Litorjia

Ny litorjia na litorijia na litorzia na litorizy dia ny fitambaran' ny fombafombam-pivavahana sy ny lanonana ary ny vavaka atokana ho amin' ny fanompoam-pivavahana amin' ny andriamanitra iray na maro, izay mety ho voafaritry ny fitsipika ao amin' ny soratra masina na ny lovantsofina. Ny teny hoe litorjia dia matetika ampiasaina ao amin' ny fivavahana kristiana hanondroana ny fanompoam-pivavahana azon' ny sarambaben' ny mpino atrehina sady naorin' ny Fiangonana iray ara-dalàna.

Fiforonan-teny

Ny teny hoe litorjia (misy koa ny manoratra sy manonona hoe litorzy) dia avy amin' ny teny grika hoe λειτουργία / leitourgía na λῃiτουργία / lêitourgía izay avy amin' ny fitambaran' ny teny mpamari-toetra hoe λειτος / leitos (izay midika hoe "momba ny vahoaka" sady avy amin' ny teny hoe λεώς / leôs na λαός / laos izay midika hoe "vahoaka") sy ny anarana hoe ἐργον / ergon (izay midika hoe "asa"). Ara-bakiteny dia midika hoe "asam-bahoaka", izany hoe asa ho an' ny vahoaka, fanompoana ny vahoaka, fanompoana ho an' ny tanàna na ny fanjakana.

Ny litorjia tamin' ny Andro Taloha

Ny litorjia teo amin' ny Grika sy ny Rômana

Noho ny leitourgia dia nizaka ny vesatra ara-bola ny mpanan-karena izay novalian-tsoa amin' ny alalan' ny fampakaram-boninahitra sy ny tombontsoa manokana. Tamin' ny taonjato faha-3 taor. J.K. dia nanjary tsy maintsy natao ny leitourgia tao amin' ny Fanjakana sy ny Empira Rômana. Ny fanatanterahana izany fanompoana izany dia nanamafy ny lazan' ny mpanohana ny manan-talenta. Anisan' ny leitourgia koa ny fanaovana fombafomba hanomezam-boninahitra ny zava-mitranga iray. Ny tena nahitana ny leitourgia dia teo amin' ny fivavahana, ka tao amin' ny firavoravoana ampahi-bemaso no tena nisehoany. Teo amin' ny Empira Rômana dia lasa vesatra ho an' ny olona ny leitourgia izay natao amin' ny teny latina hoe munera, (avy amin' io, ohatra, ny teny frantsay hoe rémunération "karama") ka maro ireo niezaka ny tsy ho tratran' izany araka izay azo atao. Izany munera izany dia nahitana karazam-pandaniana mifandray amin' ny fanorenana sy ny fanisiana fanaka amin' ny tanàn-dehibe. Anisan' izany koa ny zavatra tsy maintsy natao ho an' ny Empira toy ny fanarenana ny arabe sy ny tetezana ary ny fantson-drano lehibe. Tao koa ny fanomezana akora fanodina sy ny fandrahoana ny sakafo ho an' ny tafika mandalo.

Ny litorjian' ny fivavahana egipitiana

Ny fomban' ny fivavahana tao Egipta tamin' ny Andro Taloha (taonarivo faha-4 tal. J.K. hatramin' ny taonjato faha-4 taor. J.K.) dia niorina amin' ny fankalazana ny firindran' izao tontolo izao (atao hoe maât) hatramin' ny namoronan' ny andriananitra egiptiana azy. Tamin' ny voalohany izany fankalazana izany dia nosahanin' ny farao (na faraôna) nefa taty aoriana dia ny mpitondra fivavahana no nanjary niandraikitra izany. Ny vahoaka, amin' ny alalan' ny fombafomba fanao isan' andro sy ny lanonana mahazatra dia manana adidy ny handray anjara amin' izany fanompoam-pivavahana izany. Ny litorjia egiptiana dia ahitana lanonana karakaraina amin' ny fotoana manan-danja indrindra amin' ny fiainan' olombelona (toy ny fahaterahana sy ny fahafatesana ary ny hafa koa) sy amin' ny fankalazana ny fitsaohana ireo andriamanitra (firavoravoana ho an' i Nily na Neily). Ny sasany amin' ireo fombafomba ireo dia mbola hita amin' ny fombam-pivavahan' ny Kristiana kôpta (fr.: Coptes).

