MANIFESTO DI LA

KOMUNISTA PARTISO

Karl Marx
Friedrich Engels
 Skriptita 1847.
Unesme publisita februaro 1848.

Ica tradukuro
Creative Commons 2021 by Brian E. Drake
Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 Unported
International

The Oxford Rationalist

56 Albany Street
Oxford, NY 13830 USA
(607) 843-2636
[email protected]
 MANIFESTO DI LA
KOMUNISTA PARTISO
Karl Marx
Friedrich Engels

Tradukita da Brian E. Drake

Karl Marx
Friedrich Engels
 Ica tradukuro

dedikata a la Idisto

EBERHARD SCHOLZ
 Kontenaji

Introdukto.........................................................10

I. Borgezi e proletarii......................................11

II. Proletarii e komunisti................................32

III. Literaturo socialista e komunista..........47

1) Reaktema socialismo..............................47

a) Feudala socialismo................................47

b) Sub-borgezal socialismo.......................50

c) Germana o “vera” socialismo..............52

2) Konservema o borgezala socialismo...57

3) Kritikal-utopiatra socialismo e
komunismo...............................................59

IV. Poziciono di la komunisti relate la

diversa existanta opozanta partisi.........63

8
 Introdukto
Fantomo trairas Europa — la fantomo di
komunismo. Omna povi di anciena Europa
kunfederis su kom santa federuro kontre ta
fantomo: la papo e la zaro, Metternich e
Guizot, la Franca radikalisti e la Germana
policista spioni.
Ube esas la opozanta partiso qua ne
maldicensesas kom komunista da olua
povoza opozanti? Ube esas la opozanta
partiso qua ne retrojetus la lancita
reprochanta brando di komunismo ye la plu
avancita opozanta partisi ed anke ye la plu
reaktema adversi?
Du rezultaji venas ek ica fakto:
Komunismo ja agnoskesas kom povo da
omna Europana povi.
Esas la oportuna tempo ke la komunisti
devas audacoze publikigar lia opinioni, lia
skopi, lia tendenci koram la tota mondo, ed
afrontar la bersil-rakonto di la fantomo di
komunismo per manifesto di la partiso ipsa.
Por facar lo, komunisti di diversa nacioni
asemblis su en London e skisis la sequanta
manifesto, por esar publikigita en la Angla,

10
la Franca, la Germana, la Italiana, la
Flandriana, e la Dana lingui.

I.
Borgezi e proletarii
La historio di omna antea socio esas la
historio di klaso-lukti.
Libero e sklavo, patrico e plebeyo, sinioro
e serfo, gild-mastro ed artizano, kurte,
opresanto ed opresato, stacis sempre l’una
kontre l’altra, facis sencesa, nun celita, nun
evidenta kombato, kombato qua omnafoye
finis o per revolucionanta transformo di la
generala socio o per la reciproka ruino di la
kombatanta klasi.
En la olima epoki di historio, on trovas
preske omnube komplexa aranjo di socio
aden diversa rangi, multopla gradaro di
sociala rangi. En anciena Roma esis patrici,
kavalieri, plebeyi, sklavi; en la Mezepoko,
feudala siniori, vasali, gild-mastri, artizani,
aprentisi, serfi; en preske omna tala kazi,
plusa subordinita gradi.
La moderna borgezala socio qua kreskis
de la ruini di feudala socio ne forigis klas-

11
antagonismi. Olu nur establisis nova klasi,
nova opresanta kondicioni, nova lukto-
formi qui remplasis la olima formi.
Nia epoko, la epoko di la borgezaro,
tamen, havas ica distinta traito: olu
plusimpligis klas-antagonismi. Socio entote
esas sempre plu fendita aden du granda,
enemikala kampeyi, aden du granda klasi
qui afrontas l’una l’altra — borgezi e
proletarii.
Del serfi di la Mezepoko venis
decendante la yurizita borgezi
[“Pfahlbürger”] di la maxim frua urbi. De ta
yurizita borgezeso developesis la unesma
elementi di la borgezaro.
La deskovro di Amerika, la cirkumiro di
la Kabo, apertis nova landi por la acensanta
borgezaro. La Est-Indiana e Chiniana
merkati, la koloniizo di Amerika, komerco
kun la kolonii, la augmento di kambio-
moyeni e di vari generale, donis a komerco,
a navigo, ad industrio urjo nultempe antee
konocata, do, a la revolucional elemento en
la falianta feudala socio, rapida developo.
La feudala sistemo di industrio, per qua
industriala produkto esis monopoligita da
klozita gildi, nun ne plus suficas por la
kreskanta deziri di la nova merkati. La
fabriko-sistemo remplasis olu. La gild-

12
mastri esis forpulsita da la fabrikanta
mezklaso; la partigo di laboro inter la
diversa korporacionala gildi desaparis
koram la partigo di laboro en singla
laboreyo.
Dume, la merkati sempre plu kreskis, la
deziro sempre plu augmentis. Mem
fabrikanti ne plus suficis. Pro to, vaporo e
mashini revolucionis industriala produkto.
La fabrikeyo esis remplasita da la grandega
moderna industrio; la industriala mezklaso
da la industriala milionieri, la chefi di la
tota industrial armei, la moderna borgezaro.
Moderna industrio establisis la mond-
merkato quan la deskovro di Amerika
posibligis. Ita merkato grande developigis
komerco, navigo, e terala komuniko. Ica
developo suafoye ri-influis la extenso di
industrio; e quante proporcione developis
industrio, komerco, navigo, e fervoyi, tante
proporcione la borgezaro developis,
augmentis sua kapitalo, e pulsis su aden la
dopajo di omna klaso decendita de la
Mezepoko.
Ergo, ni vidas quale la moderna
borgezaro ipsa esas produkturo di longa
developo, di serio de revolucioni di la
moyeni di produkto e kambio.

13
 Omna grado di la developo di la
borgezaro akompanesis da simila politikal
avanco en ita klaso. Kom opresita klaso sub
la povo di la feudala nobelaro, kom armizita
e su-guvernanta asociuro di mezepokala
komono: hike kom nedependanta urbala
republiko (quale en Italia e Germania); ibe
kom impostebla “triesma klaso” di la
monarkio (quale en Francia); pose, dum la
periodo di reala fabriko, agante por o la mi-
feudal o la absoluta monarkio kom kontre-
pezajo kontre la nobelaro e, fakte, generale
kom fundamento-petro di la granda
monarkii — la borgezaro tandem, de pos la
establiso di moderna industrio e di la
mond-merkato, vinkis por su ipsa exkluziva
politikala povo en la moderna
reprezentanta stato.
La borgezaro pleis maxim revolucionala
rolo en historio.
La borgezaro, irgube olu ganis povo,
finigis omna feudala, patriarkala, idiliala
relati. Olu senkompate destruktis la
diversacha feudala ligili qui ligis la homaro
ad olua “naturala superiori”, e livis nul altra
ligo-punto inter homo ed homo ecepte
evidenta su-interesto, ecepte kolda “kaso-
pago”. Olu dronigis la maxim cielala extazi
di religiala fervoro, di jeneroza entuziasmo,

14
di borgezala melankolio en la glaciatra aquo
di egoista kalkulo. Olu dissolvis personala
valoro aden kambio-valoro, e vice la
nekontebla ne-alienebla yuri establisita
enpozis nuda, senshama, direta, brutala
explotacho.
La borgezaro for-arachis la halono di
omna mestiero til nun honorizita e
regardita per veneraco. Olu chanjis la
mediko, la advokato, la sacerdoto, la poeto,
la ciencisto aden olua pagita, salariizita
laboristi.
La borgezaro arachis de la familio olua
sentimentala velo, e reduktis la familiala
relato aden nur monetala relato.
La borgezaro revelis quale la brutala
ostento pri povo di la Mezepoko, quan
reaktemi tante admiras, trovis apta
komplemento en la maxim ociema
indolenteso. Olu unesmafoye montris to
quon la agemeso di homi povas realigar.
Olu facis marveli qui grande superiras la
piramidi di Egiptia, la aquedukti di Roma, la
Gotika katedrali; olu facis expedicioni qui
superiris omna olima migradi di populi e
kruco-militi.
La borgezaro ne povas existar sen
sencese revolucionar la instrumenti di
produkto, e per to la relati di produkto, e

