Sîr

Sîr
Sîr
Takson; parivyaya ;
Xelat	Vegetable of the year (2013–2014) ;
	biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Sîr (Allium sativum) riwekek ji malbata famîleya sîr û pîvazan (Allioideae) ye ku ew jî binekomeke Alliaceae ye. Strîlokên wê çi xavî, çi wekî biharbêhn (biharat) jî tên xwarin. Hin cureyên wê dikevin koma hejikan, lewra dibin hejik.

Di kulîna, pêjgeha kurd de cihekê wê yê girîng heye. Di gelek xwarinan de tê bikaranîn. Herwiha di bijîşkiya gelêrî û wêjeya kurd a devkî de navdar e. Ji sîra bejî re sîrim an sîrimok tê gotin. Bi şaşî li hin deveran jê re nanê çivîkan, nanê çûçikan tê gotin lê ew riwekek, herwiha pincarek din e.

Li dora 500-700 cureyên wê hene. Hin riwek hene gelek dişibin sîrimê, heger mirov wan jî bijmêre, cureyên wê ji hezarê derbastir dikin.

Allium caeruleum
Allium cepa (pîvaz)
Allium crispum
Allium cristophii
Allium fistulosum
Allium karataviense
Allium moly
Allium narcissiflorum
Allium neapolitanum
Allium pendulinum
Allium porrum (qurad)
Allium roseum
Allium rotundum
Allium-senescens
Allium subvillosum
Allium shevockii

