Цвана (јазик)
| Цвана | |
|---|---|
| Setswana | |
| Застапен во |  Боцвана ЈАР Зимбабве Намибија |
| Подрачје | Јужна Африка |
| Говорници | 3,4 милиони во ЈАР (2006) 1,1 милиони во Боцвана |
| Јазично семејство | |
| Статус | |
| Службен во | Боцвана ЈАР |
| Јазични кодови | |
| ISO 639-1 | tn |
| ISO 639-2 | tsn |
| ISO 639-3 | tsn |
| Linguasphere | 99-AUT-eg incl. varieties 99-AUT-ega to 99-AUT-egn |
| Цвана | |
| лице | moTswana |
| народ | baTswana |
| јазик | seTswana |
| држава | leTswana (исто така и Боцвана) |
Цвана или цвански (самонар. сецвана) е банту-јазик кој се зборува во регионот Јужна Африка од околу 4,5 милиони Цвани.[1] Цвана е нигер-конгоански јазик и е сроден со северниот сото, како и со кгалагдискиот и лозискиот јазик.
Цвана е службен јазик во Боцвана, каде е и лингва франка. Во Боцвана го зборуваат околу 1,1 милиони луѓе, но сепак мнозинството од говорниците чии мајчин јазик е цвана живее во ЈАР. Во ЈАР околу 3,4 милиони луѓе го зборуваат јазикот и истиот е еден од 11-те службени јазици во државата. Покрај ЈАР, во Зимбабве има 29.400 Цвани кои го зборуваат јазикот, а во Намибија има околу 12.300 Цвани.[1]
Фонологија
[уреди | уреди извор]Самогласки
[уреди | уреди извор]Самогласките во цвана се:[2]
| предни | задни | |
|---|---|---|
| затворени | ⟨i⟩ /i/ | ⟨u⟩ /u/ |
| скоро-затворени | ⟨e⟩ /ɪ/ | ⟨o⟩ /ʊ/ |
| полуотворени | ⟨ê⟩ /ɛ/ | ⟨ô⟩ /ɔ/ |
| отворени | ⟨a⟩ /a/ | |
Во некои дијалекти може да се пронајдат и две дополнителни самогласки: /e/ и /o/.[3]
Согласки
[уреди | уреди извор]Согласките во цвана се:[4]
| лабијални | алвеоларни | посталвеоларни | непчени | меконепчени | увуларни | грлени | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| централни | латерални | ||||||||
| носни | ⟨m⟩ /m/ |
⟨n⟩ /n/ |
⟨ny⟩ /ɲ/ |
⟨ng⟩ /ŋ/ |
|||||
| експлозивни | без призвук | ⟨p⟩ ⟨b⟩ /p/ /b/ |
⟨t⟩ ⟨d⟩ /t/ /d/ |
⟨k⟩ /k/ |
|||||
| со призвук | ⟨ph⟩ /pʰ/ |
⟨th⟩ /tʰ/ |
⟨kh⟩ /kʰ/ |
⟨kg⟩ /qʰ/ |
|||||
| африкативни | без призвук | ⟨ts⟩ /ts/ |
⟨tl⟩ /tɬ/ |
⟨tš⟩ ⟨j⟩ /tʃ/ /dʒ/ |
|||||
| со призвук | ⟨tsh⟩ /tsʰ/ |
⟨tlh⟩ /tɬʰ/ |
⟨tšh⟩ /tʃʰ/ |
||||||
| фрикативни | ⟨f⟩ /f/ |
⟨s⟩ /s/ |
⟨š⟩ /ʃ/ |
⟨g⟩ /χ/ |
⟨h⟩ /h/ | ||||
| вевни | ⟨r⟩ /r/ |
||||||||
| апроксимантни | ⟨w⟩ /w/ |
⟨l⟩ /l/ |
⟨y⟩ /j/ |
||||||
Цвана јазик
| |
| Писмо | латиница |
| Пример | Прв член од „Декларацијата за човекови права“ |
| Текст | Batho botlhe ba tsetswe ba gololosegile le go lekalekana ka seriti le ditshwanelo. Ba abetswe go akanya le maikutlo, mme ba tshwanetse go direlana ka mowa wa bokaulengwe. |
| Македонски | Сите човечки суштествa се раѓaaт слободни и еднакви по достоинство и правa. Tиe се обдарени со разум и совест и требa да се однесувaaт еден кон друг во дуxот на општо човечкaтa припaдност. |
| Портал: Јазици | |
Акцент
[уреди | уреди извор]Акцентот во цвана е неменлив и секогаш паѓа на вториот слог од крајот на зборот. Сепак, кај некои сложени зборови акцентот може да има секундарен акцент во првиот дел од зборот. Слогот на кој паѓа акцентот е издолжен при изговор. Така на пример, зборот mosadi се изговара [mʊ̀ˈsáːdì].[5]
Тон
[уреди | уреди извор]Цвана има два тона: висок и низок. Нискиот тон е позачестен одошто високиот. Тоновите не се бележат при пишување.[6]
- go bua /χʊ búa/ „зборува“
- go bua /χʊ bua/ „дере“
- o bua Setswana /ʊ́búa setswána/ „Тој зборува цвана.“
- o bua Setswana /ʊbúa setswána/ „Ти зборуваш цвана.“
Важна одлика на тонот е т.н. расширување на високиот тон. Ако еден слог има висок тон, следните два слога исто така ќе имаат висок тон, освен ако не се на крајот од зборот.[7]
- simolola /símʊlʊla/ > /símʊ́lʊ́la/ „започнува“
- simologêla /símʊlʊχɛla/ > /símʊ́lʊ́χɛla/ „започнува да“
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tsn
- ↑ University of Botswana 2001, стр. 16
- ↑ University of Botswana 2001, стр. 19
- ↑ University of Botswana 2001, стр. 10
- ↑ University of Botswana 2001, стр. 32
- ↑ University of Botswana 2001, стр. 31–32
- ↑ University of Botswana 2001, стр. 34
Користена литература
[уреди | уреди извор]- Cole, Desmond (1955), An Introduction to Tswana Grammar
- Janson, Tore; Tsonope, Joseph (1991), Birth of a National Language: The History of Setswana, ISBN 0-435-91620-3
- Универзитет на Боцвана (2001), The Sound System of Setswana, ISBN 99912-71-21-X
Поврзано
[уреди | уреди извор]
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]- Карта на цвана Архивирано на 4 октомври 2012 г. (англиски)
- Информации за цвана (англиски)
- Вовед во цвана Архивирано на 26 јули 2011 г. (англиски)
- Граматички прирачник за цвана (англиски)
| ||||||||
|