Litorjia ao amin' ny fivavahana abrahamika

Ny litorjia ao amin' ny jodaisma

Jiosy mivavaka eo amin' ny rindrina andrefana ao Jerosalema

Tao amin' ny jodaisma misy fisoronana, araka ny hita ao amin' ny Septoajinta (Baiboly jiosy amin' ny teny grika) sy ao amin' ny Testamenta Vaovao, dia iantsoana ny fanompoana atao ao amin' ny Tempoly ny hoe leitourgia. Mifandray amin' ny fanompoam-pivavahana amin' Andriamanitra tsy hita maso sy amin' ny vavaka atao aminy izany. Teo amin' ny jodaisma rabinika kosa, rehefa rava ny Tempoly faharoa sy ny tabernakely, ka very ny tetiaran' ny Levita, dia nanjavona ny mpisorona sy ny asam-pisoronana ary ny zavatra rehetra momba ny masina.

Ny litorjia jiosy dia ny famakiana na famerenana ny vavaka izay endriky ny fitandremana ao amin' ny jodaisma rabinika. Ireo vavaka ireo, izay matetika ahitana toromarika sy fivoasana, dia hita ao amin' ilay atao hoe סדור / siddur (raha milaza maro: סדורים / siddurim) (boky mirakitra ny vavaka mahazatra rehetra ao amin' ny fivavahana jiosy). Amin' ny ankapobeny, ny lehilahy jiosy dia tsy maintsy manatanteraka vavaka intelo isan' andro, ka misy fotoana voafaritra izany izay atao amin' ny teny hebreo hoe זְמַנִּים / zmanim. Araka ny Talmoda (hebreo: תַּלְמוּד / Talmūd) dia asaina mivavaka indray mandeha isan' andro fotsiny ny vehivavy jiosy.

Indreto ny vavaka izay tsy maintsy atao isan' andro:

ny Shakharit na Shaharit (שַחֲרִת), avy amin' ny teny hebreo hoe shakhar na shahar (שַחָר) "hazavan' ny maraina";
ny Minkha na Minha (מִנְחָה), vavaka atao amin' ny tolakandro ho an' ny fanaovam-panatitra koba miaraka amin' ny sorona tanterahina ao amin' ny Tempoly;
ny Arvit (עַרְבִית) na Maariv (מַעֲרִיב), atao amin' ny fanombohan' ny alina.

Misy koa vavaka fanampiny:

ny Musaf (מוּסָף, "fanampiny") dia tanterahin' ireo jiosy ôrtôdôksa sy ireo jiosy mpitahiry ny ela amin' ny andron' ny Sabata, andro lehibe masina eo amin' ny jodaisma (izay mahafaoka koa ny Khol HaMoed), ary ny Rosh Khodesh ("lohan' ny volana").
ao koa ny fanompoam-bavaka fahadimy atao hoe Ne'ila (נְעִילָה, "famaranana"), izay tanterahina amin' ny Yom Kippur (יוֹם כִּיפּוּר "andro fifonana").

Ny litorjia ao amin' ny kristianisma

Tsy ny fiangonana kristiana rehetra no misy litorjia fa ao ny manana ary ao ny tsy manana izany. Ny manana litorjia dia manaraka toromarika mazava voasoratra ao amin' ny boky natokana ho an' izany. Ny tsy manana kosa dia manao fotoam-pivavahana manaraka fandaharam-potoana malaladalaka na tora-po mihitsy aza.

Ny teny hoe litorjia ao amin' ny kristianisma dia ilazana ny fandaharam-potoana hajaina mandritra ny fanompoam-pivavahana. Ao amin' ny Fiangonana katôlika, ny litorjia dia ny fandraisan' anjaran' ny vahoaka ao amin' ny asan'Andriamanitra, dia ny asam-pamonjena nataon' i Jesoa Kristy izany. Manohy ny asam-panavotana ao amin' ny litorjia i Kristy.