15
kun li la tota relato di socio. Konservar sen
chanji la anciena produkto-manieri esis,
kontree, la unesma kondiciono di existo di
omna plu frua industriala klasi. Kontinua
revoluciono di produkto, sencesa perturbo
di omna sociala kondicioni, eterna
necerteso ed agito distingas la borgezal
epoko de omna plu frua epoki. Omna
fixigita e fermigita relati, kun lia sequantaro
di anciena e veneracinda prejudiki ed
opinioni, esas forbalayita, omna nove facita
relati divenas antiqua ante ke li povas
osteskar. Omno solida fuzesas aden aero,
omno santa profanesas, e la homaro tandem
koaktesas afrontar per sobra regardo olua
reala viv-kondiciono e relati inter su ipsa.
Pulsata da la bezono por sempre plu
extensiva merkato por olua produktaji, la
borgezaro extensas su tra la tota mondo.
Olu mustas omnube nestifar, omnube
habitar, omnube establisar relati.
La borgezaro per sua exploto di la mond-
merkato donas kosmopolita karaktero a
produkto e konsumo en omna naciono.
Chagrenigante la reaktemi, olu tiras de sub
la pedi di industrio la nacionala sulo sur
qua olu stacas. Omna anciene establisita
nacional industrii destruktesis o diope
destruktesas. Oli desplasizesas da nova

16
industrii, la introdukto di qui divenas
questiono pri vivo o morto por omna
civilizita nacioni, da industrii qui ne plus
fabrikas ek kruda indijena materio ma ek
kruda materio prenita de la maxim fora
zoni; industrii, la produktaji di qui
konsumesas, ne nur en la lando ipsa, ma en
omna parti di la mondo.
Vice la anciena bezoni satisfacata da la
produkto di la lando, on trovas nova bezoni
nur satisfacata da la produktaji di fora landi
e klimati. Vice la anciena lokala e nacionala
solitareso e su-sufico, on omnube havas
inter-relati, universala inter-dependo di
nacioni. E quale en la materiala produkto,
tale en la intelektala produkto. La
intelektala kreuri di individuala nacioni
divenas komuna proprietaji. Nacionala
partisaneso e neliberaleso divenas sempre
plu neposibla, e de la multa nacional e
lokala literaturi venas mond-literaturo.
La borgezaro tiras omna, mem la maxim
barbara, nacioni aden civilizuro per la
rapida plubonigo di omna produkto-
instrumenti, per la imense plufaciligita
komuniko-moyeni. La chipa preci di vari
esas la artilerio per qua olu batas omna
Chiniana muri, per qua olu koaktas la cedo
di laintense obstinema odio di la barbari

17
kontre stranjeri. Olu koaktas ke omna
nacioni, por evitar extingo, adoptez la
borgezala produkto-metodo; olu koaktas ke
li introduktez to quon on nomizas civilizuro
adinter li, t.e., ke li ipsa divenez borgezi.
Unvorte, olu kreas mondo segun sua propra
imajo.
La borgezaro submisis la ruro a la regno
di la urbi. Olu kreis enorma urbi, grandege
augmentis la urbala populo kompare a la
rurala populo, e tale salvis granda parto di
la populo de la stupideso di rurala vivo.
Quale olu igis la ruro dependar de la urbi,
tale olu igis la barbara e mi-barbara nacioni
dependar de la civilizita nacioni, nacioni de
rurani dependar de nacioni di borgezi, la
Esto dependar de la Westo.
La borgezaro sempre plu diminutas la
dispersita stando di la populo, di la
produkto-moyeno, e di la proprieto. Olu
aglomeris la populo, centrigis la produkto-
moyeno, e koncentrigis proprieto aden
kelka manui. La necesa konsequo di olta
esis politikala centrigo. Nedependanta, o
nur laxe konektita provinci havanta
diferanta interesti, legi, guvernerii, ed
impost-sistemi, esis aglomerita aden un
naciono havanta un guvernerio, un legaro,

18
un interesto di nacionala klaso, un land-
limito, ed un dogano-tarifo.
Dum apene cent yari di klaso-regno, la
borgezaro kreis plu masiva e plu kolosala
produktiva forci kam omna pre-irinta
generacioni entote. Submiso di la naturala
forci a la homaro, a la mashinaro, apliko di
kemio ad industrio ed ad agrokultivo,
vapor-navigo, fer-voyi, elektrala telegrafi,
desobstrukto di tota kontinenti por
kultivado, kanalizo di fluvii, tota populi
advokita de la sulo — qua olima yarcento
mem presentis ke tale produktiva forci
dormas en la gremio di sociala laboro?
Do ni vidas ke la produkto-moyeni e
kambio-moyeni, sur la fundamento di qui la
borgezaro konstruktis su, kreesis en feudala
socio. Ye ula grado di developo di ta
produkto-moyeni e kambio-moyeni, la
kondicioni en qui la feudala socio produktis
e kambiis, la feudala organizuro di
agrokultivo e fabriko-industrio, unvorte, la
feudala proprieto-relati ne plus esis
kongruema a la ja developita produktiva
forci. Oli inhibis produkto vice prosperigis
olu. Oli divenis tante multa kateni. Oli
mustis esar ruptata; oli esis ruptata. Aden
olia plaso pazis libera konkurenco,
akompanita da sociala e politikala stando

19
adaptita en olu, e la ekonomial e politikala
povo di la borgezala klaso.
Simila movemento eventas nun sub nia
okuli. La borgezala produkto e kambio-
relati, la borgezala proprieto-relati, la
moderna borgezala socio, qua konjuris
tante giganta produkto-moyeni e kambio-
moyeni, similesas la sorcisto qua ne plus
povas direktar la subterala forci quin lu
konjuris. Dum yardeki la historio di
industrio e komerco esis nur la historio di
revoluciono di la moderna produkto-forci
kontre moderna produkto-relati, kontre la
proprieto-relati, qui esas la viv-kondicioni
di la borgezaro ed olua regno.
Suficas mencionar la komercala krizi qui,
per olia periodala ri-aparo, sempre plu
minacante igas dubitinda la tota borgezala
socio. Dum ita komerco-krizi, granda parto
di ne nur produktaji ma anke la produkto-
forci ja kreita periodale destruktesas. Dum
la krizi, sociala epidemio eventas qua
semblabus absurda dum omna plu frua
epoki — la epidemio di tro-produkto. Socio
subite trovas su retrosendita aden stando di
tempala barbarismo; hungrego, generala
extingo-milito semblas exkluzar omna
nutrivi; industrio e komerco semblas esar
destruktita, e pro quo? Pro ke esas tro

20
multa civilizo, tro multa nutrivi, tro multa
industrio, tro multa komerco. La disponebla
produkto-forci ne plus prosperigas la
borgezala proprieto-relati; kontree, oli
divenas tro povoza por tala standi, oli esas
impedita da oli; e tam balde kam li vinkas ta
impedo, oli desordinas la tota borgezala
socio, oli endanjerigas la existo di borgezala
proprieto. La borgezaro divenas tro streta
por tenar la richeso quan olu genitis.
Quale la borgezaro vinkas la krizi?
Unlatere, per la koaktita destrukto di
quanto di produkto-forci; altralatere, per la
vinko di nova merkati, e per plu tota
exploto di la anciena merkati. T.e., per
preparar plu totala e plu povoza krizi e per
diminutar la moyeno preventar oli.
La armi per qui la borgezaro abatis
feudalismo nun turnesas kontre la
borgezaro ipsa.
Ma la borgezaro ne nur fabrikis la armi
qui mortigos olu; olu anke genitis la homi
qui uzos ta armi — la moderna laboristi, la
proletarii.
Quante fore developas la borgezaro, t.e.,
kapitalo, tante fore developas la
proletariaro, la klaso di moderna laboristi
qui vivas nur tam longe kam li trovas
laboro e qui nur trovas laboro tam longe

21
kam lia laboro augmentas kapitalo. Ita
laboristi, qui mustas pecope vendar su, esas
varo, quale omna komercala varo, e
konseque esas expozita ad omna
chanjemeso di konkurenco, ad omna
fluktuado di lo merkato.
Per la extenso di la mashinaro e la
partigo di laboro, la laboro di la proletarii
perdis omna nedependanta karaktero e do
omna charmo por la laboristi. Lu divenas
acesorajo di la mashino, e nur la maxim
simpla, la maxim tedanta, e la maxim facile
ganita habileso bezonesas de lu. Do la
produkto-kusto di laboristo restriktesas,
preske tote, a la viv-moyeno quan lu
bezonas por sustenar su, e por propagar lua
raso. Ma la preco di varo, do anke di laboro,
egalas la produkto-kusto. Quante plu
kreskas la repugneso di la laboro, tante plu
diminutas la salario. Pluse, quante plu
kreskas la uzo di la mashinaro e la partigo
di laboro, tante plu kreskas la quanto di
laboro, o per plulongigo di la labor-hori, o
per la kresko di laboro postulata dum ula
tempo, o per la kresko di la rapideso di la
mashinaro, edc.
Moderna industrio chanjis la mikra
laboreyo di la patriarkala mastro aden la
granda fabrikerio di la industriala