Cureyên wê di zanistiyê de

Binemala Allium: Ji 15 malan ^[1]:
- Beşa Allium
  - Allium affine Ledeb.
  - Allium amethystinum guhert (Syn.: Allium stojanovii Kov.)
  - Allium ampeloprasum L. (Syn.: Allium babingtonii Borrer, Allium scorodoprasum var. babingtonii (Borrer) Regel)
  - Allium artemisietorum Eig & Feinbrun
  - ''Allium atroviolaceum'' (Boiss.)
  - Allium aucheri Boiss. (Syn.: Allium caerulescens Boiss.)
  - Allium bourgeaui Rech. f.
  - Allium commutatum Guss.
  - Allium curtum Boiss. & Gaill.
  - Allium dictyoprasum C.A.Mey. ex Kunth
  - Allium ebusitanum Font Quer (Syn.: Allium durandoi (Batt. & Trab.) Seregin, Allium sphaerocephalon var. durandoi Batt. & Trab.)
  - Allium fuscoviolaceum Fomin
  - Allium gramineum K.Koch (Syn.: Allium fominianum Miscz. ex Grossh. & Schischk.)
  - Allium guttatum Steven (Syn.: Allium dalmaticum A. Kern. ex Janch., Allium margaritaceum Sm., Allium sardoum Moris)
  - Allium heldreichii Boiss.
  - Schalotte (Allium hierochuntinum Boiss. (Syn.: Allium ascalonicum L.)
  - Allium jubatum J.F.Macbr.
  - Allium kurrat Schweinf. ex K.Krause
  - Allium longicuspis Regel
  - Allium macrochaetum Boiss. & Hausskn.
  - Allium melitense (Somm. & Caruana) Cif. & Giacom.^[2]
  - Allium ponticum Miscz. ex Grossh.
  - Sîr an Porrum (Allium porrum L., Syn.: Allium ampeloprasum var. porrum (L.) J.Gay)
  - Allium pseudoampeloprasum Miscz. ex Grossh.
  - Allium pyrenaicum Costa & Vayr.
  - Sîra glover (Allium rotundum L., Syn.: Allium jajlae Vved., Allium cilicium Boiss., Allium waldsteinii G.Don)
  - Sîra navdar (Allium sativum L.)
  - Sîra maran an Sîra bejî (Allium scorodoprasum L.)
  - Sîra sergog (Allium sphaerocephalon L., Syn.: Allium descendens L.)
  - Allium tuncelianum (Kollmann) Özhatay et al.
  - Sîra Weinbergê (Allium vineale L.)
- Sektion Avulsea:
  - Allium fibrosum Regel
  - Allium rubellum M.Bieb. (Syn.: Allium albanum Grossh. )
  - Allium umbilicatum Boiss.
- Sektion Brevidentia:
  - Allium brevidens Vved.
- Sektion Brevispatha:
  - Allium lojaconoi Brullo, Lanfr. & P.Pavone
- Sektion Caerulea:
  - Flieder-Lauch, Blauer Kugel-Lauch (Allium caeruleum Pall., Syn.: Allium azureum Ledeb., Allium viviparum Kar. & Kir.)
  - Allium caesium Schrenk (Syn.: Allium urceolatum Regel)
  - Allium delicatulum J.F.E.Siev. ex Schult. & Schult. f.
- Beşa Codonoprasum
  - Sîra kutayî an Sîra Kielê (Allium carinatum L., Syn.: Allium pulchellum G.Don)
  - Allium chloranthum Boiss.
  - Allium desertorum Forssk.
  - Sîra zer an Zersîr (Allium flavum L., Syn.: Allium paczoskianum Tuzson)
  - Allium karsianum Fomin
  - Allium kunthianum Vved. (Syn.: Allium lepidum Kunth )
  - Allium melanantherum Pančić
  - Sîra kelemî yan Gulsîr (Allium oleraceum L.)
  - Allium pallens L. (Syn.: Allium coppoleri Tineo )
  - Allium paniculatum L.
  - Allium parnassicum (Boiss.) Halacsy
  - Allium platakisii Tzanoud. & Kypr.
  - Allium pseudoflavum Vved.
  - Allium rupestre Steven (Syn.: Allium charaulicum Fomin)
  - Allium stamineum Boiss.
- Be. Costulatae:
  - Allium filidens Regel
  - Allium turcomanicum Regel
- Be. Crystallina
- Be. Eremoprasum:
  - Allium sabulosum Steven ex Bunge
- Be. Kopetdagia
- Be. Longivaginata
- Be. Mediasia
- Be. Multicaulea
- Be. Pallasia:
  - Allium pallasii Murray
  - Allium tanguticum Regel
- Be. Spathulata
Binemal Amerallium Traub: 12 beş:
- - Sîra Neapolîtan (Allium neapolitanum Cirillo)
- Be. Amerallium (Traub) Kamelin: Nur in der Neotropis:
