Ерменско прашање
Терминот „Ерменско прашање“, како што се користи во европската историја, станал вообичаен меѓу дипломатските кругови и популарниот печат по Берлинскиот конгрес во 1878 година. Како и со Источното прашање, се однесува на вклученоста на Европа со ерменските субјекти на Отоманското Царство, почнувајќи од Руско-турската војна од 1877-1878. Во конкретни услови, ерменското прашање се однесува на заштитата и слободите на Ерменците од нивните соседни заедници[1]. Ерменското прашање ги објаснува 40-те години од ерменско-османлиската историја во контекст на англиската, германската и руската политика помеѓу 1877 и 1914 година. Терминот исто така се користи за да се осврне на прашањето за недостатокот на признание од Турција за настаните околу ерменскиот геноцид.
Позадина
[уреди | уреди извор]Започнувајќи од средината на 19 век, големите сили се свртиле кон третманот на своите христијански малцинства во Османлиското Царство и сè повеќе го притискале да ги прошири еднаквите права на сите свои граѓани. По насилното сузбивање на христијаните во востанијата во Босна и Херцеговина, Бугарија и Србија во 1875 година, Големите сили се повикале на Парискиот договор од 1856 година, тврдејќи дека тој обезбедил авторитет за нивна интервенција за заштита на христијанските малцинства на Османлиското Царство. До крајот на 1870-тите, Грците, заедно со неколку други христијански нации на Балканот, фрустрирани со нивните услови, со помош на Големите силите, биле ослободени од османлиското владеење. Ерменците, од друга страна, добиле помал интерес и никаква поддршка која подоцна не била повлечена од Големите сили и останала, во голема мера, во стагнација во текот на овие години, заработувајќи ја титулата „millet-i sadika“ или „лојален милет“.[2].
Во 1827-28, царот Николај побарал помош од персиските Ерменци во Руско-персиската војна која се водела во периодот од 1826 до 1828 година, ветувајќи дека по војната нивните животи ќе се подобрат. Во 1828 година, Русите ја започнале Руско-турската војна, која се водела во периодот од 1828 до 1829 година. Во 1828 година, Русија го анектирала Ереванското ханство, Нахчиванското ханство со Туркменчајскиот договор. По договорот, Ерменците кои сè уште живееле под персиска власт биле охрабрени да емигрираат во руска Ерменија, а 30.000 го сториле тоа по повикот. Русија припоила значајни делови на територијата окупирана од Ерменците[3]. Со рускиот попис во 1897 година, 1.127.212 Ерменци живееле на руските земји:
- Ереванска Гувернерија, 439.926;
- Елизаветполска Гувернерија , 298.790;
- Карска област, 72.967;
- Тифлишка Гувернерија , 230.379;
- Баку, 52.770;
- Црноморка Гувернерија , 6,223;
- Дагестанска област, 1.652;
- Гувернерија Кутаис, 24.505.
За истиот период (1896) во Османлиското Царство имало 1.095.889 Ерменци[4]:
- Адана (вилает), 97,450;
- Алеп (вилает), 37.999;
- Анкара (вилает), 94.298;
- Битлис (вилает), 131.300;
- Бурса (вилает), 88,991;
- Дијарбакир (вилает), 67.718;
- Ерзурум (вилает), 134.967;
- Измир (вилает), 15.105;
- Измит (вилает), 48.655;
- Кастамону (вилает), 2.647;
- Мамуре-ул-Азил , 79.128;
- Сивас (вилает), 170,433;
- Трабзон (вилает), 47.200;
- Ван (вилает), 79.998.
Додека Русија ја зацврстила својата јужна граница, таа сè повеќе се вклучувала во османлиската внатрешна политика. Русија одиграла голема улогга во добивањето на независност на Романија и Србија. Русија во тој период привлекла многу Ерменци. Многу Ерменци станале образовани во руските училишта. Русија исто така била пат кон Европа за Ерменците[3]. Русија добила контрола над голем дел од Ерменија и стана заштитник на Ерменците во Османлиското Царство.
Потекло
[уреди | уреди извор]
Повеќето Ерменци живееле во провинции кои се граничат со Русија, а не со други европски држави. Со Договорот од Едрене, Ахалкалаки и Ахалцихе биле предадени на Русија. Ова резултирало со бран на емиграција, со 25.000 Отомански Ерменци кои се преселиле во Руска Ерменија[5]. Ерменците започнале да гледаат повеќе кон Руското Царство како крајна гаранција за нивната безбедност.
Многу Ерменци во источните провинции на Османлиското Царство, кои живееле под закана од насилства и депресија од страна на агресивните соседни народи, ја поздравиле руската армија како ослободители. Во јануари 1878 година, ерменскиот патријарх во Цариград, Нерсес II Варшапејан му се обратил на руското раководство да добие уверување дека Русија ќе воведе одредби за ерменска самоуправа во новиот мировен договор.
