Tresna kang tansah sempulur
Mula ibu
Aku putramu
Amung sumanggem
Sumungkem lan tansah ngesthi dhawuhmu Ibu
Awit ya ana samparanmu Ibu
Swargaku
( Kapethik saka : Panyebar Semangat No.29 – 21 Juli 2012 )
B. Diskusi
Ayo padha dirembug bebarengan ( menanya dan mengumpulkan informasi ) bab
struktur geguritan !
Struktur geguritan :
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………….
C. Nulis Geguritan
Ayo padha gladhen nulis geguritan ( mengasosiasi ) manut paugeran kang wis
gumathok.
Dirembug bebareng karo kanca saklompokmu !
Nulis geguritan ( gagrag anyar ) :
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………….
Paugerane mbiji nulis geguritan :
No Klompok/ Diksi/pamilihe Struktur Isi jumbuh Rima/ JUMLAH
siswa tembung Karo persajaka
judul n
/tema
E.Ukara Pangajak
Tuladha :
a. Sumangga sesarengan ngaturaken puji syukur wonten ngarsa dalem
Pangeran Ingkang Maha Welas Asih ingkang tansah peparing
kawilujengan!
b. Sumangga lajeng kasekecakna anggenipun sami lelenggahan ngantos
dumugi paripurnaning pasamuan!
Gawea ukara pangajak nganggo basa krama (lugu) lan krama alus!
1. (mangan)
a. Mangga sampeyan kula ajak sami nedha sareng kanca-kanca! (krama)
b. Sumangga kula aturi dhahar Bapak-bapak sedaya!(krama alus)
2. (ndedonga kanggo katentremane bangsa lan negara)
a. ….
b. ….
3. (mampir/ngaso)
a. ….
b. ….
4. (gotong royong reresik lingkungan)
a. ….
b. ….
5. (ndongakake para siswa sing piguna/ shaleh shalekah)
a. ….
b. ….
F. Tembung Homonim
Tembung Homonim yaiku tembung kang padha ejaane/tulisane lan padha
pangucapane nanging beda tegese.
Tuladha : 1. Nurul iku bocah sing seneng digunggung.
Digunggung tegese dialembana/dibombong
2. Sapine Pak Maulana wis mbrenah nganti saiki yen digunggung ana
telungpuluhan.
Gawea ukara nganggo tembung homonim ngisor iki, banjur terangna tegese !
- miyos (metu; liwat)
....................................................................................................................
............
..................................................................................................................................
- wayah (wektu/mangsa; putu)
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
- kersa (gelem/doyan; duwe gawe/kajat)
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
- langkung (luwih, liwat)
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
- nedha (njaluk; mangan)
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
2. Rimbag Sambawa
Rimbag sambawa yaiku sakabehing tembung lingga kang oleh panambang
a, na utawa ana kang duwe surasa upama, sanadyan, pangarep-arep, muga-
muga, utawa mokal.
Tuladha:
1. Mangkata esuk mau aku mesthi ora telat.
(upama mangkat)
2. Dak gawakna payung adhiku mesthi ora kodanan.
(upama dak gawakake)
3. Ko-pakanana akeh wong ora koombeni sapimu ya ora lemu-lemu.
(sanadyan ko-pakani)
4. Mengko sore udana sing deres sawahku ben agung
(pangarep-arep supaya udan)
5. Bapak rawuha, arep dak suwuni dhuwit
(muga-muga rawuh)
6. Kowe maneh bisaa nggarap, Putri wae sing pinter ora bisa.
(mokal yen bisa)
Terangna bedane ukara-ukara ing ngisor iki/ apa tegese tembung-tembung
kang kagaris ngisor iki lan aranana rimbage !
1. a. Udana ya, wong tani ben padha seneng atine!
Wangsulan : .........................................................................................
....
b. Udana yen ora deres ya ora bisa tandur aku!
Wangsulan : .........................................................................................
....
c. Udana, aku rak ora bisa teka mrene!
Wangsulan : .........................................................................................
....
2. a. Tekaa, menyang omahku kowe mengko sore!
Wangsulan : .........................................................................................
....
b. Tekaa sadurunge jam pitu aku mesthi ora telat!
Wangsulan : .........................................................................................
....
c. Tekaa dheweke aku ora ngerti merga durung tepung!
Wangsulan : .............................................................................................
d. Susi tekaa, aku bae sing cedhak ora bisa teka!
Wangsulan : .........................................................................................
....
3. a. Andre, mlayua sing banter !
Wangsulan : .........................................................................................