22
kapitalisto. Amasi de laboristi, kune
amasigita en la fabrikerio, organizesas
quale soldati. Quale vulgara industriala
soldati, li pozesas sub la direkto di tota
hierarkio de sub-oficiri ed oficiri. Li esas ne
nur la servisti di la borgezaro, di la
borgezala stato, li esas singladie e
singlahore sklavigita da la mashino, da la
direktanto, e precipue da la individuala
fabrikanta borgezi ipsa. Quante plu
evidente ta despotismo deklaras profito
kom olua skopo, tante plu meskina, plu
odiinda, plu bitra olu divenas.
Quante min multe manu-laboro bezonas
habileso e la expreso di forteso, t.e., quante
plu multe moderna industrio developas,
tante plu multe la laboro di viri esas
diplasita da la laboro di mulieri. Diferi di
sexuo ed evo ne plus sociale relatas a la
laboristo-klaso. Li esas nur laboro-utensili
qui diferante ganas segun evo e sexuo.
Se la exploto di la laboristo da la
fabrikanto finas per salario kom konto, lore
lu esas atakata da la altra parti di la
borgezaro, da la proprietero, da la butikisto,
da la lombardisto, edc.
La plu basa rango di la mezklaso — la
mikra industrialisti, butikisti, e rentieri,
generale, la artizani e rurani — ti omna

23
gradope submersesas aden la proletariaro,
partale pro ke lia mikra kapitalo ne suficas
por la grandeso di moderna industrio, ed
esas vinkata pro konkureco kontre la plu
granda kapitalisti, partale pro ke lia labor-
habileso esas senvalorigita da la nova
produkto-metodi. Do, la proletariaro
rekrutesas de omna klasi di la populo.
La proletariaro transiras diversa
developo-gradi. Olua lukto kontre la
borgezaro komencas ye nasko.
Komence, la lukto esas facita da
individuala laboranti, pose la laboristi en
fabrikerio luktas en un loko kontre
individuala borgezo, qua direte explotas li.
Li vizas la ataki ne kontre la borgezala
produkto-moyeni, ma kontre la produkto-
instrumenti ipsa; li destruktas la stranjera
konkurecanta vari, li aplastas la mashinaro,
li incendias fabrikerii, li intencas restorar
per forso la vinkita rango di la laboranto di
la Mezepoko.
Ye ta etapo, la laboristi agas kom turbo
dispersita trans la lando, ruptita da
konkurenco. Amasigita kohero di la
laboristi ne ja esas la rezulturo di lia propra
unigo, ma la rezulturo di la unigo di la
borgezaro, qua, por ganar olua propra

24
politikala skopi, mustas e povas dume
incitar la tota proletariaro.
Ye ta etapo, la proletariaro ne ja
kombatas lia enemiki, ma la enemiki di lia
enemiki, la restaji di la absoluta monarkio,
la proprieteri, la ne-industriala borgezaro,
la sub-borgezaro. La tota historiala
movemento esas tale koncentrita aden la
manui di la borgezaro; omna vinko tale
ganita esas vinko di la borgezaro.
Ma per la developo di industrio, la
proletariaro ne nur kreskas; olu
kompresesas aden plu granda amasi, olua
forteso kreskas ed olu sempre plu sentas ta
forteso. La interesti, la vivo-kondicioni en
la proletariaro sempre plu equilibras, dum
ke la mashinaro sempre plu nebulizas la
diferi en laboro, e preske omnaloke salarii
esas mikrigita til la sama basa nivelo. La
kreskanta konkurenco inter la borgezaro e
la rezultanta komercala krizi igas fluktuar
la salarii di la laboristi; la sempre plu rapida
developo, la sencesa plubonigo di la
mashinaro igas lia vivo-stando sempre min
sekura; sempre plu ofte la kolizioni inter la
individuala laboristo e la individuala
borgezo havas la karaktero di kolizioni
inter du klasi. La laboristi komencas formar
koalisuri kontre la borgezaro; li kunvenas

25
por mantenar lia salarii. Li ipsa kreas duriva
asociuri por provizar su kontre la tempopa
insultego. En ula loki, la lukto eruptas kom
tumulto.
De tempo a tempo la laboristi ganas, ma
nur tempale. La vera rezulturo di lia lukti
ne esas nemediata suceso, ma la sempre
kreskanta unigo di la laboristi. Olu
propagesas da la plubonigita komuniko-
moyeni genitata da granda industrio qui
konektas la laboristi di la diversa loki l’una
a l’altra. Omno necesa, tamen, esas konekto
por centraligar la multa lokala lukti
havanta la sama karaktero aden un
nacionala luktego inter la klasi. Ma omna
klasala lukto esas politikala lukto. E ta
unigo, por qua la civitani di la Mezepoko,
per lia chosei, bezonis yarcenti, esas ganata
da la moderna proletariaro per fer-voyi
dum kelka yari.
Ta organizo di la proletarii aden klaso, e
do aden politikala partiso, esas instantale
ruptata da la konkurenco inter la laboristi
ipsa. Ma olu sempre rivenas, plu forta, plu
robusta, plu povoza. Olu koaktas la legal
agnosko di la individuala interesti di la
laboristi per explotar la desuniono di la
borgezaro ipsa. Do, la dek-hora lego en
Anglia dekretesis.

26
 La kolizioni di la anciena socio generale
multamaniere propagas la developo di la
proletariaro. La borgezaro sempre luktas:
komence kontre la aristokrataro; plu tarde,
kontre la parti di la borgezaro ipsa, la
interesti di qui konfliktas kun la progreso di
industrio; sempre kontre la borgezaro di
omna stranjera landi. En omna ta lukti, olu
sentas su koaktita demandar la helpo di la
proletariaro e tale tranas olu aden la
politikala movemento. Do olu ipsa furnisas
la proletariaro per sua propra elementi di
eduko, t.e., armi kontre su ipsa.
Pluse, quale on vidis, tota parti di la
regnanta klaso esas renversita aden la
proletariaro, od adminime lia vivo-
kondicioni minacesas da la industriala
progreso. Li anke adjuntas amaso de
elementi di eduko a la proletariaro.
Tandem, dum tempi kande la klas-lukto
proximeskas a la decidanta horo, la
progreso di dissolvo en la regnanta klaso,
fakte en la tota rango di la anciena socio,
prizentas su per tante violentoza, tante
evidenta karaktero, ke mikra parto di la
regnanta klaso partigas su de olu ed
adjuntas su a la revolucionanta klaso, ta
klaso qua tenas la futuro en sua manui. Do,
quale dum plu frua periodo, parto di la

27
nobelaro adjuntis su a la borgezaro, tale
nun parto di la borgezaro adjuntas su a la
proletariaro, e precipue parto di la borgezal
ideologiisti, qui avancas til teoriala
kompreno di la tota historiala movemento.
De omna klasi qui nuntempe afrontas la
borgezaro, nur la proletariaro esas advere
revolucionala klaso. La altra klasi dekadas e
tandem desaparas koram moderna
industrio; la proletariaro esas olua propra
produktajo.
La mezklaso, la mikra industriisto, la
mikra komercisto, la artizano, la kultivisto,
ti omna kombatas kontre la borgezaro por
ganar lia existo de extingo kom mezklasani.
Ergo, li ne esas revolucionala, ma
konservema. No, pluse, li esas reaktema, li
volas retroturnar la roto di historio. Se li
esas revolucionala, li esas tala pro lia
minacanta chanjo aden la proletariaro, do li
defensas ne lia prezenta ma lia futura
interesti, do li abandonas lia propra
vidpunto por adoptar ito di la proletariaro.
—
La “Lumpenproletariat” [maxim basa
rango di la proletariaro], la pasive putrant
amaso di la maxim basa rango di la anciena
socio, forsan hike ed ibe esos tranita aden la
movemento per proletariala revoluciono;

28
olua viv-kondicioni, tamen, plu multe
preparas olu kom subornita utensilo di
reaktema intrigo.
La viv-kondicioni di la anciena socio ja
destrukesis en la viv-kondicioni di la
proletariaro. La proletario esas sen
proprietajo; lua relato a spozo e filii ne plus
havas komuneso kun la borgezala familio-
relato; moderna industriala laboro,
moderna submiso a kapitalo, same en
Anglia kam en Francia, en Amerika kam en
Germania, nudigis olu de omna nacionala
karaktero. Segun lu, legi, etiko, e religio
esas nur borgezala prejudiki, dop qui tante
multa borgezala interesti celas su.
Omna preiranta klasi qui vinkabis povo
aspiris sekurigar lia poziciono ja ganita per
submisar la tota socio a lia proprigo-
kondicioni. La proletarii nur povas vinkar
la sociala produkto-forci per abolisar lia
propra antea proprigo-maniero e
talamaniere la tota preiranta proprigo-
maniero. La proletarii havas nulo propra
por sekurigar; li mustas destruktar omna
preiranta privata sekureso e privata
asekuro.
Omna antea historiala movementi esis
movementi di minoritati o por minoritati.
La proletario-movemento esas la su-