Nampiasa ny teny hoe leitourgia ny Kristiana voalohany hilazany ny asa fanompoana lehibe, dia ny fanompoana amin' ny Alahady. Izany asa fanompoana izany, izay atao hoe litorjia na ministera dia adidin' ny Kristiana amin' ny maha mpino azy amin' ny alalan' ny batisa (na batemy) ao amin' i Kristy sy ny fandraisana anjara amin' ny asa fanompoana ataon' i Kristy. Ny litorjia dia asa fanompoana mifamaly. Maro ny fiangonana kristiana izay manendry olona amin' ny fanatanterahana ny fanompoam-pivavahana, atao hoe litorjista. Ny litorjista dia mety hamaky fanambaràna na hamaky ny Soratra Masina sady miantso ny mpino hanatanteraka ny fivavahana, fa ny "ministra" (pastora, pretra, sns) kosa dia miandraikitra ny toriteny sy manolotra vavaka, ary manamasina ny sakramenta. Ny litorjista dia mety ho ministra voahosotra na vita fanamasinana na loholona tsotra (izay atao hoe koa laika na lahîka). Ny fiangonana manontolo dia mandray anjara sady manolotra ny litorjia ho an' Andriamanitra.

Ny litorjia ao amin' ny finoana silamo

Ao amin' ny finoana silamo, ny teny hoe salāt (izay midika hoe "vavaka", avy amin' ny teny arabo hoe صلاة‎ / ṣalāh na صلوات / ṣalawāt raha milaza maro) dia fomba fivavahana arahim-pihetsika ara-batana tsy maintsy atao, ka mifanohitra amin' ny atao hoe dua (arabo: دُعَاء / duʿāʾ) izay midika hoe "fitalahoana". Ny maha zava-dehibe azy eo amin' ny Mozilmana dia ambaran' ny maha anisan' ny Andry dimin' ny finoana silamo azy.

Ialohavan' ny fidiovana (arabo: الوضوء / 'al-wuḍū) sady tanterahina indimy isan' andro izany. Averimberina ny andian-teny atao rakʿah (arabo: ركعة) na rakaʿāt (arabo: ركعات, raha milaza maro) raha anaovana asa (fihetsika) sy lahateny tsy maintsy tanterahina. Ny isan' ny rakaʿāt tsy maintsy atao dia mety ho roa hatramin' ny efatra arakaraka ny fotoana ao amin' ny andro na ny toe-javatra hafa (toy ny fivavahana amin' ny andro Zoma izay anaovana rakaʿāt roa).

Tsy maintsy ataon' ny Mozilmana rehetra ny vavaka, afa-tsy izay mbola tsy niala sakana sy ny vehivavy tonga fotoana na tera-bao.

Litorjia ao amin' ny fivavahana tatsinanana

Ny litorjia ao amin' ny fivavahana bodista

Ny litorjia bodista dia fanompoana voafaritra tsara ho enti-mitsaoka sy mivavaka izay tanterahin' ny fikambanana bodista (sangha bodista) ao amin' ny sampan' io karazam-pivavahana io. Tanterahina indray mandeha na imbetsaka isan' andro izany ary misy ny fiovaovana eo amin' ny sampana Teravada sy Mahaiana ary Vajraiana.

Ny litorjia amin' ny ankapobeny dia ahitana hira na fanononana sutra iray na andalana vitsy avy amin' ny sutra na mantra (indrindra ao amin' ny Vajraiana), sy ao amin' ny gatha isankarazany. Arakaraka ny fanao izay tian' ny mpanatanteraka izany hatao, dia azo atao ao an-tempoly izany na any an-trano. Ny litorjia dia tanterahina saika mandrakariva eo anatrehan' ny zavatra ivavahana sady arahina fanatitra jiro sy emboka sy rano ary sakafo.