Jump to content

របាំ និងល្ខោនឡាវ

ពីវិគីភីឌា

របាំ និងល្ខោនឡាវ (ឡាវ: ນາດຕະກັມລາວ [nâːt.tā.kàm láːw]) គឺជាទម្រង់សិល្បៈល្ខោនចម្បងនៃក្រុមជនជាតិភាគតិចឡាវ ដែលជាជនជាតិឡាវ។ វាត្រូវបានចែករំលែកជាមួយជនជាតិភាគតិចឡាវដែលរស់នៅតំបន់ឥសាន នៃប្រទេសថៃផងដែរ។ របាំ​មាន​ពីរ​ប្រភេទ​ជា​ចម្បង​គឺ​របាំ​បុរាណ​ដែល​សម្តែង​ក្នុង​រាជវាំង និង​របាំ​ប្រជាប្រិយ​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​មាន​ជាប់​ពាក់ព័ន្ធ​នឹងបទម៉មឡាំ[]

ល្ខោនស្រមោល ថ្វីត្បិតតែមិនជាប់ទាក់ទងនឹងរបាំក៏ដោយ គឺជាផ្នែកសំខាន់មួយនៃប្រពៃណីល្ខោនរបស់ឡាវ។ ក្រុមរបាំ-ល្ខោនផ្សេងៗ ដែលភាគច្រើនដំណើរការចេញពី ទីក្រុងហ្លួងព្រះបាង និង វៀងចន្ទន៍ បន្តបង្រៀនរបាំព្រះរាជវាំងបុរាណ និងល្ខោនដែលមានឥទ្ធិពលខ្មែរ និងរបាំប្រជាប្រិយជាច្រើនទៀតរៀងៗខ្លួន។ []

របាំបុរាណ និងល្ខោន

[កែប្រែ]

របាំ​-​ល្ខោន​របស់​ប្រទេស​លាវ ដើមឡើយ​គឺ​សម្តែង​សម្រាប់​តែ​ព្រះរាជ​វាំង​ប៉ុណ្ណោះ​។ ដោយ​មាន​ដើម​កំណើត​នៅប្រទេស​កម្ពុជា របាំ​និង​ភ្លេង​ប្រគុំ​គឺ​ស្រដៀង​គ្នា​នឹង​របាំ​បុរាណ​ខ្មែរ ។ យោងទៅតាមរឿងព្រេងរបស់ឡាវជុំវិញស្តេចទីមួយនៃនគរឡានសាង វាត្រូវបានគេនិយាយថា ក្រៅពីកងទ័ពខ្មែរដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ស្តេចហ្វាង៉ុម ត្រូវបានអមដំណើរដោយអ្នករបាំស្រីជាច្រើននាក់មកពីរាជវាំងអង្គរ[]

របាំ ព័ននាងកែវ ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា របាំព្រះរាជទ្រព្យរបស់ឡាវ

