Kerkuane
Kerkuane jew Kerkouane (bl-Għarbi: كركوان, Karkwān) huwa s-sit ta' belt Punika tal-qedem fil-Grigal tat-Tuneżija, qrib il-Kap Bon. Kerkuane kienet waħda mill-iżjed bliet Puniċi importanti, flimkien ma' Kartaġni, Hadrumetum (Sousse moderna), u Utica. Din il-Belt Feniċja x'aktarx li ġiet abbandunata matul l-Ewwel Gwerra Punika (għall-ħabta tal-250 Q.K.) u ma reġgħetx inbniet mir-Rumani. Kienet ilha teżisti għal kważi 400 sena.
L-UNESCO niżżlet ir-raħal Puniku ta' Kerkuane u n-nekropoli tiegħu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji fl-1985, bis-saħħa fost affarijiet oħra li l-fdalijiet jikkostitwixxu l-uniku eżempju eżistenti ta' belt Punika-Feniċja.[1]
L-isem Kerkuane ngħata lir-raħal mill-arkeologi. L-isem oriġinali tal-qedem ma ġiex ippreservat f'xi dokument storiku magħruf.[2]
L-isem "Kerkuane" huwa toponimu Libjan-Berberu li oriġina mit-terminu Berberu kkerker li jfisser "tagħlaq bil-ħitan", u jinsab ukoll fl-Alġerija u fir-reġjun tas-Saħel.[3]
Skavi
[immodifika | immodifika s-sors]Kerkuane huwa raħal żgħir u x'aktarx qatt ma kellu popolazzjoni ikbar minn 1,200 ruħ, l-iktar sajjieda u artiġjani. Abbażi tal-preżenza ta' bosta qxur tal-baħar tal-ġeneru Murex, milli jidher r-raħal kien jipproduċi żebgħa vjola, flimkien mal-melħ u mal-garum (prodott tal-ikel).
L-iskavi tar-raħal ħarġu fid-dieher il-fdalijiet u l-muniti mis-sekli 4 u 3 Q.K. Madwar is-sit fejn il-konfigurazzjoni hija tassew viżibbli, il-ħitan ta' bosta djar għadhom viżibbli, u t-tafal ikkulurit tal-faċċati spiss baqa' viżibbli wkoll. Ir-raħal inbena f'għamla ta' grilja b'toroq wesgħin u bi pjazez pubbliċi. Id-djar inbnew skont pjanta standard, f'konformità ta' nozzjoni sofistikata ta' ppjanar tal-irħula.
It-traċċi tal-okra ħamra li nstabu fl-oqbra skavati huma simili wkoll għad-drawwiet funebri Libjani nattivi, iżda t-tradizzjonijiet reliġjużi u arkitettoniċi tar-raħal huma predominantement ta' stil Kartaġiniż. Kalċi tal-inbid imżejjen b'figura sewda b'xena mill-Odissea li nstab flimkien ma' tazza Jonika, u elementi arkitettoniċi Griegi bħal tiżjin tal-ġibs bl-istukko u btieħi bil-peristil qalb il-fdalijiet ta' djar privati lussużi, juru li r-raħal ġie influwenzat mill-kultura tad-dinja Mediterranja usa'.
Hemm santwarju b'xi kolonni ppreservati, u f'atriju żgħir instabu partijiet minn mużajk. Qalb il-fdalijiet instabu, għetiebi, bankini, pavimentar u artijiet b'saffi ta' mużajk sempliċi.
Hemm żona li kienet iddedikata għall-banketti ritwali u artal tas-sagrifiċċji. Filwaqt li l-arkeologi mhumiex ċerti bl-eżatt lil liema divinitajiet ġie ddedikat it-tempju, jispekulaw abbażi tal-artefatti li nstabu fis-sit li x'aktarx kienu Melqart, Sid u Tanit. L-irjus tat-terrakotta ta' żewġ irġiel lebsin kpiepel koniċi jixbhu l-ikonografija ta' Sid u ta' Melqart magħrufa mit-Tempju ta' Antas f'Sardenja.
