Platinum

Rencana utama: Isotop platinum
iso	NA	separuh hayat	DM	DE (MeV)	DP
¹⁹⁰Pt	0.014%	6.5×10¹¹ thn	α	3.18	¹⁸⁶Os
¹⁹¹Pt	syn	2.76 h	ε	?	¹⁹¹Ir
¹⁹²Pt	0.782%	Pt stabil dengan 114 neutron
¹⁹⁰Pt	syn	50 thn	ε	?	¹⁹³Ir
^181mPt	syn	4.33 h	IT	0.1355e	¹⁹³Pt
¹⁹⁴Pt	32.967%	Pt stabil dengan 116 neutron
¹⁹⁵Pt	33.832%	Pt stabil dengan 117 neutron
^195mPt	syn	4.02 h	IT	0.1297e	¹⁹⁵Pt
¹⁹⁶Pt	25.242%	Pt stabil dengan 118 neutron
¹⁹⁷Pt	syn	19.8913 jam	β^-	0.719	¹⁹⁷Au
^197mPt	syn	1.59 jam	IT	0.3465	¹⁹⁷Pt
¹⁹⁸Pt	7.163%	Pt stabil dengan 120 neutron

Rujukan

Platinum (simbol: Pt) atau nama lamanya emas putih ialah sejenis logam kimia keunsuran yang mempunyai nombor atom 78.

Platinum tergolong dalam kumpulan 10 dalam jadual berkala keunsuran dan adalah sejenis logam peralihan. Logam in agak berat, mudah tertempa, mulur dan berwarna putih kekelabuan. Platinum tahan kakisan. Logam ini dijumpai dalam bijih-bijih tembaga dan nikel.

Platinum digunakan dalam pembuatan barang kemas, radas makmal, penyambung (sesentuh) elektrik, radas bidang pergigian, dan peranti kawalan asap kenderaan bermotor. Jongkong (Bulion) platinum diberikan kod kewangan ISO XPT. Pada 19 Ogos 2008, platinum dinilaikan sebanyak $1345.00 per auns Troy (kira-kira $43 per gram)^[1]

Peristilahan

Nama logam ini dibentuk hasil pelatinan ungkapan bahasa Sepanyol platinocode: es is deprecated bermaksud "perak kecil";^[2]^[3] pengungkapan tersebut mula tercatat dalam buku Relación Histórica del Viage a la América Meridional dikarang Antonio de Ulloa pada 1748. Perkataan ini pernah diejakan dalam ejaan Za'ba sebagai pĕlatinam.

Istilah emas putih^[4]^[5] ada diberikan kerana penampilan yang tampak keputihan meskipun kini dianggap kurang tepat kerana ia lebih menerangkan aloi emas dengan logam ini atau nikel.

Sifat

Sifat fizikal

Platinum ialah logam berwarna kelabu seperti perak, mulur dan boleh ditempa.^[6] Platinum diamati lebih mulur daripada emas, perak atau tembaga, sehingga paling ulet dibandingkan kebanyakan logam murni lainnya, tetapi kurang lunak daripada emas.^[7]^[8] Logam ini memiliki ketahanan yang sangat baik terhadap pengakisan, stabil pada suhu tinggi dan memiliki sifat mengalir elektrik yang stabil.

Karakter fisika serta kestabilan kimianya menjadikannya berguna dimanfaatkan dala peringkat industri.^[9] Ketahanan logam ini dari sebarang kehausan dan kecelaan pada permukaan menjadikan ia cocok untuk digunakan sebagai perhiasan.

Sifat kimia

Platinum lambat bertindak balas dengan oksigen pada suhu yang sangat tinggi; sebatian PtO
2 terbentuk pada 500 °C; yang boleh disingkirkan melalui haba.^[10] Logam ini bertindak balas hebat dengan fluorin pada 500 °C (932 °F) membentuk tetrafluorida.^[11] Logam ini juga mudah terjejas dengan klorin, bromin, iodin, dan belerang. Platina tidak larut dalam asid-asid klorida dan nitrat.^[12]