របាំព្រះរាជទ្រព្យរបស់ឡាវត្រូវបានគេហៅថា ហ្វូនណាងកែវ ឬ ព័ននាងកែវ ( លាវ: ຟ້ອນນາງແກ້ວ, បកប្រែថា Dance of Lady Keo ) ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះនាងកែវកេងន្យ៉ា (ហៅម្យ៉ាងទៀតថា ព្រះនាងកែវឡុតហ្វា) ព្រះនាងខ្មែរពីសម័យអង្គរ និងជាមហេសីរបស់ព្រះបាទហ្វាង៉ុម ។ នាង​ត្រូវ​បាន​គេ​សរសើរ​ថា​បាន​នាំ​យក​ទាំង ​ពុទ្ធសាសនា និង ​វប្បធម៌​ខ្មែរ រួម​ទាំង​របាំ​ព្រះរាជទ្រព្យ​ទៅ​កាន់​រាជធានី ​ហ្លួងព្រះបាង ។ ក្នុង​ពេល​មាន​សន្តិភាព ព្រះនាង​នឹង​ហាត់​របាំ​ដែល​ចេញ​ពី​របាំ​ព្រះរាជទ្រព្យ​ខ្មែរ[] [] ការតំណាងរបាំនឹងធ្វើឡើងសម្រាប់តែឱកាសពិសេសប៉ុណ្ណោះ។ ចាប់​តាំង​ពី​ពេល​នោះ​មក របាំ​ត្រូវ​បាន​ប្រជាជន​ខេត្ត​ហ្លួងព្រះបាង ​រក្សា​ទុក​យ៉ាង​ជិត​ស្និទ្ធ។ មានសេចក្តីរាយការណ៍មកថា របាំនេះនៅតែរក្សាបាននូវរចនាបទប្រពៃណីរបស់ខ្លួនយ៉ាងពិសេស ដោយមិនមានការកែប្រែអ្វីឡើយ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៥៧ ប្រជាជននៃភូមិបានផាណុម ស្ថិតនៅភាគខាងជើងនៃហ្លួងព្រះបាង បានផ្តល់ក្មេងស្រីវ័យក្មេងឱ្យសម្តែង ព័ននាងកែវ ។ មេ​របាំ​មក​ពី​ភូមិ​នេះ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​ផ្ទាល់​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ ដែល​ជា​អ្នក​បម្រើ​ជា​ដៃ​ទន្លេ។ ជាថ្នូរនឹងការលើកលែងពន្ធរបស់រដ្ឋាភិបាល និងទទួលបានអាហារពីព្រះបរមរាជវាំង។ ហ្វូនណាងកែវ ធ្លាប់ជាកម្មសិទ្ធិផ្តាច់មុខរបស់ស្តេច ដែលអមដំណើរជីវិតរបស់រាជវង្សឡាងសាងហមកែវ (Lang Xang Hom Kao)។ យូរៗ ទៅវាបានវិវត្តទៅជាពិធីដ៏ពិសិដ្ឋដើម្បីគោរពនិងអំពាវនាវឱ្យមានការការពារពីព្រះនិងវិញ្ញាណការពារនៃរឿងព្រេងនិទានឡាវ។ ដើម្បី​ថ្វាយបង្គំ​ដល់​អង្គភាព​ទាំងនេះ ព្រះមហាក្សត្រ​បាន​សម្តែង​ជា​ប្រពៃណី​នូវ​ការ​សម្ដែង​របាំ​ព្រះ​នាង​កែវ ​ក្នុង​ឱកាសបុណ្យចូលឆ្នាំ​ថ្មី​ប្រពៃណី​ជាតិ​ឡាវ (Phimai) ។ ទន្ទឹមនឹងនោះការបង្កើតប្រទេសជា " ព្រះរាជាណាចក្រនៃដំរីលាន " ត្រូវបានប្រារព្ធឡើង។ របាំនេះមិនត្រូវបានបង្រៀននៅក្នុងសាលារបាំទេ ប៉ុន្តែត្រូវបានប្រគល់ជូនដោយគ្រូរបាំនៃព្រះបរមរាជវាំង ដែលធានានូវភាពរុងរឿងនៃរបាំ ហ្វូនណាងកែវ និងរបាំរាមកេរ្តិ៍។ សំលៀកបំពាក់ និង​គ្រឿង​លម្អ​របស់​អ្នក​រាំ​គឺ​មាន​តម្លៃ​ខ្លាំង​ណាស់ ហើយ​ទុក​សម្រាប់​តែ​ការ​សម្ដែង​ផ្លូវការ​ប៉ុណ្ណោះ។ ពិធីមួយធ្វើឡើងដើម្បីឧទ្ទិសដល់វិញ្ញាណក្ខន្ធអ្នកអាណាព្យាបាលមុន និងក្រោយពេលរាំនីមួយៗ។ មន្ត្រីអមដោយផ្កា ទៀន និងដង្វាយ សម្តែងការដឹងគុណ និងស្វែងរកការការពារពីវិញ្ញាណក្ខន្ធ និងគ្រូរបាំ ដែលមើលការខុសត្រូវលើការសំដែងរបស់អ្នករាំ និងជំនាញនៃកាយវិការរបាំ។ សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ពិធី​តំណាង​របស់​លោក ព័ននាងកែវ ត្រូវ​បាន​ប្រារព្ធ​ឡើង​ម្តង​ជា​រៀង​រាល់​ឆ្នាំ​នៅ​ក្នុង ​ព្រះបរមរាជវាំងហ្លួងព្រះបាង សម្រាប់ចូល​ឆ្នាំ​ឡាវ ។ ការតំណាងលើកទីពីរត្រូវបានធ្វើឡើងនៅថ្ងៃបន្ទាប់សម្រាប់សាធារណជនទូទៅនៅលើទីលានផ្សារធំ។ []

