Zilverviske
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Remunjs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Zilverviske (Lepisma saccharina) is 'n klein insect, det heurt biej de orde van de Thysanura, 'n orde van primitieve insecte die volges sommige taxonome neet ech tot de insecte mot waere geraekend. De naam verwies nao de zilverachtige glans van de sjöbbe die 't lichaam bedekke en mesjien ouch nao zien vermoge heel sjnel weg te glippe. Zilverviskes waere ongeveer twee centimaeter lank en waere in Nederlandj veural gevonje in vochtige heuk in badkamers of keukekéskes. In beuk en papier aangetroffe 'zilverviskes' zeen waorsjienlik van 'n verwante saort, 't papierviske. Ze vooje zich mit organisch materiaal, waorsjienlik veural sókkers en wat complexere koolhydrate (sjtiefsel, zetmael). Zilverviskes waere duk 's morges gevonje in badkuup en gaotsjteiner wo ze 's nachs in gevalle zeen, aangezeen ze zich moeilik euver glaaje oppervlaktes bewaege.
Verwantje wo mit 't zilverviske kin waere verwisseld zeen 't papierviske det in dreugere omgaevinge laef en veural papier èt, en 't aoveviske det biej beduujend hogere temperatuur gedijt en weinig meer wörd aangetroffe in woonhoëzer.
Oeterlèk
[bewirk | brón bewèrke]'t Zilverviske haet 'n lank en plat lichaom en kin tusse de 0,5 en 2,0 cm lank waere. De veurzieje is rondj en 't liejf eindig in 'ne puntj. De kleur van 't insect is glanzend gries (zilver). De eier zeen ovaal en zeen ongeveer 0,8 millimaeter lank. De kop van 't insect löp brèjer oet. In 't algemein zuut 't lichaom enigzins es 'ne wortel oet. De insecte zeen kwetsbaar, höbbe twee väölledige spriete aanne veurkantj van hun lichaom en höbbe twee cerci (aanhangsels) en 'n caudaal filament aan de achterkantj van hun lichaom.
Laevescyclus en gedraag
[bewirk | brón bewèrke]De insecte laeve veurnamelik 's nachs en verstoppe zich euverdaag. Es de plek wo ze zich verberge zichbaar wörd gaon de insecte snel op zeuk nao 'n nuuj plek om zich te verstoppe. 't Zilverviske laef 't leefs in vochtige (75 tot 95 procent lògvochtigheid) kaaj plaatse, es de kelder, toilet, badkamer en de keuke. 't Zilverviske wörd väöl gevonje in nuujboewwoninge waeges de nog vochtige moere en 't gebroekte hout.
De insecte komme duk 't hoës binne door mit te lifte mit voodsel, meubelair, aaj beuk, papier en aaj klèjjer.
Veurtplanting
[bewirk | brón bewèrke]Pas recèntelik is 't veurtplantingsmechanisme van 't zilverviske ontdèk. 't Menke laot 'n spermatofoor, 'n spermacapsule, achter. De lokasie van dees capsule wörd door middel van biochemische signale door 'n vruike bepaald, wo nao zie de capsule opnömp.
Vruikes lègke ongeveer 100 eikes in hun laeve. Eikes waere in groepe tot maximaal 3 eikes tegeliek gelag. Dees eikes komme oet in zes waeke. Kleine zilverviskes zeen 't zelfde oet es volwassene, allein zeen ze nog wit van kleur. In veer tot zes waeke kriege ze de volwasse kleur. Volwasse zilverviskes kinne 2 tot 8 jaor aad waere. Ze blieve hun ganse laeve vervelle, wat oetzönjerlik is biej de insecte. Zilverviskes zeen geslachsriejp in 3 tot 24 maondje.
Preventie
[bewirk | brón bewèrke]Hygiëne is erg belangriek maar neet volledig effectief in 't reduceren van de populatie omdat de insecte duk tusse de moere, in isolatiemateriaal, beuk en anger besjermende plaatser verblieve. Gaef extra aandach aan stapels gezètte, tiejdsjrifter en bedorve aetesreste. Door te mindere mit water en de logvochtigheid omleeg te bringe, biejveurbeeld door ventilatie en vochtvraeters te gebroeke, wörd de woning minder aantrekkelik veur dees insecte. Door lekkende krane dich te make en donkere plekke baeter te verleechte kin me d'r veur zorge det de insecte zich op 'ne baeter bestrijdbare plaats gaon vestige. Of bestrijding neudig is biej 'n populatiegrootte die tot 'n incidentele waornömming leid is euveriges de vraog - ze veroorzake meistal gein waornömbare sjaaj.