29
koncianta, nedependanta movemento di la
imensa majoritato, por la imensa
majoritato. La proletariaro, la maxim basa
strato di la nuntempa socio, ne povas elevar
su, ne povas acensar, sen ke la tota
superkonstrukturo di la strato qua
konstitucas la oficala socio esez explozita.
Quankam ne per kontenaji, ma per
formo, la lukto di la proletariaro kontre la
borgezaro esas komence nacionala lukto. La
proletariaro di singla lando mustas,
komprenende, unesme traktar sua propra
borgezaro.
Per skisar la maxim generala etapo di la
developo di la proletariaro, ni sequis la plu
o min celita interna milito en la existanta
socio til ke olu eruptas aden evidenta
revoluciono e la proletariaro establisas sua
regno per la violentoza renverso di la
borgezaro.
Omna antea socio, quale on vidis,
fondesis sur la opozo di opresanta ed
opresata klasi. Por esar kapabla supresar
klaso, tamen, olu mustas esar sekura pri
kondicioni per qui olu povas adminime
durigar olua sklaval existo. La serfo dum
serfeso levis su til membreso en la komono,
quale la plu basa borgezo sub feudal
absolutismo sucesis levar su aden

30
borgezaro. La moderna laboristo, kontree,
vice acensar kun la progreso di industrio,
sinkas sempre plu profunde sub la
kondicioni di existo di sua propra klaso. Lu
divenas povro, e povreso developas plu
rapide kam populo e richaji.
Ergo, esas evidenta ke la borgezaro esas
nekapabla restar kom la regnanta klaso di
socio, ed impozar sua existo-kondicioni a
socio kom vinkanta lego. Olu ne esas
kapabla regnar pro ke olu esas nekapabla
sekurigar la existo di sua sklavo mem en
sklaveso, pro ke olu koaktesas lasar ke lu
sinkez aden stando en qua olu mustas
nutrar lu vice esar nutrita da lu. Socio ne
plus povas vivar sub olu, t.e., olua vivo ne
plus konvenas a socio.
La esencala kondicioni por la existo e
regno di la borgezala klaso esas la formigo
ed augmento di kapitalo; la kondiciono por
kapitalo esas salariizita laboro. Salariizita
laboro exkluzive dependas de konkurenco
inter la laboristi. La avanco di industrio, la
nevoluntanta e nerezistanta propaganto di
qua esas la borgezaro, remplasas la
solitareso di la laboristi, pro konkurenco, da
la revolucional unigo, pro asocio. Do la
developo di moderna industrio tiras de sub
la pedi la fundamento ipsa per qua la

31
borgezaro produktas e proprigas
produkturi. Or, to quon la borgezaro
produktas, precipue, esas sua propra
tombisto. Olia falo e la vinko di la
proletariaro esas egale ne-evitebla.

II.
Proletarii e komunisti
Quale relatas la komunisti a la proletarii?
La komunisti ne esas specala partiso
opozanta altra partisi di la laboristi. Li
havas nula aparta interesto ultre la interesti
di la tota proletariaro.
Li ne establisas partikulara principi segun
qui li deziras formacar la movemento di la
proletariaro.
La komunisti diferas de la altra partisi di
la proletariaro nur per ici: unlatere, en la
diversa nacionala lukti di la proletarii, li
emfazas ed asertas la komuna interesti di la
tota proletarii, ultre nacionaleso; ed
altralatere, en la diversa developo-etapi
quin la lukto kontre la borgezaro di la
laboristo-klaso mustas trapasar, li sempre

32
ed omnaloke reprezentas la interesti di la
movemento kom toteso.
Do la komunisti esas, praktikale, la
maxim decidema e sempre avanciganta
parto di la partisi di la laboristo-klaso di
omna landi; teoriale, li plu frue komprenas
la kondicioni, la voyo, e la rezultaji di la
proletariaro-movemento kam la restajo di
la proletariaro.
La sequanta skopo di la komunisti esas
sama kam olta di omna altra partisio di la
proletariaro: formaco di la proletariaro
aden klaso, renverso di la borgezala regno,
vinko di politikala povo da la proletariaro.
La teoriala propozi di la komunisti esas
nule fondita sur idei, sur principi inventita
o deskovrita da ica od ita bonfacanto.
Li nur expresas, generale, reala relati di
existanta klaso-lukto, di historiala
movemento qua nun eventas koram ni. La
aboliso di preiranta proprietala relati tote
ne esas partikulara a komunismo.
Omna proprietala relati expozesis a
kontinua historiala chanjo pro kontinua
chanji di historiala kondicioni.
Exemple, la Franca revoluciono abolisis
feudala proprieto por avantajizar borgezala
proprieto.

33
 To quo distingas komunismo ne esas la
aboliso di proprieto generale, ma la aboliso
di borgezala proprieto. Ma la moderna
privata borgezala proprieto esas la ultima e
maxim kompleta expresuro di la sistemo
por la produkto e proprigo di produkturi
fondita sur la antagonismo di klasi, sur la
explotacho di la multi da la kelki.
Per ica sinso, la komunisti povas rezumar
sua teorio per un frazo: la aboliso di privata
proprieto.
Ni komunisti akuzesis dezirar abolisar la
yuro personale ganar e facar proprietaji;
tala proprieto quala esas la bazo di omna
personala libereso, agemeso, e nedependo.
Meritita, proprigita, su-ganita proprieto!
Ka vu parolas pri la sub-borgezala proprieto
di rurani qua preiris borgezala proprieto?
Ni ne bezonas abolisar ito, industriala
developo ja abolisis olu ed omnadie
destruktas olu.
O ka vu parolas pri la moderna privata
borgezala proprieto?
Ma ka salariizita laboro, la laboro di la
proletario, kreas proprieto por lu? Tote ne.
Olu kreas kapitalo, t.e., tala proprieto quala
explotachas salariizita laboro, e qua ne
povas kreskar ecepte per kondicioni qui
genitas nova fonto di salariizita laboro por

34
nova explotacho. Proprieto, en olua nuna
formo, fondesas sur la antagonismo di
kapitalo e salariizita laboro. Ni explorez la
amba lateri di ca antagonismo.
Por esar kapitalisto esas havar ne nur
tote personala, ma sociala stando pro
produkto. Kapitalo esas komuna
produkturo e povas esar movita nur per la
komuna ago di multa membri, ultime, nur
per la komuna ago di omna membri di
socio. Ergo, kapitalo ne esas personala
povo, olu esas sociala povo.
Do, se kapitalo transformesas aden
komuna proprieto qua apartenas ad omna
membri di socio, personala proprieto ne
transformesas aden sociala proprieto. Nur
la sociala karaktero di proprieto chanjas.
Olu perdas sua klas-karaktero.
Ni diskutez salariizita laboro:
La mezgrada preco di salariizita laboro
esas la minima salario, t.e., la sumo di la
viv-moyeni necesa por mantenar la vivanta
laboristo kom laboristo. To quon la
salariizita laboristo proprigas per sua
agemeso nur suficas por regenerar nur lua
vivo. Ni ne volas abolisar ta personala
proprigo di la produkturi di laboro por la
regenero di vivo, proprigo qua lasas nula
neta revenuo por donar povo uzar la laboro

35
di altru. Ni nur volas abolisar la mizeroza
karaktero di ta proprigo, per qua la
laboristo vivas nur por augmentar kapitalo,
vivas nur segun la interesto di la regnanta
klaso. En borgezala socio, vivanta laboro
esas nur moyeno por augmentar la
akumulata laboro. En komunista socio,
akumulata laboro esas moyeno nur por
augmentar, plurichigar, e propagar la existo
di la laboristi.
En borgezala socio, la pasinto regnas la
prezento; en komunista socio, la prezento
regnas la pasinto. En borgezala socio,
kapitalo esas nedependanta e personala, la
agema individuo esas dependanta e
nepersonala.
E la aboliso di ta stando nomizesas da la
borgezaro la aboliso di personaleso e
libereso! E juste. La aboliso di borgezala
personaleso, nedependo, e libereso esas ya
la skopo.
Libereso komprenesas en la nuntempa
borgezala produkto-relati esar libera
komerco, libera komprado e vendado.
Tamen, se marchando falius, anke falius
libera marchando. La idiotismo “libera
marchando,” ed omna altra fanfaronado di
la borgezaro pri libereso generale, nur
havas signifiko relatante restriktita

36
marchando, relatante la sklavigita
borgezaro di la Mezepoko, tote ne relatante
la komunista aboliso di marchando ipsa, la
borgezala produkto-relati, e la borgezaro
ipsa.
Vu esas hororigita pro nia intenco
abolisar privata proprieto. Ma en vua
existanta socio, privata proprieto ja esas
abolisita por non dekimi di la populo; olua
existo por kelki esas nur pro ke olu ne
existas por non dekimi. Do vu reprochas ni
pro ke ni volas abolisar proprieto qua
presupozas manko di proprieto por la
granda majoritato di socio kom necesa
kondiciono.
Unvorte, vu akuzas ke ni volas forigar
vua proprieto. Yes, exakte icon ni volas.
De la instanto kande laboro ne plus
povas transformesar aden kapitalo,
pekunio, lugo, kurte, aden sociala povo
kapabla esar monopoligita, t.e., de la
instanto kande personala proprieto ne plus
povas transformesar aden borgezala
proprieto, aden kapitalo, de ta instanto, vu
dicas, personaleso desaparas.
Do, vu konfesas ke per “persono” vu
volas dicar nulu ecepte la borgezo, la
borgezala proprietanto. E ca persono,
komprenende, mustas esar supresita.

