Seljokida
Ny Seljokida dia fianakavia-mpajaka avy amin' ny foko tiorka izay nifindra monina avy any Torkestàna nankany Atsinanana Akaiky alohan' ny hanjakany amin' i Iràna sy amin' ny faritra midadasika mahafaoka an' i Iràka ankehitriny; ary amin' i Azia Minora, teo anelanelan' ny fisasahan' ny taonjato faha-10 sy ny fiafaran' ny taonjato faha-13. Tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-11 ny Empira Seljokida dia nahafaoka an' i Azia Minora sy ny Atsinanana sy ny Atsinanana Akaiky ary an' i Persia.
Ny Seljokida lehibe
[hanova | hanova ny fango]
Avy amin' ny foko torkmena ao amin' ny sampan' ny Ôgoza ny Seljokida, izay notarihin' ny mpitarika azy ireo atao hoe Seljuk, sady niova ho mozilmana tamin' ny taonjato faha-10 ary nanorim-ponenana tao amin' ny faritany iranianan' i Transoxiana sy tao amin' ny faritr' i Bukhara nandritra io taonjato io. Nanomboka niorina tamin' ny fanapahan' i Toghrul-Beg ny fahefan' izy ireo, izay nampanaiky an' i Iràna sy i Iràka ankehitriny, teo anelanelan' ny taona 1040 sy 1055. Tamin' ny taona 1055 dia niditra tao Bagdad ny Seljokida ary nanongana ny tarana-mpanjaka boiida (buyide) naorin' ny Siita iraniana. I Toghrul-Beg dia manambara ny tenany ho mpiaro ny kalifa abasida, izay mpitarika ara-panahin' ny Mozilmana sonita. Notendren’ ny kalifa ho soltana izy.
I Alp Arslan (1063-1072) sy i Malik Shah (1072-1092) izay samy mpandimby an' i Toghrul dia nanitatra ny fanjakan' ny Seljokida hatrany Siria, Palestina ary Anatôlia. Ny fandresen’ i Alp Arslan ny tafiky ny Empira Bizantina, nandritra ny ady tao Manzikert (taona 1071), dia nahafahan’ ny Seljokida namabo saika ny faritra rehetra any Azia Minora.
Nampanahy ny Tontolo Kristiana ny herin’ ny Mozilmana tao amin' io faritra io. Ny kroazada notarihin' ny Kristiana tandrefana, izay nantsoina hanampy ny emperora bizantina, dia natao indrindra hanoherana ny Seljokida.
Avy any Isfahan, renivohitr' i Persia (Iràna ankehitriny) ny soltana seljokida izay nampiasa ny fiteny persana tamin' ny fitantanana ny fanjakany ary izy ireo no mpiaro sy mpanohana ny literatiora persana. Teo ambany fanapahan' i Malik Shah, noho ny fandraisana andraikitra nataon' ny viziry Nizam al-Mulk, dia nosokafana ny medersa voalohany, izay toerana natokana ho fampianarana ny fivavahana silamo sonita (izay heverina ho ôrtôdoksa). Tamin' ny fahafatesan' i Malik Shah dia nizarazara tamin' ny zanany lahy ny empira. Ny adin’ izy ireo ho amin' ny fandovana fitondrana sy ny fiokoana ara-pôlitikan' ny viziry dia nanomboka nikiky tsikelikely ny herin' ny Seljokida, izay nivakivaky ho soltanata maromaro tsy nifampiankina. Nanjavona tamin' ny taona 1194 ny soltanatan' ny "Seljokida Lehibe".
Ny Seljokidan' i Rum
[hanova | hanova ny fango]Ny soltanata izay naorin' ny sampan' ny Seljokida manodidina an' i Konya, any Azia Minora (na Anatôlia), dia naharitra kokoa noho ny an' ny "Seljokida Lehibe". Ny Soltanatan' i Rum - antsoina toy izany satria nandrakotra ny faritr' i Anatôlia azo avy amin' ny Rômana (raha ny marina dia avy amin' ny Bizantina) - dia notafihin' ny kroazada tamin' ny faran' ny taonjato faha-11, talohan' ny hahazoan' ny Seljokida azy.
I Kilij Arslan II (1155-1192) dia nahavita nametraka fahefana tiorka tokana hanohitra ny Bizantina sy ny Franka niorim-ponenana tao Atsinanana-Akaiky mihitsy aza, rehefa avy nandresy ny Tiorka Danismendita.
Tamin' ny fitondran' i Kay Kobad I (1221-1237), ny Soltanatan' i Rum dia niitatra saika manerana an' i Anatôlia ary niroborobo noho ny fifandraisana ara-barotra natao tamin' ny Atsinanana sy ny Andrefana.
Taorian' ny namonoan' ny zanany lahy an' i Kay Kobad dia nisy ny fikomian' ny Torkmena tamin' ny taona 1241 nanozongozona ilay soltanata, izay tsy nahatohitra ny fanafihan' ny Môngôly. Resy tao Kensé Dagh ny tafiky ny Seljokida, tamin' ny volana Jona 1243, ary teo ambanin' ny prôtektôrata môngôly tsikelikely ilay soltanata. Niezaka niala tamin' io fiahiana io ny Seljokisa, tamin' ny taona 1277, nampian' i Baybars I, mpitarika ny Mamelòka tany Ejipta, nefa tsy nisy vokany izany. Nanjavona tsy ela taorian' izay ny fahefan' ny Seljokida. Vetivety dia noraisin' ny Tiorka ôtômana, izay nanangana emirata mahaleo tena tao Anatôlia izany fahefana izany.