Kortrijk

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Kortrijk mèt deilgemeintes en aongrenzende (deil)gemeintes (zuug de hoofteks veur 'n verklaoring).

Kortrijk (Frans: Courtrai; Ingels: Courtrai, Courtray; Wes-Vlaoms: Kortrik, Kortryk, Kortriek; Latien: Cortoriacum) is 'n stad in de Belzje provincie Wes-Vlaondere, de hoofplaots vaan 't arrondissemint Kortrijk. De stad mit 80,02 km² en had op 1 januari 2016 75.506 inwoeners. Kortrijk, same mèt o.m. Doornik en Lille (Rijsel) deil vaan ein agglomeratie, is 'n bezeensweerdege stad mèt 'n rieke historie en 'n veurnaom verzörgingsfunctie in zuidoostelek Wes-Vlaandere.

Geografie

Deilgemeintes

De gemeinte Kortrijk besteit oet ach deilgemeintes. Daovaan is Kortrijk zelf mèt 22,38 km² en 40.268 inwoeners (2008) wiedoet de groetste.

I. Kortrijk
II. Heule
III. Bissegem
IV. Marke

V. Aalbeke
VI. Rollegem
VII. Bellegem
VIII. Kooigem

Aongrenzende (deil)gemeintes

a. Kuurne (gemeinte Kuurne)
b. Harelbeke (stad Harelbeke)
c. Zwevegem (gemeinte Zwevegem)
d. Sint-Denijs (gemeinte Zwevegem)
e. Spiere (gemeinte Spiere-Helkijn)
f. Dottenijs (stad Moeskroen)
g. Luingne (stad Moeskroen)

h. Moeskroen (stad Moeskroen)
i. Rekkem (stad Menen)
j. Lauwe (stad Menen)
k. Wevelgem (gemeinte Wevelgem)
l. Gullegem (gemeinte Wevelgem)
m. Sint-Eloois-Winkel (gemeinte Ledegem)
n. Lendelede, kèrkdörp Sint-Katharina (gemeinte Lendelede)

Ligking

De reveer de Leie struimp door de gemeinte en de stad Kortrijk. In Kortrijk begint ouch 't Kenaal Kortrijk-Bossuit, wat de Leie mèt de Schelde verbint.

Stadsfuncties

Kortrijk is ein vaan de dertien Vlaamse centrumstei en kin nao Brugge es de veurnaomste stad in Wes-Vlaandere gelle. Al sinds de middeliewe is de stad e wereldwied centrum vaan textielproductie (zuug oonder). Kortrijk is e veurnaom wege- en spoorwegeknouppunt. 't Gief versjèllende theaters.

Cultuur

Bezeensweerdeghede

Centraol in Kortrijk ligk de Groete Merret, dee oondaanks zie middeliews aonziech pas sinds 1899 besteit. Toen woort oonder mie de Klein Lakenhalle gesloop, wat de Pottemerret, de Kleiermerret, de Mèlkmerret, de Eiermerret en de Greuntemerret tot ei plein aonein deeg greuje. Vaan de Klein Lakenhalle heet me 't belfort (foto) laote stoon, dit steit noe los midde op de merret. Roontelum de Groete Merret stoon oonder mie 't gotisch raodhoes (zuug foto), de Maartenskèrk, e monumint wat herinnert aon d'n Ierste Wereldoorlog, 't stadspaleis Den Roeland en nog e groet aontal aander woenhoezer. Eweg vaan de Groete Merret vint me de Begijnhof (tot veur kort nog door begiene bewoend), de Baggaertshof en de Slevrouwehospitaol, kèrke wie de Slevrouwekèrk, de Michielskèrk en de Janskèrk (neoromaans, in de wiek Sint-Jan), de twie Broeltories (foto), die deil zien vaan de aw walmör, aon beis kante vaan de Leie, profaan bouwwèrke wie de Waag en 't Stadstheater (neogotisch) en versjèllende gotische, renaissancistische, barokke en art deco-woenhoezer (de lèste in de wiek Sint-Jan).

Musea

E paar Kortrijkse musea spitse ziech touw op de historie vaan de stad. Belaankriek is 't museum Kortrijk 1302, euver de Gouwesporeslaag (zuug oonder). Wijer vint me bij de Broeltories 't Broelmuseum, gewoen aon beeldende kuns gewijd en zien dao oonder aandere e nationaol vlas- linne- en kantmuseum en e Begijnhofmuseum.