Tahap pengoksidaan platinum yang paling umum adalah +2 dan +4. Nombor pengoksidaan +1 dan +3 kurang umum, dan kadang distabilkan oleh ikatan logam dalam spesies bimetalik (atau polimetalik). Sesuai perkiraan, sebatian platinum (II) tetrakoordinasi cenderung membentuk struktutr geometri segiempat planar 16 elektron. Meskipun unsur platinum biasanya tak reaktif, ia larut dalam aqua regia panas membentuk asid kloroplatinat (H):^[12]

{\text{Pt}}+4{\text{ HNO}}_{3}+6{\text{ HCl}}\longrightarrow {\text{H}}_{2}{\text{PtCl}}_{6}+4{\text{ NO}}_{2}+4{\text{ H}}_{2}{\text{O}}

Platinum mempunyai tahap keasidan lemah sehingga mampu mempunyai ketertarikan besar terhadap belerang, seperti terhadap dimetil sulfoksida (DMSO); sejumlah kompleks DMSO telah dilaporkan dan pemilihan pelarut reaksi harus dilakukan dengan sangat hati-hati.^[13]

Isotop

Platinum mempunyai enam isotop semula jadi, ¹⁹⁰Pt, ¹⁹²Pt, ¹⁹⁴Pt, ¹⁹⁵Pt, ¹⁹⁶Pt, dan ¹⁹⁸Pt, di mana kesemuanya adalah stabil kecuali ¹⁹⁰Pt yang memiliki separuh hayat selama 6.5×10¹¹ tahun. ¹⁹⁵Pt adalah isotop yang terbanyak didapati merangkumi 33.83% dari seluruh platinum.

¹⁹⁸Pt boleh mengalami pereputan alfa ke ¹⁹⁴Os, tetapi pereputan ini tidak pernah diperhatikan dan justeru itu, dianggap stabil. Secara keseluruhannya, platinum memiliki 39 isotop termasuk 31 isotop buatan dengan jisim atom dalam julat daripada 166 ke 204.

Kewujudan

Platinum merupakan unsur yang amat jarang dijumpai, dengan nilai kepekatan sebanyak 0.05 bahagian per bilion dalam kerak Bumi.^[14]

Perlombongan

Seperti logam-logam kumpulan platinum yang lain, platinum diperoleh sebagai bahan sampingan dalam perlombongan kuprum dan nikel. Pelombong platinum juga boleh melombong logam itu daripada bijih-bijih platinum seperti sperilit dan kooperit.^[15]

Kira-kira 160 tan platinum telah dilombong pada 2018, kebanyakannya di Afrika Selatan dengan jumlah pengeluaran sebanyak lebih kurang 110 tan. Rusia pula melombong kira-kira 21 tan platinum pada tahun yang sama.^[16]

Kegunaan

Sebagai pemangkin tindak balas

Platinum pada kebiasaannya digunakan sebagai mangkin seperti dalam penukar bermangkin kenderaan yang membenarkan pembakaran lengkap hidrokarbon dari ekzos kepada gas karbon dioksida dan wap air sebelum dibebaskan ke persekitaran. Tambahan pula, platinum juga digunakan sebagai mangkin dalam proses penghidrogenan serta boleh dijadikan mangkin dalam penguraian hidrogen peroksida kepada air dan oksigen^[17] dan digunakan dalam sel bahan api^[18] sebagai katalis untuk mereduksikan oksigen.^[19]

Dalam bidang perubatan, platinum digunakan dalam cisplatin, cis-[Pt(NH₃)₂Cl₂] yang digunakan sebagai ubat kemoterapi dalam pelbagai jenis kanser.

Dalam pemiawaian ukuran

Logam platinum pernah digunakan dalam bidang kepiawaian, di mana aloi platinum digunakan untuk menetapkan unit-unit piawai SI. Unit meter pernah ditetapkan dengan ukuran sebatang aloi platinum-iridium bernisbah 90:10 hingga tahun 1960 manakala unit kilogram pernah ditetapkan dengan sebuah pemberat jenis aloi sama; hingga ditakrifan semula pada Mei 2019.^[20]

Sebagai perhiasan

Sebagai perhiasan, kira-kira 40% bekalan platinum digunakan dalam aloi platinum dan emas yang umumnya dikenali sebagai "emas putih".^[15] Sifat kelangkaan logam ini yang sukar didapati turut menjadikan ia kini dianggap berdarjat lebih tinggi dari emas dari segi penggredan dan pengelasan.^[21]^[22]

