Eyaleta Diyarbekirê
Eyaleta Diyarbekirê (bi osmanî: ایالت دیاربكر; Eyālet-i Diyār-i Bekr) parêzgeha herî mezin a Împeratoriya Osmanî bû ku di sala 1515an de hatiye damezrandin. Navenda eyaletê, Diyarbekir e . Ew rasterast di bin destê Împeratoriya Osmanî de dihat birêvebirin.
_2.434_Diyarbekir_Vilayet.jpg)
Dîroka wî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Xanedaniya Safewiyan li Diyarbekira paytexta împaratoriya Tirk a Akkoyunluyan desthilatdar bû. Di 23'ê Tebaxa 1514'an de di şerê Çaldiranê de Împaratoriya Osmanî desthilatdariya Sefewî têk bir. Ustacılı Muhammed Han ê ku li Diyarbekirê hukum dikir, dema ku li dijî hêzên Împaratoriya Osmanî şer dikir jiyana xwe ji dest da. Li ser vê yekê gel rabûn ser piyan û xwestin bikevin nava Împeratoriya Osmanî. Xelkê ji Mewlana Îdrîs-î Bitlîsî alîkarî xwest, da ku Împeratoriya Osmanî li ser van daxwazan agahdar bike. Siltanê Osmanî yê wê serdemê Yavuz Sultan Selîm, Mewlana Îdrîs-î Bitlîsî, ku ew ji rewşê agahdar kiribû, bi vî karî peywirdar kir. Li ser vê yekê şahê Sefewî Şah Îsmaîl tedbîrên pêwîst girt. Wî birayê Ustacılı Muhammed Han, Karahan, bi Durmuş Bey Mîrê Rihayê re, ji bo dorpêçkirina Amedê û vegerandina Diyarbekirê erkdar kir . Li Mêrdîn, Hesenkêf û Erganiyê jî bi hêzên Safewiyan re tevlî hêzên Karahan û Durmuş Bey dibe. Bi vî awayî hêza Karahan giha 5 hezar kesî. Leşkerê Karahan salekê Diyarbekir dorpêç kir. Gelê Amedê li dijî artêşa Karahan şer kir. Leşkerên Osmanî yên di bin fermandariya Bıyıkli Mehmet Paşa de hatin Amedê û dorpêç rakirin. Artêşa Karahan vekişiya Mêrdînê. Di 10'ê Îlona 1515'an de artêşa Împaratoriya Osmanî derbasî Diyarbekirê bû. Eyaleta Diyar-Bekr di 4'ê Mijdara 1515'an de hatiye damezrandin. [1] Bıyıkli Mehmet Paşa waliyê wilayetê yê ewil bû. [2]
Di sala 1847'an de li wîlayetê serhildana Bedirxan Bey dest pê kir. Di sala 1867'an de piştî pejirandina Rêziknameya Wîlayetên Teşkil-i Wilayeta Diyar-î Bekr hat betalkirin û li şûna wê Eyaleta Diyar-Bekr hat avakirin.
