Мойд

Мойд (мойдкыв, мойданкыв) (роч кыв: сказка) – тайӧ фольклор жанр, волшебнӧй, авантюрнӧй, бытӧвӧй сяма эпическӧй, устнӧй художествоа произведение, кӧні ёнджыкасӧ серпасалӧма вӧвлытӧмтор. Мойдын эм вымысел вылӧ установка.

Мойдкыв – медшӧр жанръяс пиысь ӧти. Коми йӧзкостса проза жанръяс пиын мойдъяс босьтӧны ыджыд места. Коми мойдкывъяс босьтчисны чукӧртны да йӧзӧдны XIX нэм шӧрын. Тайӧ жанр дорас туялысьяслӧн ыджыд интерес.

Мойдъяс сикасалӧм

Кыдзи и мукӧд кывъя йӧзлӧн, комияслӧн эм 3 пӧлӧс мойд: пемӧс йылысь, волшебнӧй да бытӧвӧй.

Пемӧс йылысь мойдъяс

Туялысьяс лыддьӧны, мый медводз чужисны пемӧс йылысь мойдъяс: татшӧм мойдъяслӧн вӧлі ритуальнӧ-культӧвӧй тӧдчанлун. Пемӧс йылысь сюжетъяс чужисны пемӧс-тотем йылысь мифологическӧй висьтъясысь. Мойдлісны, шуам, вӧрӧ дасьтысигӧн либӧ вӧралӧм бӧрын, тотем-пемӧс дорӧ шыӧдчывлісны отсӧгла, виӧм пемӧслысь корлісны прӧща. Шмонь-теш чужис мойдъясын сёрӧнджык. Тотем-звер вылын серавны оз вӧлі позь. Ӧні мойдӧны серам сорӧн, иносказательнӧя, висьталӧны пемӧс йылысь, а тӧд вылас кутӧны мортӧс.

Пемӧс йылысь сюжетыс абу уна, мукӧдсӧ на пиысь босьтӧма рочьяслысь: шуам, руч гусялӧ вӧла доддьысь чери, кӧин кыйӧ черисӧ бӧжнас. Но эмӧсь сюжетъяс, кодъяс паныдасьлӧны сӧмын комияслӧн: «Шыр да катша», «Руч да чокыр», «Дона пася руч», кӧні медшӧр персонажыс – трикстер, сюсь, наян пемӧс, коді ставнысӧ пӧрйӧдлӧ либӧ вийӧ (шыр, руч).

Волшебнӧй мойдъяс

Медся уна чукӧртӧма волшебнӧй мойдъяс. На пиын тшӧкыдджыка паныдасьлӧны татшӧм сюжетъяс:

• ичинь да ичиньводз йылысь мойдкывъяс: «Тьӧтпом ныв», «Зарни бӧжа кань»;
• чудеснӧй верӧс либӧ рӧдвуж йылысь мойдкывъяс: «Пипилисти Сӧкӧл», «Ӧльӧна»;
• героическӧй мойдкывъяс: «Кӧинсар», «Кудраш», «Гундырли».

Ёна паськалӧмаӧсь и роч лубочнӧй книгаысь босьтӧм сюжетъяс: Бова королевич, Еруслан Лазаревич, Портупей прапорщик йылысь. Тшӧкыда паныдасьлӧны Илля Муромец, Алёша Попович, Добрыня Никитич – роч эпосысь багатыръяс йылысь висьталӧмъяс.

Волшебнӧй мойдса персонажъясӧс позьӧ юкны 3 сикас вылӧ: медшӧр герой, геройлӧн отсасьыс да геройлы паныд сувтысь (антогонист).

Медшӧр герой: Иван, Тимопей, Василей, Емель, Седун, том морт, ён морт.

Отсасьысьяс: невеста, Ёма, Баб-Яга, пӧч, вокъяс, лев, тигр, кӧин, вӧв. Чудеснӧй предметъяс – чунькытш, чышъян, зуд, би да гырнич.

Антогонист: Ёма, Гундыр, Кощей, Змей, Тьӧтпом, верӧслӧн мамыс, гӧтыр, вокъяс, чой, сар, васа, вӧрса, бесъяс.

Бытӧвӧй мойдъяс

Бытӧвӧй мойдъяс чужисны сёрӧнджык. Тайӧс гӧгӧрвоан налӧн тематика, сюжетъяс да персонажъяс (нимловъяс) серти. Бытӧвӧй мойдъясын сёрниыс мунӧ озыръяс да гӧльяс, сюсь гусясьысьяс да тӧлктӧм йӧз йылысь. Шӧр персонажъясыс гӧль да озыр вок, казак да поп, мудер мужик.

Позьӧ аддзыны, мый кызвын сюжетыс роч фольклорысь.

Коми мойдъяс серти небӧгъяс

Гижӧд чукӧръяс

• Челядь сьыланкывъяс да мойдкывъяс / Лӧсьӧдіс Ю.Г. Рочев. – Сыктывкар: Коми кн. изд-во, 1969. – 111 л.б.

Ӧшмӧсъяс

• Коми фольклор: Хрестоматия / Лӧсьӧдісны да водзкывъяссӧ дасьтісны В.В. Филиппова, Н.С. Коровина. – Сыктывкар: Коми кн. изд-во, 2002. – Л.б. 121-156.