Rujukan

^ "Live Market Quotes". Kitco. Dicapai pada 2008-06-24.
^ "platinum (Pt)." Diarkibkan 5 April 2012 di Wayback Machine Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 24 April 2012
^ Douglas Harper. "platinum". Online Etymology Dictionary.
^ Wilkinson, Richard James (1901). "emas". A Malay-English dictionary. Hong Kong: Kelly & Walsh, limited. m/s. 37. E. puteh : platina Rencana ini mengandungi teks dari sumber yang berada dalam domain awam.
^ Shaharir bin Mohamad Zain (2012). Istilah dan Konsep Pengukuran Tradisional Alam Melayu. Pulau Pinang, Malaysia: Penerbit Universiti Sains Malaysia. m/s. 49. ISBN 978-983-861-572-3.
^ Lagowski, J. J., penyunting (2004). Chemistry Foundations and Applications. 3. Thomson Gale. m/s. 267–268. ISBN 978-0-02-865724-0.
^ Mel Schwartz (2002), CRC press encyclopedia of materials and finishes (ed. 2nd), CRC Press
^ John Vaccari (2002), Materials handbook (ed. 15th), McGraw-Hill
^ Craig, Bruce D; Anderson, David S; International, A.S.M. (January 1995). "Platinum". Handbook of corrosion data. m/s. 8–9. ISBN 978-0-87170-518-1.
^ "J. C. Chaston, Platinum Metals Rev. 8, 50 (1964)" (PDF).
^ Sir Norman Lockyer (1891). Nature. Macmillan Journals Limited. m/s. 625–.
^ ^a ^b CRC contributors (2007–2008). "Platinum". Dalam Lide, David R. (penyunting). CRC Handbook of Chemistry and Physics. 4. New York: CRC Press. m/s. 26. ISBN 978-0-8493-0488-0.
^ Han, Y.; Huynh, H. V.; Tan, G. K. (2007). "Mono- vs Bis(carbene) Complexes: A Detailed Study on Platinum(II)−Benzimidazolin-2-ylidenes". Organometallics. 26 (18): 4612. doi:10.1021/om700543p.
^ Stellman, Jeanne Mager (1998). Encyclopaedia of Occupational Health and Safety: Chemical, industries and occupations. International Labour Organization. m/s. 141. ISBN 978-92-2-109816-4. Diarkibkan daripada yang asal pada 24 Mac 2017. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
^ ^a ^b Bell, Terence. "The Properties and Applications of Platinum". The Balance. Dicapai pada 14 Julai 2019.
^ "Mineral Commodities Summaries 2019" (PDF). USGS (dalam bahasa Inggeris). m/s. 126. doi:10.3133/70202434. ISBN 978-1-4113-4283-5. Dicapai pada 7 Julai 2019. Cite has empty unknown parameter: |dead-url= (bantuan)
^ Petrucci, Ralph H. (2007). General Chemistry: Principles & Modern Applications (ed. 9th). Prentice Hall. m/s. 606. ISBN 978-0-13-149330-8.
^ Gwin, John (1986). "Pricing Financial Institution Products". Journal of Professional Services Marketing. 1 (3): 91–99. doi:10.1300/J090v01n03_07.
^ Crouse, Richard (1 Mei 2000). Big Bang Baby: The Rock Trivia Book. m/s. 126. ISBN 978-0-88882-219-2. Diarkibkan daripada yang asal pada 24 Mac 2017.
^ Gupta, S. V. (2010). "Chapter 4. Metre Convention and Evolution of Base Units". Springer Series in Materials Science, Volume 122. Springer Series in Materials Science. 122. m/s. 47. doi:10.1007/978-3-642-00738-5_4. ISBN 978-3-642-00777-4.
^ Gwin, John (1986). "Pricing Financial Institution Products". Journal of Professional Services Marketing. 1 (3): 91–99. doi:10.1300/J090v01n03_07.
^ Crouse, Richard (1 Mei 2000). Big Bang Baby: The Rock Trivia Book. m/s. 126. ISBN 978-0-88882-219-2. Diarkibkan daripada yang asal pada 24 Mac 2017.

Pautan luar

Kategori berkenaan Platinum di Wikimedia Commons
Los Alamos National Laboratory — Platinum
Nuclides and Isotopes Fourteenth Edition: Chart of the Nuclides, General Electric Company, 1989.
Jefferson Lab — The Element Platinum

[Kitco-1] "Live Market Quotes". Kitco. Dicapai pada 2008-06-24.