Sancaqê eyaletê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]| Sancaqên parêzgehê ji 1515 heta 1526 |
| Sancaxa Diyarbekirê, Sancaxa Mêrdînê, Sancaxa Sincarê, Sancaxa Birecikê, Sancaxa Ruhayê, Sancaxa Sêweregê, Sancaxa Cermikê, Sancaxa Erxenîyê, Sancaxa Xarpêtê, Sancaxa Erebgirê, Sancaxa Kiğıyê, Sancaxa Çemişkezekê [3] |
| Sancaqên parêzgehê ji 1526 heta 1560 |
| Sancaxa Diyarbekirê, Sancaxa Mêrdînê, Sancaxa Sincarê, Sancaxa Ruhayê, Sancaxa Sêweregê, Sancaxa Cermikê, Sancaxa Erxenîyê, Sancaxa Xarpêtê, Sancaxa Erebgirê, Sancaxa Azarpêrtê, Sancaxa Çemişkezekê, Sancaxa Mûsilê, Sancaxa Hitê, Sancaxa Deyrê, Sancaxa Rahbeyê, Sancaxa Aneyê[3] |
| Sancaqên parêzgeha piştî 1560 |
| Sancaxa Diyarbekirê, Sancaxa Sincarê, Sancaxa Ruhayê, Sancaxa Sêweregê, Sancaxa Cermikê, Sancaxa Erxenîyê, Sancaxa Xarpêtê, Sancaxa Erebgirê, Sancaxa Kiğıyê, Sancaxa Çemişkezekê, Sancaxa Mûsilê, Sancaxa Deyrê, Sancaxa Rahbeyê, Sancaxa Aneyê [3] |
Waliyên eyaletê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Dewletmendên ku ji roja damezrandina komarê heta ragihandina komarê wek walîtî kar kîrîne ewîn [4] [5] [6] :
- Bıyıklı Mehmed Paşa 1515-1521
- Hüsrev Paşa 1522-1528
- Fil Yakup Paşa 1528-1530
- Uzun Süleyman Paşa 1530-1532
- İbrahim Paşa 1532-1534
- Hadım Ali Paşa 1534-1537
- Sofu Hadım Ali Paşa 1537-1540
- Damat Rüstem Paşa 1540-1543
- Bali Paşa 1543-1546
- Tokatlızâde Mehmed Paşa 1546-1548
- Ayas Paşa 1548-1551
- Çerkes İskender Paşa 1551-1564
- Halhallı Behram Paşa 1564-1567
- Hüsrev Paşa 1567-1570
- Vezirzâde Hasan Paşa 1570-1572
- Bodur Hüseyin Paşa 1572-1573
- Özdemiroğlu Osman Paşa 1573-1575
- Derviş Paşa 1575-1577
- Sağır Behram Paşa 1577-1579
- Hadım Mehmed Paşa 1579-1580
- İbrahim Paşa 1580-1581
- Yusuf Sinan Paşa 1581-1582
- Hüsrev Paşa 1582-1583
- Şehid Mehmed Paşa 1583-1585
- Cafer Paşa 1585-1586
- Koca Mehmed Paşa 1586-1589
- Yusuf Sinan Paşa 1589-1590
- Deli İbrahim Paşa 1590-1592
- Saatçı Hasan Paşa 1592-1593
- Deli İbrahim Paşa 1593-1594
- Mehmed Paşa 1594
- Hadım Osman Paşa 1594
- Mehmed Paşa 1594-1595
- Ferhad Paşa 1595
- Murad Paşa 1595-1601
- Hadım Hüsrev Paşa 1601-1602
- Sofu İbrahim Paşa 1602-1603
- Ketenci Ömer Paşa 1603-1604
- Koca Osman Paşa 1604-1605
- Çağalazâde Mahmud Paşa 1605-1606
- Zincirkıran Ali Paşa 1606
- Nasuh Paşa 1606-1611
- Zülfükar Paşa 1611-1612
- Mustafa Paşa 1612-1614
- Muallimzâde Mehmed Paşa 1614
- Tekeli Mehmed Paşa 1614-1615
- Dilaver Paşa 1615-1618
- Mustafa Paşa 1618
- Dilaver Paşa 1618
- Kemankeş Ali Paşa 1618-1619
- Dilaver Paşa 1619
- Süleyman Paşa 1621-1623
- Hafız Ahmed Paşa 1623-1624