Taol

't Kortrijks is 't archetyp vaan de Continentaol Wes-Vlaamse dialekte. Allewel tot 't in de twintegsten iew get vaan zien bezunderhede heet verlore (wie 't eweglaote vaan de -n), steit 't nog ummer in hoeg aonzeen. D'n invlood op de dialekte oet de umgeving liekent hendeg sterk: zoe verspreit de typisch Kortrijkse sk-klaank ziech euver groete deile vaan Wes-Vlaandere en ruile plaotse oostelek vaan de stad wie Deerlijk en Zwevegem hun oersprunkelek Oos-Vlaams dialek lankzaamaon veur Wes-Vlaams in.

Historie

Romeinsen tied

Kortrijk bestoont al in de Romeinsen tied es de vicus Cortoriacum. Heimèt maak 't, mèt oonder aandere Tóngere en Doornik, aonspraok op de titel vaan ajdste stad vaan 't Belsj. Cortoriacum had beteikenis es handelsplaots op 't kruuspunt vaan de heerbaone Boulogne-Kölle en Doornik-Oudenburg.

Middeliewe

In negenden iew vele de Noormanne in en euverwinterde in Kortrijk. Dao-op besloot graof Boudewijn de Kale de plaots te versterke. Vaanaof 1071 waor Kortrijk hoofplaots vaan ein vaan de vief Vlaamse kasselrije. In 1190 krijg de plaots privileges die op stadsrechte neerkoume: Kortrijk weurt oet de Kasselrij geheve. In d'n daartienden iew naom de vreigel mèt de Franse keuning touw; prins Lowie (de latere Lowie VIII vaan Fraankriek) leet de stad verweuste, boenao de graove ze weer opbojde. Kortrijk waor in deen tied wie aander Vlaamse stei 'n opkoumend centrum vaan lakehandel. De kwaliteit en naovenant de pries waore hei wel lieger es in beveurbeeld concurrent Ieper (wat ziech op e hoeger merretsegmint riechde). In 1302 woort 't conflik mèt de Franse keuning op de spits gedreve. De straofexpeditie die de keuning nao Kortrijk sjikde mislökde en kaom bekind te stoon es de Gouwesporeslaag. Nao nog e paar conflikte, beveurbeeld in 1323 mèt de Vlaamse graof (die noe aon de kant vaan de keuning stoont), woorte de Vlaamse stei oetindelek in 1328 oonderworpe. In 1331 voont in Kortrijk 'ne groete stadsbrand plaots. De res vaan de iew bleef Kortrijk op voot vaan oorlog mèt de Franse keuninge. In 1382 woort ze door Bretoense huurlinge geplunderd en aofgebrand. In de vieftienden iew raakde Vlaandere oonder Bourgondische bewind en begós 'nen tied vaan vrei. De lake-industrie maakde laankzaamaon plaots veur linne-industrie. Toch waor, nao de gloriedaog vaan d'n daartienden iew, nao alle oorloge de groetste bleuj wel veurbij.

Nuien tied

In 1539 deeg Kortrijk mèt in 'ne volksopstand tege Sjarel V. Vaanaof de twiede haaf vaan de zestienden iew woort 't calvinisme hei populair; aon 't ind vaan d'n Tachtegjaoregen Oorlog bleef de stad evels in Spaonse hen. De Fransoze maakde aonspraok op de stad en bezatte ze tösse 1646 en 1706 versjèllende kiere. Mèt de Vrei vaan Utrech in 1713 woort de stad evels aon de Oosteriekers touwgeweze, boenao ze veurgood bij de Nederlen zouw hure. Dit woort nog bekrachteg in 't Verdraag vaan Kortrijk in 1820, wat de grens tösse Nederland en Fraankriek regelde. Kortrijk waor in de negentienden iew zjus wie aander Vlaamse stei verermp en ingeslaope, meh had in tegestèlling tot beveurbeeld Brugge wel zien textielindustrie. Die woort in de loup vaan d'n iew geïndustrialiseerd, wat veur nui welvaart zörgde. 't Stadsbestuur leet aw gebouwe restaurere en nuibouwe neerzètte. In 1917 raakde de stad bij gevechte vaan d'n Ierste Wereldoorlog sterk besjaojeg. Ingriepender waor evels d'n Twiede Wereldoorlog, bij d'n inval vaan de Duitsers in mei 1940 (de Slaag aon de Leie) meh veural bij 't Geallieerd bombardemint in 1944. Nao d'n oorlog breide ziech de stad snel oet es regionaol centrum veur zuid(west)elek Wes-Vlaandere, boebij ze ouch versjèllende veurstei oontwikkelde. In 1977 woort de stad oetgebreid mèt de opgeheve gemeintes Heule, Bissegem, Marke, Aalbeke, Rollegem, Bellegem en Kooigem (allemaol tegeliek).