Muzik
Muzik
Muzik
Gerakan
HASIL PEMBELAJARAN
Di akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. Menjelaskan rasional pengajaran dan pembelajaran muzik dan
gerakan dalam kelas pendidikan khas;
2. Menghuraikan kepentingan dan kelebihan bidang muzik dan
gerakan terhadap murid-murid pendidikan khas;
3. Menjelaskan matlamat dan objektif muzik dan gerakan dalam
kurikulum pendidikan muzik pkbp; dan
4. Menjelaskan kaedah, teknik dan aktiviti-aktiviti muzik dan gerakan
yang sesuai untuk murid-murid pendidikan khas.
X PENGENALAN
Hari ini golongan pendidik semakin menyedari faedah aktiviti muzik dan
gerakan di sekolah ekoran daripada pelbagai dapatan kajian. Para penyelidik
mendapati aktiviti muzik dan gerakan mempunyai impak positif terhadap
pelbagai domain perkembangan kanak-kanak dari lahir hingga ke peringkat
sekolah rendah. Muzik dan gerakan dapat membantu kanak-kanak mempelajari
konsep seperti imbangan, koordinasi dan ruang di samping merupakan satu cara
paling berkesan untuk perkembangan hemah-diri dan kesedaran tubuh mereka.
Melalui aktiviti gerakan, murid-murid boleh diperkenalkan dengan konsep
muzik seperti detik, tekanan, meter, tempo dan dinamik, dan dengan itu dapat
membantu perkembangan diskriminasi auditori mereka. Di samping itu, aktiviti-
aktiviti muzik dan gerakan turut dapat membantu perkembangan kreativiti di
kalangan murid-murid.
Topik ini berfokus kepada bidang muzik dan gerakan sebagai salah satu bidang
dalam komponen pendidikan muzik untuk murid-murid pendidikan khas.
Adalah diharapkan selepas membaca topik ini, anda akan mempunyai persepsi
positif terhadap bidang muzik dan gerakan di samping lebih berkeyakinan
untuk mengendalikan aktiviti ini di bilik darjah pendidikan khas. Anda akan
melihat bagaimana penglibatan dalam aktiviti muzik dan gerakan bukan sahaja
dapat mengukuhkan kefahaman tentang konsep-konsep muzik, malahan dapat
membantu perkembangan yang sihat dari aspek psikomotor dan afektif di
samping memupuk nilai sosialisasi yang sihat di kalangan murid pendidikan
khas. Anda akan diperkenalkan dengan kaedah, teknik dan aktiviti pengajaran
dan pembelajaran yang sesuai untuk membimbing pelajar melibatkan diri
dengan aktiviti muzik dan gerakan dalam bilik darjah pendidikan khas
bermasalah pembelajaran secara lebih terancang dan sistematik.
AKTIVITI 4.1
Berdasarkan pengalaman sendiri, berikan pandangan anda mengapa guru
kurang berminat menjalankan aktiviti muzik dan gerakan dalam bilik
darjah.
x Kedua, bergerak kepada muzik merupakan salah satu ciri asas semula jadi
setiap manusia.
x Ketiga, ianya membuktikan bahawa muzik mempunyai daya tersendiri
yang merangsang manusia untuk bertindak balas dengan gerakan spontan.
x Keempat, ianya menunjukkan potensi dan bakat seni bunyi (seni muzik)
dan seni gerak (seni tari) dalaman sedia ada pada seorang kanak-kanak
yang seharusnya diperkembangkan.
Oleh itu, peranan utama guru seperti anda lebih
merupakan sebagai penggalak dan
pemudahcara untuk mencungkil bakat dan
potensi sedia ada murid melalui aktiviti-aktiviti
muzik dan gerakan dengan terancang dan
sistematik. Ini adalah kerana kadar
perkembangan amat bergantung kepada
pengaruh persekitaran peringkat awal yang
diterima oleh seseorang kanak-kanak. Kanak-
kanak memerlukan pelbagai pengalaman
konkrit gerakan multi-sensori untuk
Rajah 4.1: Aktiviti muzik dan merangsang perkembangan sihat pelbagai
gerakan dapat merangsang domain (sila lihat Rajah 4.1). Mereka juga
perkembangan sihat pelbagai memerlukan banyak permainan imaginatif dan
domain kreatif bagi mengintegrasikan pengalaman-
pengalaman tersebut. Muzik dan gerakan amat
sesuai untuk tujuan ini.
