क-जीवनसत्त्व
क-जीवनसत्त्व (ॲस्कॉर्बिक ॲसिड आणि एस्कॉर्बेट म्हणूनही ओळखले जाते) हे विविध पदार्थांमध्ये आढळणारे आणि आहारातील पूरक म्हणून विकले जाणारे जीवनसत्त्व आहे.[१] हे स्कर्वीला प्रतिबंध आणि उपचार करण्यासाठी वापरले जाते.[१] व्हिटॅमिन सी हे ऊतकांच्या दुरुस्तीमध्ये, कोलेजनची निर्मिती आणि विशिष्ट न्यूरोट्रांसमीटरच्या एन्झाईमॅटिक उत्पादनामध्ये गुंतलेले एक आवश्यक पोषक आहे.[१][२]
हे अनेक एन्झाइम्सच्या कार्यासाठी आवश्यक आहे आणि रोगप्रतिकारक प्रणालीच्या कार्यासाठी महत्त्वाचे आहे.[२] हे अँटिऑक्सिडेंट म्हणून देखील कार्य करते. बहुतेक प्राणी त्यांचे स्वतःचे व्हिटॅमिन सी संश्लेषित करण्यास सक्षम आहेत. पण वानर (मानवांसह) आणि माकडे (परंतु सर्व प्राइमेट्स नाहीत), बहुतेक वटवाघुळ, काही उंदीर आणि काही इतर प्राण्यांना ते आहारातील स्त्रोतांकडून प्राप्त करणे आवश्यक आहे.
असे काही पुरावे आहेत की सप्लिमेंट्सच्या नियमित वापरामुळे सर्दी होण्याचा कालावधी कमी होतो, परंतु त्यामुळे संसर्ग टाळता येत नाही.[३][४] हे अस्पष्ट आहे की पूरक आहार कर्करोग, हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग किंवा स्मृतिभ्रंशाच्या जोखमीवर परिणाम करतो.[५] हे तोंडाने किंवा इंजेक्शनने घेतले जाऊ शकते.
व्हिटॅमिन सी सामान्यतः चांगले सहन केले जाते.मोठ्या डोसमुळे गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल अस्वस्थता, डोकेदुखी, झोपेचा त्रास आणि त्वचेची लाली होऊ शकते. गर्भधारणेदरम्यान सामान्य डोस सुरक्षित असतात. युनायटेड स्टेट्स इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिसिनने मोठ्या प्रमाणात डोस घेण्याविरुद्ध शिफारस केली आहे.
व्हिटॅमिन सी 1912 मध्ये शोधण्यात आले, 1928 मध्ये वेगळे केले गेले आणि 1933 मध्ये, रासायनिकरित्या तयार केलेले पहिले जीवनसत्त्व होते.[४] हे जागतिक आरोग्य संघटनेच्या अत्यावश्यक औषधांच्या यादीत आहे. व्हिटॅमिन सी एक स्वस्त जेनेरिक आणि ओव्हर-द-काउंटर औषध म्हणून उपलब्ध आहे. अंशतः त्याच्या शोधासाठी, अल्बर्ट स्झेंट-ग्योर्गी आणि वॉल्टर नॉर्मन हॉवर्थ यांना अनुक्रमे 1937चे शरीरशास्त्र आणि औषध आणि रसायनशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक देण्यात आले.[६] व्हिटॅमिन सी असलेल्या पदार्थांमध्ये लिंबूवर्गीय फळे, किवीफ्रूट, पेरू, ब्रोकोली, ब्रसेल्स स्प्राउट्स, बेल मिरी आणि स्ट्रॉबेरी यांचा समावेश होतो. दीर्घकाळ साठवण किंवा स्वयंपाक केल्याने अन्नातील व्हिटॅमिन सी सामग्री कमी होऊ शकते.[३]
निर्मिती
[संपादन]क-जीवनसत्त्व मुख्यतः लिंबुवर्गीय फळांमध्ये पुरेशा प्रमाणात आढळते. हे निसर्गतः अ‍ॅस्कॉरबिक आम्लाच्या स्वरूपात आढळते.
पोषण
[संपादन]free radicals मुळे पेशींवर होणारे दुष्परिणाम रोखण्याचे काम क-जीवनसत्त्व करते. जखम भरून येण्यासाठी लागणारे प्रथीन कोलॅजन तयार होण्यासाठी जीवनसत्त्व क आवश्यक असते. जीवनसत्त्व क हे लोह शरीरात येण्यासाठी आवश्यक असते. स्नायू बळकट करण्याचे काम क जीवनसत्त्व करते.
दररोजची आहारातील आवश्यक पातळी-७५-९० मि.ग्रॅ.
कमतरतेचे दुष्परिणाम
[संपादन]
क जीवनसत्त्वाच्या कमतरतेमुळे स्कर्व्ही नावाचा आजार होतो. हिरड्यांच्या रक्त पुरवठ्यात व वाढीत अडथळा येतो. जखमा भरून न येता त्यांत पू होतो. केस गळतात.
अतिरेकाचे दुष्परिणाम
[संपादन]क जीवनसत्त्वाच्या गोळ्या अधिक प्रमाणात खाल्ल्यास उलटी, हगवण, पोटाच्या तक्रारी किंवा मुतखडा होऊ शकतो.
हे सुद्धा पहा
[संपादन]संदर्भ
[संपादन]- ^ a b c "Ascorbic Acid Monograph for Professionals". Drugs.com (इंग्रजी भाषेत). 2022-01-07 रोजी पाहिले.
- ^ a b Read "Dietary Reference Intakes for Vitamin C, Vitamin E, Selenium, and Carotenoids" at NAP.edu (इंग्रजी भाषेत).
- ^ a b "Office of Dietary Supplements - Vitamin C". ods.od.nih.gov (इंग्रजी भाषेत). 2022-01-07 रोजी पाहिले.
- ^ a b "World Health Organization". Wikipedia (इंग्रजी भाषेत). 2022-01-05.
- ^ Ye, Yizhou; Li, Jing; Yuan, Zhongxiang (2013-02-20). "Effect of Antioxidant Vitamin Supplementation on Cardiovascular Outcomes: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials". PLoS ONE. 8 (2): e56803. doi:10.1371/journal.pone.0056803. ISSN 1932-6203. PMC 3577664. PMID 23437244.
- ^ "Nobel".