37
 Komunismo privacas nulu de la povo
proprigar sociala produktaji, olu nur
privacas de la povo sklavigar la laboro di
altri per tala proprigo.
On objecionas, ke ye la aboliso di privata
proprieto, omna laboro cesos, ed universala
ociemeso vinkos ni.
Segun ico, borgezala socio devis
longatempe ante nun faliir pro tota
ociemeso; nam ti qui proprigas irgo ne
laboras. La tota objeciono esas nur plusa
expresuro di la tautologio ke esos nula
salariizita laboro tam balde kam esas nula
kapitalo.
Omna objecioni kontre la komunista
maniero produktar e proprigar materiala
produktaji esas, samamaniere, facita kontre
la komunista maniero produktar e
proprigar intelektala produkturi. Quale,
segun la borgezo, la desaparo di klas-
proprieto esas la desaparo di produkto ipsa,
tale la desaparo di klas-kulturo esas, segun
lu, la desaparo di omna kulturo. Eduko, la
mankon di qua lu regretas, esas por la
granda majoritato nur dreso por divenar
mashino.
Ma ne disputez kun ni per mezurar la
aboliso di borgezala proprieto segun vua
borgezal idei pri libereso, eduko, lego, edc.

38
Vua idei ipsa esas produktaji di la borgezala
produkto- e proprieto-relati, quale vua yuro
esas nur la volo di vua klaso elevita til la
legaro, volo la esencala karaktero di qua
determinesas da la ekonomial existo-
kondicioni di vua klaso.
Vu partoprenas la egoista miskoncepto
per qua vu chanjas vua produkto- e
proprieto-relati de historiala kondicioni, qui
esas tempala segun la progreso di produkto,
aden eterna natural e racionala legi,
miskoncepto di omna regnanta klasi qui ja
desaparis. To quon vu klare komprenas esir
anciena proprieto, to quon vu klare
komprenas esir feudala proprieto, vu
mustas miskomprenar esar borgezala
proprieto.
Aboliso di la familio! Mem le maxim
radikala agitesas ye ta infama propozo di la
komunisti.
Sur qua esas la nuna borgezala familio
fondita? Sur kapitalo, sur privata gano. Olu
existas tote developita nur por la borgezaro;
ma olu kompletigesas da la koaktita manko
di familio di la proletarii e da publika
prostituco.
La familio di la borgezaro naturale
desaparos kun la desaparo di ta kompletigo,

39
e li amba desaparos kun la desaparo di
kapitalo.
Ka vu akuzas, ke ni volas haltigar la
explotacho di pueri da lia genitori? Ni
konfesas ta krimino.
Ma, vu dicas, ni abolisas la maxim santa
relati kande ni remplasas domal eduko per
social eduko.
Ka vua eduko ne determinesas da socio?
Per la sociala kondicioni en qui vu edukas,
per la interveno di socio, plu o min direte,
per la skolo, edc.? La komunisti ne inventis
la social influo en eduko; li nur chanjas la
karaktero, li arachas eduko de la influo di la
regnanta klaso.
La borgezal idiotismi pri familio ed
eduko, pri la intima relati inter genitori e
filii, divenas mem plu repugnanta kande,
pro moderna industrio, omna familiala
relati por la proletarii esas ruptita e la pueri
esas chanjita aden simpla komercaji e
laboro-utensili.
Ma vi komunisti volas introduktar la
komuneso di mulieri, la tota borgezaro kore
klamas.
La borgezo vidas sua spozino nur kom
produkto-instrumento. Lu audas ke la
produkto-instrumenti esos komune
explotata, e komprenende ne povas altre

40
konkluzar, ecepte ke ta komuneso anke
aplikesos a mulieri.
Lu tote ne suspektas, ke la reala skopo
esas abolisar la stando di mulieri kom nur
produkto-instrumenti.
Incidente, nulo esas plu ridinda kam la
vertuoza indigno di nia borgezaro pro la
supozita oficala komuneso di mulieri. La
komunisti ne bezonas introduktar la
komuneso di mulieri, olu preske sempre
existis.
Nia borgezuli, ne kontentigita pro ke la
spozini e filiini di lia proletarii esas
disponebla a li, ne mencionar oficala
prostituco, havas granda plezuro per
seduktar la spozini di lia kunborgezi.
Civila mariajo esas advere la komuneso
di spozini. Admaxime on povus reprochar
la komunisti pro ke li volas introduktar
oficala, apertita komuneso di mulieri vice
hipokritale celita komuneso. Incidente, on
ne bezonas dicar ke kun la aboliso di la
nuna produkto-relati, la komuneso di
mulieri qua venas ek oli, t.e., ofical e ne-
oficala prostituco, anke desaparos.
La komunisti anke akuzesis ke li volas
abolisar landi e nacionaleso.
La laboristo havas nula lando. On ne
povas privacar li de to quon li ne havas. Pro

41
ke la proletariaro unesme mustas vinkar
politikala regno, mustas acensar por esar la
chefa klaso di la naciono, mustas
konstitucar su kom naciono, olu ankore
esas nacionala, mem se tote ne segun la
borgezala signifiko di ta vorto.
Nacionala diferi ed antagonismo inter
populi sempre plu desaparas pro la
developo di la borgezaro, di libera komerco,
di la mondo-merkato, di la uniformeso di
industriala produkto e la vivo-kondicioni
qui relatas olu.
La dominaco di la proletariaro igos oli
mem plu desaparar. Unionita ago,
adminime di la civilizita landi, esas un de la
chefa kondicioni por olua liberigo.
Proporcione a la haltigo di la explotacho
di un individuo da altru, la explotacho di un
naciono da altru esos anke haltigita.
Proporcione a la falo di la opozo di klasi en
naciono, la enemikala poziciono di nacioni
l’una kontre l’altra anke falos.
La akuzaji kontre komunismo, generale
facita de la vidpunti religial, filozofial, ed
ideologial, ne meritas plusa diskuto.
Ka vu bezonas plu profunda informo por
komprenar ke kun la viv-kondicioni di
homi, kun lia sociala relati, kun lia social

42
existo, anke lia idei, opinioni e nocioni,
unvorte, lia konoco chanjas?
Quon la historio di idei pruvas ecepte ke
intelektala produkto chanjas sua karaktero
segun la chanjo di materiala produkto? La
dominacanta idei di omna epoko esis
sempre la idei di olua regnanta klaso.
On parolas pri la idei qui revolucionas
socio; lo nur expresas la fakto ke la
elementi di la nova socio kreesis en la
anciena socio, e ke la dissolvo di la anciena
idei kuniras la dissolvo di la anciena existo-
kondicioni.
Kande la anciena mondo proximeskis
ruino, la anciena religii vinkesis da
Kristanismo. Kande Kristana idei falis dum
la XVIIIma yarcento avan racionalist ideo,
feudala socio luktis sua morto-batalio
kontre la lora revolucionanta borgezaro. La
idei pri libereso di religio e libereso di
koncienco nur expresis la povo di libera
konkurenco en la savo-domeno.
“Sendubite,” on dicos, “idei religial,
etikal, filozofial, e judicial chanjesis dum
historiala developo. Ma religio, etiko,
filozofio, politikala cienco, e judicio sempre
transvivis dum chanjo. Pluse, esas eterna
veraji, ex., Libereso, Yusteso, edc., qui esas
komuna ad omna standi di socio. Ma

43
komunismo abolisas eterna veraji, olu
abolisas omna religio, ed omna etiko, vice
rikonstitucar li sur nova bazo; do olu
kontredicas omna pasinta historial
experienco.”
A quo ta akuzo reduktesas? La historio di
omna pasinta socio konsistas ek la developo
di klas-antagonismo, antagonismo qua
havis diversa formi dum diversa epoki. Ma
irge qua formo li prenis, un fakto esas
komuna ad omna pasinta epoki, t.e., la
exploto di un parto di socio da la altra. Do
nula surprizo ke la sociala koncio di pasinta
epoki, malgre la multeso e diverseso
montrita da olu, movas en ula komuna
formi, en koncienco-formi, qui nur tote
dissolvesos per la tota desaparo di klas-
antagonismo.
La komunista revoluciono esas la maxim
radikala rupto de tradicionala relati; nula
surprizo ke la maxim radikala rupto de
tradicional idei esas pro olia developo.
Ma ni livez la borgezal objecioni a
komunismo. Ni vidis supre ke la unesma
etapo di la revoluciono da la laboristo-klaso
esas elevar la proletariaro a la stando di
regnanta klaso por ganar la batalio por
demokratio.

