Metrisch Eenheitensystem
En metrisch Eenheitensystem is en Eenheitensystem, dat as en Basisgrött dat Meter oder en dezimal Veelfack dorvun bruken deit.[1] Bispelen dorför sünd dat öllere CGS- un dat ne’ere MKS-System, dat 1960 in dat SI-System opgahn is, dat vundaag begäng is. Metrische Eenheitensystemen warrt hüüt meist överall in de Welt bruukt, mit Utnahm vun eenige wenige Staaten as de USA, woneem noch dat angloamerikaansche Maatsystem anwennt warrt.
Sinn
[ännern | Bornkood ännern]De Eenheitensystemen internatschonal eenheitlich to maken harr den Sinn, den Ümgang mit Maten un Grötten lichter un direkt vergliekborer to maken. De Fäll, dat man sik verkehrt verstahn deit, schülln gliektietig minnert warrn. Dat weer nich blots vun Bedüden för de Technik un de Wetenschop, man ok för de Industrie un för’n Hannel.
De Nütten – natschonal un internatschonal – vun en eenheitlich un slaten System vun Eenheiten un Grötten weer groot för den wetenschopplichen Uttuusch. Dordör weer dat Ümreken vun verschedene Grötten nich mehr nödig, wodör Fehlers minnert warrt. Bito geev dat ok mehrdüdige Bedüden vun eenige Eenheiten, bi de een sik verdoon künn. To’n Bispeel geev dat op dat Rebeet vun’t latere Düütsche Riek bit 1870 noch üm un bi 300 ünnerscheedliche Flachmaten. Aver ok Maateenheiten mit den glieken Naam künnen ünnerscheedlich wesen: De düütsche Peerdstärk (PS) weer to’n Bispeel nich vergliekbor mit dat britische horsepower (HP), un för de Miel hett dat över mehrere Johrhunnerten je na Anwennen un Rebeet verschedene Definitschonen geven. Ok för’t Meten vun de Temperatur sünd verschedene Skalen bruukt worrn.
Historie
[ännern | Bornkood ännern]
Dezimalmaatsystemen geev dat in’t Kaiserriek China un in Deelen vun Indien al in’t Öllerdom. In Europa geev dat in de Neetiet al siet ruchweg Enn vun’t 16. Johrhunnert Vörslääg för en rein dezimal Maatsystem. Liekers hett man bit to’t Enn vun’t 18. Johrhunnert wieter olle Maatsystemen bruukt, de sik an hoochtosamensette Tallen orienteren deen. De weern aver nich internatschonal un ok keen Stedenweertsystemen. Beids weer aver vun de moderne Ökonomie un Verwalten anstrevt. In’t revolutschonäre Frankriek is dorüm ünner de börgerlichen Terrorherrschop an’n 1. August 1793 dat dezimalmetrische System in’n Natschonalkonvent inföhrt worrn.
In’t 19. Johrhunnert geev dat to’n Bispeel in’n Rhienbund eerste Vörbereiten to’n Inföhren vun’t franzöösche Dezimalsystem, so as dör’t Dezimaliseren vun de enkelten öörtlichen oder dor’t Inföhren vun’t runne 30-cm-Footmaat. Dat dezimalmetrische System hett sik aver eerst gegen’t Enn vun’t 19. Johrhunnert langsom ok internatschonal dörsett. An’n 20. Mai 1875 weer in Paris de Meterkonventschoon ünnerschreven. Dat weer en diplomaatschen Verdrag twüschen de söventeihn starksten Industrienatschonen, de sik dorin op eenheitliche Normalen för de wichtigsten Grötten eenigt hebbt. En wietere Entwickeln vun de industriellen Welt weer ahn dissen Vörgang villicht gor nich mööglich wesen, as de natschonal ünnerscheedlichen Eenheiten den internatschonalen Hannel, as ok wetenschoppliche un technische Diskuschonen bannig hinnert harrn. De Meterkonventschoon gellt ok vundaag noch un is de Grundlaag vun’t Internatschonale Eenheitensystem (SI-System). Mit de Pleeg vun’t in de Meterkonventschoon fastleggten Standard is de internatschonale Organisatschoon „Bureau International des Poids et Mesures“ (BIPM) beopdraagt worrn.
Dat kohärente CGS-System mit dree Basiseenheiten, afleddt Eenheiten un de Präfixen „Micro“ bit „Mega“ is 1874 in Grootbritannien fastleggt worrn. In’t Johr 1880 sünd för de Rebeden vun de Elektrizität un vun’n Magnetismus tosätzliche „praktische Eenheiten“ inföhrt worrn as Ohm, Volt un Ampere, vun wegen dat de fröheren Eenheiten to kumplizeert weern.
Meter, Kilogramm un Sekunn sünd 1889 op de eersten CGPM as internatschonale Basiseenheiten fastleggt worrn (MKS-Eenheitensystem). De ne’en Prototypen för’t Meter un dat Kilogramm sünd dorbi acht un an de Liddmatenlänner verdeelt worrn. Dorbi hett de so nöömte Internatschonale Meterprototyyp dat Oormeter vun 1799 aflöst. Dat Oorkilogramm (ok Internatschonal Kilogrammprototyyp) gellt wieterhen. Se warrt beide in en Tresor vun’t BIPM in Sèvres bi Paris opbewohrt.