....
Wangsulan : .............................................................................................
d. Mlayua, Mario mesthi ora disosor banyak !
Wangsulan : .........................................................................................
....
4. a. Marwati nggawaa payung arep udan !
Wangsulan : .........................................................................................
....
b. Kowe nggawaa payung yen ora ko-enggo ya tetep teles klambimu!
Wangsulan : .........................................................................................
....
c. Nggawaa dhuwit, aku sarupiah bae ora duwe!
Wangsulan : .............................................................................................
d. Nggawaa sepedha Choirul, aku arep nunut!
Wangsulan : .........................................................................................
....
5. a. Dilawati, nulisa latin sing apik !
Wangsulan : .........................................................................................
....
b. Nulisa, wiwit mau aku saiki mesthi wis rampung!
Wangsulan : .........................................................................................
....
c. Agus nulisa, buku tulise wis entek!
Wangsulan : .............................................................................................
d. Nulisa muspra kowe Wahono yen ora tau kowaca!
Wangsulan : .........................................................................................
....
UJI KOMPETENSI 5
I. Pilihen wangsulan kang bener kanthi menehi tandha ping (x) ing aksara a, b, c,
utawa d!
Sun gegurit
Kaanan jaman saiki
Sipat pemudha-pemudhi
Srawunge saya ndadi
Raket wewekane sepi
Tan kadi duk jaman nguni
Srawung sarwa ngati-ati
IBU
Pangandikamu
Tumindakmu
Kabeh ngemu pitutur luhur
Luwih-luwih tresnamu ibu
Tresna kang tan bisa den ukur
Tresna kang tansah sempulur
Mula ibu
Aku putramu
Amung sumanggem
Sumungkem lan tansah ngesthi dhawuhmu Ibu
Awit ya ana samparanmu Ibu
Swargaku
4. Manut geguritan ing dhuwur ngendikane sapa sing ngemu pitutur luhur ....
a. ibu
b. putra
c. Gusti Allah
d. bapak
5. Wilangan sanga lan kalih, mugi panjenengan ... dhumateng kula.
a. sewelas c. sepuluh
b. puluh-puluh d. welas
6. Ukara pangajak basa krama alus kang trep unggah-ungguhe ....
a. Mangga panjenengan sedaya kula aturi tilem ing dalem kula!
b. Panjenengan sadaya sumangga kula aturi pinarak ing griya kula sinaosa namung
sekedhap!
c. Mangga sampeyan kula aturi nedha ingkang eca!
d. Mangga panjenengan kula aturi nedha kanthi eca lan sekeca!
7. RA Kartini iku minangka pahlawan kaum wanita.
Kaum ing desaku saben ana kajatan mesthi dipasrahi mimpin ndonga.
Tembung kaum tegese
II. Wangsulana pitakon ing ngisor iki kanthi trep jumbuh karo prentahe!
1. Gawea ukara nganggo tembung homonim miyos lan wayah!
a. .......................................................................................................................................
........................................................................................................................................
b. .......................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
2. Gawea tuladhane ukara nganggo rimbag sambawa kang surasane upama, sanajan, muga-
muga , lan mokal nyiji-nyiji bae!
a.......................................................................................................................................
b. ......................................................................................................................................
c. .....................................................................................................................................
d .......................................................................................................................................
3. Gawea tuladhane ukara wangsalan loro bae!
a.........................................................................................................................................
b. ......................................................................................................................................
4. a. Aku putramu ,amung sumanggem, sumungkem lan tansah ngesthi dhawuhmu Ibu.
Tembung sumanggem tegese, … .ngesthi tegese … .
b. Awit ya ana samparanmu Ibu, swargaku.
Terangna tegese ( ukara pethikan geguritan )
.......................................................................................................................................
5. Gawea ukara rimbag hagnya lan sambawa nganggo tembung : nulisa
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
TEMBANG DURMA
Kompetensi Dasar
3.2 Menelaah teks piwulang Serat Wulangreh pupuh Durma
Indikator
Mendengarkan teks piwulang Serat Wulangreh pupuh Durma
Mendiskusikan dan mengartikan kata-kata yang dianggap sulit
Menjawab pertanyaan tentang isi tembang
Mengungkapkan secara tertulis isi /amanat tembang Serat Wulangreh
pupuh Durma
Tembang Durma minangka salah sijine tembang ing Serat Wulangreh, anggitane
Paku Buwono kaping papat ( PB IV ), yaiku pupuh kapitu saka Serat Wulangreh kasebut.