- Deli Murad Paşa 1624-1626
- Koca Hüsrev Paşa 1626-1627
- Gürcü Mehmed Paşa 1627-1628
- Halıcızâde Mustafa Paşa 1628-1629
- Halil Paşa 1629-1631
- Tayyar Mehmed Paşa 1631
- Murtaza Paşa 1631-1633
- Tayyar Paşa 1633-1638
- Koca Derviş Mehmed Paşa 1638-1639
- Melek Ahmed Paşa 1639-1640
- Maksud Paşa 1640-1641
- Koca Derviş Mehmed Paşa 1641-1644
- Kara Mustafa Paşa 1644
- Tarhuncu Ahmed Paşa 1645-1646
- Telli Mustafa Paşa 1646
- Tarhuncu Ahmed Paşa 1646-1647
- Çavuşzade Mehmed Paşa 1647-1648
- Mısırlı Mustafa Paşa 1648-1649
- Çağırğan Mehmed Paşa 1649
- Saçbağı Mehmed Paşa 1649-1650
- Kara Mustafa Paşa 1650-1651
- Haydarzade Mustafa Paşa 1651-1652
- Mısırlı Mustafa Paşa 1652-1653
- Bostancı Mehmed Paşa 1653-1654
- Gürcü Cafer Paşa 1654-1655
- Şatır Kara Mustafa Paşa 1655
- Tayyarzâde Ahmed Paşa 1655-1656
- Silahdar Ahmed Paşa 1656
- Abaza Hasan Paşa 1656-1657
- Tayyarzâde Ahmed Paşa 1657-1658
- Silahdar Osman Paşa 1658-1660
- Mîrahûr Mustafa Paşa 1660-1661
- Silahdar Kenan Paşa 1661
- Kethüda Mehmed Paşa 1661-1662
- Defterdar Hacı Hüseyin Paşa 1662-1663
- Çuhadar Hasan 1663-1667
- Yeniçeri Ağası Kenan Paşa 1667-1668
- Hacı Mehmed Paşa 1668-1671
- Çuhadar Hasan Paşa 1671-1673
- Şatır Mehmed Paşa 1673-1674
- Kaplan Mustafa Paşa 1674-1676
- Damad Hüseyin Paşa 1676-1677
- Defterdar Hüseyin Paşa 1677
- Kaplan Mustafa Paşa 1677-1678
- Kemankeş Mahmud Paşa 1678-1681
- Kara Mehmed Paşa 1682-1683
- Osman Paşa 1683
- Düdüklü İbrahim Paşa 1683-1684
- Köprülü Damadı Abaza Siyavuş Paşa 1684-1686
- Damad Hüseyin Paşa 1686-1687
- Müfettiş Cafer Paşa 1687-1688
- Silahdar Ömer Paşa 1688
- Osman Paşazâde Ahmed Paşa 1688-1689
- Kemankeş Ahmed Paşa 1689-1690
- Merzifonlu Çalık Hacı Ali Paşa 1690-1691
- Şahin Mehmed Paşa 1691-1693
- Kalaylı Koz Ahmed Paşa 1693
- Halil Paşa 1693
- Merzifonlu Çalık Hacı Ali Paşa 1693
- Hacı Osman Paşa 1693
- İsmail Paşa 1693
- Darendeli Ahmed Paşa 1693-1694
- Kavanoz Ahmed Paşa 1694-1695
- Şahin Mehmed Paşa 1695
- Topal Hüseyin Paşa 1695-1696
- Taltaban Mustafa Paşa 1696-1697
- İbrahim Paşa 1697
- Tosun Mehmed Paşa 1697-1698
- Çelebi Yusuf Paşa 1698-1699
- Bıyıklı Mehmed Paşa 1699-1701
- Topal Yusuf Paşa 1701-1703
- İbrahim Paşa 1703
- Hasan Paşa 1703
- Çelebi Yusuf Paşa 1703
- Hasan Paşa 1703-1705
- Palabıyık Yusuf Paşa 1705-1706
- İbrahim Paşa 1706-1707
- Receb Paşa 1707-1710
- Maktulzade Ali Paşa 1710-1713
- Şehla İbrahim Paşa 1713-1715
- Kara Mustafa Paşa 1715-1716
- Receb Paşa 1716-1718
- Köprülüzâde Abdullah Paşa 1718-1720
- Küçük Osman Paşa 1720
- Arif Ahmed Paşa 1720-1725
- Receb Paşa 1725-1726