ល្ខោន​របាំ​ភាគ​ច្រើន​បង្ហាញ​ពី​ឈុត​ឆាក​ពី ​រាមាយណៈ ​ឡាវ​ដែល​គេ​ស្គាល់​ថា ​ព្ព្រះលក្ម្សណ៍និងព្រះរាម [pʰāʔ lāk pʰāʔ láːm]) សាតកជាតក ។ រាមាយណៈ​ត្រូវ​បាន​គេ​គិត​ថា​ត្រូវ​បាន​ទទួល​យក​ជា​បន្តបន្ទាប់​តាម​រយៈ​ខ្មែរ​ និង​តាម​សៀម​ ដែល​ទាំង​ពីរ​កើត​ចេញ​ពី​ទំនៀម​ទម្លាប់​ខ្មែរ​បុរាណ។ [] វា​ត្រូវ​បាន​កែ​សម្រួល​យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស​ទៅ​ជា​ទម្រង់​ខ​ដែល​ស្រដៀង​នឹង​រឿងនិទាន​ពុទ្ធសាសនា។ កំណែ​ភាសា​ឡាវ​មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀង​នឹង​រឿង​រាមាយ៉ាណៈដើម។ ក្នុង​ការ​សម្រប​ខ្លួន​របស់​ឡាវ ក្រុងរាពណ៍ (ហៅ​ថា រ៉ាផាន់ណាស៊ូ) ដើរ​តួ​សំខាន់​ជាង​វីរបុរស​សំខាន់ៗ​គឺ រ៉ាម៉ា ឬប្រាឡាក់។ ឆ្ពោះទៅចុងបញ្ចប់នៃវីរភាពនេះ ស្វាវេទមន្ត ហនុមានសន្មតថាជាទម្រង់មនុស្ស។ ដូចដែលបានឃើញជាញឹកញាប់នៅក្នុងដំណើរការនៃការបង្កើតស្នាដៃអក្សរសាស្ត្រក្នុងស្រុក ព្រះលក្ម្សណ៍និងព្រះរាម ត្រូវបានផ្តល់ឱ្យនូវរសជាតិឡាវដោយឡែកដោយដាក់វានៅក្នុងការកំណត់របស់ឡាវ។ [] ជា​ឧទាហរណ៍ ប្រា​ឡាក់​ប្រាឡាម​បាន​តាំង​កំណើត​របស់ ​រាម ​នៅ ​ជ្រលង​ទន្លេ​មេគង្គ ។ តាម​ទំនៀម​ទំលាប់​របស់​ជនជាតិ​លាវ ក្រុងរាពណ៍ ​កើត​នៅ ​ប្រទេស​កម្ពុជា ហើយ​ការ​ច្បាំង​ដ៏​អស្ចារ្យ​បាន​កើត​ឡើង​នៅ​តាម​ច្រាំង​ទន្លេ​មេគង្គ។ [] ឈុតឆាកផ្សេងទៀតបានមកពីរឿងព្រេង វីរភាពប្រវត្តិសាស្ត្រដូចជា ស៊ីន សាយ រឿងពីទេវកថាក្នុងស្រុក ឬព្រាហ្មណ៍ ឬការសម្របសម្រួលនៃរឿងពីប្រជាជាតិជុំវិញ។ របាំបុរាណឡាវមានទម្រង់សំខាន់ពីរគឺ ខោន និងល្ខោន។ នីមួយៗត្រូវបានអមដោយតន្ត្រីបុរាណឡាវ។

