Клинесто писмо

Клинесто писмо
Тријазичен натпис со клинесто писмо на Ксеркс I, на староперсиски, еламски и акадски јазик
Тип	Логографско и слоговно
Период	ок. 3100 п.н.е. – 2 век н.е.
Правец на пишување	од лево кон десно
Регион	Сумер
Јазици	Сумерски, акадски, еблански, еламски, хетски, хуритски, лувиски, урартски, палајски, арамејски, староперсиски
Сродни писма
Матични системи	Протоклинесто писмо (Протописмо) Клинесто писмо
Изведени системи	Нема
ISO 15924
ISO 15924	Xsux, 020 , ​Cuneiform, Sumero-Akkadian
Уникод
Уникоден назив	Cuneiform
Уникоден опсег	U+12000 to U+123FF Cuneiform U+12400 to U+1247F Cuneiform Numbers and Punctuation

Клинесто писмо е едно од најстарите писма. Го создале Сумерите во доцниот 4 милениум п.н.е., како пиктограмски систем.

Клинестото писмо се пишувало на глинени плочки, во кои се втиснувале знаците со парче трска (стилус). Отисоците имале форма на клин, по што писмото го добило името.

Историја

Системот на пишување со клинесто писмо се користел пред повеќе од три милениуми во Сумер; а последната употреба е забележана во 75 година.

Сумерски натпис во архаичен монументален стил (околу 26 г. п.н.е.)

Клинестото писмо претрпело битни промени со текот на времето. Сликата што следи го прикажува развојот на знакот САГ „глава“.

Опис по стадиуми:

1. го прикажува пиктограмот како што е цртан околу 3000 г. п.н.е.
2. прикажува ротиран пиктограм, каков што се употребувал околу 2800 г. п.н.е.
3. прикажува апстрактен глиф во архаични монументални натписи, околу 2600 г. п.н.е.
4. го прикажува знакот како што е пиуван во глина во исто време како и стадиум 3
5. го претставува доцниот трет милениум п.н.е.
6. староасирскиот знак од раниот втор милениум, како што го користеле Хетитите
7. поедноставен знак каков што го пишувале асирските писари во раниот прв милениум п.н.е. сè до изумирањето на писмото.

Период на првото писмо

Поврзано: Табличка од Киш

Клинестото писмо се развило од сликовито пра-писмо кое постоело во доцниот четврт милениум пред нашата ера, од блискиот источен систем за водење сметководство. Месопотамскиот „прото“ период го опфаќа периодот од 35 век до 32 век п.н.е. Првиот документ напишан на сумерски датира од 31 век п.н.е., најден во Џемдет Наср, Ирак.

На почеток, пиктографските знаци биле цртани на глинени плочи во вертикални колони со остра обична црвена трска или биле резбани во камен. Овој прв стил на пишување ја немал карактеристичната форма на клин.

Знаците што укажувале на имиња на богови, земји, градови, садови, птици, дрвја, итн., се познати како „определувачки“, а биле сумерски знаци на предметните термини, додадени како водич за читателот. Имињата продолжиле да се пишуваат на чисто „логографски“ начин.

Првиот сумерскиот крал чие име се појавило на глинените плочки бил Енмебарагеси од Киш. Од околу 2900 г. п.н.е., голем дел од пиктографските знаци почнале да ја губат својата првобитна функција, со тоа што еден знак можел да има различни значења во зависност од контекстот. Бројот на знаци се намалил од 1500 на 600 знаци, а пишувањето станало фонолошко. Според тоа, употребата на клинетото писмо се создала од попримитивен систем на пиктографско писмо, некаде во бронзено време.

Архаична клинеста форма

Писмо испратено од високата свештеничка Луена до кралот на Лагаш (можеби Урукагина), со кое го известува дека неговиот син загинал во борба, Гирсу околу 2400 г. п.н.е.

Кон средината на третиот милениум пред нашата ера, правецот на пишување се сменил кон лево-десно, и колоните станале хоризонтални наместо вертикални, со што пиктограмите биле свртени за 90° во правец на стрелките на часовникот. Исто така почнала да се употребува формата налик на клин („клинеста форма“). Со овој развој, пишувањето станало побрзо и полесно.

Клинеста форма, стела на Иди-Син, кралот на Симурум

Плочките на кои се пишувало можеле да бидат испечени со што се зачувувале подолго, или можеле да бидат рециклирани ако текстот не бил важен за чување. Повеќето од глинените плочки најдени од археолозите биле во зачувана форма само затоа што гореле при пожари настанати при напади на војските.

Клинесто писмо од раниот династички период

Ова писмо било користено и на комеморативните стели, како и на записите за постигнувањата на владетелот во чија чест бил подигнат споменик.

Говорниот јазик содржел бројни хомофони, а на почетокот зборовите кои имале сличен изговор биле пишувани со ист симбол, како на пример „живот“ [тил] и „стрела“ [ти]. Откако Семитите ја освоиле јужна Месопотамија, некои од знаците биле изменети, од пиктограми во слогограми, најверојатно за да се појасни при пишувањето. Зборовите кои звучеле слично, добиле посебни знаци, па сега слогот „гу“ добил четиринаесет различни симболи. Зборовите со слично значење, но различен изговор, биле пишувани со ист симбол. На пример, зборот „заб“ [зу], „уста“ [ка] и „глас“ [гу] биле сите исто запишувани со симболот за „глас“.

Со комбинирање на знаците се доаѓало до вистинското значење што треба да се пренесе, а за таа цел се додавале геометриски шеми или дополнителен симбол. Со тек на време, клинестото писмо добивало сложена и посебна форма. Некои симболи добивале повеќе значења, така што комбинирани означувале посебно значење.

Пишаниот сумерски јазик се користел до првиот век од нашата ера, додека говорниот јазик изумрел околу 18 век п.н.е.

Акадско клинесто писмо

Архаичното клинесто писмо го користеле во Акад од 23 век п.н.е. и до 20 век п.н.е. еволуирало во „старо асирко клинесто писмо“, со бројни измени во правописот. Семитските јазици користеле исти знаци. Во тој период, пиктограмите биле редуцирани, и биле сведени на пет основни клинести форми: хоризонтална, вертикална, две дијагонални, и вертикална или аголна според слоговите. Знаците кои се пример за овие основни клинести форими се:

• AŠ (B001, U+12038) 𒀸: хоризонтална;
• DIŠ (B748, U+12079) 𒁹: вертикална;
• GE₂₃, DIŠ tenû (B575, U+12039) 𒀹: дијагонално надолу;
• GE₂₂ (B647, U+1203A) 𒀺: дијагонално нагоре;
• U (B661, U+1230B) 𒌋: аголна.

Надворешни врски

• Акадски фонт
• Појава и развој
• Клинесто писмо од Вавилон Архивирано на 19 април 2014 г.