  - Sîra Çermesoran (Allium canadense L., Syn.: Allium mutabile Michx.)
  - Allium drummondii Regel (Syn.: Allium nuttallii S.Watson)
  - Allium geyeri S. Watson
- Be. Arctoprasum Kirschl.:
  - Bärlauch (Allium ursinum L.)
- Be. Briseis (Salesb.) Stearn:
  - Sîra birînan, Sîra kêmdîtî (Allium paradoxum (M.Bieb.) G.Don)
  - Sîra zengilok (Allium triquetrum L.)
- Be. Bromatorrhiza Ekberg:
  - Allium hookeri Thwaites
  - Allium macranthum Baker (Syn.: Allium oviflorum Regel)
  - Sîra dardekirî (Allium pendulinum Ten.)
  - Allium wallichii Kunth (Syn.: Allium polyastrum Diels, Allium wallichianum Steud. nom. nud.)
- Be. Caulorhizideum Traub
- Be. Chamaeprason Hermann:
  - Allium brevistylum S.Watson
  - Allium gooddingii Ownbey
  - Allium validum S.Watson
- Be. Lophioprason Traub: Nur in der Neotropis:
  - Allium amplectens Torr. (Syn.: Allium attenuifolium Kellogg )
  - Allium bigelovii S.Watson
  - Allium campanulatum S.Watson (Syn.: Allium bidwelliae S.Watson )
  - Allium cernuum Roth
  - Allium falcifolium Hook. & Arn.
  - Allium fimbriatum
  - Allium lemmonii S.Watson
  - Allium munzii (Ownbey & Aase ex Traub) McNeal
  - Allium praecox Brandegee
  - Allium siskiyouense Ownbey ex Traub
  - Allium stellatum Ker Gawl.
  - Allium unifolium Kellogg
- Be. Molium G.Don ex Koch:
  - Allium chamaemoly L.
  - Zêrsîr (Allium moly L.)
  - Sîra gulan (Allium roseum L.)
  - Sîra subhirsutum (Allium subhirsutum L., Syn.: Allium ciliatum Cirillo)
  - Sîra zebdanense Boiss. & Noë
- Be. Narkissoprason Hermann:
  - Sîra pelnarsîst (Allium narcissiflorum Vill., Syn.: Allium pedemontanum Willd.)
- Be. Rhophetoprason Traub: Nur in der Neotropis.
- Be. Rhynchocarpum Brullo
- Be. Triptera
Binemal Anguinum: 1 beş:
- Be. Anguinum G.Don:
  - Allium burdickii (Hanes) A.G.Jones
  - Allium tricoccum Aiton
  - Sîra victorialis (Allium victorialis L.)
Binemal Butomissa: 2 beş:
- Be. Austromontana:
  - Allium oreoprasum Schrenk
- Be. Butomissa:
  - Sîra bêhnî yan Sîra Çînê (Allium ramosum L.,Syn.: Allium odorum L., Allium tataricum L. f., Allium lancipetalum Y.P.Hsu, Allium potaninii Regel, Allium weichanicum Palibin.)
  - Sîra şêlşêlî (Allium tuberosum Rottler ex Spreng.)
Binemal Caloscordum (Herb.) R.M.Fritsch: 1 beş:
- Be. Caloscordum (Herb.) Bak.
Binemal Cepa: 5 Be.:
- Sektion Annuloprason:
  - Allium atrosanguineum Schrenk
  - Allium kaufmannii Regel
  - Allium semenovii Regel
- Sektion Cepa (Mill.) Prokh.:
  - Allium altaicum Pall.
  - Allium asarense R.M.Fritsch & Matin
  - Pîvazl (Allium cepa L.)
  - Allium ×cornutum Clementi
  - Allium farctum Wendelbo
  - Pîvazê zivistanêl (Allium fistulosum L.)
  - Allium galanthum Kar. & Kir. (Syn.: Allium pseudocepa Schrenk)
  - Allium oschaninii O.Fedtsch.
  - Allium praemixtum Vved.
  - Allium ×proliferum (Moench) Schrad. ex Willd. (= A. fistulosum × A. cepa, Syn.: Allium cepa var. bulbiferum Regel, Allium cepa var. proliferum (Moench) Alef., Allium cepa var. viviparum (Metzg.) Alef., Allium cepa viviparum Metzg., Allium ×wakegii Araki)
  - Allium pskemense B.Fedtsch.
  - Allium rhabdotum Stearn
  - Allium vavilovii Popov & Vved.
- Sektion Condensatum:
  - Allium condensatum Turcz.
- Sektion Sacculiferum:
  - Allium chinense G.Don (Syn.: Allium bakeri Regel )
  - Allium sacculiferum Maxim.
  - Allium thunbergii G.Don (Syn.: Allium taquetii H.Lév. )
  - Allium virgunculae F.Maek. & Kitam.
- Sektion Schoenoprasum:
  - Allium altyncolicum N.Friesen