[2] "platinum (Pt)." Diarkibkan 5 April 2012 di Wayback Machine Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 24 April 2012

[3] Douglas Harper. "platinum". Online Etymology Dictionary.

[Wilkinson-4] Wilkinson, Richard James (1901). "emas". A Malay-English dictionary. Hong Kong: Kelly & Walsh, limited. m/s. 37. E. puteh : platina Rencana ini mengandungi teks dari sumber yang berada dalam domain awam.

[ShahrirUSM-5] Shaharir bin Mohamad Zain (2012). Istilah dan Konsep Pengukuran Tradisional Alam Melayu. Pulau Pinang, Malaysia: Penerbit Universiti Sains Malaysia. m/s. 49. ISBN 978-983-861-572-3.

[lagowski-6] Lagowski, J. J., penyunting (2004). Chemistry Foundations and Applications. 3. Thomson Gale. m/s. 267–268. ISBN 978-0-02-865724-0.

[7] Mel Schwartz (2002), CRC press encyclopedia of materials and finishes (ed. 2nd), CRC Press

[8] John Vaccari (2002), Materials handbook (ed. 15th), McGraw-Hill

[9] Craig, Bruce D; Anderson, David S; International, A.S.M. (January 1995). "Platinum". Handbook of corrosion data. m/s. 8–9. ISBN 978-0-87170-518-1.

[10] "J. C. Chaston, Platinum Metals Rev. 8, 50 (1964)" (PDF).

[Lockyer1891-11] Sir Norman Lockyer (1891). Nature. Macmillan Journals Limited. m/s. 625–.

[CRC-12] CRC contributors (2007–2008). "Platinum". Dalam Lide, David R. (penyunting). CRC Handbook of Chemistry and Physics. 4. New York: CRC Press. m/s. 26. ISBN 978-0-8493-0488-0.

[han-13] Han, Y.; Huynh, H. V.; Tan, G. K. (2007). "Mono- vs Bis(carbene) Complexes: A Detailed Study on Platinum(II)−Benzimidazolin-2-ylidenes". Organometallics. 26 (18): 4612. doi:10.1021/om700543p.

[14] Stellman, Jeanne Mager (1998). Encyclopaedia of Occupational Health and Safety: Chemical, industries and occupations. International Labour Organization. m/s. 141. ISBN 978-92-2-109816-4. Diarkibkan daripada yang asal pada 24 Mac 2017. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)

[:0-15] Bell, Terence. "The Properties and Applications of Platinum". The Balance. Dicapai pada 14 Julai 2019.

[16] "Mineral Commodities Summaries 2019" (PDF). USGS (dalam bahasa Inggeris). m/s. 126. doi:10.3133/70202434. ISBN 978-1-4113-4283-5. Dicapai pada 7 Julai 2019. Cite has empty unknown parameter: |dead-url= (bantuan)

[17] Petrucci, Ralph H. (2007). General Chemistry: Principles & Modern Applications (ed. 9th). Prentice Hall. m/s. 606. ISBN 978-0-13-149330-8.

[18] Gwin, John (1986). "Pricing Financial Institution Products". Journal of Professional Services Marketing. 1 (3): 91–99. doi:10.1300/J090v01n03_07.

[19] Crouse, Richard (1 Mei 2000). Big Bang Baby: The Rock Trivia Book. m/s. 126. ISBN 978-0-88882-219-2. Diarkibkan daripada yang asal pada 24 Mac 2017.

[meter-20] Gupta, S. V. (2010). "Chapter 4. Metre Convention and Evolution of Base Units". Springer Series in Materials Science, Volume 122. Springer Series in Materials Science. 122. m/s. 47. doi:10.1007/978-3-642-00738-5_4. ISBN 978-3-642-00777-4.

[21] Gwin, John (1986). "Pricing Financial Institution Products". Journal of Professional Services Marketing. 1 (3): 91–99. doi:10.1300/J090v01n03_07.

[22] Crouse, Richard (1 Mei 2000). Big Bang Baby: The Rock Trivia Book. m/s. 126. ISBN 978-0-88882-219-2. Diarkibkan daripada yang asal pada 24 Mac 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]