Адам Мицкевич
| Adam Mickiewicz | |
|---|---|
 | |
| Дүниеге келгендегі есімі: | Adam Bernard Mickiewicz, |
| Дүниеге келгені: |
Adam Bernard Mickiewicz, желтоқсанның 24, Zaosie, Russian Empire |
| Қайтыс болғаны: |
1855 ж. қарашаның 26 (56 жаста), Constantinople, Ottoman Empire |
| Resting place: | Wawel Cathedral, Kraków |
| Мансабы: | Poet, essayist |
| Language: | Polish |
| Жанры: | Romanticism |
| Елеулі шығармасы(лары): |
Pan Tadeusz Dziady |
|
| |
|
| |
|
| |
| Қолтаңбасы: |
 |
Адам Мицкевич (1798-1855) – поляк халқының мақтан тұтарлық патриот ақыны, ұлт-азаттық қозғалыстың өкілі, әлем әдебиетінің тарихында өшпес орын алды.
Өмірбаяны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]А.Мицкевич Беларусь жерінде дүниеге келген, Мицкевич өзін «литванмын» деп атады, ал шығармаларын жазу үшін поляк тілін таңдады. Поляк романтизмінің негізін қалаған ұлы ақын Адам Мицкевич Новогрудка (қазіргі Белорус) жерінде, Заосье селосында кедейленген шляхтичтің, заңгердің отбасында дүниеге келді. Доминандық мектепті бітіріп, 1815 жылы Вильно (қазіргі Литва астанасы – Вильнюс қаласы) университетінің физика-математика факультетінде оқуын жалғастырады. 1816 жылы ең ірі мәдениет орталығы болып есептелетін Вильно университетінің филология-тарих факультетіне ауысып, оны 1819 жылы бітіріп шығады. 1817 жылы Вильно университетінде Польшаны ұлттық-саяси азат ету және қайта жандандыруды мақсат еткен студенттерге арналған «Филомат» (ғылым достары) деген ұйым ашылады. Мицкевич аталған патриоттық жастар одағының (филоматтар) мүшесі болады.[1] 1820 жылы «Филоматтың» мүшелері ұйымдарын кеңейту мақсатымен «Филорет» (ізгі ниеттес достар) атты жаңа ұйым құрады. Бірақ патша үкіметі үнемі аңдып, ақыры 1823 жылы «Филоретті» әшкерелеп, оның мүшелерін, соның ішінде А.Мицкевичті де тұтқынға алады.
1824 жылы арнайы сот комиссиясының шешімімен Мицкевич Польшадан Ресейге жер аударылады. Осы жылдың қазан айында ақын отанын тастап кетуге мәжбүр болады. Ақын «Романтика» (1821) балладасы арқылы поэтикалық бағдарламасын жасады. Онда ақын өзінің эстетикалық принциптерін классицизм поэтикасының нормасына нақты, батыл түрде қарама-қарсы қояды. Мицкевич аталған балладасында ақындарды қалыптасқан ереже мен үлгілерге жетекшілік етуге емес, халық поэзиясына құлақ түруге шақырады. 1822 жылы жастар одағының мүшелері қамауға алынып, айдауға ұшырайды. Мицкевич 1824 жылдың сәуір айында қамаудан босатылды. Бұл шешімнің шығуына сол уақыттағы Вилен университетінің профессоры, кейінірек көтерілісшілердің әйгілі қолбасшысы болған Иоахим-Лелевель қол ұшын берген болатын. Осы жылдың қазан айында ақынды Санкт-Петербургке жер аудару туралы қағаз келеді. Мицкевич Ресейде 1829 жылға дейін болды. Осы уақыт арасында ол тұрғылықты жерін бірнеше рет ауыстырды. Алғашында Санкт-Петербургке, кейін Одесса мен Қырымға, соңында Мәскеуге ат басын бұрды. 1829 жылы Мицкевич шетелге шығуға көптен күткен рұқсат қағазын алады. Осы мүмкіндікті пайдаланған ақын Ресеймен қоштасып, Римге аттанып, өмірінің соңына дейін Батыс Еуропада эмиграцияда жүреді. Италияда жүріп Польшадағы көтеріліс (1830-1831) туралы құлағдар болады.[2]
