Сазан

Сазан
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар Жамағаты: Хордалылар Табы: Сүйекті балықтар Сабы: Тұқытәрізділер Тұқымдасы: Тұқылар Тегі: Карптар Түрі: Сазан

Сазан

Сазан - (латынша Cyprinus carpio) – тұқы тұқымдасына жататын балық. Сазанның қабыршағы ірі, аузының екі езуінде мұртшалары бар, жұтқыншақ тісі жақсы дамыған. Қазақстанда 2 түр тармағы: Еуропа cазаны (Cyprinus carpio carpio) және Арал сазаны (Cyprinus carpio haematopterus) бар. Біріншісі – Жайық, Жем, Еділ өзендерінде, Шалқар мен Каспий теңіздерінің құяр жеріндегі өзендерде; ал екіншісі Арал теңізі, Сырдария, Сарысу, Шу өзендерінің бойында тараған. Ересектерінің ұзындығы 40 – 45 (кейде 100) см-дей, салмағы 2,5 (ірілері 20) кг-дай болады. Жыныстық жағынан 3 – 5 жасында жетіледі. Уылдырығын (аналығының көлеміне қарай, ірілері – 1,5 млн-дай) 2 – 3 бөліп, тереңдігі 1,5 – 2 м-дегі өсімдіктерге, көбінесе тереңдігі 0,5 м-дегі жайылма судағы шөп үстіне шашады. Уылдырығы су температурасы – 16 – 22°С, тұздылығы 9,6% болса жақсы жетіледі. Сазандар қорек талғамайды. Шабағы алғашында зоопланктон және майда балдырлармен, кейін әр түрлі жәндіктермен қоректенеді. Соңғы жылдары өзен-көл, бөген суының тартылуына байланысты сазан саны күрт азайып кетті және тіршілік ортасы мен қорек құрамының нашарлауына байланысты сазандардың дене тұрқы да кішірейіп кетті. Мысалы, қазіргі кезде ергежейлі сазанды (ұзындығы 15 см, салмағы 70 г) кездестіруге болады. Сазанның еті дәмді, етінің майлылығы 4,1%, белогы 16,5%; кәсіптік маңызы өте үлкен.

Қоректенуі

Сазан-су өсімдіктерімен, суға жел ұшырып түсірген құрлық өсімдіктерінің тұқымымен, шаянтәрізділермен, былқылдақденелілермен, әр түрлі ұсақ омыртқасыз жәндіктермен қоректенетін кәсіпті балық.Қорек ең алдымен балықтың аузына түсіп, соған жалғасып жатқан жұтқыншаққа қарай жылжиды. Жұтқыншақтың қабырғасы желбезек саңылаулары арқылы желбезек қуысымен жалғасады. Одан әрі жұтқыншақтан қарынмен жалғасатын өңеш созылады. Қарынның қабырғалары жұтқыншақтан түскен қоректі қорытатын сөл бөледі, қорек қарында қорытыла бастайды.

Қорек қарыннан алдыңғы, ортаңғы және артқы ішекке қарай жылжиды. Бауыр мен ұйқыбездің өт және сөл жүретін жолы алдыңғы ішекке ашылып, қорек ішектің алдыңғы бөлігінде толық қорытылады және кенеулі заттар ішектің соңғы бөлігіне түсіп, одан аналь тесігі арқылы сыртқа шығарылады.

Тыныс алуы

Сазанның тынысалу мүшесі -желбезек. Желбезек желбезек доғаларынан құралады. Әр доғаның бір жағында желбезек жапырақшалары , екінші жағында желбезек талшықтары орналасады. Желбезектің нәзік бөліктерін желбезек қақпағы жауып жатады.

Сипаттама

Үлкен, тегіс, тығыз отыратын таразымен қапталған, қалың, орташа ұзартылған денесі бар ірі мүйізді балықтар. Жан-жағы алтын түсті, артқы жағы қараңғы. Түсірілім тіршілік ортасына байланысты өзгеруі мүмкін. Әрбір шкаланың негізінде қара дақ бар, таразының шеті қара нүктелі жолақпен шектеледі. Көлденең 32-41 бағытта. 20 кг-нан асатын және ұзындығы аспайтын сирек кездесетін үлгілер бар. Басы үлкен. Ауыз - жартылай шеңберлі, парақшалар. Еріндері жақсы дамыған. Жоғарғы ернінде екі жұпты, жақсы дамыған екі мұрты бар , анал - қысқа. Шпинатор мен анальналық түтіктерде жақсы орындалған креслолар бар («қылқанша»). Кипрлік десеркипринорма өте кішкентай, бірнеше кішігірім және жеңіл снарядтармен және тамаша кілеммен (Syprinus nudus) жақсы маяк бар.

Тарату

Түрдің табиғи ауқымы екі бөліктен тұрады: 1. Понто-Каспий-Арал аймағының су қоймалары; 2. Оңтүстік-Шығыс Азияның шығыс өзендері мен өзендері, солтүстіктегі Амурдан Юньнань (Қытай) және оңтүстігінде Бирма. Орталық Азияның, Батыс және Орталық Сібірдің және Камчатканың көптеген су айдындарында біріктірілген. Пішіндер тұрғын және жартылай өткізгіш болып табылады. Алғашқылардың бірі - бір тоғанда, екіншісі - теңіздегі немесе көлдердегі тұщыландырылған аудандарда, өзендерде көктеп кету арқылы көші-қоны бар.

Әуесқой балық аулау

Балықшылар өте танымал, тұқы балық аулау энтузиастары карп балықшылар деп аталады. Көбінесе оның аулау үшін фидер мен флотация құралдарын, сондай-ақ әдеттегі есектерді пайдаланыңыз.