Isine pupuh Durma yaiku carane ngendhaleni hawa nepsu, jlentrehe dadi wong iku aja
gumedhe/ angkuh, aja seneng nacat, aja seneng maido, aja seneng nyalahake wong liya.
Saben pada tembang Durma isi piwulang luhur kang migunani tumrape para siswa,
guru,lan sing gelem maca.
Pada 2
Ing pangrawuh lair batin aja mamang,
yen sira wusudani,
mring sarianira,
lamun ana kang murba,
masesa ing alam kabir,
dadi sabarang,
pakaryanira ugi.
Pada 3
Pada 4
Mapan ana sesiku telung prakara,
nanging gedhe pribadi,
paniki lilira,
ingkang telung prakara,
aja nggunggung sireki,
kalawan aja,
nacat kepati-pati.
Pada 5
Lawan aja mamaoni barang karya,
thik-thik memaoni,
samubarang polah,
tan kena wong kumlebat,
ing mangsa mengko puniki,
mapan wus lumrah,
padha wasis maoni.
Pada 6
Mung tindake dhewe nora winaonan,
ngrasa bener pribadi,
sanadyan benera,
yen tindake wong liya,
pesthine ingaran sisip,
iku kang lumrah,
nganggo bener pribadi.
Pada 7
Nora nana panggawe kang luwih gampang,
kaya wong maoni,
sira eling-elinga,
aja sugih waonan,
den samya raharjeng budi,
ingkang prayoga,
singa-singa kang lali,
Pada 8
Ingkang eling angelingna iya marang,
sanak kanca kang lali,
den nedya raharja,
mangkana tindakira,
Pada 9
Nemu dosa anyela sapadha-pada,
dene wong ngalem ugi,
yen durung tetela,
ing becike manungsa,
aja age nggunggung kaki,
menek tan nyata,
dadi cirinireki.
Pada 10
Dene ingkang kaprah ing mangsa samangkya,
yen ana den senengi,
ing pangalemira,
pan kongsi pandirangan,
matane kongsi mandelik,
nadyan alaa,ginunggung becik ugi.
Pada 11
Aja ngalem aja mada lamun bisa,
yen uga jaman mangkin,
iya samubarang,
yen ora sinenengan,
den poyok kepati-pati,
nora prasaja,
sabarang kang den pikir.
Pada 12
Ngandhut rukun becik ngarepan kewala,
ing wuriangrasani,
ingkang orar-ora,
kabeh kang rinasan,
ala becik den rasani,
tan parah-parah,
wirangronge gumanti.
B. Ayo padha nyatheti tembung –tembung angel, banjur digoleki tegese bareng –
bareng
(Tugas kelompok ) saben pada tembang Durma ing dhuwur.
Tuladha panggarape :
4
Mapan ana sesiku telung prakara,
nanging gedhe pribadi,
paniki lilira,
ingkang telung prakara,
aja nggunggung sireki,
kalawan aja,
nacat kepati-pati.
C.Tugas kelompok
Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kang gegayutan karo tembang Durma!
1.Manut tembang Durma ing dhuwur kang kudu digatekake ing sajroning uripe
manungsa ana pirang prakara?
A.3 B.4 C.5 D.6
2.Bab piwulang sing dikarepake ing tembang Durma ing dhuwur, supaya manungsa
ora ngenggoni watak lan sipat ...
A.gumedhe lan serik B.gumedhe lan ngalem
C.gumedhe lan seneng nyacat D.nyacat lan serik
3.Isi /amanat tembang Durma ing dhuwur ,supaya manungsa iku tansah nengenake
piwulang /watak ...
A.nyacat wong liya B.nyeriki wong liya
C.ngamalmarang wong liya D.ngurmati,ora nyacat wong liya
5. Menawa ora bisa niru tumindak sing apik, luwih becik ...
A.nyacat B.meneng wae C.aweh pitutur D.ngeling-eling lupute
Wangsulan :
1. .............................................................................................................................
2. .............................................................................................................................
3. .............................................................................................................................
4. .............................................................................................................................
5. .............................................................................................................................
6. .............................................................................................................................
7. .............................................................................................................................
8. .............................................................................................................................
9. .............................................................................................................................
10. .............................................................................................................................
D. Tugas klompok
Ayo coba saben klompok njupuk 2 pada tembang Durma ing Serat Wulangreh (dhuwur),
banjur tulisen kanthi ringkes isine tembang Durma kang wis dipilih !