44
 La proletariaro uzos sua politikala
dominaco por gradope forprenar omna
kapitalo de la borgezaro; por centraligar
omna produkto-instrumenti aden la manui
di la stato, t.e., di la proletariaro organizita
kom regnanta klaso; e por kreskigar la tota
produkto-forci tam rapide kam posible.
Komprenende, to nur povas esar facita
per despotal interveni pri proprieto-yuri e
pri borgezala produkto-relati, t.e., per
moyeni qui aspektos ekonomiale
nesuficanta e nedefensebla, ma qui, dum la
progreso di la movemento, superiros su ed
esos ne-evitebla kom moyeni por renversar
la tota produkto-maniero. Ita moyeni
komprenende varios de una lando ad altra.
Por la maxim avancita landi, tamen, lo
sequanta esos tote generala:
1) Proprigo di land-proprieto ed uzo di
land-lugo por guverno-spenso.
2) Forta progresiva imposto.
3) Aboliso di heredo-yuro.
4) Konfisko di la propraji di omna
enmigranti e rebelanti.
5) Centraligo di kredito aden la manui
di la stato per nacionala banko
havanta statala kapitalo ed exkluziva
monopolo.

45
 6) Centraligo di transporto aden la
manui di la stato.
7) Kreskigo di la nacionala fabrikerii,
produkto-instrumenti, terenrikulti-
vado e plubonigo di omna landi
segun komuna projeto.
8) La sama labor-koakto por omnu,
establiso di industrial armei, precipue
por agrokultivado.
9) Kombino di agrokultivado ed
industrio, laborante por la gradopa
elimino di la difero inter urbo e ruro.
10) Publika e gratuita eduko di omna
pueri. Eliminar puerala fabrikerio-
laboro en olua nuna formo. Asociar
eduko a materiala produkto, edc.,
edc.
Se, dum ica developo, klas-diferi
desaparabos ed omna produkto esabos
koncentrita aden la manui di asociita
individui, lore publika autoritato perdos
olua politikala karaktero. Politikala
violenteso segun la strikta signifiko di la
vorto esas la organizita violenteso di un
klaso por opresar altra. Kande la
proletariaro luktante kontre la borgezaro
necese unigabos su aden klaso, divenabos la
dominacanta klaso per revoluciono e, kom
la regnanta klaso, koaktante abolisabos la

46
anciena produkto-relati, kun ita produkto-
relati, olu forbalayabos la existo-kondicioni
di la klas-antagonismo, la klasi generale, e
do olua propra regno kom klaso.
Vice la anciena borgezala socio, kun olua
klasi e klas-antagonismo, esos asociuro en
qua la libera developo di singlu esas la
kondiciono por la libera developo di omnu.

III.
Literaturo socialista e
komunista

1) Reaktema socialismo

a) Feudala socialismo

Pro lia historiala pozicioni, la Franca ed

Angla aristokratari demandesis skribar
pamfleti kontre la moderna borgezala socio.
Dum la Franca revoluciono di julio 1830, e
dum la Angla reform-agito, ita aristokratari
itere subsisis la odiinda parvenintacho. Ne
plus esis posibleso di serioza politikala
lukto. Nur la literaturala lukto restis ad olu.

47
Ma anke en literaturo la anciena idiotismi
di la restauro-periodo divenabis neposibla.
Por incitar simpatio, l’aristokrataro
obligesis obliviar, evidente, sua propra
interesti, e formuligar sua akuz-ago kontre
la borgezaro en la interesto di la
explotachata laboristo-klaso. Talamaniere
olu preparis sua kontentiganta venjo per
kantar mokaji kontre la nova regnanto e
per esar permisita susurar plu o min
minacanta predici en lua orelo.
Talamaniere naskis feudala socialismo,
mi-lamento, mi-satiro, mi-eko di la pasinto,
mi-minaco pri la futuro, ulafoye frapante la
kordii di la borgezaro per bitra, espritoza e
laceranta judiko, sempre komika per tota
nekapableso komprenar la marcho di
moderna historio.
Li brandisis la mendiko-sako kom
standardo por raliar la populo dop li. Irge
kande olu sequis li, tamen, olu vidis la
anciena feudala blazono sur olua dopajo ed
abandonis li kun lauta e senrespekta ridado.
Un parto di la Franca Legitimisti e Yuna
Anglia maxim bone montris ica spektaklo.
Montrante ke lia exploto-maniero diferas
de borgezal exploto, la feudalisti nur
oblivias ke li explotis sub tote diferanta e
nun ekmoda cirkonstanci e kondicioni.

48
Kande li remarkas ke la moderna
proletariaro ne existis sub lia regno, li nur
oblivias ke la moderna borgezaro esis
necesa filio di lia social aranjuro.
Incidente, li tante mikre esforcas celar la
reaktema karaktero di lia kritiko, ke lia chef
akuzajo kontre la borgezaro esas la fakto ke
klaso developas sub lia rejimo qua explozos
la tota anciena sociala rejimo.
Li mem plu akuzas ke la borgezaro kreas
revolucionala proletariaro kam ke olu kreas
proletario.
En politikala praktiko, li partoprenas
omna violentoza moyeni kontre la
laboristo-klaso, ed en ordinara vivo, malgre
omna lia bufata dicaji pri loyaleso, amo,
honoro, li kontentigas su per koliar la ora
pomi di la industrio-arboro e komercar por
lano, napi, e brandio.
Quale la paroko sempre iris manuo en
manuo kun lo feudala, tale la parokala
socialismo iras kun la feudalisto.
Nulo esus plu facila kam donar socialista
aspekto a Kristana asketismo. Ka
Kristanismo ne esis jaluza kontre privata
proprieto, kontre mariajo, kontre la stato?
Kad olu ne predikis, kontre ta kozi, karitato
e mendiko, celibeso e bucho di la korpo, la
monakeyo e la Eklezio? Kristana socialismo

49
esas nur la santa aquo per qua la sacerdoto
benedikas la iraco di la aristokrato.

b) Sub-borgezal socialismo

La feudal aristokrataro ne esis la unika

klaso ruinita da la borgezaro, ne la unika
klaso di qua la vivo-kondicioni velkis e
faliis en la moderna borgezala socio. La
mezepokala borgezi e la rurala proprietanti
esis la prekursori di la moderna borgezaro.
En la landi min developita industriale e
komercale, ta klaso ankore vejetas apud la
acensanta borgezaro.
En landi ube la moderna civilizuro esas
tote developita, nova klaso di sub-borgezi
formacesas, fluktuante inter proletariaro e
borgezaro, e sempre rinovigante su kom
kompletiganta parto di borgezala socio, ma
olua membri, kontinue abasita aden la
proletariaro per konkurenco, vidos, mem
kun la developo di grand industrio,
proximeskanta tempo kande li tote
desaparos kom nedependanta parto di
moderna socio e kande li remplasesos en
fabrikado, agrokultivado, e komerco da
submastri ed employati.
En tala landi quala Francia, ube la
rurano-klaso esas plu kam la duimo di la

50
populo, esis naturala ke skribisti qui
defensas la proletariaro kontre la borgezaro
aplikez la normo di la ruranaro e sub-
borgezi por kritikar la borgezala rejimo, e
de la vidpunto di ta mezklasi, ke li prenez la
bastoni por la laboristo-klaso. Tale naskis
sub-borgezala socialismo. Sisimondi esis la
chefo di ca literaturo, ne nur en Francia ma
anke en Anglia.
Ita socialismo tre akute dissekis la
kontredicaji en la moderna produkto-relati.
Olu revelis la hipokrita apologii di la
ekonomisti. Olu pruvis, nerefuteble, la
dizastroz efekti di la mashinaro e la laboro-
partigo; la koncentrigo di kapitalo e lando
aden kelka manui; tro-produkto e krizi; olu
indikis la ne-evitebla ruino di la sub-
borgezo e rurano, la mizero di la
proletariaro, la anarkio en produkto, la
evidenta ne-egaleso en la distributo di
richaji, la industrial extingo-milito inter
nacioni, la dissolvo di ancien etikala ligi, di
la anciena familiala relati, di la anciena
nacionaleso.
Pri olua positiva kontenajo, tamen, ita
socialismo o volas restaurar la anciena
produkto-moyeni e komerco-moyeni, o
volas inhibar la moderna produkto-moyeni
e komerco-moyeni en la kuntexto di la

