Ұлғаю мен сығылу

Ұлғаю мен сығылу — Материалдар кедергісіде заттың бойлық деыормация түрлері. Барлық заттар атомдардан тұрады, атомдардың арасындағы арақашықтық температура көтерілгенде немесе төмендегенде ұлғаюы немесе кемуі мүмкін. Сондықтан бұл - температура көтерілген кездегі заттың көлемінің ұлғаю процесі. Температура көтерілгенде молекулалар тербелісінің интенсивтілігі және заттың молекулаларының арасындағы арақашықтық артады. Осы кезде көлем ұлғаяды. Ал сығылу - керісінше, температура төмендеген кезде заттың көлемінің кішіреюі.

Ұлғаюға ықпал ететін факторлар

Заттың ұлғаюы заттың тегіне тәуелді. Қатты денелерде молекулалар өздерінің орындарында тұрып әлсіз тербеледі, себебі олардың молекулалары бір-біріне өте тығыз орналасқан. Сондықтан денелер ұлғаяды. Сұйықтардың молекулалары бір-біріне қатты дене молекулаларындай тығыз орналаспаған, сол себепті сұйықтар көбірек ұлғая алады. Газдардың молекулалары бір-бірінен алыс орналасқан. Температураның көтерілуі газ молекулаларын жылдам қозғалта бастайды және көп есе ұлғаяды.

Ұлғаю коэффиценті

Температура көтерілгенде кинетикалық энергия артады. Кинетикалық энергияның артуы заттағы молекулалардың қозғалыс жылдамдығын арттырады. Молекулалардың қозғалуы үшін кеңістік қажет, яғни зат ұлғаяды. Температура 1 градусқа көтерілгенде бірлік ұзындықтың кез келген бағытта ұлғаюы заттың сызықтық ұлғаю коэффиценті деп аталады Сұйықтарда сызықтық ұлғаю қарастырылмайды. Оның орнына көлемнің ұлғаюын толығымен қарастыруға болады. Кез келген сұйықтағы температураның 1 градусқа көтерілуі кезінде бірлік көлемнің ұлғаюын коэффиценті деп атайды. Газдардың молекулалары бір-бірінен өте алыс орналасқан. Сондықтан газдар температура көтерілгенде өте көп ұлғаяды. Қалыпты температурада барлық газдардың ұлғаю коэффиценті шамамен бірдей деп айтуға болады. 0 градустан бастап температура 1 градусқа көтерілген кезде барлық кқлемінің 1/273 құрайды. Кельвин шкаласы немесе абсолюттік шкала газдардың осы қасиетінің негізінде ойлап табылған.

Коэффицентті есептеу

Сызықтық ұлғаю коэффицентін көлемдік ұлғаю коэффицентін үшке бөлу арқылы есептеуге болады. Сызықтық ұлғаю коэффецентті = көлемдік ұлғаю коэффиценті/3 Егер заттың жалпы ұлғаю мөлшері белгілі болса, онда жалпы ұлғаю мөлшерін бірлік ұзындықтың мәні мен өзгерген температураның градустық мөлшерінің көбейтіндісіне бөлу керек.