Tuladha :
Rerema ing tyasireki, iku saka tembung rerema ing tyas sira iki
Gatekna conto liyane kaya ing ingisor iki!
papa - iku digarba dadi papeku
prapta - ing digarba dadi prapteng
putra - ingsun digarba dadi putrengsun
lumebu - ing puri digarba dadi lumebeng puri
garwa - endra digarba dadi garwendra
narpa - endah digarba dadi narpendah
B. Tembung homograf
yaiku tembung-tembung kang padha panulisane, nanging beda pakecapane lan tegese.
Tuladha :
C. Rimbag adiguna
yaiku tembung-tembung lingga kang oleh ater-ater ka- lan panambang –en kang
duweni teges luwih utawa kliwat.
Tuladha :
ka + cilik + en = kaciliken
ka + endhek + en = kaendheken (kendheken)
ka + luwe + en = keluwen
ka + apik + en = kaapiken
Tembung-tembung kang kinurung ing ngisor iki dadekna rimbag guna utawa
adiguna !
UJI KOMPETENSI 6
I. Pilihen wangsulan kang bener kanthi menehi tandha ping (x) ing aksara a, b, c,
utawa d!
Tembang Durma :
Mapan ana sesiku telung prakara,
nanging gedhe pribadi,
paniki lilira,
ingkang telung prakara,
aja nggunggung sireki,
kalawan aja,
nacat kepati-pati.
1. Manut tembang Durma ing dhuwur kang kudu digatekake ing sajroning uripe
Manungsa ana pirang prakara ...
A.3 B.4 C.5 D.6
2. Bab piwulang sing dikarepake ing tembang Durma ing dhuwur ,supaya manungsa
Ora ngenggoni watak lan sipat ...
A.gumedhelan serik B.gumedhe lan ngalem
C.gumedhe lan seneng nyacat D.nyacat lan serik
Tembang Durma :
Ingkang eling angelingna iya marang,
sanak kanca kang lali,
den nedya raharja,
mangkana tindakira,
yen datan kaduga uwis,
teka menenga,
aja sokangrasani.
4. Wong kang lali iku wajib dikapakake karo kang eling ...
A.dielingna B.dilalekna C.disukurna wae D.dieling-eling dhewe
5. Menawa ora bisa niru tumindak sing apik, luwih becik ...
A.nyacat B.meneng wae C.aweh pitutur D.ngeling-eling lupute
6. Kowe yen pancen kendel mangkata dhewe ora usah njaluk diterke!
Mangga sampeyan kendel ing griya kula rumiyin!
Tembung kang kacithak kandel tegese ....
a. mampir; wani c. wani; mampir
b. mampir; mandheg d. mandheg; meneng
7. Tembung-tembung lingga kang oleh panambang –en kang nduweni teges nandhang
utawa ketaman kaya kang kasebut ing ukara ngisor iki ....
a. Lena, buku ing dhuwur meja iku jupuken! c. Sonia ora mlebu sekolah amarga
lara plenthingen.
b. Sepedhahku gawanen bali! d. Lusia, sepatu iku pepenen!
8. Ukara ing ngisor iki kang nggunakake rimbag adiguna yaiku ...
a. Novita anggone nggawa tas kaboten.
b. Ember iku gawanen mrene, Tutik!
c. Jaman biyen akeh wong padha panunen!
d. Pelem sing padha gogrog iku uleren!
10. Nalagareng mripate kera. Bulik Shinta saiku sarirene ketok kera amarga diet. Tembung
kera klebu homograf, tuladha liyane ....
a. geget, gedheg, meri, cemeng, mendel, kendel, sela
b. geget, gedheg, meri, cemeng, mendel, cucuk, kalong
c. geget, gedheg, meri, cemeng, mendel, miyos, nedha
d. geget, gedheg, meri, cemeng, mendel, blanja, lakone
5.
Bener luput ala becik lawan begja,
cilaka mapan saking,
ing badan priyangga,
dudu saking wong liya,
pramila den ngati-ati,
sakeh durgama,
singgahana den eling.
Guru wilangan lan guru lagune tembang Durma ing dhuwur yaiku ...
Wangsulan :
........................................................................................................................
Kompetensi Dasar
3.3 Menelaah teks pidato
Indikator
Mengidentifikasi struktur pidato
Menjawab pertanyaan tentang isi pidato
Mengungkapkan isi pidato secara tertulis
I. A. Wacanen teks pidhato iki kanthi kedal lan intonasi kang trep!
C. Isi pidhato ing dhuwur tulisen kanthi ringkes nganggo basamu dhewe/basa
padinan
Kompetensi Dasar
4.3 Membuat dan menyampaikan teks pidato
Indikator
Mambaca contoh teks pidato
Mengidentifikasi struktur pidato
Menulis teks pidato
Menyampaikan pidato
A. Wacanen teks pidhato ing ngisor iki kanthi kedal lan intonasi kang trep !
Assalmuala’alaikhum Wr.Wb.