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]Ir-Raħal Puniku ta' Kerkuane u n-Nekropoli Tiegħu ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985.[1]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".[1]
Tibdil fil-klima
[immodifika | immodifika s-sors]Minħabba l-pożizzjoni kostali tiegħu, Kerkuane huwa vulnerabbli għaż-żieda fil-livell tal-baħar. Fl-2022, is-Sitt Rapport ta' Valutazzjoni tal-IPCC inkludih fil-lista tas-siti kulturali Afrikani li se jkunu mhedda mill-għargħar u mill-erożjoni kostali sa tmiem is-seklu, iżda biss jekk it-tibdil fil-klima jibqa' fil-livell ta' RCP 8.5, li huwa x-xenarju ta' livell għoli u dejjem jiżdied ta' emissjonijiet tal-gassijiet b'effett ta' serra assoċjati mat-tisħin globali ta' iktar minn 4 °C, u dan ix-xenarju ma għadux jitqies bħala probabbli ħafna.[4] Ix-xenarji l-oħra, iktar plawżibbli jirriżultaw f'livelli iktar baxxi ta' tisħin u konsegwentement livell iktar baxx tal-livell tal-baħar: minkejja dan, il-livell tal-baħar mistennijin jgħolew għal madwar 10,000 sena skonthom.[5][6] Anke jekk it-tisħin jiġi limitat għal 1.5 °C, iż-żieda fil-livell globali tal-baħar xorta waħda mistenni li jaqbeż 2-3 metri (7-10 piedi) wara 2,000 sena (u mbagħad il-livelli ogħla ta' tisħin iwasslu għal żidiet ikbar), li konsegwentement taqbeż il-livell taż-żieda fil-livell tal-baħar tal-2100 b'RCP 8.5 (~0.75 metru (2 piedi) b'medda ta' 0.5-1 metru (2-3 piedi)) ferm qabel is-sena 4000.[7] Għalhekk, hija kwistjoni ta' żmien qabel ma Kerkuane jiġi mhedded miż-żieda fil-livell tal-baħar, sakemm ma jiġix protett minn sforzi ta' adattament bħal ħitan fil-baħar.[8]
Gallerija
[immodifika | immodifika s-sors]
.jpg)
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Punic Town of Kerkuane and its Necropolis". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-03.
- ^ Miles, Richard (2011). Carthage Must Be Destroyed. Ir-Renju Unit. ISBN 9781101517031.
- ^ Lipiński, Edward (2004). Itineraria Phoenicia. Peeters Publishers. p. 454. ISBN 978-90-429-1344-8.
- ^ Trisos, C.H., I.O. Adelekan, E. Totin, A. Ayanlade, J. Efitre, A. Gemeda, K. Kalaba, C. Lennard, C. Masao, Y. Mgaya, G. Ngaruiya, D. Olago, N.P. Simpson, and S. Zakieldeen 2022: Chapter 9: Africa. In Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability [H.-O. Pörtner, D.C. Roberts, M. Tignor, E.S. Poloczanska, K. Mintenbeck, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke,V. Möller, A. Okem, B. Rama (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, ir-Renju Unit u New York, l-Istati Uniti, pp. 2043-2121.
- ^ Hausfather, Zeke; Peters, Glen (2020). "Emissions – the 'business as usual' story is misleading". Nature. 577 (7792): 618–20.
- ^ Hausfather, Zeke; Peters, Glen (2020). "RCP8.5 is a problematic scenario for near-term emissions". PNAS. 117 (45): 27791–27792.
- ^ Technical Summary. In: Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (PDF). IPCC. Awwissu 2021. p. TS14.
- ^ IPCC, 2021: Summary for Policymakers. In: Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, A. Pirani, S.L. Connors, C. Péan, S. Berger, N. Caud, Y. Chen, L. Goldfarb, M.I. Gomis, M. Huang, K. Leitzell, E. Lonnoy, J.B.R. Matthews, T.K. Maycock, T. Waterfield, O. Yelekçi, R. Yu, and B. Zhou (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, ir-Renju Unit u New York, l-Istati Uniti, pp. 3-32.