51
anciena proprieto-relati qui esis, e mustis
esar, explozita da ta moyeni. Irgakaze, olu
esas ed reaktema ed utopiatra. Olua ultima
vorti esas: Gildi por fabrikado, patriarkala
relati en agrokultivado.
Olua plusa tasinsa developo divenis
poltrona shamo.

c) Germana o “vera” socialismo

La socialista e komunista literaturo di

Francia, literaturo qua naskis sub la preso
di regnanta borgezaro, e qua esis expresuri
di la lukto kontre ta regno, introduktesis
aden Germania ye epoko kande la
borgezaro en ta lando jus komencabis sua
lukto kontre feudal absolutismo.
Germana filozofi, segun-dezira filozofi, e
literaturisti avide sizis ica literaturo, nur
obliviis ke kande ta skriburi migras de
Francia aden Germania, la Franca sociala
kondicioni ne migris kun li. Kompare a la
Germana sociala kondicioni, ta Franca
literaturo perdis sua praktikala signifiko e
prenis nur literatural aspekto. Olu mustis
semblar nur spekulado pri la realigo di la
homo. Segun la Germana filozofi di la
XVIIIma yarcento, la demandi di la unesma
Franca revoluciono esis nur la demandi di

52
“praktikala raciono” generale, e la expresuri
di la volo di la Franca revolucionala
borgezaro signfikis, segun li, la legi di pura
volo, di volo quale olu mustas esar, di
advere homala volo. La unika laboro di la
Germana skribisto konsistis ek rikonciliar
la nova Franca idei kun lia anciena
filozofiala koncienco, o plu bone, proprigar
la Franca idei de lia propra filozofiala
vidpunto. Ita proprigo eventis samamaniere
kam on proprigas stranjera kozi generale,
per traduko.
On bone savas quale la monaki
palimpseste skribis absurda rakonti pri
katolika santi sur manuskripti sur qui
esabis enrejistrita la klasika verki di
anciena pagana epoki. La Germana skribisti
inverse traktis la profana Franca literaturo.
Li skribis sua filozofiala sensencaji dop la
Franca originalo. T.e., dop la Franca kritiko
pri pekunio-relati li skribis “alieno di la
homo”, dop la Franca kritiko pri la
borgezala stato li skribis “aboliso di la
regulo di abstrakta generaleso”, edc.
La supreson di ta filozofiala dicaji sub la
Franca developo li nomizis “Ago-Filozofio,”
“Vera Socialismo”, “Germana Cienco di
Socialismo”, edc.

53
 La Franca socialista-komunista literaturo
esis talamaniere formale desmaskuligita. Do
pro ke, en la manui di la Germano, olu cesis
expresar la lukto di l’una klaso kontre
l’altra, la Germano opinionis ke la “Franca
unlatereso” vinkesis, e ke lu piktas, ne la
vera bezoni, ma la bezono por lo vera; ne la
interesti di la proletariaro, ma la interesti di
lo homal. La esenco di piktar homo
generale, homo sen klaso, homo qua ne
esas ek realeso, esas piktar ta qua existas
nur en la nuboza cielo di filozofiala
fantazio.
Ica Germana socialismo, qua tante
serioze e solene facis sua deshabila skol-
exerci e tante kriachante fanfaronis olua
rezultaji, dume gradope perdis sua pedanta
inocenteso. La lutko di la Germana,
precipue la Prusiana, borgezaro kontre la
feudalisti e kontre tota rejeso, unvorte, la
liberala movemento, divenabis plu serioza.
La “vera” socialismo donesis la dezirata
oportunajo afrontar la politikala
movemento per la socialista postulajo ke
olu lancez la tradicionala malediki kontre
liberalismo, kontre la reprezentativa stato,
kontre borgezala konkurenco, civila
libereso di la jurnalaro, civila yuri, civila
libereso ed egaleso, e predikez a la amasi di

54
homi quale li havas nulo ganar, ed omno
perdar, per ica borgezala movemento.
Germana socialismo obliviis, justatempe, ke
la Franca kritiko, la senraciona eko di qua
olu ipsa esis, presupozas moderna borgezala
socio kun olua propra ekonomiala viv-
kondicioni e politikala konstituco, la
preliminara necesaji qui esis la skopo di la
venonta lukto en Germania.
Ito servis la Germana absoluta
guvernerii, kun lia sequantaro di paroki,
profesori, rurala siniori, ed oficiri, kom
dezirata terorigilo kontre la minacanta
borgezaro.
Ito esis la dolca kompletigo, pos la bitra
piluli di flogo e kugli, per qui ta sama
guvernerii tatempe dozizis la revolucioni di
la Germana laboristo-klaso.
Se “vera” socialismo esis talamaniere
armo en la manui di la guvernerii kontre la
Germana borgezaro, olu anke direte
reprezentis reaktema interesto, la interesto
di la Germana sub-borgezi. En Germania, la
sub-borgezaro, restajo di la XVIma
yarcento, e de pos ta tempo kontinue ri-
aparante per diversa formi, esas la reala
sociala bazo di la existanta stando.
Olua prezervo esas la prezervo di la
existanta Germana kondicioni. Olu timas de

55
la industrial e politikala regno di la
borgezaro la certa falio, unlatere pro la
koncentrigo di kapitalo, altralatere pro la
acenso di la revolucionala proletariaro.
“Vera” socialismo semblas ad olu mortigar
amba uceli per un stono. Olu extensis su
quale epidemio.
La robo, plektita ek la spekulativa
araneo-reto, brodita per estetikala parolo-
flori, trempita en sentimentala pocioni, ta
trancendanta robo en qua la Germana
socialisti envelopis sua kelka ostoza “eterna
veraji”, nur augmentis la vendo di lia vari a
ta lektantaro. Pri olu, Germana socialismo
sempre plu rikonocis sua advoko esar la
granda reprezentanto di ta sub-borgezaro.
Olu proklamis ke la Germana naciono
esez la modela naciono, e ke la Germana
sub-borgezo esez la tipala homo. Ad omna
friponatra meskineso di ta modela homo
olu donis celita, plu nobla, socialista
signifiko, lo kontrea ad olua advera
karaktero. Olu iris til la ultima extremajo, e
direte opozis la “brutale destruktiva”
tendenco di komunismo, e proklamis sua
senpartisa supereso ad omna klasala lukti.
Kun tre kelka eceptaji, omna t.n. socialista e
komunista publikigaji nun trairanta

56
Germania partoprenas la domeno di ta
sordida e febliganta literaturo.

2) Konservema o borgezala socialismo

Un parto di la borgezaro deziras remediar

sociala malaji por sekurigar la existo di
borgezala socio.
Hike esas ekonomikisti, filantropi,
humani, pluboniganti di la laboristo-klaso,
organizanti di karitato, membri di societi
por preventar krueleso ad animali,
sobresala fanatiki, sekreta reformisti di la
maxim diversa sorti. E ta borgezala
socialismo esis developita aden tota sistemi.
Ni darfas citar La Filozofio di provreso da
Proudhon kom exemplo di ta sorto.
La socialista borgezo deziras omna
avantaji di moderna sociala kondicioni sen
la lukti e danjeri qui necese rezultas ek oli.
Lu deziras la existanta stando di socio, sen
la elementi qui revolucionas e dissolvas olu.
Lu volas havar borgezaro sen proletariaro.
La borgezaro naturale opinionas, ke la
mondo quan olu regnas esas la maxim bona
mondo. Borgezala socialismo developas ica
konvenanta ideo aden partala o tota
sistemo. Kande olu demandas ke la

57
proletariaro praktikez olua sistemi ed
enirez la nova Ierusalem, olu bazale nur
postulas ke olu haltez en la nuna socio, ma
forjetez olua odiinda idei pri olu.
Duesma, min sistemala, kelke plu
praktikala formo di ta socialismo esforcas
difamar omna revolucionala movemento
por la laboristo-klaso per montrar ke nula
politikala reformo, nur chanjo di la
materiala kondicioni di existo, per
ekonomiko-relati, avantajizos li. Per chanji
en la materiala existo-kondicioni, ta formo
di socialismo, tamen, tote ne signifikas
aboliso di la borgezala produkto-relati,
aboliso qua povas esar realigita nur per
revoluciono, ma administriva reformi
fondita sur la duranta existo di ta relati; do
reformi qui tote nule chanjas la relati inter
kapitalo e laboro, ma, admaxime, diminutas
la kusto e simpligas la administro-laboro di
la borgezala guvernerio.
Borgezala socialismo atingas sua komplet
expresuro erste olu divenas nur retorikala
figuro.
Libera komerco! por la avantajo di la
laboristo-klaso. Protektanta tarifi! por la
avantajo di la laboristo-klaso. Karcero-
reformo! por la avantajo di la laboristo-

58
klaso. To esas la ultima vorto e la unika
serioza vorto di borgezala socialismo.
Borgezala socialismo signifikas nur ke la
borgezo esez borgezo — por la avantajo di
la laboristo-klaso.