Aktiviti muzik dan gerakan memberi peluang kepada kanak-kanak tidak kira
umur, jantina, atau peringkat perkembangan untuk melalui pengalaman kreatif
yang berorientasikan kejayaan dan dalam suasana yang riang tanpa tekanan.
Muzik dan gerakan adalah satu cara yang
menyeronokkan untuk kanak-kanak pendidikan
khas meneroka melalui muzik, mengembangkan
kemahiran fizikal, menyalurkan tenaga,
merangsang imaginasi dan menggalakkan
kreativiti (sila lihat Rajah 4.2).
Aktiviti muzik dan gerakan menawarkan peluang
pembelajaran yang begitu luas untuk kanak-kanak
dari peringkat dua hingga dua belas tahun.
Sepanjang jangka masa yang kritikal ini,
pembelajaran yang sebenarnya bagi seseorang
Rajah 4.2: Kecacatan fizikal
kanak-kanak berlaku terutamanya dalam bentuk tidak menghalang murid
permainan. Elemen keseronokan yang dibawanya, untuk melakukan aktiviti
secara sendirinya mengukuhkan permainan muzik dan gerakan
60 X TOPIK 4 MUZIK DAN GERAKAN
Rajah 4.3:
(b) Kesedaran Sensori Peningkatan
Aktiviti muzik dan gerakan dapat meningkatkan kemahiran lokomotor
dan bukan lokomotor
kesedaran sensori murid-murid pendidikan khas. melalui aktiviti muzik
Kesedaran sensori boleh membantu murid-murid dan gerakan
memahami tentang diri mereka dan alam
persekitaran mereka. Ini dapat menguatkan daya imaginatif di samping
meningkatkan keupayaan mereka untuk merasai kehidupan dengan lebih
bermakna lagi. Pembelajaran dapat ditingkatkan apabila keseluruhan
anggota badan terlibat melalui aktiviti muzik dan gerakan. Semua deria
TOPIK 4 MUZIK DAN GERAKAN W 61
(d) Kesihatan
Persekitaran kehidupan hari ini khususnya di kawasan bandar agak
terbatas dari aspek fizikal menyebabkan kanak-kanak kadangkala
membesar dengan pengalaman pergerakan yang agak terhad dan kurang
sihat. Keadaan persekitaran yang agak mengekang pergerakan kanak-
kanak ini boleh menyebabkan perkembangan sosialisasi yang turut
terbatas. Oleh itu, aktiviti muzik dan gerakan menjadi semakin penting
62 X TOPIK 4 MUZIK DAN GERAKAN
(g) Konsentrasi
Konsentrasi merupakan aspek yang sangat penting untuk mewujudkan
suasana pembelajaran yang baik dalam bilik darjah. Akan tetapi, kanak-kanak
bermasalah pembelajaran seperti autisme dan hiperaktif menghadapi masalah
berkomunikasi di samping kesukaran mengawal diri dan memberi tumpuan.
Kawalan diri merupakan perkara asas yang begitu penting kerana faktor
tersebut akan meningkatkan kapasiti untuk mendidik kanak-kanak khas
memberi fokus dan tumpuan. Kanak-kanak khas perlu dibimbing dan belajar
TOPIK 4 MUZIK DAN GERAKAN W 63
bagaimana untuk memberi tumpuan dan fokus. Mereka perlu dididik untuk
merasa bagaimana untuk memberi tumpuan dan fokus kepada sesuatu yang
mereka lakukan. Perkara ini lebih mudah untuk dilakukan melalui aktiviti
gerakan jika dibandingkan dengan lain-lain aktiviti pembelajaran yang lebih
serius. Apabila kanak-kanak khas mula belajar memberi tumpuan melalui
aktiviti muzik dan gerakan, maka lebih memudahkan mereka untuk
mengalihkan apa yang telah dipelajari sebagai kerangka rujukan untuk lain-
lain aktiviti yang memerlukan mereka memberi tumpuan.
Oleh itu, bidang muzik dan gerakan dalam konteks komponen Pendidikan
muzik kurikulum PKBP mempunyai dua peranan umum iaitu:
(i) Memenuhi matlamat muzikal
(ii) Matlamat bukan muzikal.
AKTIVITI 4.2
Jelaskan bagaimanakah aktiviti muzik dan gerakan dapat membantu
perkembangan murid-murid pendidikan khas bermasalah
pembelajaran dari aspek-aspek berikut:
(a) Kognitif
(b) Emosi
(c) Sosial
Rajah 4.6 menggariskan topik dan kandungan kurikulum bidang muzik dan
gerakan komponen pendidikan muzik dalam kurikulum PKBP. Sukatan
pelajaran menggariskan aktiviti-aktiviti untuk setiap topik sebagai panduan dan
memudahkan guru menginterpretasikan kandungan topik dan isi kurikulum
yang dicadangkan.