Para rawuh ingkang minulya, pungkasaning atur, bok bilih Bapak Moh Nizar
sakulawarga anggenipun nampi kerawuhan panjenengan sedaya kirang mranani
penggalih kersaa panjenengan para rawuh paring sih samodra pangaksami. Saking
kula pribadi, kula nglenggana temtu kathah lepat saha kirang trapsila anggen kula
matur, kula nyuwun agunging pangapunten, matun nuwun.
Wassalamu’alaikum Wr.Wb.
B. Sawise pidhato ing dhuwur kowaca kanthi bener, sabanjure tulisen perangane
pidhato !
Perangan pambuka:
?autmni=wulnSiymLnLIltul\k+f/.
?pk\k+tib\jEnlM|sTp+nlikk+tBhtnShnemenNkenD|
mt_jmAhbbP}lunipunNi=ktTken\ImnLnTkWdt_&usTiAlLh.pvJen_znNipunHugiznD/rken
Kaut[mnNi=wulnRmdnHutwisiym\,wulnPunik
mujufFkenKnug]hanHgu=tum]pPi=Umt\IsLm\jlrnKqhpepeqi=znHutwikaut[mnHi=k=ag_s
zetPigunnipunÒ|m]pPi=UmtK=[ga=gyuhkbg-
n\kmulYn\lnKautmni=f]jtHi=z/sni=&usTiai=k=g+
Ib\,kaut[mni=wulnRmdnHnTwisSipunHi=gihpuniklIltu
l\k+f/,ai=k=tegesSipunStu=glLi=fluai=k=autminipunHzL=ku=zi :1000:wuln\,
?
ai=m2m\k+f/,&usTiAlLhmi]kSniUmt\IsLmKnQirhmtLnZpunTe[nFosnipun\kjwisekw[nG
o[l=oznTiy=,ai=gihpunik;pecnF|Ark\furkdte=bpaibu,me[dotTlini=silturhmi,lnF~=ki.
?sfyamlLnS[aai=wulnPunikfipunTikelLkenGvJ/rnNipun\,
[wo[nF[npfmelLnHi=k=sgetFipuniTnFkKkenK[fosT,
:g:zinDkKkenÒ|
minFkS[adt_ssmi,aupminipunV[aosSitjilLnHutwida/rnJmAhsltTr[wh,v[aosSibukt=giteplih
autwimusp+i/,vnÒ|nil[rl[rytim\,
:2:zinDkKkenZibfhdt_&usTiAlLhk[fosTsltTajuf\t[sBh,zqhzqhaken\f+iki/lnH[nFoz.
:3:zeflLkenHutwiamBy/j+ktMl\j+ktP+it]h,InP+k\suk
fnf]iyh,sfkhdt_p+ki/misKinHutwikUmD|Ap+.
B. Aksara Rekan
1. Aksara rekan iku gunane kanggo nulisi tembung-tembung manca kang dicethakake,
luwih-luwih tembung Arab. Dene wujude aksara rekan iku ana 5 yaiku:
k+: kha f+: dza p+: fa/va
j+: za g+: gha/qa
2. Aksara swara iku gunane kanggo nulis tembung-tembung manca kang dicethakake.
Dene wujude aksara swara iku ana 5 yaiku:
A:a I:i E: e
O:o U:u
C. Tuduhna/ dumuken endi tulisan Jawa kang unine kaya ing ngisor iki, banjur
tulisen!
1. Khatib Zaenal Mustafa =
2. Gusti Allah = &usTiAlLh k+tib\jEnlM|sTp+
3. Iman lan takwa
4. Gusti ingkang ghaib
5. Umat Islam
6. Zakat fitrah
7. Fakir miskin
8. Kaum dhuafa
Ukara-ukara ing ngisor iki jangkepana nganggo tembung kang trep karo rasa pangrasa
kaya sing kulinane!