អ្នករបាំពាក់របាំងមុខរៀប​នឹង​សម្ដែង​ល្ខោន ​ខោន ​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​លើ​ព្រះ​ឡាក់​ប្រារ៉ាម។

ខោន គឺជាល្ខោនខោលដែលមានរចនាបំផុតនៃរបាំ ឡាវ ដែលមានក្រុមអ្នករាំប្រុសស្រីក្នុងសំលៀកបំពាក់ដ៏ប្រណិត និងរបាំងមុខសម្តែងចលនាដ៏ប្រណិត ដែលបង្ហាញពីភាពបត់បែនដ៏អស្ចារ្យរបស់ពួកគេ និងទម្រង់របាំធម្មតាសម្រាប់ព្រះលក្ស្មណ៍និងព្រះរាម។ អ្នករាំម្នាក់ៗដើរតួជាតួអង្គក្នុងរឿង បើទោះជាការនិទានភាគច្រើនបានមកពីការច្រៀងបន្ទរទៅម្ខាងក៏ដោយ។ ល្ខោន របាំ​ជាធម្មតា​សម្តែង​តែ​មនុស្ស​ស្រី​ប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែ​អ្នក​រាំ​ឡាខុន​បុរស​មិន​ស្គាល់​អត្តសញ្ញាណ​ទេ​។ ជំនួសឱ្យអ្នករាំម្នាក់ៗបង្ហាញពីតួអង្គនីមួយៗ ដូចជារបាំ ខោន អ្នករាំធ្វើត្រាប់តាមឈុតឆាក និងព្រឹត្តិការណ៍ជាមួយគ្នា។ មាន​របាំ​ល្ខោន​ផ្សេងៗ​ទៀត​ដែល​សំដែង​ក្នុង​ប្រពៃណី​ល្ខោន។ [] ភ្លេង​ពិណពាទ្យ ប្រគុំ​ដោយ​វង់​ភ្លេង​ពិណពាទ្យ តាម​ទម្រង់​ខ្មែរ ដើម។ តន្ត្រីករឆ្លងកាត់ការបណ្តុះបណ្តាលផ្ទាល់មាត់យ៉ាងទូលំទូលាយអស់រយៈពេលជាច្រើនខែ ដើម្បីធានាថាពួកគេមានការយល់ដឹងច្បាស់លាស់អំពីបំណែកនីមួយៗ ដោយមិនគិតពីប្រវែងរបស់វា និងការប្រែប្រួលដែលវារួមបញ្ចូល។ តន្ត្រីករជាច្រើនមានជំនាញក្នុងការលេងឧបករណ៍ជាច្រើននៅក្នុងក្រុម។ បច្ចុប្បន្ននេះ មានកម្មវិធីជំនួយក្នុងគោលបំណងចម្លងបំណែកទាំងនេះ ដើម្បីអភិរក្សប្រពៃណីតន្ត្រីនេះសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ។ []

ថ្វីត្បិតតែខ្វះក្បាច់រាំ ហ្នាំងតាលុង ឬ អាយ៉ងស្រមោល គឺជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់នៃប្រពៃណីល្ខោនរបស់ឡាវ។ ការ​សម្រប​ខ្លួន​នៃ​អាយ៉ង​ស្រមោល ​វ៉ាយ៉ាង ​ម៉ាឡេ​បុរាណ ប៉ុន្តែ​មាន​អាយ៉ង​ជា​ច្រើន​ជំនួស​ឲ្យ​មេ​អាយ៉ង​តែ​មួយ។ ការលេងអាយ៉ងស្រមោលគឺផ្អែកលើសាច់រឿង និងសាច់រឿងស្រដៀងនឹងរឿងភាគបុរាណផ្សេងទៀត ប៉ុន្តែអាចត្រូវបានអមដោយតន្ត្រីបុរាណ ឬឧបករណ៍ភ្លេងម៉មឡាំ[១០]