Rajah 4.6: Topik dan isi kandungan bidang muzik dan gerakan sukatan pelajaran PKBP
66 X TOPIK 4 MUZIK DAN GERAKAN
a) Anggota Badan
Topik ini lebih menekankan kepada aspek kepekaan terhadap tubuh badan di
kalangan murid-murid pendidikan khas. Oleh itu guru harus memikirkan aktiviti-
aktiviti muzik dan gerakan yang dapat membantu mereka meneroka keupayaan
dan potensi tubuh badan dan diri mereka. Di samping itu, guru harus memilih
aktiviti yang sesuai dan menyeronokkan supaya murid dapat merasai kejayaan
dalam melaksanakan aktiviti-aktiviti gerakan demi meningkatkan keyakinan dan
hemah diri mereka. Untuk tujuan ini, salah satu aktiviti yang dirasakan amat
sesuai untuk dijalankan oleh murid-murid pendidikan khas ialah aktiviti yang
dinamakan perkusi badan.
Secara mudahnya, perkusi badan adalah satu seni mencipta bunyi yang
menggunakan gerakan anggota badan bagi menghasilkan irama (sila lihat
Rajah 4.7). Dalam lain perkataan, anggota badan menjadi alat perkusi bagi
menghasilkan irama. Bunyi boleh dihasilkan melalui petikan jari, tepukan tangan,
hentakan kaki dan lain-lain. Sebenarnya, prinsip yang diaplikasikan untuk perkusi
badan adalah sama dengan teknik bermain alat
perkusi iaitu bunyi dihasilkan melalui pukulan,
lagaan, gesekan dan goncangan. Bunyi yang
berbeza dari segi warna ton boleh dihasilkan
apabila teknik yang berbeza digunakan kepada
bahagian anggota badan yang berlainan.
Contohnya, tepukan pada bahagian bahu, akan
menghasilkan bunyi yang berbeza dengan
tepukan pada bahagian dada atau di bahagian
peha. Malahan cara ditepuk akan menghasilkan Rajah 4.7: Aktiviti perkusi badan
sesuai untuk mengukuhkan konsep
bunyi yang berbeza seperti bertepuk tangan irama, meter, dinamik dan tempo
menggunakan satu, dua, tiga, empat atau lima
jari setiap satu menghasilkan bunyi yang berbeza. Begitu juga variasi bunyi (warna
ton) dapat dihasilkan dengan mengubah teknik. Contohnya, di sebalik
menggunakan teknik tepukan pada bahu, gunakan teknik gosokan pada bahu,
bunyi yang dihasilkan pasti ada perbezaannya.
Perkusi badan digunakan secara meluas dalam pendidikan muzik kerana ianya
mudah tubuh manusia adalah satu-satunya alat muzik yang dipunyai oleh
semua kanak-kanak. Tidak menghairankan beberapa pendekatan utama
pengajaran dan pembelajaran muzik seperti Orff dan Kodaly menggalakkan
aplikasi perkusi badan dalam bilik darjah muzik. Menggunakan anggota badan
dalam aktiviti perkusi badan dapat meningkatkan sensitiviti auditori murid-murid
di samping memberikan pengalaman langsung dengan konsep muzik. Selain
daripada mengukuhkan konsep warna ton kepada pelajar, aktiviti perkusi badan
amat sesuai digunakan untuk mengukuhkan konsep irama seperti detik, tekanan,
meter dan tempo. Selain daripada itu konsep dinamik turut boleh diperkukuhkan.
TOPIK 4 MUZIK DAN GERAKAN W 67
Untuk tujuan ini, guru boleh menggunakan gerakan bebas dan gerakan terkawal.
Secara mudah, maksud gerakan bebas ialah murid-murid membuat gerakan
mengikut interpretasi masing-masing berdasarkan pola irama atau rentak muzik
yang didengar. Kelebihan aktiviti gerakan bebas ialah pelajar tidak rasa
terkongkong dan bebas membuat ekspresi diri melalui gerakan anggota badan
mereka.
TOPIK 4 MUZIK DAN GERAKAN W 69
Satu perkara yang perlu diingatkan ialah asas kepada irama ialah detik, iaitu
nadi kepada muzik. Oleh itu, amat penting untuk memperkukuhkan konsep
detik terlebih dahulu sebelum beransur-ansur memperkenalkan kanak-kanak
dengan corak atau pola irama dari yang mudah ke corak irama yang lebih
kompleks.
