Фейнман диаграммасы

Фейнман диаграммасы – ұйытқу теориясының көмегімен өрістің кванттық теориясының сызықты емес теңдеулерін және қатты дене теориясын шешудің графиктік кескіндеу әдісі. Диаграмманы 1949 жылы америка физигі Р.Фейнман (1918 – 1988) ұсынған. Бұл әдісте сызықтық теңдеулердің шешімдері еркін бөлшектің таралуын кескіндейтін екі нүктені қосатын сызықтармен бейнеленеді. Оларға бастапқы және соңғы нүктелердің координаттарына байланысты белгілі бір функциялар сәйкес қойылады. Өзара әсерлесудің әрбір актісі (теңдеудегі сызықты емес қосылғыштар) бірнеше сызықтар түйісетін төбемен кескінделеді. Төбеге сәйкес матем. өрнек сызықты емес қосылғыштың шамасын сипаттайтын параметр – өзара әсерлесу тұрақтысына немесе байланыс тұрақтысына пропорционал. Осыдан ұйытқу теориясы көптеген төбелерді қамтитын күрделі диаграммаларды есепке алуға саяды. Мысалы, кванттық электрдинамикада өзара әсерлесудің әрбір актісі уақыттың бағытына байланысты электронның (тұтас сызық) фотонды (ирек сызық) шығаруын немесе позитронның фотонды шығаруын не жұтуын белгілейтін төбемен кескінделеді . Нақты бөлшектер үшін бұл процестердің әрқайсысына импульс пен энергияның сақталу заңдары жол бермейді. Сондықтан бөлшектердің ең болмағанда біреуі виртуал болуы тиіс. Мысалы, екі электронның шашырау амплитудасы бірінші жуықтауда виртуалдық кванттар алмасуы болып табылатын диаграммамен кескінделеді. Келесі жуықтау екі виртуалдық кванттардың алмасуынан , әрбір электронның өз өрісімен өзара әсерлесуінен және электрон-позитрон жұбының вакуумның поляризациясы салдарынан өзара әсерлесуі пайда болған радиац. түзетулерді есепке алуға сәйкес келеді. Диаграммалардың әрқайсысында салыстырғанда екі қосымша төбе бар. Кейбір жағдайларда Фейнман диаграммасын анықтайтын өрнек шексіз үлкен болуы мүмкін.

Одан шектеулі бөлікті ажыратып алу үшін қайта нормалау амалын орындау керек. Радиац. түзету шамасының аздығы ұйытқу теориясын қолданудың негізгі шарты. Сондықтан Фейнман диаграммасы әлсіз өзара әсерлесу теориясында да, хромодинамикада да қолданылады.

Дереккөздер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том