1. Nggarap soal ujian sing angel sirahe Slamet krasa ...
2. Wiwit mau bengi untune Yudha krasa .. mula ora bisa turu.
3. Pak Jono sambat boyoke krasa ... sawise tindak adoh.
4. Atine Setiawati ... sawise diunen-uneni Wahyuni.
5. Susanti awake krasa ... lan bathuke ... amarga wingi kodanan nalika bali sekolah.
6. Pikirane Lik Sari ... yen ndeleng anake sing diinfus amarga lara tifus.
7. Weruh panganan sing enak-enak kalamenjinge Susanto munggah- mudhun
lambene ....
8. Nalika upacara awake Nyatmi ndhredheg, mripate ..., lan kringete ....
9. Amarga keweden ngliwati papan angker githoke Wahyu ..., atine ..., ambegane ...,
mripate ..., raine pucet, tangane wel-welan.
10. Wong-wong sing mlaku adoh padha ngrasakake yen gorokane ..., sikile ...,
gulune ... lan lambene ...
IV. A. Pacelathon ngisor iki wacanen, banjur tindakna ing ngarep kelas !
UJI KOMPETENSI 7
1.Ing ngisor iki, sing ora kalebu cengkorongan adicara baku ....
a. pambuka c. Hiburan /selingan
b. sabda tama d. Underaning adicara
3. Tumekane wulan Pasa kudu bisa nggugah semangat kanggo nindakake amalan-amalan
kang prayoga. Tegese tembung prayoga ....
a. nistha/ala c. becik/apik
b. utama d. Wibawa
5. Weruh rujak kedhondhong, pelem, lan nanas sing ambune nduleg irung, ilate bocah iku .
a. melet c. kemecer
b. klametan d. Dleweran
6. Bu, apa bener sampeyan nyeluk aku? Ukara iki ora trep, kudune ....
a. Bu, apa leres sampeyan nimbali kula?
a. Bu, napa leres sampeyan nimbali kula?
a. Bu, menapa leres Panjenengan nimbali kula?
a. Bu, menapa leres sampeyan nimbali aku?
8. Pak Kaji Hasan kaliyan garwanipun sampun wongsal-wangsul tindak ing tanah suci
Mekah Medinah.
Kang klebu tembung kerata basa ing ukara dhuwur ....
a. kaji c. garwanipun
b. wongsal-wangsul d. Kaji lan garwa
9. ?kulzqhzqhaken\f+iki/lnH[nFoz.
Tembung sing digaris ngisore iku yen ditulis Latin ....
a. dzikir c. dhikir
b. dhohir d. zikir
10. tiy=sugihsfkhdt_p+ki/misKin\
Kosok balene tembung kang kagaris ngisore ....
a. sugih brewu c. mlarat kesrakat.
b. sarwa kekurangan. d. papa cintraka
I. Wenehana tandha ping (X) ing aksara a, b, c utawa d minangka jawaban kang bener!
Wacan kanggo nomer 1 lan 2
Pangkur
Deduga lawan prayoga
Myang watara reringa aywa lali
Iku parabot satuhu
Tan kena tininggala
Tangi lungguh angadeg tuwin lumaku
Angucap meneng myang nendra
Duga-duga aja kari
5. Uripe bocah wadon sing ditinggal ninggal bapake iku tansah katula-tula katali.
Tembung kang kagaris ngisore klebu purwa kanthi guru sastra. Jinis purwakanthi liyane
yaiku guru swara lan guru basa/lumaksita.
Eyang kerep paring pitutur “Sapa jujur bakal kojur lan uripe makmur.”
Iki klebu purwa kanthi ....
a. Guru sastra
b. Guru basa
c. Guru swara
d. lumaksita
6. Ririn iku bocah wadon ayu sing menjeng, nanging bareng diunen-uneni bulike, pingget
atine. Dheweke nganti suwi ora gelem menyang daleme bulike.
Tembung entar pingget atine tegese … .
a. seneng
b. gampang muring-muring
c. sabar banget
d. serik, mangkel
7. Wong-wong kang melu kegiatan jalan sehat ana sing sepaton uga ana sing sandhalan.
Panambang -an ing tembung sandhalan tegese ....
a. nganggo
b. saben
c. memper
d. piranti (alat) kanggo
8. Shella nyirami kembang mawar.
Tembung kembang mawar minangka lesan panandhang.
Dene, ukara ing ngisor iki kang isi lesan panindak ....
a. Rahmawati ngedusi adhine
b. Safi’i makani pitik jagone.
c. Banyu ing sendhang diangsu Anisa.
d. Romdoni mangan sega pecel.