Apresiasi seni merupakan satu bentuk kefahaman dan rasa keindahan dalaman
diri seseorang terhadap seni. Oleh itu, ianya berciri agak subjektif. Namun
demikian, apresiasi terhadap seni termasuk apresiasi terhadap muzik boleh
dipelajari. Aktiviti gerakan boleh membantu meningkatkan apresiasi murid-
murid terhadap seni muzik. Malahan gerakan itu sendiri merupakan satu bentuk
penyataan yang paling mudah untuk kanak-kanak menzahirkan apresiasi
mereka terhadap muzik. Justeru, aktiviti gerakan dapat menjadi medium yang
berkesan untuk mendidik murid melahirkan perasaan mereka.
Perkara paling asas untuk guru membimbing murid mengapresiasi seni muzik
ialah mendedahkan mereka dengan pengalaman secara langsung dengan
pelbagai unsur-unsur seni muzik seperti melodi, irama, dinamik, tempo, tekstur,
warna ton, dan lain-lain lagi. Namun demikian, kadangkala murid menghadapi
kesukaran untuk memahami konsep-konsep abstrak muzik (unsur muzik).
Dalam hal ini, aktiviti gerakan mempunyai kelebihan kerana ianya bersifat visual
dan dengan itu dapat membantu kefahaman murid tentang konsep-konsep
muzik. Berikut adalah beberapa contoh aktiviti mudah yang boleh diaplikasikan
70 X TOPIK 4 MUZIK DAN GERAKAN
dalam bilik darjah pendidikan khas untuk membantu murid memahami konsep
muzik:
x Konsep Pic:
Merendahkan badan untuk menunjukkan pic rendah dan meninggikan
badan untuk menunjukkan pic yang tinggi.
x Konsep Tempo:
Berjalan laju seperti arnab untuk menunjukkan tempo yang cepat dan
berjalan seperti kura-kura untuk menunjukkan tempo perlahan.
x Konsep Dinamik:
Berjalan dengan hentakan kaki yang kuat untuk menunjukkan dinamik
yang kuat dan berjalan ketinting untuk menunjukkan dinamik lembut.
x Konsep Meter:
Berjalan sambil mengira detik (one, two, three, four) dan menghentak kaki
pada detik pertama bagi menunjukkan meter empatan. Begitu juga,
berjalan sambil mengira detik (one, two, three) dan menghentak kaki pada
detik pertama bagi menunjukkan meter tigaan.
tertentu seperti inang, zapin dan joget (sila lihat Rajah 4.11). Terdapat juga
rentak-rentak tradisional lain seperti sumazau dan sewang (sila lihat Rajah 4.12).
Tarian Zapin
Tarian
Sewang Tarian Inang
Tarian
Tradisional
Tarian
Sumazau Tarian Joget
Salah satu aktiviti yang disarankan dalam sukatan pelajaran PKBP ialah
memperkenalkan tarian kepada murid-murid. Bagi guru yang kurang
berkemahiran dalam seni tari, cara yang mudah ialah dengan menayangkan
rakaman bentuk-bentuk tarian sama ada tradisional atau moden untuk ditonton
oleh murid-murid. Salah satu teknik belajar di peringkat awal dalam seni
persembahan seperti nyanyian, lakonan dan tarian ialah dengan cara meniru.
Oleh itu, guru boleh meminta pelajar meniru gerak tari penari yang ditonton
oleh pelajar. Tidak mengapa sekiranya langkah gerak tari murid sumbang atau
bercelaru. Yang lebih penting ialah penglibatan dan mereka mendengar muzik
berentak tradisional supaya terbina di mental mereka bahawa rentak-rentak
tradisional ini berfungsi untuk mengiringi tarian. Dengan kefahaman ini, secara
tidak langsung apresiasi mereka terhadap muzik tempatan akan meningkat.
Bagi guru yang berkemahiran dalam seni tari sudah tentu mempunyai kelebihan.
Kemahiran yang ada boleh digunakan untuk menunjukkan langkah-langkah seni
tari yang mudah, sama ada tradisional atau moden, kepada murid-murid. Bagi
guru yang tidak mempunyai kemahiran, boleh meminta kerjasama mana-mana
guru (atau ibubapa) yang berkemahiran dalam bidang senitari untuk membantu
dalam sesi pengajaran dan pembelajaran.
dengan aktiviti gimnastik dan juga gimrama secara teori dan praktikal
semasa dalam latihan perguruan.