Шығармашылығы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]«Поляк ұлтының кітаптары» және «Поляк пилигримдерінің кітаптары» деген еңбектерінде поляк ұлтының иығына түскен қиындыққа төзе білуге, азаттықтың ақ таңы ататын күннің алыс еместігіне сендіріп, теңдік пен туыстық туралы ой қозғайды. Ал бұл кітаптармен бірге жазыла бастаған «Пан Тадеуш» тек екі жыл өткеннен кейін ғана жарыққа шықты. «Пан Тадеуш» (1834) – Польшаның ауылдық өмірін суреттеген кең эпикалық полотно. Ақын туған жерінің табиғатын сүйсіне жырлайды, аң аулау сценасын кеңінен суреттейді. Ауыл соты, граф, шляхтич Робактың, орыс капитаны Рыковтың және поэманың бас кейіпкері Тадеуштың колоритті фигурасын сомдаған. Поэмада ақын ауыл өмірін, қарапайым тұрмысты жырлаумен шектеледі, ешқандай саяси мәселе көтермейді. Мицкевич өзінің бірінші «Балладалар мен романстар» (1822) атты кітабында өзінің романтик ақын екендігін жариялайды. Ақын ғылым мен білімнің құдіретіне бас ие тұра, антропология және психология ілімдерін қабылдамайды. «Дзядтер» – поляк көркем әдебиетінің ең керемет шығармаларының бірі. «Дзядтер» («Аталар») атауы бабаларынан қалған салтты құрметтеген литван халқы деген мағынаны білдіреді. Мұндағы көптеген көріністер ұлттық салт-дәстүрден алынған. «Дзядтермен» қатар литвандықтардың тевтон орденімен күресін сипаттаған «Гражина» тарихи повесі басылып шығарылады. Бұл Мицкевичтің түңғыш эпикалық шығармасы болатын. Бұл эпикалық туынды өзіндік ерекше сюжеті мен көркемдегіш тәсілдері арқылы поляк әдебиетіне жаңалық енгізді.
Мүсіні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Украинадағы, Львов қаласында Адам Мицкевичқа арналған 1899—1904 жылдар аралығында салынған ескерткіш бар. Ескерткіш ұзындығы - 21 метр, Мицкевич мүсінінің ұзындығы 3,3 метр. Ескерткіш басындағы от, алтын түспен боялған.
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Адам Мицкевичқа арналған ескерткішті салу керек деген ой, Львов қаласының тұрғындарына, тек ақын қайтыс болғаннан кейін келді. Бірақ бұл іс-шара бірден жүзеге асқан жоқ. Себебі сол уақыт аралығында ақын аты мұндай танымал болмады. Адам Мицкевичтың туған күнінен 100 жыл өткен соң, яғни 1898 жылдың 10-желтоқсанында ақын атына ескерткіш салу аясында 28 проект қатысқан конкурс бітіп, шешімдері жарияланды. Мұнда Антон Сулим Попелдың жұмысы жеңіске жетті. Сарапшылардың айтуы бойынша, осы проекттегі көзге түсер айырмашылығы, бұл - ақынның тұрысы және қолының аспанда лирамен ұшып жүрген періштені біріктіретін қолының позасы болып келеді. Сонымен қатар бұл композицияда айтарлықтай бір үндестік бар дейді. Содан бастап, бірден 1903 жылы жұмыс басталды. Алғашқы уақытта осы жұмыс Львов қаласының тұрғындарына ыңғайссыздық алып келіп отырды, себебі осы мүсінді орнына қою көп топырақты қажет етіп, көше бойы қоқып жатып, у-шу көп болды. Гранитті алу үшін Милан қаласына жақын елді мекенге бару керек болды. Бірақта жұмыс соңына қарай, Львов халқының осы мүсін көше бойындағы фонтан мен бірге үйлесіп, әдемі жасыл түс беріп тұрғанына көздері жетті.
Қазақ тілінде Р.Сәрсенбаевтың басқаруымен «Жастық жыры» атты өлеңдер жинағы жарық көрді. Орыс тіліндегі аудармаларын Пушкин, Лермонтов, Бунин және тағы басқа ақын-жазушылар жасаған.[3] Адам Мицкевичтің туып-өскен үйі бүгінде ақын жөнінде көп мәлімет беретін музейге айналған. Бұл музей-үйді Новогрудка халқы көзінің қарашығындай сақтайды. Ал ЮНЕСКО жарлығымен «1998 жыл – Адам Мицкевичтің жылы» болып аталғанда, қала тұрғындары ерекше дайындықпен халықаралық поэзия мерекесін өткізді.