Во март 1878 година, по завршувањето на Руско-турската војна (1877-1878), ерменскиот патријарх ги проследил жалбите на Ерменците за широко распространетото „присилно одземање на земјата ... присилно преобраќање на жени и деца, подметнување пожар, рекет, силување и убиство“. Патријархот ги убеди Русите да го вметнат членот 16 во Договорот од Сан Стефано, во кој се наведува дека руските сили кои ги окупираат провинциите со ерменски населби во источното Отоманско Царство ќе се повлечат само со целосно спроведување на реформите. Иако не е експлицитно, член 16 од Сан Стефановиот договор гласи:
По евакуацијата на руските трупи на територијата што ја освоиле во Ерменија, а која треба да се врати во Турција, може да доведат до конфликти и компликациски штетни за одржување на добрите односи меѓу двете земји, ефект, без понатамошно одложување, подобрувањата и реформите што ги бараат локалните барања во провинциите населени со Ерменци и да ја гарантираат нивната безбедност од Курдите и Черкезите. [9][6]
Меѓутоа, во јуни 1878 година, Велика Британија наложила нов договор во Берлин. Членот 16 бил изменет, и сите споменувања на руските сили што останале во провинциите биле отстранети. Наместо тоа, отоманската влада периодично ги информирала на големите сили за напредокот на реформите. Во финалниот текст на Берлинскиот конгрес, бил трансформиран во член 61, гласи:
Високата порта се обврзува да ги спроведе, без понатамошно одложување, подобрувањата и реформите во провинциите населени со Ерменци и да ја гарантираат нивната безбедност против Черкезите и Курдите. Периодично ќе ги запознае чекорите преземени за овој ефект на овластувањата, кои ќе ја надгледуваат нивната примена[7].
Ерменската делегација предводена од Мкртих Хримијан отпатувала за Берлин за да го презентира случајот на Ерменците, но, за нивно разочарување, тие биле изоставени од преговорите. По преговорите во Берлин, во неговиот познат патриотски говор "The Paper Ladle", Хримијан ги советувал Ерменците да го преземат националното будење на Бугарија како модел за надежите за самоопределување[8].
Во 1880 година, Ерменците, особено охрабрени од премиерот Гладстон, го започнале ерменското прашање со зборовите: „Да се служи на Ерменија значи да се служи на цивилизацијата“. На 11 јуни 1880 година, големите сили испратиле до Портата белешка, во која побарале спроведување на член 61[9]. Ова било проследено на 2 јануари 1881 година со „Британски циркулар на Ерменија“ испратен до другите сили[10].
Ерменска реформска програма
[уреди | уреди извор]Ерменската реформска програма од 11 мај 1895 година била збир на реформи предложени од страна на европските сили[11].
Францускиот дипломат Виктор Беар напишал:
По шест месеци постојани масакри, додека Европа се преправаше дека Ерменското прашање веќе е решено, Ерменците одлучија да покажат на Европа дека ерменското прашање сѐ уште постои[12].
Ерменски реформски пакет
[уреди | уреди извор]Ерменскиот пакет за реформи бил план за реформа на европските сили во периодот од 1912 до 1914 година, кој предвидувл создавање на две провинции ставени под надзор на две европски земји. Со недостатокот на видлив напредок во подобрувањето на маките на ерменската заедница, голем број разочарани ерменски интелектуалци кои живеат во Европа и Русија во 1880-тите и 1890-тите одлучиле да формираат политички партии и револуционерни општества кои би се бореле за постигнување на подобри услови за нивните сонародници[13].
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Armenian Studies: Études Arméniennes by Lebanese Association of Armenian University Graduates, pp. 4–6
- ↑ Dadrian, Vahakn N (1995). The History of the Armenian Genocide: Ethnic Conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus. Oxford: Berghahn Books. стр. 192. ISBN 1-57181-666-6.
- ↑ 3,0 3,1 Peimani 2009, стр. 236
- ↑ Vital Cuinet, La Turquie d'Asie : géographie administrative, statistique, descriptive et raisonée de chaque province de l'Asie-Mineure, 4 vols., Paris, 1890–95.
- ↑ Bournoutian. Armenian People, p. 105
- ↑ Hertslet, Edward (1891), The Map of Europe by Treaty, 4, London: Butterworths, стр. 2686.
- ↑ Hurewitz, Jacob C (1956), Diplomacy in the Near and Middle East: A Documentary Record 1535–1956, I, Princeton, NJ: Van Nostrand, стр. 190.
- ↑ Haig Ajemian, Hayotz Hayrig, pp. 511–13; translated by Fr. Vazken Movsesian.
- ↑ Nalbandian 1963, стр. 84
- ↑ Nalbandian 1963, стр. 84
- ↑ Nalbandian 1963, стр. 128
- ↑ V. Bérard, La Politique du Sultan, Revue de Paris, January 15, 1897, p. 457
- ↑ Hovannisian, Richard G, „The Armenian Question in the Ottoman Empire, 1876–1914“, Во Hovannisian, Richard G (уред.), The Armenian People From Ancient to Modern Times, II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century, New York: St Martin's, стр. 206–12, ISBN 0-312-10168-6.