ឡាំលាវ

[កែប្រែ]

របាំ​ប្រជាប្រិយ

[កែប្រែ]

ឡាំហ្លួង (លីកៃ ឡាវ)

[កែប្រែ]

ឯកសារយោង

[កែប្រែ]
  1. ១,០ ១,១ Laos. (2001). Rubin, D., Pong C. S., Caturvedi, R., et al (ed.) World encyclopedia of contemporary theatre: Asia/Pacific. (Vol. III). New York, NY: Routlegde.
  2. Ray, N. (2007). Vietnam, cambodia, laos and the greater mekong. Oakland, California: Lonely Planet Publishers.
  3. ៣,០ ៣,១ Phounpadith, Sayasith. "La petite histoire de Nang Kêo" (PDF) (in បារាំង).
  4. "ຟ້ອນນາງແກ້ວ". Moladok ICH (in Lao). ຟ້ອນນາງແກ້ວ ໄດ້ກໍາເນີດເກີດຂຶ້ນມາໃນສະໄໝເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ. ພະອົງໄດ້ນຳເອົາສາສະໜາພຸດ ແລະ ສິລະປະການຟ້ອນລຳຈາກຂະເໝນ ເຂົ້າມາເຜີຍແຜ່ ໃນເມືອງຊຽງດົງ-ຊຽງທອງ. ຟ້ອນນາງແກ້ວ ເປັນການຟ້ອນປະຈໍາພະລາຊະວັງ ເພື່ອຖວາຍເຈົ້າຟ້າງຸ່ມມະຫາຣາຊ ແຫຼ່ງຫຼ້າທໍຣະນີ ແລະ ມະເຫສີແກ້ວເກັງຍາ ເນື່ອງໃນໂອກາດຕ່າງໆ ເຊັ່ນ: ສະຫຼອງງານບຸນສໍາຄັນ, ແຂກຕ່າງປະເທດມາເຂົ້າເຝົ້າ, ເວລາສ້າງວັດວາອາຮາມ ສຳເລັດ. ເມື່ອກ່ອນ ເພີ່ນເອີ້ນການຟ້ອນນີ້ວ່າ "ນາງແກ້ວພົມມະຈາລີ" ຕໍ່ມາ ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ຈຶ່ງປ່ຽນຊື່ ຂອງການຟ້ອນ ຕາມພຣະນາມ ຂອງມະເຫສີນາງແກ້ວເກັງຍາ ເປັນ "ຟ້ອນນາງແກ້ວ" (ໝາຍເຖິງ ແກ້ວບໍລິສຸດ). ນັບແຕ່ນັ້ນມາ, ການຟ້ອນນາງແກ້ວ ເປັນສິລະປະ ຮີດຄອງປະເພນີ ທີ່ສວຍງາມ ເຊິ່ງຊາວຫຼວງພະບາງ ໄດ້ປົກປັກຮັກສາ ແລະ ສືບທອດຕໍ່ກັນມາ ຮອດປະຈຸບັນ.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  5. "The Ramayana in Southeast Asia: (2) Thailand and Laos". British library. The Rama story is thought to have been known to the Thais since at least the 13th century. It was adopted from older Khmer sources, hence the similarity to the Khmer title Reamker.
  6. "Phra Lak Phra Lam, The Localised Ramayana". Asian traditional dance and theatre.
  7. "How Hanuman became Houliman". Business standard. It is interesting to note that the Phra Lak Phra Lam states that Ram was born in the Mekong valley. According to Sahai, it draws cultural parallels between the Ganges and Mekong. As per the Laotian version, Ravana was born in Cambodia and the great war was fought on the banks of Mekong.
  8. Brandon, J. R. (1993). The cambridge guide to asian theatre. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
  9. "The musicians". Phralak Phralam.
  10. B., Rachel, Lam, M. B., Cullen, A. et al (2007). World and its peoples: eastern and southern asia. Tarrytown, NY: Marshall Cavendish Corp.