3) Kritikal-utopiatra socialismo e
komunismo

Hike ni ne diskutas la literaturo qua, en

omna granda moderna revolucioni, expresis
la postulaji di la proletariaro. (La skriburi di
Babeuf, edc.)
La unesma probi di la proletariaro por
direte efikigar sua propra klas-interesti,
dum tempo di generala eciteso, en la
periodo di la renverso di feudala socio,
necese faliis pro la nedevelopita formo di la
proletariaro ipsa, anke pro la manko di la
materiala kondicioni por sua liberigo, qui
esas nur la produkturi di la venonta
borgezala epoko. La revolucionala literaturo
akompananta ta unesma movementi di la
proletariaro esas necese reaktema en sua
kontenaji. Olu docas generala asketismo e
kruda sociala planigo.
La reala socialista e komunista sistemi, la
sistemi di St. Simon, di Fouriers, di Owens,

59
edc., aparas en la unesma, nedevelopita
periodo di la lukto inter la proletariaro e la
borgezaro, quin ni supre skisis. (Videz
Seciono I, Borgezaro e Proletariaro.)
La inventanti di ta sistemi vidas la
antagonismo di la klasi ed anke la efikeso di
la dissolvanta elementi en la regnanta klaso
ipsa. Ma li vidas nula historiala autonomeso
en la proletariaro, vidas nula partikulara
politikala movemento en olu.
Pro ke la klas-antagonismo same
developas kam industrio, li trovas ke la
ekonomikala stando ne ja ofras a li la
materiala kondicioni por la liberigo di la
proletariaro. Do li serchas nova sociala
cienco, nova sociala legi, qui kreez ita
kondicioni. Vice sociala agado esez
personale inventiva agado, vice la historiala
kondicioni di liberigo esez fantaziala
kondicioni, vice la gradopa klas-organizo di
la proletariaro esez organizo di socio
specale fabrikita da ta inventanti. La
venonta mond-historio dissolvas, segun li,
aden propagado e la praktikal uzo di lia
sociala projeti. Esas vera ke li konocas per
lia projeti ke li precipue reprezentas la
interesti di la laboristo-klaso kom la
sufranta klaso. Nur de ca vidpunto, esante

60
la maxim sufranta klaso, existas la
proletariaro, segun li.
La nedevelopita stando di la klas-lukto,
anke lia propra stando, igas tala socialisti
konsiderar su kom grande superiora ad
omna klas-antagonismi. Li deziras
plubonigar la stando di omna membro di
socio, mem olta di la maxim favorata. Do li
kustumale apelas a la tota socio sen
distingar klasi, yes, li preferas apelar a la
regnanta klaso. On nur bezonas komprenar
lia sistemo por agnoskar olu kom la maxim
bona projeto posibla di la maxim bona socio
posibla.
Do li refuzas omna politikala, precipue
omna revolucionala, ago; li volas atingar lia
skopo per paco-moyeno, e per la povo di
exemplo esforcas preparar la voyo por la
nova social evangelio per mikra,
komprenende nesucesoza experimenti.
La fantaziala pikturi di futura socio
naskas samtempe kande la proletariaro esas
ankore en stando ne tro developita, t.e.,
havas nur fantaziala koncepto di sua propra
poziciono, de olua unesma deziro por la
generala transformo di socio.
Tamen, tala socialista e komunista
skriburi anke kontenas kritikal elementi. Li
atakas omna fundamenti di la existanta

61
socio. Do oli provizas tre valoroza materio
por edukar la laboristi. Olia pozitiva dicaji
pri futura socio, exemple la aboliso di la
antagonismo inter urbo e ruro, la familio,
privata employo, salariizita laboro, la
proklamo di sociala harmonio, la
transformo di la stato aden nur produkt-
administranto — omna tala dicaji nur
expresas la desaparo di la klas-antagonismo
qua nur komencas developar, quan li
konocas nur per olua komencanta e
nedecidita formi. Do ta frazi ipsa ankore
havas signifiko nur utopiatra.
La importo di kritikala utopiatra
socialismo o komunismo inverse relatas
historiala developo. Quante multe la
moderna klas-lukto developas e formacas
su, tante multe ta fantaziala superioreso, ta
fantaziala ataki, perdas omna praktikala
valoro ed omna teoriala justifiki. Do, se la
inventanti di ta sistemi esis plura-relate
revolucionala, lia dicipuli sempre formacas
reaktema sekti. Li ferme retenas la anciena
opinioni di lia mastri relate la historiala
developo di la proletariaro. Do li sempre
serchas obtuzigar la klas-lukto e konciliar la
opozanti. Li ankore revas pri la probanta
realigo di lia sociala utopii, la fondo di
individuala falansterii, la establiso di “hem-

62
kolonii”, la establiso di mikra Ikaria —
posh-edituri di la Nova Ierusalem — e li
mustas serchar filantropeso, apelar a la
borgezala kordii e bursi, por konstruktar
omna ta kasteli en la aero.
Gradope li falas aden la kategorio di la
reaktema o konservema socialisti supre
deskriptita e diferas de li nur per plu
sistemala pedanteso, per fantaziala
superstico pri la marveloza efekti di lia
socio-cienco. Do li bitre opozas omna
politikala movementi di la laboristi, qui
povas venar nur de la blinda nekredo a la
nova evangelio.
La Owenisti en Anglia e la Fourieristi en
Francia reaktas ibe kontre la Chartisti, hike
kontre la reformisti.

IV.
Poziciono di la komunisti
relate la diversa existanta
opozanta partisi
Segun Seciono II, la relato di la komunisti
a la ja konstitucita laboristo-partisi esas
evidenta, t.e., lia relato a la Chartisti en

63
Anglia ed a la agrala reformisti en Nord-
Amerika.
Li luktas por atingar la nemediata skopi
ed interesti di la laboristo-klaso, ma li anke
reprezentas la futuro di la movemento en la
nuna movemento. En Francia la komunisti
membreskas a la social-demokratiala
partiso kontre la konservema e radikala
borgezaro sen cedar la yuro esar kritikala
pri la frazi ed iluzioni qui venas ek la
revolucionala tradiciono.
En Suisia li suportas la radikalisti sen
faliar rikonocar ke ta partiso konsistas ek
kontredicant elementi, partale demokratiala
socialisti segun la Franca signifiko, partale
radikala borgezaro.
Inter la Polani, la komunisti suportas la
partiso qua kondicionas agrala revoluciono
por nacionala liberigo, la sama partiso qua
lansis la Krakow-revolto di 1846.
En Germania, tam balde kam la
borgezaro semblos revolucionatra, la
Komunista Partiso luktos kun la borgezaro
kontre la absoluta monarkio, feudala land-
proprieteri, e sub-borgezaro.
Ma olu nultempe cesas instilar la maxim
klara koncio posibla en la laboristi pri la
enemikala antagonismo inter la borgezaro e
la proletariaro, por ke la Germana laboristi

64
quik uzez, kom tante multa armi kontre la
borgezaro, la sociala e politikala kondicioni
quin la borgezaro mustas necese genitar per
olua regno, e por ke, pos la falo di la
reaktema klasi en Germania, la lukto kontre
la borgezaro ipsa quik komencez. La
komunisti precipue atencas Germania, pro
ke ta lando esas jus ante la tempo di
borgezala revoluciono e pro ke olu facas ita
subverso sub plu avancita kondicioni di
Europeana civilizuro e per multe plu
developata proletariaro kam olta di Anglia
dum la XVIIma yarcento, e di Francia dum
la XVIIIma yarcento, e pro ke la borgezala
revoluciono en Germania esos nur la
preludio di quik sequanta proletariala
revoluciono.
Unvorte, la komunisti omnube suportas
omna revolucionala movemento kontre la
existanta sociala e politikala standi.
En omna ta movementi, li emfazas la
problemo di proprieto, en irge qua plu o
min developita formo, kom la fundamentala
problemo di la movemento. Konkluze, la
komunisti laboras omnube por unionar e
konciliar la demokratiala partisi di omna
landi.
La komunisti desestimas celar lia
opinioni e skopi. Li aperte deklaras ke lia

65
skopi nur povas esar atingita per la
violentoza renverso di omna preiranta
sociala standi. La regnanta klasi tremez
koram la komunista revoluciono. La
proletarii havas nulo perdar ecepte lia
kateni. Vi havas mondo por ganar.

Laboristi di omna landi, unionez!

66