  - Allium karelinii Poljakov (Syn.: Allium schoenoprasum var. scaberrimum Regel)
  - Allium ledebourianum Schult. & Schult. f.
  - Allium maximowiczii Regel
  - Allium oliganthum Kar. & Kir. (Syn.: Allium stenophyllum Schrenk )
  - Allium schmitzii Cout.
  - Schnittlauch (Allium schoenoprasum L.)
Binemal Cyathophora: 3 Be.:
- Sektion Coleoblastus:
  - Allium auriculatum Kunth
  - Allium mairei H.Lév. (Syn.: Allium yunnanense Diels)
- Sektion Cyathophora:
  - Allium cyathophorum Bureau & Franch.
- Sektion Milula
Binemal Melanocrommyum (Webb & Berth.) Rouy: Bi 15 Be.:
- Sektion Acanthoprason Wendelbo:
  - Allium akaka S.G.Gmel. ex Schult. & Schult. f.
  - Allium libani Boiss.
  - Allium materculae Bordz.
- Sektion Acaule R.M.Fritsch
- Sektion Acmopetala R.M.Fritsch:
  - Allium collismagni Kamelin
  - Allium costatovaginatum Kamelin & Levichev
  - Allium fetisowii Regel
  - Allium motor Kamelin & Levichev
  - Allium sewerzowii Regel
  - Allium suworowii Regel
  - Allium taeniopetalum Popov & Vved. (Syn.: Allium baschkyzylsaicum Krassovsk., Allium mogoltavicum Vved.)
- Sektion Aroidea Khass. & R.M.Fritsch
- Sektion Brevicaule R.M.Fritsch
- Sektion Compactoprason R.M.Fritsch:
  - Allium giganteum Regel
  - Allium macleanii Baker (Syn.: Allium elatum Regel)
- Sektion Kaloprason C.Koch:
  - Sîra Stêrgog (Allium cristophii Trautv., Syn.: Allium albopilosum C.H.Wright, Allium christophii Trautv. orth. var.)
  - Allium helicophyllum Vved.
  - Allium schubertii Zucc.
  - Allium walteri Regel (Syn.: Allium bodeanum auct.)
- Sektion Megaloprason Wendelbo:
  - Allium aflatunense B.Fedtsch.
  - Allium altissimum Regel
  - Allium grande Lipsky
  - Allium jesdianum Boiss. & Buhse
  - Allium rosenbachianum Regel
  - Allium stipitatum Regel
- Sektion Melanocrommyum Webb & Berth.:
  - Allium aschersonianum Barbey
  - Allium asclepiadeum Bornm.
  - Sîra reşsorî (Allium atropurpureum Waldst. & Kit.)
  - Allium cyrilli Ten.
  - Allium decipiens Fisch. ex Schult. & Schult. f.
  - Sîra reş (Allium nigrum L., Syn.: Allium dumetorum Feinbrun & Szel., Allium multibulbosum Jacq.)
  - Allium orientale Boiss.
  - Allium rothii Zucc.
  - Allium stenopetalum Boiss. & Kotschy
  - Allium tel-avivense Eig
  - Allium tubergenii Freyn
  - Allium tulipifolium Ledeb.
- Sektion Miniprason R.M.Fritsch:
  - Sîra zimanşîn (Allium karataviense Regel)
- Sektion Popovia Khass. & R.M.Fritsch
- Sektion Pseudoprason (Wendelbo) K.Persson & Wendelbo:
  - Allium cardiostemon Fisch. & C.A.Mey.
  - Allium mariae Bordz.
- Sektion Regeloprason Wendelbo:
  - Allium darwasicum Regel
  - Allium regelii Trautv.
  - Allium winklerianum Regel
- Sektion Thaumasioprason Wendelbo
- Sektion VerticillataKamelin
Binemal Microscordum: 1 Be.:
- Sektion Microscordum Maxim.
Binemal Nectaroscordum: 1 Be.:
- Sektion Nectaroscordum (Lindl.) Gren. & Godr. in der Neotropis:
  - Allium bulgaricum (Janka) Prodán (Syn.: Allium dioscoridis auct., Nectaroscordum bulgaricum Janka, Nectaroscordum siculum subsp. bulgaricum (Janka) Stearn)
  - Sîra Başûrê Alpan (Allium insubricum Boiss. & Reut.)
  - Sîra hingivî ya Sîcilya (Allium siculum Ucria, Syn.: Nectaroscordum siculum (Ucria) Lindl.)
Binemal Polyprason: 4 Be.:
- Sektion Daghestanica:
  - Allium daghestanicum Grossh.
  - Allium ericetorum Thore
  - Sîra bêhnî (Allium suaveolens Jacq.)
- Sektion Falcatifolia:
  - Allium carolinianum DC. (Syn.: Allium blandum Wall., Allium polyphyllum Kar. & Kir., Allium thomsonii Baker)