De Internatschonale Elektrische Kongress hett 1893 denn in Chicago „international“ nöömte Eenhiten för de elektrische Spannung un den Wedderstand inföhrt. De Internatschonale Kunferenz 1908 in London hett de „internationalen“ Eenheiten Volt un Ohm bestätigt. As wietere Eenheit keem 1946 dat Ampere to de Basiseenheiten dorto (MKSA-System), 1954 folgt vun’t Kelvin un vun’t Candela. As opstunns letzte Basiseenheit is 1971 dat Mol beslaten worrn. Ded nafolgen Översicht wiest in Bispelen, woans fröher de hüütigen SI-Eenheiten defineert weern:
| Weert | Fröhere un hüütige Definitschonen dör de CGPM |
|---|---|
| 1 m | 1791/1795/1799, Franzöösch Parlament: Dat Meter warrt as de 10-millionste Deel vun’n Eerdquadranten op’n Meridian vun Paris fastlehg – also op’n teihnmillionsten Deel vun den Afstand vun’n Pool na’n Äquater |
| 1960: Läng, de 1 650 763,73 Bülgenlängen vun dejenigen Strahlen in’n Vakuum gliekt, de bi’n Övergang twüschen de Niveaus 2p10 un 5d5 vun’t Krypton-86-Atom vörkummt. | |
| siet 1983: Streck, de dat Licht in’t Vakuum in en Tiet vun 1 / 299 792 458 Sekunnen torüchleggt. | |
| 1 s | fröher: 1/(86 400)te Deel vun’n middleren Sünnendag |
| 1960: 1/(31 556 925.9747)te Deel vun’t tropische Johr för den 0. Januar 1900 (= 31. Dezember 1899), Klock 12 Ephemeridentiet. | |
| hüüt: Dat 9 192 631 770-facke vun de Periodenduer vun de Strahlen vun’n Övergang twüschen de beiden Hyperfienstrukturniveaus vun’n Grundstand vun Atomen vun’t Nuklid 133Cs. | |
| 1 K | 1954: [T] = 1 °K (Grad Kelvin, Grad Afsluut) |
| 1968: [T] = 1 K (Kelvin) is de 273,16te Deel vun de thermodynaamschen Temperatur vun’n Tripelpunkt vun’t Water. | |
| 1 cd | 1946/48: Lichtstärk piel to en 1/6 Quadratzentimeter groten Böverflach vun en swarten Körper bi de Temperatur vun verklamen Platin bi’n Druck vun 101 325 Newton op’n Quadratmeter. |
| hüüt: En Lichtborn hett in en vörgeven Ruumricht 1 cd Lichtstärk, wenn se op en Sensor mit de normten spektralen Fienföhlingkeitsverdeelen vun’t minschliche Oog datsülve Signal tüügt as monochromaatsch Licht mit de Frequenz 540 · 1012 Hz un en Strahlenstärk vun 1/683 W/sr. |
Inföhren vun’t metrische System
[ännern | Bornkood ännern]
Anfungen hett de Ümstellen op dat metrische System in Frankriek, woneem de Eenheit Meter in Paris 1799 dör Gesett inföhrt worrn is. Tietwies is dat ok wedder torüchnahmen worrn. Dat radikale Ümstellen vun de Klockentieten un vun’n Klenner op en Dezimalsystem hett sik aver nich dörsetten künnt. Vörsehn weer ü.a., dat de Week ut teihn Daag bestahn schüll.
De meisten europääschen Staaten hebbt dat metrische System wiel dat 19. Johrhunnert övernahmen: in de Nedderlannen, Belgien un Luxemborg weer dat 1820, de Swiez folg 1835, Spanien in de 1850er Johren, Italien in’t Johr 1861, Düütschland 1870 (an’n 1. Januar 1872 dör Gesett inföhrt) un Öösterriek 1876 (verbindlich, dat Gesett weer 1871 publizeert). Däänmark hett dat System 1907 ok annahmen. As letzten Staat in Europa is Grootbritannien dorbi dat System ümtostellen. In Irland is dat Inföhren vun’t metrische System an’n 20. Januar 2005 mit dat Ümstellen vun de Stratenschiller al afslaten worrn. In’n engelschsprakigen Ruum warrt bi disse Inföhren ok vun Metrication oder Metrification snackt.
Dat metrische System warrt vundaag in meist all Länner bruukt. Alleen de USA, Myanmar un Liberia hebbt dat System bit hüüt noch nich verbindlich inföhrt, wobi dat praktisch aver in Myanmar un Liberia al verwennt warrt. In de USA sünd de metrischen Eenheiten siet en Parlamentsbesluss 1866 un en Regerensdekret 1894 as Eenheiten acht.[2][3]
Wedderstand gegen dat Inföhren vun’t metrische System hett dat – tomeist ut traditschonelle oder ästhetische Grünnen – vör allen blots in de USA, in Grootbritannien, Kanada un Japan geven. Resten vun öller Systemen gifft dat aver noch in vele Länner, deelwies in Form vun needefineerte („metrifezeerte“) Eenheiten as to’n Bispeel dat Pund to 500 g un deelwies ok dör den Influss vun de US-Weertschop, as t. B. de Angaav Toll as Grött vun’n Bildschirm. In de Praxis warrt dat faken so maakt, is aver aver na’t Gesett an sik nich tolaten.[2] US-Bundsbehörden foddert dorüm in de Regel den Bruuk vun’t metrische System, wenn Opdrääg vergeven warrt, to’n Bispeel, wenn bi’t Utschrieven technische Ünnerlagen vörleggt warrn mööt.
Kiek ok
[ännern | Bornkood ännern]Born
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ Junge, Hans-Dieter: Messung, Messgrösse, Maßeinheit, Leipzig : Bibliogr. Inst., 1981
- ↑ a b NZZ Folio 02/05, Neue Zürcher Zeitung http://www.nzzfolio.ch/www/d80bd71b-b264-4db4-afd0-277884b93470/showarticle/2453fa46-0c61-44ca-88b8-8f4d6857d998.aspx
- ↑ The World Factbook, Central Intelligence Agency, Appendix G. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/appendix/appendix-g.html