- Silahdar Mehmed Paşa 1725-1726
- Kürd İbrahim Paşa 1726-1728
- Hacı Mustafa Paşa 1728-1729
- Hekimoğlu Ali Paşa 1729-1730
- Kara Mustafa Paşa 1730-1733
- Silahdar Damat Mehmed Paşa 1733
- Kara Mustafa Paşa 1733-1734
- Gürcü İsmail Paşa 1734-1735
- Sarı Mustafa Paşa 1735
- Silahdar Firarî Mustafa Paşa 1735-1736
- Genç Ali Paşa 1736
- Silahdar Mehmed Paşa 1736-1737
- Abdi Paşazade Ali Paşa 1737-1738
- Tuz Mehmed Paşa 1738-1739
- Mehmed Memiş Paşa 1739-1740
- Çeteci Abdullah Paşa 1740-1741
- Kethüda Hüseyin Paşa 1741-1742
- Güleç Ali Paşa 1742
- Abdipaşazâde Ali Paşa 1742-1744
- Kazıkçı Hüseyin Paşa 1744
- Çeteci Abdullah Paşa 1744-1746
- Puladzâde Çelik Mehmed Paşa 1746-1747
- Ahmed Paşa 1747
- Seyyid Hasan Paşa 1747-1748
- Yahya Paşa 1748-1749
- Çeteci Abdullah Paşa 1749-1750
- İbrahim Paşa 1750-1751
- Çeteci Abdullah Paşa 1751-1752
- Şehsuvarzade Mustafa Paşa 1752-1753
- İbrahim Paşa 1753-1754
- İbrahim Paşa 1754-1757
- Seyyid Abdullah Paşa 1757-1758
- Numan Paşa 1758-1759
- Abdullah Paşa 1759
- Çeteci Abdullah Paşa 1759-1760
- Feyzullah Paşa 1760-1761
- Ağazâde Mustafa Paşa 1761-1763
- Sarı Abdurrahman Paşa 1763-1764
- Ali Paşa 1766-1767
- Hüseyin Paşa 1767-1768
- Abdülcelilzâde Emin Paşa 1768-1770
- Bostancı Ahmed Paşa 1770-1771
- Moldovancı Ali Paşa 1771
- Hazinedar Ali Paşa 1771-1773
- Osman Paşa 1773
- Ispanakçı Mustafa Paşa 1773-1774
- Abdullah Paşa 1774-1776
- Abdi Paşa 1776
- Hazinedar Şahin Ali Paşa 1776-1777
- Adullah Paşa 1777-1778
- Kemahlı Halil Paşa 1778-1779
- Ahmed İzzed Paşa 1779
- Osmanpaşazâde Mehmed Paşa 1779-1780
- Hasan Paşa 1780
- Mehmed Paşa 1780
- Osman Paşa 1780-1781
- Kiki Abdi Paşa 1781-1784
- Nasuh Paşa 1784-1784
- Azimzade Abdullah Paşa 1784-1785
- Miktad Paşa 1785-1786
- Kiki Abdi Paşa 1786-1786
- Yeğen Hacı Mehmed Paşa 1786-1786
- Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa 1786-1787
- Ebubekir Paşa 1787-1788
- Firuz Paşa 1788
- Abdi Paşa 1788-1789
- Süleyman Paşa 1789-1791
- Ferhat Paşa 1791-1792
- Kör Yusuf Ziyaettin Paşa 1792-1794
- Hasan Paşa 1794-1795
- Ebubekir Paşa 1796-1796
- Ali Paşa 1796-1798
- Salih Paşa 1798-1798
- Silahdar Hacı İbrahim Paşa 1798-1799
- Adim(Azimzade)Abdullah Paşa 1799-1800
- Şeyhzade İbrahim Paşa 1800
- Çorumlu Hüseyin Paşa 1800-1801
- Osman Paşa 1801
- Tayyarzade Mahmud Paşa 1801
- Zühdü İsmail Paşa 1801-1802
- Mehmed Paşa 1802-1804
- Kösepaşazade Veliyüddün Paşa 1804-1805
- Hüsrev Mehmed Paşa 1805
- Hasan Paşa 1805
- Hacı İbrahim Paşa 1805-1805
- Katarağasızade Mehmed Paşa 1805-1806
- Abdi Paşa 1806
- Murad Paşa 1806-1807
- Mehmed Şerif Paşa 1808-1809
