Romantiek

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De romantiek is 'n stijlperiood in de literatuur, beeldende kuns en meziek die, al nao gelaank de kunsvörm, ind achtienden iew, begin negentienden iew of de ganse negentienden iew bleujde.

't Woord romantiek is aofkumsteg vaan roman, 'ne vörm vaan literatuur dee langen tied in lieg aonzien stoont en woort bespot um ziene sentimenteel, bizarre en oonnatuurleken inhaajd meh nao 1750 aon prestiesj won. De romantische kuns vèlt op te vatte es 'n reactie op 't rationalistisch gedachtegood vaan de Verleechting (in ethisch opziech) zoewie op de klaorheidsideaole vaan 't classicisme (in esthetisch opziech). Häör veurluipers heet ze in beweginge wie Sturm und Drang en sentimentalisme (Empfindsamkeit). Weerdes die de romantische kuns hoeg had zitte waore

De oonaofhenkeleke positie vaan de kunsteneer (dee neet mie es wèrkmaan in deens vaan 'ne petroen woort gezeen);
Hoeg waardering vaan creativiteit en oersprunkelekheid (um de vernuide aonspraoke vaan kunstenere te oondersteune);
'n Vlöch oet de wèrkelekheid (plaots veur fantasie en neet allein veur verstand);
Veurleefde veur de natuur (in plaots vaan de ziech ummer mie industrialiserende steideleke wereld);
Zeuke vaan othenticiteit bij 't volk (in plaots vaan allein elitair cultuur);
Nationalisme;
Aondach veur vertèlselkes (volkscultuur!) zoewie veur de middeliewe en aw Germaanse en Keltische sages, mythes en legendes (in plaots vaan allein Grieks-Romeinse aajdheid en häör mythologie; e gevolg vaan 't nationalisme).

De romantiek kaom es ierste in Groet-Brittannië op, es me entans aofzuut vaan de veural Duitse Sturm und Drang, en es ierste in de literatuur. Romantische literatuur bleef tot oongeveer 1830 populair, al had ze nao 1815 al väöl concurrentie vaan börgerleke restauratieliteratuur (Biedermeier). In de sjèlderkuns vint me tegen 't ind vaan d'n achtienden iew ummer mie romantische thema's. Mèt de koms vana 't realisme is 't gaw veurbij mèt de romantische literatuur en sjèlderkuns. Aanders is dat in de meziek. Romantische tendenze koume dao pas nao 1800 nao veure - 1815 is e dèks geneump beginpunt - en de romantische meziek blijf de ganse negentienden iew dominere.