9. Gambuh
Aja nganti kebanjur
Barang polah ingkang nora jujur
18. Resi Subali salah sawijining wanara (kethek) kang masanggrah ana ing pertapan Wukir
Sonyapringga madeg dadi pandhita. Resi Subali iku putrane Resi Gotama. Dasanamane
putra yaiku … .
a. Atmaja, sunu, siwi, priya
b. Atmaja, sunu, siwi, surya
c. Atmaja, sunu, siwi, candra
d. Atmaja, sunu, siwi, yoga
19. Handika : Gus, Bagus, kowe ana apa kok mlakumu cepet-cepet?
Bagus : Aku mau saka kantor guru arep ngaturi Bu Guru mulang, nanging malah
diutus nggoleki Bapak Kepala Sekolah.
Handika : Diutus apa?
Bagus : ....
Ukarane Bagus kanggo njangkepi pacelathon ing dhuwur ....
a. Aku dikongkon nyanjangi Bapak Kepala Sekolah yen ing kantor ana tamu.
b. Aku diutus ngaturi pirsa Bapak Kepala Sekolah yen ing kantor ana tamu.
22. Kula semerep Pak Pujiono nembe tumbas ageman kangge bojonipun.
Tembung –tembung kang kagaris ngisore ing ukara dhuwur kang trep unggah-ungguhe,
kudune ....
a. mundhut, kagem garwanipun
b. mundhut, kangge bojonipun
c. mundhut, kagem semahipun
d. mundhut, kangge estrinipun
23. Saiki tanggal 25 April 2019, yen ditulis nganggo aksara Jawa ....
a. ?sakt=gl\:25: Ap]il\:2018.
b. ?siaikit=gl\:25: Ap]il\:2018.
c. ?saikit=gl\:25: Ap]il\:2019.
d. ?naikit=gl\:25: Ap]il\:2018.
24. Tobib, kowe mangkata saiki mumpung isih esuk!
Tembung mangkata yen ditulis Jawa ....
a. m=katT
b. m=ktT
c. mkatT
d. m=kt
25. ?ai=wulnRmdn\ Umt\IsLmSmisiym\, Yen ditulis Latin ... .
a. Ing wulan Ramadhan umat Islam padha siyam
b. Ing wulan Ramadhan wong Islam sami siyam
c. Ing wulan Ramadhan wong Islam padha siyam
d. Ing wulan Ramadhan umat Islam sami siyam
26. ?UsTf\j+Enl\Arip+in\lgif+ik/+. Yen ditulis nganggo aksara Latin dadi ... .
a. Ustad Jaenal Aripin lagi dikir
b. Ustad Zainal Arifin lagi dzikir
c. Ustad Zaenal Arifin lagi dzikir
d. Ustad Zaenal Aripin lagi dzikir
27. Bu Triman : Ora les, Le, kok ora nyang sekolahan?
Sujono : Ora,…males! Males sekolah!
Pak Triman : Lho,lho cah bagus kok males sekolah.Ya ,isin karo jenengmu ta. Sujono.
Sujono : Mbuh ….
Bu Triman : Kowe ngerti ta ,Le tegese Sujono?
Sujono : Embuh, ra ruh !
Bu Triman :Su iku tegese linuwih, su iku apik, jono iku tegese uwong. Dadi sujono iku
tegese wong linuwih utawa wong sing apik.
28. Wah, Puput iku yen ana wong sugih dicritak-critakake. Apa maneh yen sedulure. Nanging
kosok balene, yen dulure sing ora duwe emoh ngakoni, senajan sedulur cedhak.
Iki cocok karo paribasan “Kadang Konang” tegese ....
a. Kabeh dulure diakoni
b. Sing diaku sedulur mung sanak sedulur sing sugih-sugih
c. Ora gelem ngakoni sedulure
d. Sing diaku sedulur mung sedulure sing cedhak
29. Mesakake temenan Bu Surti kae, putrane lanang loro beda watake. Sing mbarep bocahe
sregep tur manut, gelem lan sregep sekolah nganti tamat perguruan tinggi. Saiki uripe
kepenak amarga cekel gawe sing mapan. Beda putrane sing kapindho, sekolah wae kerep
mbolos, banjur metu ora neruske sekolah wusanane dadi pengangguran. Bareng saiki
uripe rekasa malah nganggep wong tuwane mbedak-bedakake, ora padha pangrengkuhe
siji lan sijine, pilih sih, ora adil. Watake putra kapindho iku ora patut ditiru, penganggepe iku
padha karo bebasan ....
a. Diwenehi ati ngrogoh rempela
b. Nabok nyilih tangan
c. Emban cindhe emban siladan
d. Lambe satumang kari samerang
30. Ukara ing ngisor iki kang nduweni gatra katrangan karana/sebab yaiku ... .
a. Dhek wingi Umi ora mlebu sekolah amarga lara panas.
b. Bulik Hanifah ngonceki pelem nganggo peso.
c. Bu Armei mundhut janganan ing pasar.
d. Saben dina Vio mesthi sinau supaya pinter.