  - Allium hymenorrhizum Ledeb.
  - Allium platyspathum Schrenk
- Sektion Oreiprason:
  - Allium albovianum Vved. (Syn.: Allium gracile Albov)
  - Allium consanguineum Kunth
  - Allium glaciale Vved.
  - Allium goloskokovii Vved.
  - Allium kaschianum Regel
  - Allium kokanicum Regel
  - Allium obliquum L.
  - Allium ochroleucum Waldst. & Kit.
  - Allium roylei Stearn
  - Allium saxatile M.Bieb. (Syn.: Allium globosum M.Bieb. ex DC. )
  - Allium stracheyi Baker
  - Allium talassicum Regel
- Sektion Scorodon:
  - Allium frigidum Boiss. & Heldr.
  - Allium jacquemontii Kunth
  - Allium macrostemon Bunge (Syn.: Allium grayi Regel, Allium nipponicum Franch. & Sav.)
  - Allium popovii Vved.
Binemal Porphyroprason: 1 Be.:
- Sektion Porphyroprason Ekberg:
  - Sîra sorsorî (Allium oreophilum C.A.Mey., Syn.: Allium ostrowskianum Regel)
Binemal Reticulatobulbosa: 5 Be.:
- Sektion Campanulata:
  - Allium barsczewskii Lipsky
  - Allium drepanophyllum Vved.
  - Allium inconspicuum Vved.
  - Allium jodanthum Vved.
- Sektion Nigrimontana:
  - Allium drobovii Vved.
- Sektion Reticulatobulbosa:
  - Allium amphibolum Ledeb.
  - Allium clathratum Ledeb.
  - Allium eriocoleum Vved.
  - Allium flavidum Ledeb.
  - Allium flavovirens Regel (Syn.: Allium leucocephalum Turcz. ex Vved., Allium schischkinii K.Sobol.)
  - Allium lineare L.
  - Allium pseudostrictum Albov
  - Allium splendens Willd.
  - Steifer Lauch oder Steif-Lauch (Allium strictum Schrad.)
  - Allium szovitsii Regel
- Sektion Scabriscapa:
  - Allium scabriscapum Boiss. & Kotschy
- Sektion Sikkimensia:
  - Allium beesianum W.W.Sm.
  - Allium cyaneum Regel
  - Allium sikkimense Baker (Syn.: Allium kansuense Regel, Allium tibeticum Rendle)
Binemal Rhizirideum: 5 Be.:
- Sektion Caespitosoprason:
  - Allium bidentatum Fisch. ex Prokh.
  - Allium mongolicum Regel
  - Allium polyrhizum Turcz. ex Regel
  - Allium przewalskianum Regel
  - Allium subangulatum Regel
- Sektion Eduardia
- Sektion Rhizirideum:
  - Allium albidum Fisch. ex M.Bieb.
  - Sîra Kantê oder Kanten-Lauch (Allium angulosum L.)
  - Allium austrosibiricum N.Friesen
  - Allium burjaticum N.Friesen
  - Allium dauricum N.Friesen
  - Allium nutans L.
  - Allium prostratum Trevir.
  - Allium rubens Schrad. ex Willd.
    - Sîra bilindiyan (Allium senescens L., yn.: Allium spurium G.Don, Allium fallax Schult. & Schult. f., Allium lusitanicum Lam., Allium montanum F.W.Schmidt, Allium baicalense Willd., Allium glaucum Schrad. ex Poir., Allium saxicola Kitag.)
  - Allium spirale Willd.
  - Allium stellerianum Willd.
- Sektion Rhizomatosa
- Sektion Tenuissima:
  - Allium anisopodium Ledeb.
  - Allium vodopjanovae N.Friesen
Binemal Vvedenskya: 1 Be.:
- - Allium kujukense Vved.

Çavkanî

^ Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 27 tebax 2009 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 3 gulan 2011{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk)
^ Brian Mathew: A review of Allium sect. Allium. Kew : The Royal Botanic Gardens, Kew, 1996, ISBN 0-947643-93-1

Ev gotara kurt şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?)

[GRIN-1] Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 27 tebax 2009 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 3 gulan 2011{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk)

[Mathew1996-2] Brian Mathew: A review of Allium sect. Allium. Kew : The Royal Botanic Gardens, Kew, 1996, ISBN 0-947643-93-1

[1]

[2]