- Şeyhzade İbrahim Paşa 1809-1813
- Emin Paşa 1813-1815
- Süleyman Paşa 1815-1815
- Kalender Paşa 1815-1816
- Pehlivan İbrahim Paşa 1816-1816
- Moralı Hacı Ebubekir Paşa 1816-1817
- Abidin Paşa 1817-1818
- Maraşlı Ali Paşa 1818-1819
- Behram Paşa 1819-1819
- Seyyid Ahmed Paşa 1819-1820
- Gevranlızade Ali Paşa 1820
- Hafız Ali Paşa 1820-1821
- Hacı Alâeddin Paşa 1821-1822
- Mehmed Emin Rauf Paşa 1822
- Gevranlızade Mehmed Paşa 1822-1823
- Hüseyin Paşa 1823-1824
- Salih Paşa 1824-1826
- Ebu'l-bûd Mehmed Emin Paşa 1826
- Salih Paşa 1826-1829
- Yahya Paşa 1829-1831
- Ali Rıza Paşa 1831-1832
- Çötelizade Hacı İbrahim Paşa 1832
- Çötelizade İshak Paşa 1832-1834
- Mehmed Reşid Paşa 1834-1836
- Hafız Paşa 1837-1839
- Mehmed Sadullah Paşa Mayıs 1839-Temmuz] 1840
- Mehmed Vecîhî Paşa Ekim 1841-Ağustos 1842
- Payaslı İsmail Paşa Ağustos 1842-Eylül 1845
- Çırpanlı Abdülkerim Nadir Paşa Şubat 1851
- Nasuhzade Mehmed Hamdi Paşa Eylül 1853-Ocak 1855
- Hatunoğlu Kurt İsmail Hakkı Paşa Nisan 1868-Ekim 1875
- Ahmed Tevfik Paşa Ekim 1875-Nisan 1877
- Abdurrahman Nureddin Paşa Nisan]] 1877-Şubat 1879
- Mehmed İzzet Paşa Şubat 1879-Nisan 1882
- Hasan Samih Paşa Nisan 1882-Mayıs 1886
- Ahmed Aziz Paşa Mayıs-Aralık 1886
- Selim Sırrı Paşa Nisan 1888-Mart 1889
- Selim Sırrı Paşa Temmuz 1891-Ekim 1895
- Enis Paşa Ekim 1895-Kasım 1896
- Mehmed Atâ Bey Ocak-Nisan 1906
- Mustafa Nuri Bey Mayıs 1906-Ağustos 1906
- Mahmud Arif Paşa Aralık 1907-Ağustos 1908
- Şevket Bey Nisan 1918-Ocak 1919
- Mustafa Neyyir Bey Ocak-Haziran 1919
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği Girêdana arşîvê 2004-12-23 li ser Wayback Machine (Türkçe).
- ^ Kentin Tarihi Girêdana arşîvê 2007-08-28 li ser Wayback Machine (Türkçe). Diyarbakır İl Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- ^ a b c Yılmaz Öztuna "Başlangıcından zamanımıza kadar Büyük Türkiye tarihi" cilt 13, sf. 279, Ötüken Yayınevi (1977).
- ^ "Osmanlı Hakimiyeti Süresince Diyarbakır Eyaleti Valileri (1516-1838), İbrahim Yılmazçelik, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cit:10, Sayı:1, Sayfa:233-287,Elazığ, 2000" (PDF). Ji orîjînalê (PDF) di 4 adar 2016 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 17 çiriya pêşîn 2013.
- ^ Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839 - 1922) Prosopografik Rehber, Sinan Kuneralp, ISIS Press, İstanbul, ISBN 9784281181, 1999
- ^ "İlimizde Görev Yapan Valiler, Diyarbakır Valiliği Web sitesi". Ji orîjînalê di 18 çiriya pêşîn 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 17 çiriya pêşîn 2013.
| Navneteweyî | |
|---|---|
| Neteweyî | |