AKTIVITI 4.3
1. Jelaskan perbezaan di antara gimrama dan senamrobik.
2. Pada pandangan anda, apakah masalah dan kekangan yang
mungkin anda hadapi dalam melaksanakan setiap bentuk gerakan
berikut dengan murid-murid pendidikan khas bermasalah
pembelajaran:
(i) Aktiviti tarian
(ii) Aktiviti gimrama
x Guru harus memastikan bilangan alatan seperti bola, gelung, riben, tali dan
lain-lain yang digunakan untuk aktiviti muzik dan gerakan mencukupi
untuk semua murid supaya mengelak murid-murid yang tidak mendapat
alat merasa terpinggir.
x Selain daripada bilangan alat yang mencukupi, guru harus memastikan
semua alat yang akan digunakan berada dalam keadaan yang baik. Alat
seperti gelung rotan misalnya, sekiranya dalam keadaan uzur mungkin
boleh mencederakan murid. Begitu juga pastikan tali yang bakal digunakan
dibuat daripada bahan yang tidak mencederakan tangan murid.
AKTIVITI 4.4
Apakah faktor-faktor yang perlu anda ambilkira atau pertimbangkan
dalam melaksanakan aktiviti muzik dan gerakan dengan kanak-kanak
pendidikan khas selain daripada aspek yang dibincangkan di atas?
Muzik dan gerakan merupakan aktiviti yang paling hampir dengan diri
setiap kanak-kanak. Secara semula jadi, kanak-kanak gemar bergerak dan
mendengar muzik.
Gerakan merupakan satu bentuk komunikasi yang paling awal bagi setiap
manusia.
Para penyelidik mendapati aktiviti muzik dan gerakan mempunyai impak
positif terhadap pelbagai domain perkembangan kanak-kanak dari lahir
hingga ke peringkat ketika mereka di sekolah rendah.
Bidang muzik dan gerakan dalam konteks komponen Pendidikan muzik
kurikulum PKBP mempunyai dua peranan umum iaitu memenuhi
matlamat muzikal dan matlamat bukan muzikal.
Perkusi badan adalah satu seni mencipta bunyi yang menggunakan
gerakan anggota badan bagi menghasilkan irama.
Gerakan mengikut irama muzik boleh dijalankan secara gerakan terkawal,
gerakan bebas atau gerakan kreatif.
Perkara paling asas untuk guru membimbing murid mengapresiasi seni
muzik ialah mendedahkan mereka dengan pengalaman secara langsung
dengan pelbagai unsur-unsur seni muzik seperti melodi, irama, dinamik,
tempo, tekstur, warna ton, dan lain-lain lagi.
Aktiviti gerakan mempunyai kelebihan kerana bersifat visual dan dengan
itu dapat membantu kefahaman murid tentang konsep-konsep muzik.
TOPIK 4 MUZIK DAN GERAKAN W 77
Aktiviti muzik dan gerakan dapat memaparkan realiti tradisi seni tari yang
wujud dalam masyarakat di luar sekolah kepada murid-murid pendidikan
khas.
Secara mudahnya, tarian boleh dibahagikan kepada dua kategori iaitu
tarian moden dan tarian tradisional.
Gimrama adalah satu bentuk seni gerak yang menggunakan unsur
gimnastik dan irama muzik.
Pergerakan dalam gimrama boleh menjadi lebih menarik dengan
menggunakan alatan seperti gelung, bola, belantan, tali, riben dan
sebagainya.
Senamrobik ialah satu bentuk aktiviti yang menarik kerana ianya
menggabungkan senaman untuk meningkatkan kecerdasan dan kesihatan
tubuh badan dengan unsur seni muzik.
Aktiviti muzik dan gerakan perlu dijalankan secara terkawal dalam
persekitaran yang berstruktur. Kanak-kanak kelas pendidikan khas mudah
tercedera sekiranya aktiviti kumpulan dijalankan secara tidak terancang
dan dikawal dengan baik.
Detik Pic
Dinamik Rentak
Gerakan bebas Senamrobik
Gerakan kreatif Tarian moden
Gerakan terkawal Tarian tradisional
Gimnastik Tekanan
Gimrama Tempo
Meter Warna ton (timbre)
Perkusi badan
Dorothy, E. (2002). Creative child: Recognize and stimulate your childÊs natural
talent. London: Barrons.
Friend, M. (2005). Special education: Contemporary perspectives for school
professionals. Boston: Pearson Education, Inc.
78 X TOPIK 4 MUZIK DAN GERAKAN