31. Dumadine Kabupaten Blora dipengeti saben tanggal 11 Desember kanthi nggelar kirab
budaya. Madege Kabupaten Blora kanthi tinengeran sengkalan “Trus Kawarna Sabdaning
aji” nuduhake taun 1749. Yen kanggo ngeling-eling ambruke Kraton Majapahit nganggo
sengkalan “Sirna ilang kertaning bumi” nuduhake taun ... .
a. 1600
b. 1500
c. 1400
d. 1300
32. 1. Dita dadi juara lomba pidhato basa Jawa.
2. Fadhila masak soto.
3. Sahroni mangkat sekolah.
4. Bu Guru Basa Jawa sing daleme Todanan.
Kang klebu ukara elip (ora ganep) ... .
a. Ukara 1
b. Ukara 2
c. Ukara 3
d. Ukara 4
33. Ukara ing ngsor iki kang klebu tuladhane ukara ganep ... .
a. Bocah wadon sing pinter dhewe ing kelasku.
b. Adhine Ibu sing daleme Randublatung.
c. Saben dina pasaran Kliwon lan Pahing.
d. Niha maca geguritan.
DHANDHANGGULA
Ana maneh pitutur prayogi
Lamun sira wis ndungkap dewasa
Dadya janma utamane
Mbangun turut mring guru
Bapa ibu tan kena keri
Manembah mring Hyang Suksma
Ugi para sepuh
Iku dadya tindakira
Kang tumuju kautamaning dumadi
Tundhone urip mulya
37. Isine tembang dhandhanggula ing dhuwur ....
a. Pitutur kanggo kowe kang wis ngancik dewasa, dadia wong sing apik, ora manut
dhawuhe guru lan wong tuwa, bekti marang Gusti Allah, supaya bisa nggayuh urip
bagya mulya.
b. Pitutur kanggo kowe kang wis ngancik dewasa, dadia wong sing apik, manut dhawuhe
guru lan wong tuwa, bekti marang Gusti Allah, supaya bisa nggayuh urip bagya mulya.
c. Pitutur kanggo kowe kang wis ngancik dewasa, dadia wong sing apik, manut dhawuhe
guru lan wong tuwa, ora bekti marang Gusti Allah, supaya bisa nggayuh urip bagya
mulya.
d. Pitutur kanggo kowe kang wis ngancik dewasa, dadia wong sing apik, ora manut
dhawuhe guru lan wong tuwa, bekti marang Gusti Allah, supaya bisa nggayuh urip
bagya mulya.
38. Tontonan wayang kulit purwa kejaba minangka tontonan uga tuntunan tumrape penonton,
sebab ubarampe ing pakeliran wayang purwa isi kebak pralambang utawa sasmita tumrap
uriping manungsa, kaya ta: kelir minangka pralambange langit utawa awang-awang.
Wayang minangka pralambange manungsa, lampu (blencong) minangka pralambange
srengenge utawa rembulan. Gedebog minangka pralambange ... . Dene gamelan kang
werna-werna kaya ta kendhang, gender, saron, bonang, kenong, gong, lan liya-liyane
minangka lambange kabutuhane urip kang maneka warna.
a. lakuning urip
WASITA BASA JAWA Kelas IX Semester 2 44
b. sangkan paraning dumadi ( asal-usule lan parane baline manungsa)
c. bumi utawa dharatan
d. sing gawe urip
39. 1. Novi, mangkata saiki mumpung durung udan!
2. Nicholas maneh tekaa ing omahku, Anggi wae sing omahe cedhak ora teka!
3. Dila, nggawaa payung arep udan!
4. Budhala esuk, kowe yen mampir-mampir ya ora ndang tekan sekolahan.
Ukara ing dhuwur kang klebu ukara hagnya (prentah) ....
a. 1, 2, 3
b. 1, 3
c. 2, 4
d. 4
40. Mangkata esuk mau, aku mesthi ora telat!
Tembung mangkata ing ukara rimbag sambawa dhuwur tegese ....
a. Senajan
b. Upama
c. Muga-muga
d. Mokal/ora bakal klakon
II. Wangsulana pitakon ing ngisor iki ing lembar jawaban kang cumawis !