Чойбалсан (хот)

Энэ хуудас нь Монголын хотын тухай өгүүлнэ. Бусад утгыг, «Чойбалсан (салаа утга)»-с харна уу.

Чойбалсан хотын зүүн хойд хэсэгт орших Чойбалсан сум хуудастай андуурч болзошгүй.

Чойбалсан ᠴᠣᠶᠢᠪᠠᠯᠰᠠᠩ
Сум
Хэрлэн сум ᠬᠡᠷᠦᠯᠦᠨᠰᠤᠮᠤ
Чойбалсан дахь Хэрлэн гол дээгүүрх гүүр (1972 онд авсан зураг)
Чойбалсан
Солбицол: 48°04′42″N 114°32′06″E
Улс	Монгол
Аймаг	Дорнод
Газар нутаг
• Нийт	281 км2 (108 бээр2)
Өндөр	747 м (2,451 фут)
Хүн ам  (2022)
• Нийт	▲ 47,270
Цагийн бүс	UTC+8 (UTC + 8)
Бүсийн дугаар	+976 (0)158
Вэб сайт	www.dornod.gov.mn

Чойбалсан (ᠴᠣᠶᠢᠪᠠᠯᠰᠠᠩ, 1941 оноос өмнө Баянтүмэн) — Монгол улсын наран мандах зүгийн хязгаар Дорнод аймгийн засаг захиргааны төв, 4 түм гаруй хүн амтай хот. Энэ үзүүлэлтээр улсдаа Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт хотуудын дараа орох Монгол улсын томоохон хот. Аймгийн нийт хүн амд аймгийн төвийн хүн амыг харьцуулсан байдлаараа хамгийн томд орох бөгөөд энэ үзүүлэлт 55,9 хувьд хүрч бусад аймгаас хол тасардаг байна. Үүний шалтгаан нь, социализмын үеэс зонхилох салбараар нь Монгол улсыг 'мал аж ахуй - аж үйлдвэрийн орон' гэж байхад Дорнод аймаг ганцаараа 'аж үйлдвэр - мал аж ахуйн' аймаг гэж нэрлэгдэтлээ өндөр хөгжсөн үйлдвэрийн салбартай холбоотой. Үүний жишээ гэвэл, улсдаа том бөгөөд ховор үйлдвэр болох Мах комбинат, Хивсний үйлдвэр, Силикат тоосгоны үйлдвэр, Ноос угаах үйлдвэр зэрэг байлаа. Мөн аймгийн төвүүдээс цор ганц өөрийн гэсэн цахилгаан дулааны үйлдвэрлэгчтэй нь бөгөөд энэ үүргийг 1968 онд байгуулагдсан Чойбалсан хотын Дулааны цахилгаан станц гүйцэтгэдэг. Уг станцаас хөрш Сүхбаатар аймгийг эрчим хүчээр хангаад зогсохгүй төвийн эрчим системд ч холбогдож эрчим хүч боломжтой байгаа. Бусад аймгийн төв, сумдтай харьцуулахад зохимжгүй ч гэсэн засаг захиргаат нутгийн хувьд албан хэрэгт Хэрлэн (ᠬᠡᠷᠦᠯᠦᠨ) сум гэж бичигдэнэ.

Товч түүх

Анх 1821 онд халхын Сэцэн ханы удмын Минжүүрдорж бэйсийн санаачилгаар шашин номын жасаа болон хошуу тамгын газар бүхий сууринг энд барьж байгуулсан. Богд хаант Монгол улсын үеэсбуюу 1911 оноос 1922 оныг хүртэл Ачит бэйс Тогтохын хошууны төв болж дорнод Монголын шашин, худалдаа, аж ахуйн томоохон төвүүдийн нэг байжээ. Ардын хувьсгалын дараа 1923 онд Баянтүмэн хан уулын хошууны төв, 1931 оноос Дорнод аймгийн төв суурин болжээ. Улмаар Баянтүмэн 1938 онд хотын зэрэг олж, 1941 оноос нам, төрийн тэргүүний нэрээр "Чойбалсан" хэмээн тогтсон.

Газар зүй

Чойбалсан хот улсын нийслэл Улаанбаатараас 670 км зайд, Хэрлэн голын хөвөөн дээр оршино. 2015 онд нийслэлтэй хурдны замаар холбогдсон.

Хүн ам

Чойбалсангийн оршин суугчын тоо (1994-2009)

Он	1994	2000	2003	2006	2009
Хүний тоо	45,490	41,714	36,142	39,500	40,439

Тээвэр

1956 онд байгуулагдсан Чойбалсан нисэх буудал (COQ/ZMCD) нь 1 нисэх зурвастай бөгөөд Улаанбаатар руу байнгын нислэгтэй.

Энд төрсөн хүн

• Баяраагийн Наранбаатар — Монголын чөлөөт бөхийн тамирчин